OEH - Bilaketa

170 emaitza sagu bilaketarentzat

Sarrera buruan (36)


Sarrera osoan (134)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
apurtu.
sense-1
I . (Vb).
azpiadiera-1.1
1. (-ph- S; SP (-ph-), Arch VocGr, VocCB , Dv, A) Ref.: Lrq (aphürt, aphürtze); Gte Erd 36 .
Disminuir; bajar, rebajar(se). "Aphurtu da, il a baissé de condition" SP. "Diminuer, amoindrir" Arch VocGr. "(Fig.), reducirse, venir a menos, bajar de condición" VocCB. "Bajar de condición" A. "Jornalak beititu dituzte (B), [...] apürtü (S)" Gte Erd 36. v. apaldu.
Geurok aphurtzen eta itsusten tugu gure abantaillak. SP Phil 201 (He 203 mezpreza-arazten eta itsusten). Elheketa gogoaren erabiltzeak dakolarik oroz gainetik apurtzen aho ala sabeleko gozoa. JE Bur 91. Hor bazterrak bethikuak, / bena oihanak aphürtürik, / Segürki lekhüka zunbait / etxalde ere zenthürik. "Mais se forets ont diminué" . Casve SGrazi 32.
azpiadiera-1.2
2. (V, S; VP 6v, Lar, Añ, VocCB, H (-ph-)) Ref.: A; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg; Gte Erd 290.
Romper en pedazos, triturar; desmigar; romper. "Desmigajar" VP . "Desmigajar", "destrizar" Lar. "Migar" . "Romper, destrozar, despedazar, aplastar, machacar, hacer pedacitos una cosa" VocCB. . "Mettre en menus morceaux" , "défaire, tailler en pièces" H. "Desmenuzar, triturar" A. " Jo ta apurtu dabe milla zatittan " Etxba Eib. . " Txikitxan, gauzak apurtutzia, benetako jolasa " Ib. " Ezkontza apurtuteko bidean daoz (V-arr)" Gte Erd 290. v. puskatu, txikitu, hautsi. Tr. Documentado desde principios del s. XIX en autores meridionales, sobre todo vizcaínos, donde se emplea en algunos contextos como equivalente del or. hautsi; cf. V besoa apurtu, G... besoa hautsi. En DFrec hay 51 ejs.
Janaria apurtzen edo zeatzen ezpada, ez du onik egiten. Mg CC 230. Asiko bazina gero burtardatza egiten, apurtuko zenduke dana leundu biarrian. Mg PAb 48. Belar-bakoitzak marra marra, / Nola zaldi batek garagarra / Apurtzen zuen bere ortzetan, / Biurtzen zuela iriñetan. Mg in VMg 98. Astoa illda, ta lurrezko onziak apurtuta, zer egingo det? VMg 62. Eta autstu, ta apurtuko dituz uriak, jauregiak, etxeak ta ondasunak. EL1 39. Mastuia atxurtu, / soiak apurtu, / ta azpiko lurrak ganera. Zav Fab, RIEV 1909, 35. Bekatuaren damuarren negarrez, bularrak ukabillagaz apurtu bear zituezala. EL2 124. Arako buru arantzaz galdua, arako sorbalda bizkar azotez apurtuak. Ib. 227. Ostiya konsagradua erdibituten edo apurtuten bada. CatLlo 73. (CatBus 46 erdibituten edo apurtuten) Lurrik ongiena landua da apurtuena dagoana. It Dial 61 (Ur ziatuen, Dv gehienik phorrokatua, Ip phorrokatiena). Guardiakuak il da / paretak apurtu. Afrika 66. [Aziak] mokoarekin apurtu eta txeatzen. Arr GB 60. Etortzen dira gure ondra eta libertadea apurtzera. Camp EE 1882a, 68. Arria zan bertatik / Goitik abiatu, / orri eta erramak / Ugari apurtu. AB AmaE 340. O españatar mundua apurtzen abillkuna. Ib. 451s. Birjiñari atsegin egiteagatik liburu ori apurtu eta itsasora bota zazu. Arr May 74. An dabill trabena batian dantzan bazter guziak apurtu bearrik. Urruz Urz 22. Apurtuta istar-azurra / io eban bein atzerantz lurra. Azc PB 194. Zelan ispillu bateko irudiya ez dan zatituten, apurtuta eta zatituta izan arren ispillua. Itz Azald 165.
( s. XX) Olatuak apurtu ebezan gauzak, zelan edo alan araututen. Echta Jos 96. Ume errukigarri onek ordaindu ebazan apurturiko tresna guztiak. Ib. 75. Eladitxok Josetxori eutsan maitetasun zintzo, sustrai gogorrak eukazana, ausi, eten, apurtu nai eben. Ib. 291. Praka berriak iritxi baño len apurtuko ditut nik zarrak. Urruz Zer 37. Gure oitura gozuak, gure izkuntza ederra, gure izate guzia, austuta, apurtuta geldituko dira. M. Urreta EEs 1918, 160. Sekulan plater bat apurtu ez-paleu lez. Kk Ab II 12. Aldamiño bat apurtu. Ib. 57. Gure erriko seme bat / or zaigu azaltzen, / Españiko onena / muturrak apurtzen. EusJok II 161. Aginak apurtu eustazan. Or Tormes 21. Ta katea apurtu-nairik / zaunga-zaunga zakurra. Jaukol Biozk 15. Ormia puskatu, / Atia apurtu. Enb 184. Izter bijak apurtu badautsoz astuak. Ib. 178. Atzaparretan txetu, apurtu arte ez daukat onik. Alz Burr 22. Alde emetik, arin, eskubetan daukodan makilla onegaz saietsak apurtu dagixudazan gura ezpadozu! Otx 64. Bere orrijen itzalik ez bei apurtu ekatxak. Laux BBa 32. Betiko apurtu zan lorontzija. Ib. 34. Etzazute, arren, emakumeok, esku laztankor oiekin betirako eten eta apurtu. Ldi IL 141. Tximista batez apurtzen daki / gizon-amets arroxkoak. SMitx Aranz 94. Zuen burgoi gogorra apurtuko dut. Ol Lev 26, 19 (Dv hautsiko dut, Ur autsiko det, Ker ausi egingo dot). Katea apurtu gurarik. Bilbao IpuiB 204 (67 kateak apurtu; Arti MaldanB 194 katea apurtu). Ango zaratak ta ango eztarria apurtu bearrak! Ib. 21. Apurtu behar ditut ene soinekoak. Arti MaldanB 209. Arzuri-ontzi bat lez, apurtu zaitue, / Birjiñaren oiñetan, ez penarik gabe. Gand Elorri 216. Azpian, ondarra ta gatza nastuan. Eskuan estututa bereala apurtzen zan. Anab Aprika 92. Eztakion anka bat apur. Arti Ipuin 55. Buztarri ori ezin legike / legez apurtu iñola. BEnb NereA 260. Eztare arkaitzean apurtzen diren ur-zurrumilloen abarrotsak. Ibiñ Virgil 99. Haragiaren lege da / zerorren esku latzean / apurtzen baldin baduzu / apurtutta gelditzea. Azurm HitzB 48. Askotan, udara guztiko lanak arri-jasa batek apurtzen dizkik. TxGarm BordaB 65. Niri prakak apurtu. Ayesta 143. Gure arrate edo trintxera / apurtu edo ondatu. FEtxeb 18. Kristalak apurtuaz. Gerrika 46. Herriaren batasunik ezak ekarri bazuen hizkuntzarentzat, [...] desberdintzea, puskatzea eta, azken-azkenean, baita apurtzea, birrintzea eta xehakatzea ere. MEIG VII 169.

v. tbn. Altuna 46. Eguzk GizAuz 154. Zait Sof 174. Arti Tobera 263. Osk Kurl 47. Alzola Atalak 45. Uzt LEG I 225. Etxabu Kontu 19.
azpiadiera-1.2.1
(Part. en función de adj.).
Baiña landara zar apurtuak erro barririk botatzeko indarrik ez eukan. Ag AL 109. Ollo ezurrez eta lapiko zar apurtuz betea. Urruz Zer 70. Iñor bixi etzan etxe txiki erdi-apurtu baten ondotik igaro biar eban Motrollok. Kk Ab I 42. Berna apurtu baten ikusgarria ezta ikusgarri ikustekoa. Arti Ipuin 48. Aberatsegia dela hizkuntzarik txiroena ere sakelan daramagun istori apurtu hau kontatzeko. Lasa Poem 64.
azpiadiera-1.2.2
Romper (una promesa).
Neure antzera apurtu dozu Paradisuko promesa. BEnb NereA 165. Ez zeixala ipiñi olako okaziño gogorrian, apurtu eraiñ gurarik zazpi urte luzian Maittiari gorde zetsan promesia. Etxba Ibilt 482. Egin itunbena apurtzen dute. Ibiñ Virgil 111.
azpiadiera-1.2.3
Combatir; vencer en combate. v. porrokatu.
Gaizki esango zala bazter guzietan bere atzapar portitzak eramaten bazituen sagu bat apurtzeko. VMg 21. Zuetarik zantarrenak apurtuko ditu amabi otsa-kume jaio-parriak. LoraS 106. [Liburu santuak] dira arerio okerrak astindu, goiberatu ta apurtuteko arma zorrotzak. EL2 4. Biak ortz-aginka, indar-putzak biak / alkar apurtu guraka. Zav Fab, RIEV 1909, 542. Laburuagaz zaill laurak batera / Ekiñik ill edo goitu, / Areriorik indartsuenak / Egin zituen apurtu. AB AmaE 37. Errijak diño zutunik: / Eztok egingo gauzonik; / Eskubidia daukadan lez, / Apurtuko aut nik. Enb 172. Alkartasuna deituten zendun / Bijotzen erdi-erdirik, / Areriuak apurtuteko / Ez daguala obarik. Ib. 63. Lengo gau baten makillaka apurtu zituzan lau edo bost mutil gazte-sendoak. Kk Ab II 10. Orokietako erasoan --Maitzaren laugarrenean-- apurturik gelditu ziran. Or SCruz 22. Eta onek oratu gura izan zetsanian bere latiñak esateko, atzka, aginka eta bultzaka, apurtu biar eban fraille gizajua. Etxba Ibilt 465. Gu pozik, apurtuko ebazalako fazista guztiok eta. Gerrika 65. Beldur naiz, haatik, etsai izugarriak eta erraldoi itzalak apurtzen dituelakoan, ez ote den ardi otxan eta haize errotekin borroka ibili. MIH 201.
azpiadiera-1.2.3.1
" Norbait edo zerbait apurtzekoik ez egon, [...]. Onena izan. Oinddio be etxaok Retegi apurtzekoik " Elexp Berg. "Nai dabenak nai dabena esango jok, baiña etxaok Riojako ardaua apurtzekoik" Ib.
azpiadiera-1.2.4
Batir, romper (una marca).
Demontre! Euk apurtu dituk oin artekuak. SM Zirik 71. Lengo marka guziak / apurtutakoa. Insausti 100.
azpiadiera-1.2.5
Fatigarse, rendirse de cansancio. " Apurtuta. Oso nekatuta. Apurtuta etorri giñuztan mendittik. Jota apurtuta najaok " Elexp Berg. .
Oraindik gizon gordiña ta sasoikua izanarren, gorputzaren nekeaz eta barrengo oñazeaz ziaro apurtuta zegon. Etxde JJ 260.
azpiadiera-1.2.6
(En la expr. burua apurtu ).
Etzaite asi, Pepatxu, / burua apurtuten, / ezkondu nai dabena / ezta bildurtuten. Azc PB 235.
azpiadiera-1.2.6.1
Apurtuten eban buruba negarrez.Mg CO 194.
azpiadiera-1.3
3. ( VocB ( A )).
"Caer en alguna sima, desnucar o recibir golpes" VocB . "Desnucarse" A.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
" Apurtua, rotura. Iru lekutan ei dauka apurtua. [...] (hezurrei buruz bakarrik)" Elexp Berg. .
Iñungo apurturik ez neukala. Gerrika 171.
azpisarrera-1
APUR-APUR EGIN (Alt Eusk 1925, 76). Destrozar, desmenuzar.
Azpian egozan ogi guztijai azala kendu ta apur-apur egiñik, zorro andi bat betetu eban ogi mamiñez. Otx 137. Azpirako ogi guztijak apur-apur egin dodaz. Ib. 141. Beretarrak irabaztea nai zuan ta Poli apur-apur egitea. Anab Eusk 1933, 253.
azpisarrera-2
APURTUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Hiru orduz jotzen zuen danbolina egunero gazteluko teilatu gainetan, teilak apurtuxe zituen arte. MEIG IX 103.
azpisarrera-3
EZIN APURTUZKO. "Ezin-aphurtuzko, qu'on ne peut amoindrir, diminuer" Dv.
apurtu
<< amets 0 / 0 ardurati >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper