OEH - Bilaketa

170 emaitza sagu bilaketarentzat

Sarrera buruan (36)


Sarrera osoan (134)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
itzuli.
tradizioa
Tr. La forma suletina y roncalesa utzuli aparece tbn. en alguna ocasión en Tartas (Arima 75); a la inversa, hay un ej. de itzuli en Inchauspe (Hil 130). Itxuli, aparte de algún ej. aislado de Lizarraga de Elcano (sg. LE-Ir), se documenta en algunos textos vizcaínos. Hay además itzoli en GoldSerm 209. Hay una forma sintética (ditzuliz ) en Lauaxeta (BBa 104). En DFrec hay 269 ejs. (25 septentrionales) de itzuli, verbo, y 21 (16 sept.) de itzuli , sustantivo.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (V-ger-och-m-gip, G, AN, L, BN, Sal; Volt 116, SP, Ht VocGr 417, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Dv, H), itzuldu (G-nav), itxuli (V-gip; Lar, H), itzoli, utzuli (S; Gèze, Dv (S), H), itxulitu (V-gip), utzultu ( VocS 143) Ref.: A; Lrq (utzul); Iz ArOñ (itxúli) Als (nola); Etxba Eib (itxuli, itxulitu); EAEL 61; Gte Erd 307 .
(Aux. trans. e intrans.). Girar, volver(se), dar(se) vuelta. "Tourner, virer [...]. Aldagarria itzulia, habit tourné" SP. "Trasegar, volver lo de arriba abajo" , "volver de un lado a otro" Lar, Añ. "Tourner" VocS 143, Gèze, Dv. "Changer de face, tourner un corps quelconque de droîte à gauche, de haut en bas et réciproquement, sur les mêmes lieux" VocBN . "Volverse de cara" A. " Ongarria itzuli " A Apend. " Gurdiya itzuldu gáinéa " Iz Als (s.v. nola). "Volcar, volver del revés" Etxba Eib. Es posible que corresponda a este verbo la forma de imperativo atxul (achul ona "haceos acá") que aparece en Sorabila 2). Tr. General al Norte, es menos frecuente en autores vizcaínos y guipuzcoanos.
Beretara itzuliren ditu gero begiak. E 69. Honat begitartez itzul zakitzat. Ib. 211. Harri handi bat monument borthara itzulirik. Mt 27, 60 (He, IBe irauli, Dv anbildu, Ip ützülikatü). Banago zure aldean jasarririk, / itzulten dozu buruoi grabedadez. Lazarraga A17, 1186v. Zoaz xuxen nihurat itzuli gabe. Volt 142. Sazerdoteak itzulirik Meza enzuten dutenetara erraten du. Ber Trat 43v. Athea bere erroetan bezala itzultzen da nagia ere bere ohean. Ax 45 (V 29). Itzuli egitzatzu geugana zure begi miserikordiazkoak. OA 8. Biar goizeko beste alderutz itzuliko xok aizeak [Gabriel] . Acto 332. Noranahi itzul dadiñ. He Gudu 78. Ützül nazazü, horrat hunat üngürian. Mst III 15, 2 (Ch iira). Itzul zaitezela eskoi aldera. Mb IArg I 175. Kondemnatua da errota-harria itzultzerat. Lg I 235. Basoak itzultzen. AA III 379. Itzuli ez dedin, ta pirme euki dagijan [ankoriak] ontzija. fB Ic I 37. Su eztian oren erdi batez bethi itzuliz. ECocin 32. Hiri guzia pekoz gain itzuli zuen. Laph 198. Bizkarra itzultzen dute [...] batek bertzeari. JE Bur 170. Lür ützültzen. Const 35. Itzuli zen atheari buruz. Barb Leg 126. Itzuli zen bere aulkian. Mde Pr 100. Lurrak itzuli. And AUzta 130. Goiko ganbaratik sartu ta gurdia itzulita, belarra botatzen oituak giñan. BBarand 101. Itzultzen da [kotxia] ezkerraren gañera, eta berrogetamar metro edo geiago tarraz. Gerrika 169. Guk beti eskualde bererat itzuliak ginituen begiak. Larre ArtzainE 113.
v. tbn. (Para autores meridionales): El 7. Iraz 5. LE Prog 120. Añ EL1 98. Gco I 469. CatB 12. Lard 382. CatAe 6. CatSal 7. Bv AsL 100. AB AmaE 313. Arr May 34. Apaol 27. Ag Serm 426. A Ardi 9. ArgiDL 73. KIkG 34. Inza Azalp 127. Or Mi 128. Ir YKBiz 260. TAg Uzt 191. Zait Sof 152. Etxde JJ 21. Ibiñ Virgil 107. NEtx LBB 229. Lab SuEm 184. Berron Kijote 62. Ataño TxanKan 15. Utzuli: CatR 7.
azpiadiera-1.1.1
" Liburu horri bat itzultzea " H. " Misala itzuli, pasar, volver el misal (G-em) [?]" A Apend.
Liburua itzultzen da / leheneko aldera. EZ Eliç 59. Itzultzen dute plama eta orria bertze aldera. Ax 165 (V 111). Hurren urtherako plama itzuli zuen. Gy 142.
azpiadiera-1.1.2
Enrollarse.
Eta zerua retira zedin liburu itzultzen den bat bezala. Apoc 6, 14 (He itzulikatu, Dv, Ip biribilkatu, Ur (G) biribillatu, Ol biribildu, IBk, IBe bildu).
azpiadiera-1.1.3
(Dv, H) .
(Fig.). Dirigir(se) hacia, volver(se) hacia, recurrir a.
Itzultzen gara Jentiletarát. Act 13, 46 (Dv itzuli; Ol yo, Ker biurtu). Pensamenduak dituzte itzuliren mundura / eta eztute izanen Iongoikoaz ardura. EZ Man I 79. Iainkoa utzirik, itzuli zen kreaturetara. Ax 579 (V 372). Nahi bazare kanpoko gauzetara itzuli. SP Imit II 8, 3 (Mst okhertü). Egia aditu nahi gabez itzuliko dire elhe berrietarat. He 2 Tim 4, 4 (Dv itzuli; Ur, Ol biurtu, Bibl aldaratu ). Jinkoaganat konbertitzen edo itzultzen zenian. AR 314. Munduaren alde itzul. Dh 116. Bere biotza Jaungoikoagana itzuli. Arr GB 67. Sortzetikako dohain [...] oro Jainkoari eta jainkozko gauzetarat itzulirik zauzkan. HU Aurp 117. Emaztiari, haurreri, zait / heben gogua ützültzen. Casve SGrazi 156.
v. tbn. Gç 43. Ch III 40, 2. Mst I 11, 3. Lg II 156. CatLan 145. Hb Egia IX.
azpiadiera-1.1.4
(Con ablativo). Desviar(se) de, apartar(se) de.
Eta egiatik beharriak itzuliren baitituzté. 2 Tim 4, 4. Begiak itzultzea desgogarazko gauzetarik. SP Imit III 44, 1 (Mst ützültzia). Ez dezazula eneganik / itzul zure bisaia. 47. Etzaitezela zure zerbitzaria ganik itzul zure koleran. Ch III 48, 5 (SP itzul; Mst gibelt).
azpiadiera-1.1.5
Hacer cambiar de idea, convertir, convencer; cambiar de idea, convertirse. " Guziak zure alde itzultzen hari dire, tout le monde se range de votre côté" Dv. " Gogoa niganik bertzetarat itzuli du " H.
Paul hunek sinhets erazirik itzuli duela populu handi. Act 19, 26 (He urrundu, Dv gibelatu, Ol saiestu, Ker aldendu, IBk burutapenak aldaerazi, IBe pentsakeraz aldarazi). Giristiño zahar eta Iudu itzuliena. EZ Man I 73. Infidel oraino federa itzuli eztirenen seinaletzat. ES 397. Itzul daitezentzat [jentillak] ilhunbetarik argirat. He Act 26, 18. Gizonaren bihotza flakoa eta itzultzeko errexa baita. Lap 47 (V 26). Gizon au zuritu baino errazago litzake trikuari bizkarreko arantzak amoztu naiz katu bati sagu-uzia kentzea. Au itzuli! Au kristautu! A Ardi 117s. Emazte okerrak nai ebanera itxulitzekoa zanez. Etxba Ibilt 482. Fedegaben Kristoren fedeari itzultzea. Ardoy SFran 336.
azpiadiera-1.1.6
" Horrenbertze elhek buru itzultzen dautet, tant de paroles me tournent la tête" H.
Lehen itzul dakigula / geure adimendua. EZ Eliç 274.
azpiadiera-1.1.7
" Ez dezazula itzul solasa, ne changez pas la question" Dv.
Xotilki elhia ützül bestetara. Bp I 103. Diskürsa berzetarat itzüliz. CatLan 98.
azpiadiera-1.1.8
Volver (en contra).
Zure kolera guzia itzul-azu zure pasione nausituen kontra. He Gudu 157. Itzul-azu zure haserradura [...] ene familiaren gainerat. Lg I 322. Emaitzak berak itzuli ditut zure kontra. Dh 189.
azpiadiera-1.1.9
(Sólo part. en función de adj.). Inclinado.
Izpiritu gaixkirat itzuliek. Lg I 249. Nere bihotza onera itzuliagoa. Dh 210. Hura da eskuara bastarta, oro erderarat itzulia. Arb Igand 22. Hastetik gaizkirat itzuliak. CatJauf 23.
azpiadiera-1.1.10
(Dv, H).
" Haizea ipharretik hegoara itzuli zaikun " H.
azpiadiera-1.1.11
Abereoek [...] aultziau itzuli artea[n]. "Mientras vuelven la parvada" . (Pamplona, 1598) ReinEusk2 135.
azpiadiera-1.1.12
"Travailler une terre à la charrue, la retourner. Landa bat itzuli " Lh.
Gizonak uztartu zituen idiak eta lotu gibeletik abar-mutur idor bat, herresta zezaten, lurra iraultzen ziotela, berak bere eskuz itzuli orde. SoEg Herr 22-11-1962 (ap. DRA , s.v. abar-mutur ).
azpiadiera-1.2
2. (Aux. trans.). Hacer volver.
Elas, itzul albaneza iragan den denbora. E 155. Zena saindua bere egiazko eta ordenatu zeneko tenorera eta moldera itzuli ukhan dugula. Ins B, 5r. Bidera itzuli nauzu. EZ Man II 124. Pretoriora itzuli zuten. Lard 455. Katxo berriz ere arthoan dun... Habil itzultzerat. JEtchep 45. Senarra neregana zergaz itxuli. Etxba Ibilt 472.
v. tbn. Arr GB 99. Larz Iru 18.
azpiadiera-1.3
3. (V-ger, AN, L, BN, Ae, Sal; Lar, Añ, VocBN, Dv, H), itxuli (V-gip), utzuli (S, R; Gèze). Ref.: Bon-Ond 157; A (itzuli, utzuli); Lrq (utzul); Etxba Eib (itxuli); Satr VocP; Gte Erd 63. (Aux. intrans.). Regresar, volver. "Achocharse, hacerse chocho [...] seintara biurtu, etorri, itzuli" Lar. "Retornar" Añ. "Retourner", "revenir" Gèze. v. bihurtu (2). Tr. General en septentrionales y navarros; entre los guipuzcoanos su uso, documentado desde Ubillos, aumenta desde mediados del s. XIX y especialmente en el XX; en esta época aparecen tbn. algunos pocos ejs. vizcaínos.
Itzul zaite, urda ardiori, eze ezta ori zure joan bidea. (Cizur, 1552). ReinEusk 87. Ora itzuli izan da bere isurtze proprira. 2 Petr 2, 22. Itzuliko garadela berriro bizitzera. Ber Doc 116r. Egun bateko bidetik / berriz ziren itzuli. EZ Noel 81. Noiz ützüli zen Ejiptarik? Bp II 33. Itzul zedilla urrengo eguneko prediku ta sermoira. Mb IArg I 245. Utziko dut bekhatua eta itzuliko naiz zure ganat. He Gudu 247. Erranas geros, eztaike itzuli gibela. LE Prog 120. Etxera itzuli. Lard 173. Hantik elkhiten den argia harat berriz ützültzen bada. Ip Dial 110 (Dv itzul-; It y Ur biurtu ). Beilatik itzultzean. Laph 41. Ez baitagozke itzuli gabe beren sor-herrirat. JE Bur 206. Etzitzaion geiago itzuli [usoa] . Zerb IxtS 14. Leengo senera ta taiura itzuliaz. Erkiag Arran 147. Itzuliko gera berriz ere puntu onetara. Vill Jaink 125. Etxetik kanpora gau oso bat etxera itzuli gabe. BAyerbe 91. Joan nintzan etxera. Eta astelehen arratsaldean berriz otobuzean itzuli. Etchebarne 91. Lasterka itzuli ziren. MEIG IX 105.
v. tbn. (Para autores meridionales): Gamiz 206. Ub 55. Gco I 389. Arr GB 103. Zab Gabon 32. Bv AsL 128. A Ardi 13. Inza Azalp 59. Mok 19. Jaukol Biozk 46. Laux BBa 140. Lab EEguna 76. Lek EunD 27. Ir YKBiz 367. Or Eus 262. TAg Uzt 17. EA OlBe 104. SMitx Aranz 183. Munita 154. JAIraz Bizia 84. NEtx Antz 142. Etxde JJ 152. Txill Let 92. Akes Ipiñ 30. Arti MaldanB 195. Zait Plat 49. Gand Elorri 164. Ibiñ Virgil 75. Alzola Atalak 138. Azurm HitzB 57. Lasa Poem 109. Berron Kijote 193. Ataño TxanKan 217. Onaind STeresa 47. Ayesta 49. Itxuli: SM Zirik 89. Etxba Ibilt 478.
azpiadiera-1.3.1
"Hi[l]beltza ill zuri, babea betez itzuli, cuando nieva mucho en el mes de enero, será abundante la cosecha (G)" Aq p. 62.
azpiadiera-1.3.2
Volver (a hacer algo).
Gauza beraren erraitera itzultzen da. ES 386. Ez beinere itzultzeko iltzera. CatAe 28 (CatSal 29, CatUlz 20 itzuli, CatR 29 utzuli ).
azpiadiera-1.4
4. (AN-mer, L, B, BN, S; Aq 177 (AN), Añ, Dv, H), itxuli, utzuli (S, R; Gèze). Ref.: Bon-Ond 159; A (itzuli, utzuli). Devolver. "Restituir" . "Rendre" Gèze.
Itzultzen darokuzula galdu dugun guztia. EZ Man II 131. Zureganik dudan gauza / zuri ez itzultzea. 26. Haren [ebatsiaren] ützültzeko [...] gogo hartü. Bp I 100. Konten ezpazara itzuliko dut. CartNav 141. Ez dakianak nola itzuliko digon. OA 171. Itzul bear dust [juizioa] . Gamiz 204. Coesari ützül ezazü Coesarena dena. Egiat 200. Laur doble itzuli nai diot. LE Ong 23v. Senarrari bere emaztea itzuli. Lard 22. Behar dautazu ogi hori itzuli. Barb Leg 23. Koájia ützüli déitàzü! Lrq Larraja, RIEV 1931, 235. Bizia itzuli zion. Inza Azalp 75. Emana geiagorekin itzultzen dizu. Munita 141. Orhatz eta haria behar ditut itzuli. Larz Iru 22.
v. tbn. SermAN 6v. AA III 540. CatB 46. Bordel 87. Zab Gabon 77. CatUlz 32. Or Tormes 29. Etcham 142. Ldi IL 114. Ir YKBiz 282. Eguzk GizAuz 122. Zerb Azk 76. Mde HaurB 29. Zait Plat 92. Izeta DirG 93. Xa EzinB 81. Zendoia 95. Itxuli: Etxba Ibilt 480. Utzuli: Mercy 31. CatS 80. Ip Hil 137.
azpiadiera-1.4.1
Dar (una respuesta, una razón).
Eta zer errepusta itzuli ziñoen? 68. Itzik ere itzuli gabe. Lard 405. Ihardeste hau [...] itzultzen. Ox 177. Etxunan arrazoirik itzuli. Or QA 84. Seme, itz guziak datozen bidean ez itzuli. (AN-ulz) 'Gaizki esanari ez gaizki erantzun' . Inza NaEsZarr 1285.
azpiadiera-1.5
5. (L ap. A; Ht VocGr 433, Lar, Añ, Arch VocGr, Dv, H), itxuli, utzuli. Traducir.
Gure eskarara itzulia. EZ Man II 79. Üskarala ützüli dian katexima. Bp I 20. Bere hitzkuntzara itzuli eta ganbiarazi zituzten. ES 402. Testament berriko liburu sakratu hau eskararat garbiki eta fidelki itzul dezaten. He (pról. del Nuevo Testamento). Asko opatzen det atera dezala euskerazko geure sinistamenen jakinbide bat, erderaz aldamenean itzulirik. Aq 82 (pág.). Juan Antonio Ubilloskoak Euskerara itzulia. Ub 1. Frantsesetik eskararat itzuliak. Dh 110. Berba modu batera itzuli edo biurtuteko. Astar I pró. Laugarren liburua ez du hark itzuli. Hb Esk 99. Bertze mintzaietarat itzulia. JE Bur 2. Euskeratik itzulia. Ldi IL 66. Zertako itzuli Bergili baizen idazle zaarrik? Ibiñ Virgil 22. Marzelek itzulirik Testamendu berria. Larre ArtzainE 288. "Entzuteko belarridunak bentzu", Aita Olabidek itzuli zuenez. MIH 224.
v. tbn. AR 7. Iraultza 103. CatLuz 1. Aran SIgn 82. Arch Gram 43. Gy III. Dv LEd III. Aran SIgn 11. Legaz III. Arr May 1. Zby RIEV 1908, 605. Arb Igand 174. Or RIEV 1929, 7. Zub 90. Lab EEguna 94. JMB ELG 77. A Y 1934, 5. Etxde AlosT 9. Mde Pr 218. Zerb Azk 71. Osk Kurl 128. Gazt MusIx 52. Alzola Atalak 102. Ardoy SFran 163. Berron Kijote 80. Itxuli: Otx 6. SM Zirik 89. Utzuli: Mst I. Mercy 1. Mde Pr 126.
azpiadiera-1.5.1
Gauz hauk minzatzeko manera batez itzuli ukhan ditut neure eta Apoloren gainera. 1 Cor 4, 6.
azpiadiera-1.5.2
Nere urduritasuna itzetan itzultzen alegindu. Txill Let 26.
azpiadiera-1.6
6. Resumir.
Guziak [manamenduak] bi punktutara itzul ahal daitezke. ABC B, 8r.
azpiadiera-1.7
7. (L, S, Sal ap. A), itxuli, utzuli. Convertir(se), transformar(se). Tr. Hasta principios del s. XIX suele aparecer con complemento en caso inesivo o alativo; a partir de esta época la tendencia es usarlo con caso absoluto.
Eze, gizonak nai badu / itzul daite jatean [Jainkoa] . Ezcurra 45s. Itzen birtutes itzuli zuen ogia bere gorputzean. Ber Trat 7v. Ogia haragira itzuli zen. EZ Noel 120. Artha hura abariziara itzul eztadintzat. SP Phil 270. Itzuliko darozkidatzu [begiak] / bi ithurri ederretan. 108. Ogitan itzul daitezen. (Munarriz, s. XVIII). FLV 1989, 100. Zuen hirria itzul bedi nigarretarat eta zuen bozkarioa tristeziarat. He Iac 4, 9. Gaixtuen següranza [...] azkenian beren inganiotan ützültzen da. "Vertitur" . Mst I 20, 3. Bozkarioa laster izan zen itzulia atsekabe min batetara. Lg I 220. Ganbaragau [...] tenplo-gisa bat itzuli dezakezu. LE Ong 56r. Hartu ginduena yuie / itzultzen da akusatzaille. Gy 262. Astuntasun andia [...] poz itzulita. A Ardi 125. Euri ur tantak oiñazez malko itzuli. NEtx LBB 222. Haren odol eta gantzak odoloste itxuli baño len. Etxba Ibilt 462.
v. tbn. Ub 202. El 74. Jaur 176. Erkiag Arran 178.
azpiadiera-1.7.1
(Lar, ), itxuli (Lar).
Cambiar. "Mudar" Lar, .
Usantza hura itzul badadi bertze aldera, gaixtatasunetik ontasunera. Ax 90 (V 61). Nahi dien bezala ützülziaz [legia eta fedia] . Bp I 86. Moisaren legiaren ützülzia gure Ebanjelio saintiala. Bp II 29.
azpiadiera-1.8
8. (H).
Dar, rendir, ofrendar (gracias, honores, etc.).
Zertzaz eskerrak itzuli behar dituen. EZ Man II 189. Populua, itzul diozok / zor dioken ezagutza. 120. Ützül ahal ditzogün bethiereko laidorioak eta eskerrak. Ip Hil 267.
azpiadiera-1.9
9. Romper (la palabra).
Har ezazu, othoi, ezin itzul daiten promesa. EZ Man II 20. Jauna, nik itzuli itza? galduko dut neure erreputazioan. (221). LE-Ir.
azpiadiera-1.10
10. " Gaixtoenerat itzultzen ditu hitz guziak, il interprète au pire toutes les paroles" Dv (s.v. gaixto).
Gizon pasionatuak on dena ere gaitzera itzultzen du. SP Imit II 3, 1 (Ch itzultzen, Mst ützültzen; Ol makurtu, Leon bihurtu). Obra onak gaizkira itzultzetik. He Phil 355. Ikharan dago hitzak edo urratsak gaizkirat itzul dioztaten. Hb Egia 154.
azpiadiera-1.11
11. Disimular.
Batzutan egia zuhurki itzuli eta estali ditekeielarik zenbait hitz artezez. SP Phil 362 (He 365 aparta).
azpiadiera-1.11.1
" Ongi itzultzen ditutzu gauzak, bainan etzaitut sinhesten " H.
azpiadiera-1.12
12. (Lar, ), itxuli (Lar).
"Revolverse el tiempo" Lar, .
azpiadiera-1.13
13. Verter, derramar.
Amodioz itzulirik bere odol adoragarria. msOñ 226v. Grazia gustija dago isuri edo itzulirik zure espanetan. Astar II 274. Ezkoa ahotik goiti itzultzen duten arabera. Dv Dial 12 (It y Ur bota, Ip egotxi). Nere barrua itzuli bear diñat, lertu baño len. Ag G 240. Itzuli eban gero eskerreko eskura zigarro batentzako lain tabakorri. Kk Ab I 102.
azpiadiera-1.14
14. " Azkenean guziak ongi itzuli ziren, à la fin toutes choses tournèrent bien" H.
Bena arratsa beno lehen / gauzak gaizki itzuli ziren. Arch Fab 139. Hain baita segur alde itzuliko zaizkola gauzak. JE Ber 48.
azpiadiera-1.15
15. (H).
Retejar. " Hegastegia itzultzea, remanier une toiture" H. " Teilatia itzuli dakot etxeari (BN-arb)" Gte Erd 180 (s.v. teilatua jarri).
Bi egun etxiain itzulzen. HerVal 210. Teilak itzuli gabez. Arb Igand 47.
azpiadiera-1.16
16. Revolverse, rebelarse.
Nola zituzten preseski beren izpirituak gaizki itzuliak [...] Erlisionearen kontra. Elsb Fram 57. Yende xeheari izpirituaren itzultzea, phiztea, sumintzea. Ib. 70. Itzuliz ikhusten zituen gizonen alderat. Ib. 131.
azpiadiera-1.17
17. (AN-araq, BN-baig, Sal, R ap. A ; H), utzultu (R ap. A ).
" Arno argala maiz itzultzen " H. "Acedarse la leche" A.
Metsikorat heldu gabe esnea itzul bailitake, horren behar den trenpuan emateko tresna [ikusi dugu] . Zerb Metsiko 212.
azpiadiera-1.18
18. (H).
Pintar triunfos. " Bateko ezpata itzultzea, tourner as-pique" H.
azpiadiera-1.19
19. Revocar.
[Diputaziñuak] orduan erabagi ori itzuliko dau, Aiuntamentua bere eskubidetik kanpora urten dalako. "Revocarlos" . ForuAB 77.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (B, BN-ciz-arb; Ht VocGr, Arch VocGr, Dv, H), itzuri (BN), utzuli. Ref.: A Apend (itzuri); Gte Erd 159, 305, 69. Vuelta; vuelta, paseo, excursión. "Tour" Ht VocGr. " Etxearen itzulia egitea, faire le tour de la maison, la contourner. Etxerat itzuli baten egitea, faire un tour à la maison" Dv. " Itzuri bat, una excurión, expedición" A Apend.
Egin zezaten molde hartan, zazpitan, Jerikoren itzulia. Lg I 190. Munduko zure itzuli eta harat-hunat guzien erdian. Lap 61 (V 31). Lurraren itzulia hiruetan egina daukalarik. JE Bur 109. Zugazti itzaltsuan itzuli bat eginez. A Ardi 113. Gure udako itzulia eginik. Zub 101. Eginaraz zezon hiriaren itzuli guzia. Zerb IxtS 43. Izarren itzuliak. "Gyros" . Or Aitork 255. Itzuli bat egin [...] Xaberriraino. Ardoy SFran 144. Herrian gaindi itzulia egin. Lf ( in Casve SGrazi 12 ). Joan zen pentzetan itzuli baten egitera. Etchebarne 27.
v. tbn. Gy 147. Hb Egia 17. Laph 90. Prop 1880b, 49. Elzb PAd 69. Arb Igand 141. Barb Sup 167. Ox 194. Etcham 193. Etxde JJ 18. JEtchep 107. Izeta DirG 93. Larz Iru 138. Xa Odol 227. Larre ArtzainE 40.
azpiadiera-2.1.1
(H).
Vuelta sobre sí mismo, giro. " Itzuli bat emozu giltzari " H. " Gerren-itzuli bat " Ib.
Lürra bere egünkaleko ützülian. Egiat 239. Takoinaren gainean itzuli bat eginez. Hb Egia 29. Hasi zauzku dantzan, itzuli eta jauzi. Prop 1884, 135. Bizpahiru itzuli ahoan emanik [ahamenari] . HU Zez 144. Ludiak 24 ordutan ere ardatzari egiten dion itzuli osoak. Bera EEs 1915, 166.
azpiadiera-2.1.2
Gizarte oneri itzuli osua emotiagaz. Gerrika 174.
azpiadiera-2.1.3
"Detour" Ht VocGr y Arch VocGr. " Itzuli handi bat egin behar du hunat ethortzeko, il faut faire un grand détour pour venir ici" Dv.
Nahi bazira Chilerat joan urez, behar duzu itzuli bat egin. HU Zez 44. Itzuli handisko bat bazen hola. Zerb IxtS 41.
azpiadiera-2.1.4
Odolak itzuli bat egin zion, Goliathen espantuak aditzean. Zerb IxtS 53.
azpiadiera-2.1.5
Contorno, perímetro. " Itzuli handiko gizona " Lh.
Garbitu behar du ondoaren ingurua eta haizkoaren muloaz jo itzuli guzian. Dv Lab 366.
azpiadiera-2.2
2. (Lar), utzuli ( VocS ).
"Traducción" Lar. "Version" VocS . v. itzulpen (4).
Beste itzuliengaz erabat esan duguna esan diteke. Or ( in Gazt MusIx 52 ).
azpiadiera-2.3
3. (H).
Disimulo, evasiva. " Alferretan hartzen ditu itzuli horiek oro, eztut sinhetsiko " H.
Hei ihes egin nahiz bilhatzen ditugun itzuliak eta atzekiak. Lg I 20s. Mintza hakit bada oraiñtxe / itzal eta itzuli gabe. Gy 177. Etzuen nihoiz xuxen ihardesten, bainan itzuliak hartuz. Hb Egia 68. Gizon argitu eta itzuli handitako bat. Ib. 117.
azpiadiera-2.4
4. Asunto, ocupación, quehacer.
Zer dire munduko itzuli, ohore eta ontasunak? Lg II 184. Kanpoko eitekuetan, itzulietan, agudo eta erne girela. AR 15. Loria gehiago eman diozu [...] zure itzuli xumenaz, diren bertze guziek bere eginkune handienez [...] baino. Dh 89. Konfirmazionetako itzulietan zabilalarik. HU Aurp 123. Aita Brisé gure jaun erretor ohiak egin ditu [ezkontzan] Elizako itzuliak. Herr 17-5-1962, 3. Haugi hunarat nik banko itzulia egin orduko. Larz Iru 100.
azpiadiera-2.5
5. Vicisitud, acontecimiento.
Bihotzeko itzuli iragankorrena [...] etzaio hari gordetzen. Dh 203. Asko itzuliren hark berri bazakien. Gy 250. Lurreko itzuliek ez bezate izi. Hb Esk 76. Gudu baten itzuliak goibeltzen du hekien iguzkia. Hb Egia 92. Handizki aitua izar itzulietan. Ib. 72.
azpiadiera-2.6
6. Giro lingüístico; expresión.
Berrogoi eta hamar mintzaira bere itzuli bereziekin. Hb Egia 61. Hitz berak, molde berak eta itzuli berak darabiltzana. Arb Igand 13. Aditza eta berboa, egindura eta itzuliak eskualdunki ibiltzea. Zub 93. Han, betiko itzuli pollitak hartuz, esplikatu zautan apezpikuaren ordainak apez gazte baten beharretan zirela. Larre ArtzainE 259.
azpiadiera-2.7
7. (Dv, H).
Sesgo, aspecto, carácter. " Zer itzuli hartzen du egiteko horrek? quelle tournure prend cette affaire?" Dv. " Itzuli txarrean doha zure egitekoa " Ib.
Bihotzminetan gelditu zen gauzek hartu zuten itzuliaz. Prop 1881, 80. (ap. DRA; la ref. es incorrecta)
azpiadiera-2.8
8. " Begi itzuli batez, en un clin d'œil" Dv.
azpiadiera-2.9
9. (V-ger-och, B), itxuli (V-gip) Ref.: A; Iz UrrAnz (itxuli) .
Reverso. "La parte interior del vestido" Iz UrrAnz.
azpiadiera-2.9.1
(Fig.). " Haserrekor da, baina itzuli ona du, il est irascible, mais il a bon retour" H.
azpiadiera-2.10
10. Pliegue.
Iru itzuliko zapi zuri bategaz garbitu eutsan arpegija. Canala Jesucristo 24.
azpiadiera-2.11
11. Vuelta, regreso. v. itzulpen (3).
Amerikanoaren itzulia. Barb Sup 97. Hegiaphaliarañoko joan-itzulia. Etxde JJ 194. Atera zanetik itzulia egin arte. Or Aitork 240.
v. tbn. Izeta DirG 109. Lasa Poem 98.
azpiadiera-2.12
12. Ocurrencia.
Amak erri eginen zian ezagütü balü semiaren ützülia. Const 19.
azpiadiera-2.13
13. "Roulade, floriture dans le chant" Lh.
azpiadiera-2.14
14. Contexto. " Itzuli huntan da hori ere (BN-arb), horren itzulian da hori ere (BN-arb)" Gte Erd 202.
sense-3
III (Adv.).
azpiadiera-3.1
1. De vuelta.
Jaxinto berriz asten da atze aldera itzuli. Alz Txib 99. Itzuli zetozen nere uso txuriak. Ldi BB 166. Uso zuria kutxara / itzuli doa altxuma mokoan. Gazt MusIx 193. Babette itzuli dator. Lab SuEm 213.
azpiadiera-3.2
2. Cara a.
Arru-bêra itzuli nago. "Frente a" . Ldi BB 128.
azpisarrera-1
BIDE-ITZULI, ESKU-ITZULI. v. bide, esku.
azpisarrera-2
EZIN ITZULIZKO.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Imposible de devolver.
Ebatsien gibelerat dirutan ere ezin itzulizko heinean ezartzea. Eskual 28-8-1908, 1.
azpisarrerakoSense-2.2
b) "Intraduisible" T-L.
azpisarrera-3
HITZ ITZULI. v. hitz.
azpisarrera-4
ITZUL ETA INGURU. Alrededor. Cf. itzulinguru.
Noranai begira ta mendi ikaragarri: / itzul eta inguru, ba da zertaz arri. Or Eus 250.
azpisarrera-5
ITZULI ETA IRAULI, ITZUL ETA IRAU. Dando vueltas.
Kutxa-gaiñean ikusi neban [...] itzuli ta irauli. " Volviendo y revolviendo" . Or Tormes 45. Illunbe artan uzten ninduzun itzul eta iraul. Or Aitork 71.
azpisarrera-6
ITZULIAN.
azpisarrerakoSense-6.1
a) Alrededor.
Bazterretako adar guziak hala-hala utziz itzulian. HU Zez 117. Itzulian heldu zitzaizkigun berriz oro. StPierre 22. Jainkoaz bertze izaite asko zabilzkitan itzulian. Xa Odol 329.
azpisarrerakoSense-6.2
b) De vuelta.
Joan zen etxerat oihanean gaindi itzulian. HU Zez 55. Jondone Jakatik itzulian zetorrela. Etxde JJ 212.
azpiadiera-2.1
Pilota itzulian zabilan eta hori ginuen maite, paret edo errebot hartuz xixteraz bezala. Larre ArtzainE 144s.
azpisarrerakoSense-6.3
c) De revés (jugando a pelota).
Halako eskuairea dute airetik --ezkerrarekin orobat--, punpe lasterretik, gainez, azpiz, itzulian. JE Bur 28.
azpisarrerakoSense-6.4
d) Alrededor de, aproximadamente. "Iruek itzulien (= inguruan) (B)" Gte Erd 244.
azpisarrera-7
ITZULIAZ. "Itzúlixaz jantzi dozu, al revés" Iz ArOñ.
azpisarrera-8
ITZULI-BERRI.
azpisarrerakoSense-8.1
a) (S ap. A Dv; -barri V-arr ap. A). Recién volteado. "Belharra itzuli-berria da" Dv.
azpisarrerakoSense-8.2
b) "Herrirat itzuli-berri da, il est nouvellement revenu au village" Dv. "Recién regresado" A.
Eguzki itzulberriak. Ldi BB 58. Japoniatik itzuli berria zen. Ardoy SFran 290.
azpisarrerakoSense-8.3
c) "Recién traducido" A.
San Agustinen hitzak dira, Orixek itzuli berriak. MEIG I 164.
azpisarrera-9
ITZULI-BORDOKA. Vuelco.
Etxaltiaren ützülibordokak. Egiat 237. Mündiren ützüli-bordoken semia. Ib. 225. Amorioak hirur ütxülibordoka dütü bereziki. Ib. 206.
azpisarrera-10
ITZULIETARA (V-arr; itxulitara V-gip). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 11. Al revés. "Itzulietara daukozu jersea (V-arr)" Gte Erd 11. Cf. itzulitara.
Txapela ta jakia itxulijetara jantzi. Kk Ab I 56. Itzulietara norbaitek zerbait yantziezkero. A EY I 152. Itzulietara edo etzekoz-aurrera baño eztaki esaten. Otx 142. Estoikoek, berriz, itxulitara, gaiñekoz azpi: birtutearen muiña eztatza zorionean, eta bai kontrara. Vill Jaink 100.
azpisarrera-11
ITZULIETARAKO. Contrario, reverso.
Narkis-en itzulietarakua zan gixon au. Otx 12.
azpisarrera-12
ITZULI-ITZULI. Dando vuetas, girando.
Ibilarazten zuen erota, itzuli itzuli. JE Bur 61.
azpisarrera-13
ITZULIKO ALDE. "Beztíttu itzuliko aldéra, vestirse al revés" Iz Ulz (s.v. beztittu). v. ITZULEKO ALDE, s.v. itzul.
azpisarrera-14
ITZULI-MITZULI, ITZULI-MINTZULI.
azpisarrerakoSense-14.1
A) Sust. pl.
azpiadiera-1.1
a) Evasiva; circunloquio. "Utzkitzu holako itzuli mitzuliak; berdin ezagutzen zaitut" H.
Bertze itzuli-mitzulirik gabe, galdegiten. Othoizlari 1963, 497. Gazteluzarrek badaki nortaz zer erran, itzuli-mitzuli maneratsu zonbait gora-behera. Lf ELit 131.
azpiadiera-1.2
b) Vueltas y revueltas.
Zoin trebe diren itzuli mitzulietan [airezkoak] . Herr 21-7-1966, 2. Sugea bezala hor balinbazabilan Calvin, dena itzuli-mintzuli. Ardoy SFran 96. Bidearen itzuli-mintzuliak oro jarraiki. Lasa Poem 117.
azpiadiera-1.3
c) Vicisitudes.
Hogo-ta-bortz itzuli-mitzuliren ondotik Tarzanek libratzen ditu. Herr 17-11-1960, 4.
azpisarrerakoSense-14.2
B) (Adv.).
azpiadiera-2.1
a) Disimuladamente. "Itzuli mitzuli zabiltza, bainan eztuzu deus irabaziko" H.
azpiadiera-2.2
b) Dando vueltas.
Itzuli mitzuli, nere sapaillora eldu zait [inguma] . Or Poem 521.
azpisarrera-15
ITZULI-MITZULIKA.
azpisarrerakoSense-15.1
a) Girando; dando vueltas y más vueltas.
Bera baitugu eleberri ontako ardatz eta bere inguruan dabilzkigu itzuli-mitzulika gañerantzeko notiñak. Etxde JJ 238. Bidea, itzuli mitzulika, mendixka mazeletan gaindi doa. Herr 1-5-1958, 4. Bere bideari beti jarraika, ez esker eta eskuin ibilki, edo itzuli-mitzulika, bainan xuxen-xuxena. Egunaria 18-11-1970 (ap. DRA ). Hor dabil ibili jende tartean itzuli-mitzulika. Lasa Poem 83.
azpisarrerakoSense-15.2
b) "Périphaser, itzul-mintzulika mintzatu " T-L.
azpisarrera-16
ITZULI-NAHI.
azpisarrerakoSense-16.1
a) "Désireux de retourner. Etxerat itzuli-nahia, bortxaz geldiarazi naute" Dv.
Espainiarat itzuli nahia. Laph 106. Hastapeneko solaserat itzuli nahia baitzen. JE Bur 101.
azpisarrerakoSense-16.2
b) Deseo de volver.
Bira eginda, itzul-naiz asi zanean. TAg Uzt 39.
azpisarrera-17
ITZULITARA. v. ITZULIETARA; itzulitara.
azpisarrera-18
ITZULITIK (itxu- V-gip). "Del revés. Itxulittik begiratu ezkero" Etxba Eib.
azpisarrera-19
ITZULIXE (Aprox. de itzuli).
Frantzia ützülixe zen bakialat. Const 27.
azpisarrera-20
ITZULIZ-ITZULI. Dando vueltas.
Falta ez dakioke [herri] hari / trunbilka itzuliz-itzuli, / ondikoz-ondiko bethi, / goatea airoski beheiti. Gy 230.
azpisarrera-21
ITZUL-MITZUL. Dando vueltas, yendo de un sitio a otro.
Itzul mitzul, erran no, / zer dun eskas oraino? Ox 118.
itzuli
<< 1 ito 0 / 0 izter >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper