OEH - Bilaketa

170 emaitza sagu bilaketarentzat

Sarrera buruan (36)


Sarrera osoan (134)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
utzi.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma más extendida es utzi. Hay etxi en textos vizcaínos antiguos (EZarate, RS, Bet, VJ, EgiaK y Capanaga); Lazarraga emplea itxi y etxi. A partir del s. XVII la forma propia de los textos vizcaínos es itxi (todavía etxi en CatLlo 65, y modernamente en Gerrika 249), aunque hay alternancias entre itzi, itxi y utzi en varios autores. La forma itzi se encuentra en CatAnz (4), Gamiz, msOñ, Gandiaga (Elorri 91) y Kerexeta; eutzi en algunos de los primeros textos guipuzcoanos hasta Ochoa de Arin (73), en Irazusta (alternando con utzi e iutzi ), en una carta guipuzcoana de 1783, en CatCeg (15), en ArcheM (sg. Harriet), en el salacenco Samper y en Otaegui; hay además etzi en AzkGut. La forma eitzi se documenta en los suletinos FPrS, Belapeyre (junto a ützi ), Maister, UNLilia y UskLi (sg. DRA ), y en los roncaleses Hualde y Mendigacha (122). Hay además iutzi en dos textos alto-navarros de los siglos XVI y XVII (OracAr y CartNav), en Irazusta y en Mendiburu (junto a utzi ). La forma utsi se documenta, alternando con utzi, en Aguirre de Asteasu, Munita y Orixe, así como en Belaustegigoitia (Andoni 22), alternando con utxi (ib. 11). Los sustantivos verbales más empleados son uzte-, iste- o izte-. Hay utzite- en Leiçarraga y un ej. de Etcheberri de Ziburu (Eliç 209), e itxite- (itzite- en Zavala (RIEV 1907, 533)) en textos vizcaínos sobre todo del s. XIX. En DFrec hay 954 ejs. de utzi, 45 de itxi, 14 de itzi y 2 de ützi.
sense-1
1. (G, AN, L, B, BN, S, R; Lcc, Volt 89, SP <-ts->, Ht VocGr 378, Lar, Añ (G, AN), Dv, H; ü- VocS 136, Gèze), utzitu (L; SP (que cita a Lç), H), itxitu (H (V)), itxi (V-ger-arr-gip; Añ (V), Dv (V, G), H (V)), itzi (V-gip; Lar, H (V)), iutzi (A, que cita a Mendiburu), otzi (Dv (AN), Garate Cont BAP 1957, 46), entzi (Sal), autzi (G-nav), utxin , eitzi (S, R; H (BN, S)), eitzu (R), etsi (V-ger), etxi (Lcc, Mic 6r), etzi (G-nav), eutzi (Sal; H (BN)), eutsi (H (BN)), utzu (R), utsi, utxi. Ref.: A (eitzi, eitzu, entzi, etsi, itzi, utz, utzak, utzi); A Apend (autzi); Ort Voc (itxi); Lh (utzitu); Lrq; ContR 522; Echaide Nav 286; Iz Als (autzi), ArOñ (itxitta), R 397 y 405; Holmer ApuntV y Elexp Berg (itxi); Gte Erd 297 y 37.
(Aux. trans.). Dejar, dejar algo o a alguien de cierta manera; mantener. "Dexar" Lcc, Lar y Añ. "Laisser" SP. "Utzi dut, j'ai laissé. Utziko dut" Ib. "Utzi zuten zatzan ohean, zabal-zabala, ils le laissèrent couché sur le lit tout de son long. Utz nazazu geldirik, laissez-moi tranquille" H. "Utzak ene kondu, zimardikatuko diat (BN-lab), déjalo a mi cuenta, yo le engañaré. Utzak, utzak ixilik, eztik orrek dirurik, urrengo urtean emango ziguk poltsa zorriz beterik (AN, BN), déjale, déjale en silencio, ese no tiene dinero, [...]" A (s.v. utzak). "Eitz beztadei (R), déjenmelo ustedes. Eitz beztad, déjeme. Irain daitad amaborz egunez, eitzi bainu indar xotx xotxik ere bage, me ha durado quince días, como que me ha dejado sin pizca de fuerza" Ib. (s.v. eitzi). "Itxi geldik! amenaza" Ort Voc. "Itxistazu bakien, expresión con que se rechaza la discusión" Ib. "Artu-otzikoak, documento de Vera del s. XVIII trascrito por Julio Caro. Supongo que el segundo vocablo sería utzikoak o sea en conjunto tomados y dejados, o sea como toma y cada, dares y tomares" Garate Cont BAP 1957, 46. "Utz zazu haurra bere gisa (BN-lab), [...], haurrak han utzirik itzuli ziren etxerat (BN-ciz), [...], utzi niri paken (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 297. "Aititu barik ezin dot itxi (V-arr), aipatu gabe ezin det utzi (G-azp, AN-gip)" Ib. 297. "Itxi niri bakian (V-gip), neri eztut ezten fakean (G-nav), ez gaituzte bakean uzten (B), utziazu pakean (G-goi), utzi zidazu paken (G-azp)" Ib. 37. En AxN se explica utzteko (558) por utzi bear. Los ambiguos 'laisser' y 'dejar' de muchos lexicógrafos, pueden corresponder a cualquiera de las acepciones.
Tr. De uso gral. En autores occidentales aparece generalmente con aux. tripersonal en contextos como bakean utzi (v. s.v. bake). En algunos autores como Lazarraga o Arrue aparece este auxiliar empleado tbn. fuera de dicha construcción; cf. además en el apartado siguiente con bakean implícito.

Bere ama ezin utzi obeditu gaberik. E 199. Hura xoil dena den bezala utzi eta khendu ukhan dugun. Ins B, 5r (D 3v utziten ). Orain itxi librerik. Lazarraga A7, 1172r. Clariani bakarrik itxita. Ib. A, 1151r. Ezin utzi azaket il bage. (Goizueta, 1622). ReinEusk 133. Halaber da ezagutzen beretik herioa, / ezen lastima garria uzten du hatz ondoa. EZ Man I 43. Utzagun den bezalakotzat. Volt 190. Utz nazazue ni orai ere, oraiñokoan utzi nauzuen bezala. AX 213 (V 142). Uzdazu neure bakean Jangoikoaren amoreagatik. AltsAuz 316. Mirazazu [...] zenbait obra on alferrez eta ansigabez utzi duzun egin gabe. SP Imit III 4, 4 (Leon utzi, Mst eitzi, Pi itxi ). Eztezazula nihoiz ere zure bihotza utz denbora luzez bekhatuz lizundurik. SP Phil 154 (He 156 utz ). Nola hauk ere halatsu baitira, utz dezagun beraz diren bezala. ES 173. Kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean iñon ere. Lar SAgust 14. Egiten ditugun gauz onak gatik zeruko ondasunez beteak gu iuzteko. Mb OtGai I 123 ( IArg I 201 utzi ). Abade jakitun ori, ill otza legez gogortu ta mututurik andreak itxi eban. Cb EBO 44. Beraz eztago atxakiarik pekatuak konfesau baga isteko? Oe 134 (133 itxiten ). Loturik utzi behar du. Ub 210s. Etzuen gauza erabakirik utzi. Mg CC 206 ( PAb 117 itxi ). Lotsaturik utzi zuen. Gco I 453. Utzi bear ditugu, / biak berdin-berdin. Izt D 169. Kito utz dietzagun gure zorrak. Jaur 192. Gaixua utzi du tristerik. Bordel 68. Bazka bustia badago utzi bear da legortu arteraño. It Dial 75 (Ur itxi, Dv, Ip utzi ). Utz nazazu libro. Gy 46. Ikuskarri negargarri onek Dabiden biotza erdiratuta utzi zuen. Lard 185. Iñaziok othoizten ditu bakharrik utz dezaten. Laph 157. Utzaiozute arren aur errukarri oni bizirik. Arr GB 35. Beiñere pakean utzi eziñ ziona. Aran SIgn 89. Papera egin, firmatuta utzi, / onera aldegin zuan. PE 149. Aieri atiak zabalik utzi besterik ez leoke! Sor Bar 45. Utzi ditzagun pakean ildakoak. Apaol 37. Lore bat hauzo baratzean / ikhusi dut eta han utzi. Zby RIEV 1909, 109. Ondo penaz an utzi / zituzten itotzen. Arrantz 92. Ez hola utz gizon hori. Arb Igand 70.
( s. XX) Eman diyo ostiko bat tripan, non utzi duen okerra baña okerrago. Iraola 96. Utziozu zeruari geldi, eta erantzuiozu nere galderari. Urruz Zer 59. Alan utzi eban mutilla Madriden, bere-buru zala. Kk Ab I 108 (II 26 itzi, II 43 itxi ). Nere lagunak poz-pozik utzi ditut. ArgiDL 79. Etzezazken egun artan neketan utzi aren zai aspaldian zeuden animak. Inza Azalp 73. Ni goserik utz ez nezan. Ox 45. Atia zabalik utzi. Tx B II 94. Nabarra altxa-zak gora / eta tanpez utz gainera! Etcham 200. Berritako thindu gorrats ilhunak ez baititu zorionez sobera leunduak utzi. JE Ber 59. Aitzurrak zutik utzi, buru begi gora. Or Eus 283 ( Tormes 45 itxi, 111 itzi ). Agoa bete aginegaz itxi nabe. (V). A EY III 254 (v. tbn. 272 el mismo ej. con utzi (G), y 287 con itzi (V-ger)). Zenbait lanari [...] Aginduak lanik gabe utzi ditula. EAEg 21-10-1936, 102. Zonbait egunen buruan aitak / umexurx ninduen utzi. Lf Murtuts 45. Lotsaz beterik enazan utzi, Yainkoaren eskale au. Zait Sof 142. Etxekoak ongi utzi al dituzu? JAIraz Bizia 66. Aurrerako ere bideak idekita utzi. Munita 32 (42 utsi ). Utz zezaten bakarrik... ez zen mintzatuko. Mde HaurB 42. Zuen arteko auzi-mauziagatik ubelduta utzi zindunean Piarresek. Etxde JJ 129. Dagona dagon lez utzi, dagonean laga. Erkiag Arran 63 ( BatB 51 itxi ). Jakin naiez beterik utzi zuan neskatxa. Anab Poli 134. Zuek itxusi utzi dezute / berritxuen esan-mesa. Basarri 95. Lau tiro eman eta seko utzi zuten. Ugalde Iltz 59. Gauza bat nai izaten digute erakustera eman eta ondo frogatuta utzi. Vill Jaink 82. Iphurdia berotu ta negarrez utzi zuan gure Patxi gaxua. Osk Kurl 40 (197 itxi ). Ori ezin diteke erdizka utzi. NEtx LBB 134. Sainduak saindu utz ditzagun. Xa ( in Mattin 117 ). Utz lezake aita bihozdun horrek semea libro. Larre ( in Xa Odol 13 ). Aizkolariek, neguak / guztiz bilois utzi dute. Azurm HitzB 28s. Frantziko gai auetaz diardutenak, bota bitez putzu-leor batera eta bertan utzi. Berron Kijote 80. Ez nezakeen halare egitate hori hala utz. Etchebarne 71. Lengo aparia ordaindu gabe utzia. JAzpiroz 106. Buruaz jo eragin da burua erdi apurtuta itxi eban. Gerrika 22. Eria dagoen dagoenean uztea. MIH 225. Itxi daiguzan linguistentzat / linguisten diran kontuak. MEIG I 239 (parafraseando unos versos de Arrese Beitia). Utz ditzala bakean ezjakinagoak. MEIG VII 84.

v. tbn. Mat 49. PasqTo 45. Ber Doc 160r. Harb 159. O Po 59. Hm 125. Arg DevB 120. Tt Onsa 118. INav 12. Gç 177. Mong 590. Bp II 47 (ü-). SermAN 2r. CatLav 198 (V 101). Iraz 64. Mih 108. CatLan 61 (ü-). Brtc 14. Egiat 223 (ü-). Monho 104. Xarlem 1226 (ü-). LE Ong 18r. AA III 484. Dh 67. AstLas 39. CatB 50. Echag 22. CatLuz 33. UskLiB 41 (ü-). MarIl XVI. Etch 616 (ü-). Izt C 134. Arch Fab 187. Hb Esk 70. Bil 163. EusJok II 59. ECocin 6. ChantP 264. Xe 403. Zab Gabon 99. Legaz III. Elzb Po 203. Bv AsL 124. AB AmaE 405 (95 itxi, 112 itzi). Jnn SBi 100. Elsb Fram 166. JanEd I 16. AzpPr 27. HU Aurp 148. Balad 238. Xikito 9 (ü-). Ag G 178 (AL 36 itxi). A Ardi 41 (BeinB 72 itxi). Ill Pill 6. StPierre 37. EusJok 32. KIkG 75. Noe 124. Barb Sup 169. Mok 3. Const 20 (ü-). Jaukol Biozk 70. Enb 207 (39 itzi, 171 itxi). FIr 151. Alz Ram 34. Lab EEguna 105. Ir YKBiz 323. ABar Goi 20. TAg Uzt 65. Iratz 53. Zerb IxtS 90. SMitx Aranz 232. Txill Let 62. Arti MaldanB 225. JEtchep 20. And AUzta 50. Izeta DirG 20. BEnb NereA 51. MAtx Gazt 43. Onaind in Gazt MusIx 149. Gazt MusIx 183. Salav 96. Larz Senper 116. Ibiñ Virgil 108. Ardoy SFran 18. Alzola Atalak 104 (80 itzi). Uzt Sas 174. Casve SGrazi 158 (ü-). Ataño TxanKan 50. BiblE Mc 14, 6. Etxi: VJ 10. EgiaK 88. Cap 97.
Itxi: BBizk 12. Zubia 153. Urqz 24. Iraultza 168 (iste-). DurPL 77. CrIc 98. Añ EL1 128. FrantzesB I 126. fB Olg 196. Astar II 95. Zav Fab RIEV 1907, 93. CatBus 50. Afrika Azc PB 207. Itz Azald 104. Echta Jos 194. GMant Goi 112. KIkV 99. Altuna 56. Laux BBa 140 (82 itzi). Eguzk GizAuz 74 (151 itzi). Akes Ipiñ 33. Bilbao IpuiB 149. Onaind in Gazt MusIx 204. Etxabu Kontu 106. Ayesta 38. Gerrika 72.
Itzi: Balad 104. Otx 37.
Utxin: Onaind MEOE 35.
azpiadiera-1.1
(G-azp, AN, BN; H), itxi, itzi. Ref.: A (utzi); Gte Erd 297. Dejar en paz, dejar tranquilo. "Utzi bear diok (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 297.
Aldi honetan, othoi, utzi nazazu. E 209. Horlako lausenguz utzi nazazu. Ib. 207. Utzazue hori, zergatik fasxatzen duzue? " Laissez-la" . Mc 14, 6 (He, TB, Dv, Leon utzazue, Ol utzazute, Or utziozute; Ker itzi bakean, BiblE utzi bakean ). Baldin emaiteko gaietan bagara edo debozinorik badugu, eman diazogun eta gaiñerakoan utz dezagun. Ax 223s (V 149). Bi hitz zuri erraiteko, / zur'eskuari banatxeko [...], / utzi zitzadan manuz baitzauzat. O Po 16. Utzazue / ene salbatzaillea! / Ni tromenta nazazue. 84. Paulok, alakorik izango etzalako, utzi ta aldegin zuen. Cb Just 104. Uz benáza, dió, eri gaixtoak, ezperén emain dut orren kóntra. Etzaitut utziko, dió mediku ónak. LE Urt (ms.) 105v. Bererekin pasa, besten gaizak ützi. Etch 666. Mutil, utzi akiok, bestela nausiak / puskatuko zizkiguk gaur ezur guztiak. It Fab 254. Baditun biziak / utz itzan, utz hilak. Arch Fab 195. Mehe naiz oraiño: nazazu utz aphur bat. Gy 98. Mariaren alde irten zan eta esan zuen: Utzaiozute, bada, nerekin lan ona egin du. Lard 428. Ai! Utzadazu; zure eskua otza dago jela bezela. Arr GB 104. --Pasa al zaio? --Bai, bai. Utzi... utzi. Sor Gabon 60. Utzi zioten beraz azkenik diabruak ta Santua garaimen ondorian jarri zan. Bv AsL 144. Utziozu, Inazio du orrek bere kutuna eta... Apaol 108. Haurra, utz nazazu, neronek errexki eta atseginekin eginen dudan lana da hori. Jnn SBi 145. Zuek ekarriagatik / deseua ugari, / utzi ezaiozute / gure baliari. Arrantz 15. Utz beraz nor ere baita eta hura. Eta egon ixilik. HU Zez 141.
( s. XX) Utziok ba, utziok / anaia neuria. / Pena emuten xotak / holan ikustia. Balad 102. Itxi eidazu, seme; joan zakidaz emetik norabait. Ag Kr 210. --Utziozu zeruari geldi [...]. --Utzi deiogun bada; baiño lurrean tokaio gutxi izango ditut. Urruz Zer 59. Jaungoikuarren itzi naik! Egin daustakan zaurija garbitu. Kk Ab I 43. Utzi, utzi aita, emen nagon bitartean itzuli egin dirate, arrapatuko ditut. Ill Testim 9. Ez naiz debota, segurki, bainan utzazu Ama-Birjina, hartaz burlatu gabe. Barb Sup 58. Utzi naik, eure pillosopokerijakaz makillatu barik. Kk Ab II 17. Katolikuak diñoe: Itxi, / jel-areiuak dira ta. Enb 173. Bota itzazu nere gain, nai dituzun mukerkeriak [...], baña, utzi zaiozute oiei. Alz Ram 54. Utzak, zion neskak intzirika, utzak, zion makurtuz eta burruka. " Laisse-moi" . Or Mi 56. Itxi, arren eta ez leiatu goirik. Laux BBa 2. Aska nazazute [...]. Uzteko! Billauak! Lek EunD 49. Zergatik nekarazten duzue emakume au? Utzazue. Ir YKBiz 372. Utzi nazak, utzi nazak arren! ABar Goi 57. Utzi nazan, utzi, Madalen. Bestela, biar goizean ugelduz josia jeikiko naun. TAg Uzt 15. Utz nezazue, kakile niz; utz nezazue, kakile niz. Lf Murtuts 28. Neregandik entzun-ondoren, aolkatu, bitartean utzi. Zait Sof 123. Utz nazazu, arren, ene dirua emanen dautzut, bai! Mde Pr 157. Utzi zaidazu --erantzun zion Mateok--. Ni naiz onen aita. NEtx Antz 149. Jainkoak diño bestenai itxi, / zeuria jarrai maitatzen. BEnb NereA 87. Taxi! Taxi! (autoa gelditu dan otsa nabari da). Utzi zaidazute! Lab SuEm 192. Uzteko ta uzteko oiuka bentaria, leen ere esan ziela eroa zala. Berron Kijote 54.
azpiadiera-1.2
+ itxi, eutzi. ¡Deja!, ¡para!, ¡quieto!.
Utzak, dakusagun eia ethorriren denez Elias horren enparatzera. " Laisse" . Mt 27, 49 (He utzazueia, Samper eutzazie, EvL utzatzue, Echn utzazue, Ur utzi, Ur (V) itxi, Or utziok; Hual, Dv bego, Leon ago, Ker geldi, BiblE egon ). Utzi, utzi, etorriko da denbora. Urruz Zer 90. Utzi! Ez da gogoratzen gaur sei urteko doakabe artaz? Ill Testim 5. Utzi. Nik neronek antolatuko det. Alz Txib 97.
azpiadiera-1.3
Ezeinere konparazione gabe utzitekoago eta khenzekoago dirade idolatriatako eta opinione falsutako instrument bezala diraden gauza guziak. Ins B, 2v.
azpiadiera-1.4
+ itxi (V-gip ap. Iz ArOñ). Dejar (huella, rastro, señal, recuerdo, dolor, olor...). "Itxi xao bere sadórra gaitz orrek" Iz ArOñ (s.v. sador).
Orhoitzapen biziak / eliz-ama katholikak begietan utziak. EZ Man I 29. Haizea bezain laster iragaten da, khe guti bat baizen eztu utzten. 30. Ez figura edo hitz klartasunik utzi gabe iragaten direnez. Ch I 3, 1. Zure pasioaren señaleak utzi ziñizkuna. CatBurg 47. Maiz ekusi dezute / kristal garbian / nola sartu ta erten / oi dan argia, / ahi aur ederra! / Ausirik gabe, / ta loirikan batere / utzirik gabe. GavS 12s. Munduko bizitek bihotzean usten duten huts eta eskaz harekin. Mih 63. Bekatuak arimaan itxi deustasan loiak. EL2 120. Garbitu dedin, gatxak itxi deutsazan errastu deungetati. fB Ic III 273. Ill zan [...] bere azaña andiaren oroitpena beti betiko uzten zebala. Izt C 479. Demonioak gelan itxi eban ats andijak erakutsi eutseen igaro zana. Ur MarIl 66. Erriak irazeki eta osotoro erre eta kiskaldu zituen, zer izan ziran aztarnarik ere utzi gabe. Lard 20s. Ez dute utzi itzalik xumena, ez haren hitzek, ez haren egintzek. Hb Egia 79. Gure Salbatzaile Jaunak han [...] utzirikako hatzak. Zby Pel 31. Bide guztian birtutien usai gozua utziaz. Bv AsL 125. Illaz bat, Aurten zan jaio bere antzean, / arrastorikan utzi gaberik bukatzeko. AB AmaE 159. Ogi erre-berriyak biyotz-erria uzten dubela. Moc Damu 7. Dire grazie batzuek zeñen medioz pagatzen den bekatuek barkatu onduan animen uzten duten zor tenporala. CatUlz 43. Billabonako zubira jo oin-zantzurik utzi gabe. Or SCruz 59. Biotzean miña / gero uzten ez dun zorun ta atsegiña. Jaukol Biozk 66. Maiteak giñan danori / tamal andija itxirik. Enb 66. Lorratzik itxi barik alde egin dau. Kk Ab II 100. Oraindik emen sumatzen degu / ark utzi zuan itzala. Tx B I 44. Itxaropen sendoaren aztarna uzten du. Aitzol ( in Ldi UO 6 ). Kalte orrein gomuta iguingarria baño besterik ez dabe itxi. Eguzk GizAuz 15. Parre-karkara ta kantu-otsa ugari uzten zuan bere ondoren. TAg Uzt 212. Horra nun joan den ximixta bezala deus orhoitzapenik utzi gabe! Lf Murtuts 42. Ori beziñ egia da langilleak eta izen ona utzi zutenak oiek ainbat dirala. JAIraz Bizia 32. Hizkuntza bat ez dela sekula aztarrenik utzi gabe hiltzen. Mde Pr 256. San Pedroren berbak itxi eutsen mingotza. Bilbao IpuiB 90. Berak gure ariman utzi zuen aztarnatik da ezagun. Vill Jaink 151. Ahoan gusto zantarra uzten zuala. Osk Kurl 49. Aztarren eta markak itxi ditue atean, urun zuriaren lorratzak. Erkiag BatB 101. Zure betiko azken agurrak / gugan itxi dau samiña. BEnb NereA 128. Ez zuten utzi nahi / trazarikan ere. Larz Senper 102. Aidea, izarrak utzitako argi-autsez betea zegoen. NEtx LBB 193. Ark utzitako usaiarekin / ni berriz ia ituan. Uzt Sas 266. Eskaleretan gaindikan zuen / arrastoa're utzia. Mattin 38. Eskola-urteak galdu nizkin [...] koskaka ari zaidan naigabe ixil bat utzita gañera. Ataño TxanKan 66. Ezin-urratuzko aztarrena utzi du betiko. MIH 34.
v. tbn. AA I 399. ChantP 182 (ü-). Aran SIgn 76. Elsb Fram 95. Arrantz 101. HU Aurp 198. Goñi 101. Ag G 12. Barb Sup 78. FIr 149. Zub 34. Auspoa 74-75, 178. JMB ELG 45. Iratz 118. Etxde JJ 159. Txill Let 46. MAtx Gazt 33. Ibiñ Virgil 91. Itxi: JJMg BasEsc 192. Astar II 190. Onaind in Gazt MusIx 209. Itzi: Gand Elorri 192.
azpiadiera-1.4.1
Psalmo batek bereziki ez du dudarik uzten. Zerb IxtS 56.
azpiadiera-1.5
"Laisser, ne pas acheter une marchandise. Hunen bertzetan ematen dut; har edo utz da, je le mets à tant, à tel prix, c'est à prendre ou à laisser" H.
Eztut nik preziorik mudatuko; nai badu artu eta nai badu utzi. CartNav 142.
azpiadiera-1.6
+ itxi, itzi. Guardar, dejar, salvar.
[Suak] bobedaxeok / itxi dau eurok bakarrik. Lazarraga A28, 1202v. Guztiak hil zituzten, batere utzi gabe. ES 114. Batek eraman balitz sagrarioko ostia guziak, orduan egoin lizake sagrarioan Kristo? [...] Eta utzi bazute forma erdi bat? El 75. Utzi darotazu bizia zure ofensatzeko baizen hartaz baliatzen ez ninzen denboran. Mih 14s. Sobra plaza utzi daroat ene bihotzean. Brtc 95. Gaztañak jatzi artian / arbola puntatik / makilla luze bategaz / bat itxi bagarik. DurPl 70. Laurogei arkume jaiotberrietatik, ogei ta amar bezalatsu utziko ditu artzainak aurrerako azitzen. Izt C 169s. Itxi eskeko batentzat berari jaokan janarijaren puska bat. Ur MarIl 6. Zapatak utziz besta handitako. Hb Esk 164. Soldadu guziak, bat bakarrik ere utzi gabe, il zituen. Lard 125. Adar sobera uztea hobe da, ezenetz gutiegi. Dv Lab 356. Pika zazu zeleri punta eta ez utz xuria beizik. ECocin 25. Izaiten badugu ez dugu utziko / auzokuendako, / bainan eztaikugu sakelarik erreko. ChantP 264. Edan gazteak txolindu artean / ez itxi ardaorik basuan. Azc PB 92. Berandutxu eldu naz gaur bai ta saldea baño besterik eztauste itxi. Kk Ab I 12. Puskarik utzi kabe / jan zuan gogoti. Noe 108. Ezurrak utzi dira / eiztariyantzako, / berriro salmueran / nai badu jartzeko. JanEd II 101. Argazki au itxi bazendu / neu ilten naizenerako. Enb 32 (181 itzi ). Urrena agertzen diren mutillentzat / besteak utzi. Or Eus 179. Orri ez eutsan azur osorik itxi. Eguzk GizAuz 69. Bat bakharra utzi gabe, premu guziak hil zituen. Zerb IxtS 35. Bentura sakelean "bigarko" utzitako pastel azkena asi zitzaizun jaten. Anab Poli 97. 3594 [...] liburuetatik bat bakarrik utzi zuen. Arti Ipuin 37. Ez dot urrerik itziko / t'ez dot eroango. Gand Elorri 171. Utzi tartean pieza batzuk pekatarien onerako. MAtx Gazt 71. Oraino [lapin] bat utzi balute... ez... biak ereman dauzkute. Larz Senper 28. Beretzako gela ta gorde-lekutxo bat utzi ta beste guzia, elizatxoari emango zion. NEtx LBB 99. Denek utzia ditek hiretzat lekua. Xa Odol 202. Katuarentzat papurrik ere utzi gabe mai gañean. Ataño TxanKan 157. Leku berezia utzi nahi die "Auspoa"-k, besteak beste, gure gurasoen eta aiton-amonen aldiko Gipuzkoako idazleei. MEIG III 52.
azpiadiera-1.7
Salvar, perdonar (la vida).
Utziren diogu bizia bere nausiari horrela mintzo zaion nahasi bati? Lg I 312. Utzten daiat bizia. Gy 152. Kutxan gordeai bakar bakarrik bizia utzi zitzaien. Lard 9. Zuek nere esposaz eta semeaz kupitu eta oiei bizia utzi ziñietela, nik ez nekien. Arr GB 119. Onek biotza erdiratzen zidak, utzi zaiogun bizia. Ib. 38. Biziya utziko al liyoke Aita, orreri, baldin topatuko baluke semea? Ill Pill 28.
azpiadiera-1.8
" Itxiok-geldi, itxiokorri (msLond), gatuña, detiene-buey; litm., deja eso, déjale quieto (Bot.)" A.
azpiadiera-1.9
Denpora larregi itxi barik, argitaratuko al dira euskal jakintzako aldizkari edo liburuen batean. Alzola Atalak 140.
azpiadiera-1.10
(Part. en función de adj.). Dejada (en el juego de pelota).
Asten da mutilla gustira-jokua egiten ta indartsu: orma-bijak, ziar-pelotak, itxijak, luziak [...]. Kk Ab I 98.
sense-2
2. (G, AN, L, B, BN, S; Urt I 16, VP 14v, Lar, VocS 140, Añ (G, AN), VocBN, Dv, H), utxi (V-gip), utzu (R), etxi (V-oroz-gip, L-côte (h-); Lcc), itxi (V; Añ (V)), eutzi (H), itzi, eitzi. Ref.: A (etxi, itxi, utzi, utzu); Etxba Eib (etxi, itxi, utxi); Gte Erd 109, 127, 132, 169, 274 y 297. Abandonar, dejar, dejar de lado; rechazar. "Desamparar, etxi, desanparadu" Lcc. "Abandonar" Lar y Añ. "(Dexar el) campo, gudatokia utzi, igesegin" Lar. "(La) galga de Lucas, onenean larga, bearrenean utzi" Ib. "Desertar, bandera utzi, banderatik iges, ies egitea" Ib. "Divorciar, [...] ezkonduak alkar larga, utzi" Añ. "Renunciar, (V) itxi, (G) utzi" Ib. "Délaisser, lâcher" Dv. "Uzteko, qui est à laisser, délaisser. [...] Hor heldu da denbora erhokerien uztekoa, voilà que vient le temps de renoncer aux folies. Ez nago hauzi horren uztekotan, je ne suis nullement disposé à abandonner ce procès" Ib. "Abandonar, repudiar" A. "Abandonar, desahuciar" Ib. (s.v. etxi). "Itxi (utzi, laga) dot Elgoibarko bidian" Etxba Eib. "Dejar, abandonar. Iru umegaz utxi eban, lamairen laguntasun barik" Ib. "Pekatu aundixa, famelixia artara utxitzia" Ib. "Bide erdixan, ainbeste kostatako asmua etxitzia, zan zorakerixia, el abandonar a mitad de camino un proyecto que había costado tanto, era locura" Ib. "Lana uzteko ordua zen (G-azp, AN-gip), lana uzteko garaia (G-azp, AN-gip), [...], lana uzteko tenorea da (BN-arb)" Gte Erd 169. "Edateko bizioa utzi dizi (AN-5vill, BN-ciz), [...], edana ützi dü (AN-5vill, B, S)" Ib. 127. "Utzi du kamamilla (AN-gip, B), [...], utzi zuen eta geroztik ez du artu (AN-gip)" Ib. 132. "Maitek utzi (egin) gaitu (BN-lab), [...], mendian ützi zian (S), heben üzten naizü? (S), [...], edana utzi behar duk (AN-5vill), alkoola utzi bear duk (AN-gip)" Gte Erd 297. v. BERTAN BEHERA UTZI, MUNDUA UTZI. Tr. De uso gral.
Honein sarri utzi nahi nuzuia? E 199. Gizonak ditu utziten aita eta ama eta bere emazteari iunktatzen zaió. Ins B, 5v. Utzi zezan Iudea eta ioan zedin berriz Galilearát. Io 4, 3 (He, TB, LE, EvS, Dv, Ol, Or, BiblE utzi, Ker itzi; Leon lekutu ). Hanbat jaun prinzipal utzirik, miserable ek egin baititu orain [gobernadore eta lotinent] . CartEsp 459. Utzi zaitut ene ontasun guztia zarena. Mat 226. Zuregatik utzi zuen / Iaunak mundu gaixtoa. EZ Noel 273. Eztitzatzula hargatik zeure oblazinoak eta debozinoak utz. Ax 544 (V 349). Ofizio zital ori eutzi egizu. PredBru 167 (en la vers. de 1686 utzi ). Manü egiten derizie mündüko lanak eitzirik, Jinkoaren zerbütxatzera. FPrS 1s. Utz dezagula mundu itsu hura. SP Phil 429. Inposible da utz dezadan / ene gathibotasuna. 103. Muthillak eziñ utz ahal lezakek bere aita. Urt Gen 44, 22 (Dv, Ur, Bibl, BiblE utzi, Ker itzi ). Utz atzu gizonen solas bano horiek. Ch III 57, 1 (Ol laga ). Behar dizü arren ihurk, kreatürak oro beno gorago juan, bere büria osoki eitzi. Mst III 31, 1 (SP, Ch, Ol utzi, Pi itxi; Ip ükho egin ). Ez eskolan ta ez gramatikan euskara beñere utzi bear ezta. Cb EBO 18. Etsaien menera eutzi nauzu. ArcheM (ap. H ). Haur haurretik utzi zuen bere burasoen etxea. Mih 12. Laudatzen du esposaren uztea. Iraultza 14. [Lenbiziko bortz sakramentuak] zeintzuk bage salbatu ezin liteke, uzten baitire nagitasunez edo zabarkeriez. CatAN 44 (v. tbn. uzten en CatSal 51, CatAe 50 y CatUlz 36, eiztan en CatR 51). Eren asmo gaiztoak utzi bear ditue. Gco I 392. Ez nazazula utz nere heriotzeko orenean. Dh 88. Pekatuko bideak utzirik. Echve OngiB 30. Jana utzutzeko / bear izan zeruko. Chaho Biarritz II 272 (ap. DRA ). Eta hek utzirik, yoan zen berriz. TB Mt 26, 44 (Lç, He, EvL, Dv, Ip, Echn, SalabBN, Ur, Ol, Leon, Or, BiblE utzi, Samper eutzi, Hual eitzi, Ur (V) itxi, Ker itzi ). Utzi ditzagun bizio heiek. CatLuz 2. Taharnak ützi eta dantza kitatü. Etch 398. Damurik utzi behar / munduko bizia! Bordel 51. Bizi-modu txar ori / utzak, txingurria. It Fab 54. Lengo kezka guziak utzi eta jarri zan Jainkoari eskerrak ematen. Lard 366. Zure ganako amodioa sekulan ez dut utziko. ChantP 292. Utzi zituen gauza guztiak, altxatu zan eta segitu zion. Brunet Lc 5, 28 (Lç, He, TB, Dv, Ol, Leon, BiblE utzi, Ker itzi ). Gu gera iru probintzi, / lengo legerik ez utzi, / oieri firme eutsi. Xe 411. Gertatu zaio neskatxa orri / nobiyo orrek uztia. PE 81. España utzi baño len agur bat nai dio egin Santiago Apostoluari. Bv AsL 124. Nai badu argaldu / ardoa utzi eta urakiñ apaldu. AB AmaE 399 (153 itxi ). Ez dezagula nehoiz utz / zerurako bidea. Zby RIEV 1908, 420. Arek itxiriko ume zurtza semetzat artu. A BGuzur 113. Utz ditzagun ele alferrak eta jo aitzina. HU Zez 52.
( s. XX) Beren etxeak eta zelaiak utzirik, bildu ziran arkaitz bedeinkatuaren aurrean. Goñi 100. Zeren han naizen sortua, / han utziren dut mundua. Barb Sup 106. Izen oiek guziak utzirik beste bat eman zioten Antiokian. Inza Azalp 8. Etzuan nai mutillak bere tokia utzi, badaezpada ere. Ag G 155. Utzi politikazko purtzilkeria oriek. A Ardi 110. Esan eban obe ixango zala jokua istia. Kk Ab I 16. Bide ori utzita, beste batetik asi zan. Muj PAm 9. Onhar-zazu nere galdea / utz othoi karrika-bidea, / haur maitea! Ox 171. Gauza guziak utzi ditugu ta zuri yarraiki gatzaizkitzu. Ir YKBiz 351. Nere lan guziak utzi ditudanian azkeneko urteak pakean bizitzeagatik. ABar Goi 37. Lana utzi bezain laister. EAEg 21-10-1936, 103. Eni berdin zait edozoin: utziko duzuna hautatuko dut. Lf Murtuts 29. Seme-alabak laga, / emaztea utzi, / Jainkoaren legeak / eztu erakutsi. Etxde AlosT 80. Bere kargua utzirik ixil-ixila bizi da. Zerb Azk 108. Egia ezaguna dut, atozte, zarraizkidate, utz itzalak eta ikus. Zait Plat 49. Leku trixte hok utziko dituztalarik, agian Jainkoa beti bihotzean ukanen dut. JEtchep 73. Eztut nire ofizioa utzi nahi. Arti Tobera 274. Txori guziak kabiak utzi ta norabaitera igesi joan ziran. Ugalde Iltz 27. Utzizue solas oiek. Izeta DirG 98. Gure soldadu-lagun batzuk utzi egin bear izan zuten trintxera ori. Salav 95. Uste dut jakintsun ainitzek utz lezazketela beren ikasteak. Ardoy SFran 337. Ezin itxi liburu au, bein irakurtzen asi ezkero. Alzola Atalak 85. Pena zela hain goizik eskola utz nezan. Xa Odol 27. Berorren morrontzara etortzeagatik utzi nituan nik nere lurralde emazte ta seme-alabak. Berron Kijote 217. Bertako zuzendari ipiñi eben [...]. Alan be, lenengoan ez dot uste ikastolea itxi ebanik. Etxabu Kontu 12. Mirentxu uzteak ematen zion alakoxe samin bat. TxGarm BordaB 92. Artzaingoa utzirik, beste hautu bati lotu zirenak. Larre ArtzainE 34. Paris utzi eta Hernanira dator. MEIG IX 142 (en colab. con NEtx). Utz ditzagun itxurakeriak lagunartean behintzat. MIH 209.

v. tbn. Echaux 155. Bet 13. Volt 166. Ber Trat 113r. Harb 92. O Pr 476. Hm 228. Arg DevB 14. Aleson 37. Tt Arima 42. INav 133. Bp II 39 (ü-; I 64 eitzi). ES 38. SermAN 6v. CatLav 20 (V 17). El 93 (usten). Iraz 48 (2 iutzi). Lar DT CCXIV. CatBurg 24. He Phil 479. Mst I 25, 5 (ü-). Mb IArg I 177. Lg I 282. In CatLan 4. LE Prog 108. Brtc 249. Ub 19. Egiat 160 (ü-). Monho 64. Xarlem 215 (ü-). Mg CC 198. AA I 613. CatB 53. Echag 123. JesBih 430. UskLiB 70 (ü-). MarIl XV. Jaur 109. Izt C 189. Arch Fab 231. Gy 172. Dv LEd 126. Bil 29. EusJok II 57. Bordel 198. Laph 129. Aran SIgn 17. CatS 29 (ü-). Oxald in AstLas 73. Ud 94. Legaz 16. Zab Gabon 66. Sor Bar 56. Arr May 53. Elzb PAd 3. Apaol 108. Jnn SBi 141. Elsb Fram 151. Ip Hil 216 (ü-). JanEd I 33. AzpPr 52. Prop 1894, 282. Arb Igand 180. Moc Damu 32. Balad 262 (hutzi; 57 itxi). Xikito 8 (ü-). JE Bur 171. Iraola 44. Urruz Zer 112. Ill Pill 7. Alz Txib 88. StPierre 18. Arrantz 105. JanEd II 30. EusJok 32. Noe 76. KIkG 33. ArgiDL 22. Mok 21. Const 26 (ü-). Jaukol Biozk 90. Tx B II 104. Etcham 127. Enb 61. FIr 159. Zub 119. Imaz Auspoa 24, 156. Lab EEguna 115. Lek EunD 41. Ldi IL 85. Markiegi in Ldi IL 11. Or BM 124 (Poem 550 utsi; Tormes 47 itzi). TAg Uzt 288. EA OlBe 9. Iratz 142. Zerb IxtS 17. SMitx Aranz 154. JAIraz Bizia 16. Munita 129. Mde HaurB 91. Anab Poli 7. SM Zirik 18n. Basarri 182. And AUzta 144. Igela 140. Vill in Gand Elorri 15. Osk Kurl 113. Larz Iru 40. BEnb NereA 241 (109 itxi, 165 itzi). MAtx Gazt 100. Onaind in Gazt MusIx 147. Gazt MusIx 65. Auspoa 61, 120. Ibiñ Virgil 46. Etxba Ibilt 455. NEtx LBB 69. Mattin 41. Casve SGrazi 125. Auspoa 132, 19 (ap. ELok 387). Uzt Auspoa 43, 119. PMuj in MEIG I 92. Ataño TxanKan 51.
Iutzi: CartNav 139.
Eutzi: CartAzp 126. Otag EE 1884a, 123.
Itxi: Acto 413. Urqz 86. DurPl 93. Añ EL1 10. fB Olg 15. JJMg BasEsc 223. Astar II 16. CatBus 39. Azc PB 326. Itz Azald 196. KIkV 85. Altuna 105. Eguzk GizAuz 174. JMB OC II 58. Bilbao IpuiB 116. Erkiag BatB 67. FEtxeb 23. Ayesta 108.
Itzi: Gamiz 203. Zav Fab RIEV 1907, 536. Ag Kr 146. KIkV 40. Pi Imit III 6, 4. Otx 98. Gand Elorri 164.
Etxi: CatLlo 54.
azpiadiera-2.1
(part. en función de adj.). Abandonado. "Delaissé" SP.
Nor-ere utziarekin ezkonduren baita, hark adulterio iaukiten duela. " La femme delaissée" . Mt 5, 32 (Dv, Ur utzia; TB emazte utzia; Leon hola utzi emaztea ). Uste izanen baituzu zure arima dela lur utzia. SP Phil 483 (He 490 lur galdu bat ). Adiskide guzietarik utziena. Mih (ap. DRA ). Doaz zoin bere etxetara, / zarpill utzien hartzera. Gy 24. Garbiki ageri da ezen galtzerik baizen ez dela onbor utzietarik heldu. Dv Lab 370. Lan hasi eta utziak. Hb Egia 12. Nun ere arkitzen zan etxola utzi bat. Bv AsL 61. Eskual-herri betean, asko etxetarik haizatua eskuara; utzia edo utzixea. HU Aurp 216. Obi utxija idoro dozu / aran itunean: / sasi zorrotzak eta bedarrak / illobi baldar ixen gabean. Laux BBa 84.
azpiadiera-2.2
(V-arr, G-azp-nav, AN-gip; Dv (V, G), H), etxi (V-gip), itxi (V-gip; H), itzi. Ref.: Etxba Eib (etxi, itxi); Gte Erd 127 y 132. (Con dat.). Renunciar a, abandonar. "Laisser, renoncer à. [...] Iokuari ixtea, laisser le jeu" H. "Etxi detsa erebixan asmuari, Jaungoikuari eskerrak, gracias a Dios, ha abandonado sus proyectos" Etxba Eib. "Etxi detsa bere buruari eta ordi bat eiñda dabil, se ha dejado de su persona y anda hecho un ex-hombre" Ib. "Jokuari itxitzia gura neuke" Ib. "Utzi dio mantzanillari (G-azp)" Gte Erd 132. "Janari utzi dio (G-nav), edanari utzi dio (V-arr, G-azp, AN-gip)" Ib. 127. Tr. Al Norte sólo lo hallamos en Dechepare.
Etxi egidak orailloba, gau[r] bixirik noean. EZarate 20. Ieinkoaz orhitzeko ordu lukezu; / berzerik har ezazu, niri uztazu. E 207 (203 niri euztazu ). Bigueleari itxita, artu eben berekin arpa bat. Lazarraga A, 1141v. Bazoaz munduen kabura bere, ezin itxi neidizu. Ib. A, 1151v (v. tbn. etxi A29 1203v). Butroeko meniakgaiti ez iskilosai etxi. RS 404. Etxi ian edan sobreari eta aragien deleiteari. Cap 78. Josef itzi bekio pensamentu orri. Acto 67. Utzi, utzi, Gaztelako hitzera txoralda horri. Lar Cor 153. Pekatu ta okasinoiei itxi ta bizitza on bat artu. JJMg BasEsc 267. Urte osuan egon biar baleu jokuari itxi bagarik. fB Olg 15. Lanari utzi eta / ni jaten astean, / falta gabe an aukat / zut aldamenean. It Fab 23. Beren langintzari ziotelako utzi. Izt C 180. Gedeon iltzeko artu zuten asmoari utzi zioten. Lard 127. Itxiten eutseela [...] Kortera juateko emon jakeen egikizun ta kargubari. (1850). BBatzarN 169. Utziogun itzbide oni. Zab Gabon 66. Utzi, utzi berriketa oieri eta ia zer degun jateko. Sor AuOst 73. Nola utzi zeiokion artu zuan bizitzari. Bv AsL 46. Nik uste nuan bada ardoari utzi ezkero illa nenguala. Sor Bar 56. Itxi egioezu orrelango lelokeriai. Itz Azald 178. Zazpigarren mandamentuan / deusik ez ebatsi / kaso bereari ta / bertzenari utzi. (AN-erro). Balad 228. Itxi eutsan ezkontza asmoari. Echta Jos 230s. Ikusi ditut nekazariak, lanari utzita, gure pelota-tokitxora urbiltzen. A Ardi 139. Gure mutil barraban au, eskoliari itxi dautsonetik ona, ezin dogu gabetan goiz etxeratu. Kk Ab II 157 ( Ab I 46 itzi ). Aragijari / itxi ta zeugaz / donokiratu gaitian. Enb 101 (95 izten ). Batak tabakoari, besteak loteriari eta abar utzi bear diozute. Ldi IL 156. Etxeko alaba liraña / itxi eiozu dantzeari. Laux AB 86. Eskeari utzi ezkero, nora jo zezakean? TAg Uzt 202. Gogorra zait joatea: nere sorterriari utzi, nere gizaroa galdu. Txill Let 106. Geldi bedi eguzkia irten aurretik, utz bizaio bere bideari. Ib. 36. Utzi egin nion arloari buru-auste geiegirik ibilli gabe. Anab Poli 79. Grano bat galdu gabetan / utzi zion aizkorari. Basarri 76. Gai zailak euskeraz irauli nai izateari bertan bera utz ezaiozu. Zait Plat 1. Utz dezaiogun filosofia aspergarri horri. Arti Tobera 274. Utzi dezaiedan kontu triste auei eta asi nadin beste gauzak kontatzen. Albeniz 16.
v. tbn. Cb Eg II 49. Mg CC 160. AA III 528. Echve OngiB 29. Arr GB 109. Aran SIgn 9. Apaol 97. JanEd I 26. Moc Damu 6. Ag G 134. Urruz Zer 36. EusJok 62. JAIraz Bizia 15. Munita 9. Etxde JJ 184. And AUzta 143. Salav 60. Uzt Sas 51. Itxi: Urqz 25. Astar II 167. Ur MarIl 87. Azc PB 87. EusJok II 114. Altuna 47.
azpiadiera-2.2.1
" Pattarratik utzita dago (G-azp)" Gte Erd 127.
azpiadiera-2.2.2
(G-azp ap. Gte Erd 278). Interrumpir. "Egualdiagatik partidoa utzi egin behar izan dute (G-azp)" Gte Erd 278.
Iru bider asita utzi zuten auzialdi au santuak iñor bere alde ateratzerik nai etzuela. Aran SIgn 56.
azpiadiera-2.3
+ itzi, itxi. (Gralmte. acompañado de esku). Dejar, soltar.
Ehork utzi eztazala eskuietan duiena. E 155. Utzak mandori. (Arce, 1598). ReinEusk 102. Armak eskuetarik ez uzteko bihotzik aski gelditzen denean. He Gudu 55. Lan latz gogor onetan ta etzuen eskutik utzi guztiz egin ta bukatu arte guzian. Mb IArg I 151. Luziak etzuen eskutik utzi nai bere medalla. Mb IArg II 311. Zorigestoko onek dagoz Jangoikoaen eskurik itxita legez, eta jentilak baño bere itsuago. Oe 118. Ez itxi esku arterik librutxu au. El1 19. Onthasun gaizki bildu hek eskuetarik uzten baditut. Dh 212. Ire ortzetatika / utzi nazan arren, / ala edo onela, / ni libre lenbailen. It Fab 113. Ezpata utzi gabe bahiak galdetu. Hb Esk 29. Etzion bere arerioari eskuetatik uzten. Lard 42. Zeñek uzten ditu eskubetatik ogei milla duro? Sor Gabon 38. Jauna bere eskutik / nengoen utzia. Balad 220. Uraga edo erramuak eskuetatik itxi barik. Ag Kr 31. Oraindiño besarteturik eukan Josetxo amak, ezin itxita. Echta Jos 365. Dionisiak, paparrean ezartzen zaigun musker baten antzera eutsi zion senargaiari, ta etzion utziko zazpi errietako kanpaiak jota ere. Ag G 126. Jaungoikoak bere eskutik uzten banau, nora joango naiz? ArgiDL 31. Nik etxuak burduntzia eskutik itzi. Or Tormes 29. Eskutatik ez utzi / ezpata zorrotza. Jaukol Biozk 62. Nihundik ez dezake utz bildotxaren beharria! Barb Leg 136. Eztezazutela zuen eskutik utzi zeuek eta zeuentzako yarritako sari ori. Ldi IL 148. Ez eutsi bada neri orain, utzi nazazu. Ir YKBiz 523n. Emaztekiek ez utzi nahi; besoetarik lotzen zaizko oihuka, othoizka. Lf Murtuts 28. Errenak, gañera, dinamita ta makilla ez zituan uzten. JAIraz Bizia 77. Sarjentuak katea eskutik utzi gabe... NEtx Antz 143. Eztu uste aoan daraman ezurra utzi bear duenik. Vill Jaink 80. Armak eskuetatik utzi gabe, lotu zituzten esku-muturretik. Izeta DirG 76. Bitartian eskutik / ez digute uzten. Uzt Sas 32. Arbason ganik ukan dohaina / ez utz sekula eskutik. Xa Odol 85. Alako ondasuna eskutatik ez uzteagatik, nere etxera ekarri nuan. Berron Kijote 111. Ez dezazula, bada, zabarkeria edo uste okerren bat dela bide, eskuetatik utz. MIH 163.
azpiadiera-2.4
Desistir.
--Iturri andi eder bat Elbarrenen bear bada, Elgoienen ere beste iturri andi... --Ori, ori, Antton! Ez utzi. A Ardi 38. Ikusi arren, garbi asko, senarra ez degula gure oituretara ekarriko ez degu utzitzen. ABar Goi 34.
azpiadiera-2.5
Minkaztasun gogorrak egari oi nitun, zu besterik neri goxo izatea zuk ez uztenago ta zu nere alderago. Or Aitork 134.
azpiadiera-2.6
Colgar (el teléfono).
Etzazu utzi telephonua. Semeak eginen dizu berba. Osk Kurl 30.
azpiadiera-2.7
Beti zaroataz / neugaz, Arantzazu, / itzi-samin bakar, / gomuta argi gozo. " Renuncia dolorosa" . Gand Elorri 217.
sense-3
3. (AN-5vill, BN-ciz-arb-lab, S ap. Gte Erd 224, 297 y 298; Dv (s.v. uzteko), H), eitzi. (Acompañado de sintagma vb. con suf. -t(z)era(t) ) Permitir, dejar hacer algo. "Manatua naiz nihor hurbiltzera ez uzteko, j'ai ordre de ne laisser approcher personne" Dv. "Laisser, permettre de. Utz nazazu egitera, laissez-moi faire" H. "Ez duzu mintzatzera uzten (AN-5vill)" Gte Erd 224. "Ithotzera utzi zuen etsaia (BN-arb-lab)" Ib. 297. "Utz nezazu joaiterat (BN-lab), ez dügü ütziren etxen sartzera (S), ]...], esnea uzten dugu pausatzerat (BN-ciz), utz nazazu hori egitera (BN-lab), eztezagün ütz juaitera (BN-arb, S), ütz hoztera (S)" Ib. 297. "Partida irabazterat utzi dut (BN-arb)" Ib. 298. Tr. Empleado en esta construcción sobre todo por autores septentrionales y alto-navarros. Se documenta tbn. en Moguel, Aguirre de Asteasu (III 449), Arrese Beitia (AmaE 43 itxi ), JanEd (I 90), Txirrita, Villasante y Uztapide.
Uztazu hurranzera, amore maite. E 197. Etzituen deabruak minzatzera utziten. Mc 1, 34. Bai, zure begi orri utziko drigo [sic] auritxeki sartzera. (Baztán, 1607). ReinEusk2 155. Gure erriak bere zuzena eztuela utziren galtzera. MRos 10.2r. Eztezazula utz galtzera zeure eskuz egin duzun obra. Mat 231s. Utziozu gernu egitera. Volt 157. Goberna ongi, bizi prestuki, ez zeure burua abantailletan hartzera utz. Ax 297 (V 198). Bere etxia eliro xillatzera ützi. Tt Onsa 57. Hainitz jendaki suertek osoki utzi tuzte galtzera bere hitzkuntzak. ES 93. Eitzazü arren igaraitera. Mst III 57, 1 (v. tbn. III 7, 1 ü-). Ez nazála utzi galzerá. LE Prog 98. Nigarrak ützi agortzera. Egiat 238. Semeak aitaren omena / ez du galtzerat utziko. Monho 38. Zere nagitasunak ez dizu esnaatzera uzten. Mg CC 232. Yaungoikoak ez gaitzala utzi erortzera. CatB 37 (v. tbn. el mismo ej. en El 5, CatAe 36 y Legaz 21). Ez gaitzatzula utz tentamendutan erortzera. Jaur 194 (v. tbn. el mismo ej. en Mat 90, Ber Trat 93r, Harb 3, Gç 37, CatLan 72 (ü-), Mg PAb 157, JesBih 463, CatLuz 3, CatSal 5, CatS 14 (ü-), Arb Igand 203, CatJauf 2 y CatUlz 3). Mihia nahi dianaren erraitera ez ützi. Etch 664. Bizitzerat utz nazazu / naizen bezalako sagu. Gy 98. Büztin lürrak eztü üzten hura barna sartzera. Ip Dial 44 (It sartzen). Hiriko jaunek Iñazio othoizten dute sartzerat utz ditzan frantsesak. Laph 9. Kala nola txilimixtara elkitzen baita orientetik eta euzten baita ikustra istante batez ozidentealaño. Samper Mt 24, 27. Gure fedea dugu aphaltzerat utzi. Zby RIEV 1908, 290. Utz nazazu erraiterat. Lap 28 (V 16). Othoi, Piarrex, ez utz ariman sartzerat lurraren herra. Ox 138. Utz elheak erortzerat. Leon Imit III 57, 1. Ez iñor galtzera utzi. Tx B II 56. Ez degu utziko jartzera / oitura txarrikan. Yanzi 151. Ni utz nahi dudanari ene oiloen saltzera. Barb Leg 143. Pena hori ahaztera / utzi behar tuzu. PierKat 45. Besterik etzuen berarekin yoatera utzi. Ir YKBiz 98. Israelitak utz detzala Egyptoatik atheratzerat! Zerb IxtS 34 (v. tbn. Azk 61). Zaude! Utz nezazu mintzatzerat. Lf Murtuts 25. Obe dela mundu osoa galtzera utzi, ari bidegabe egin baiño lehen. Vill Jaink 86. Autobuseko leiho zabalduek gosea utzi zuten sartzera aizearekin batera. Osk Kurl 85. Utz bakarrik Jainkoa zuetaz arta hartzerat. Ardoy SFran 334. Baigorri, utz nezazu zutaz mintzatzera. Xa Odol 91. Lengo oiturarikan / ez galtzera utzi. Uzt Sas 213. Ütz ditzagün hüllantzera. Casve SGrazi 134. Eta arrebak ez utzi nahi edatera. Etchebarne 58.
v. tbn. EZ Man I 25. O Po 48. SP Phil 258. Arg DevB 196. Bp I 85 (ü-). Ch III 23, 8. CatLav A 3v (V 4). He Gudu 100. Lg I 245. Mih 46. Brtc 28. Xarlem 554 (ü-). Añ CatAn 31. Dh 108. UskLiB 91 (ü-). Const 26 (ü-). JesBih 444. MarIl 68. Arch Fab 203. Hb Esk 191. Dv Lab 253. ECocin 38. ChantP 88. Elzb PAd 11. Elsb Fram 91. Jnn SBi 41. HU Zez 28. Arb Igand 48s. Balad 228. JE Bur 57. StPierre 11. Inza Azalp 57. FIr 146. Iratz 101. Mde Pr 161. JEtchep 99. Larz Iru 66. Eitzi: UskLi 15 (ap. DRA).
azpiadiera-3.1
(G-azp-goi, B, BN-arb ap. Gte Erd 297 ; Lh), itxi (V-gip ap. Gte Erd 297 ), itzi. (Con complemento con vb. subjuntivo).
" Utz nazazu egin dezadan, laissez-moi faire" Lh. " Utzi egin diot eraman nazan (G-azp-goi), utzi in dut eraman nezala (B), utzi dut eraman nezan (BN-arb), itxi eintset eruen naixen (V-gip)" Gte Erd 297. Tr. Usado por autores tanto septentrionales como meridionales.
Iesusek erran ziezón, utzan behin haurrak resasia ditezen. Mc 7, 27. Ari itxita / letorrela ona. Andram 160. Eztezala utzi tenta gaitzan gure etsaiak. Ber Doc 122v. Haur ttipiak utzkitzue dathozen ene gana. EZ Man II 99. Utzazu madarika nazan Iaunaren manuaren arauaz. Ax 304 (V 202). Hiaurk lan egin-ahala, berzek degiten eztutzala. O Pr 234. Enazazula utz hel nadin artean konpainia saindu haren gana. SP Phil 70 (He 72 utz hel naiteken). Uztazu negar dagidan. Cb Eg II 96. Ni bilatzen banauzie uskizie ebek doazin libre . (92). LE-Ir. Itxi biar dogula zerbait edan daijen. Mg PAb 131. Üzten hait mintza hadin zeküriareki. Etch 280. Utz nazazu, derro, nioan bizirik. Gy 174. Utzi zaiozute madarikatu nazan. Lard 197. Utzi zuten bizi zadiela berari zohakon bezala. Jnn SBi 71. Zergatik itxi edo laketuten dau Jaungoikoak, gure arerioak gu esetsi gagiezala? Itz Azald 186. Utz nezazu emekiño emekiño xuxent zitzadan. JE Bur 194. Nai deguna egin dezagun utzi egitten digu. Inza Azalp 139. Itzi egiezu, yauna, doazela aurrera kalea igaro arte. Or Tormes 89. Utzi zaidazu leenik yoan ta nere aita ortzi (lurperatu) dezadan. Ir YKBiz 185. Utz dezagun hau geroak erran dezala. Osk Kurl 16 (51 izten ). Itzi eidazu apur baten bederik zure altzoan jesar nadin. Azurm ( in Gand Elorri 145 ). Utz nezazu zure bularrean burua pausa dezadan. Xa Odol 79. Ordu onean abia zediñ utzi zion. Berron Kijote 56. Haurrak utziko dituzte aintzinean joan diten jauzteka. Larre ArtzainE 311. Utzazue herioak eraman dezan. MEIG VII 162.
v. tbn. Ch III 27, 4. MarIl 61. It Dial 113. Dv Ex 4, 23. Laph 226. Sor AuOst 101. Bv AsL 103. Apaol 53. HU Zez 135. CatJauf 26. Ox 156. Alz Ram 41. Mde Pr 103. Egan 1958 (3-6), 153. Ibiñ Virgil 109. Itxi: JJMg BasEsc 190. Astar II VII. Ag AL 136. Echta Jos 47.
azpiadiera-3.1.1
(G, AN, L, B, BN, S; Lar, H), utzu (R), eutzi (Sal), etxi (V arc.), itxi (V), uitzi, itzi. Ref.: A (eutzi, etxi, itxi, utzi, utzu); Gte Erd 297 y 298. (Acompañado de sintagma vb. con suf. -t(z)en). "(Dar) capote a los cientos, es no dejar hacer baza alguna, bazarik egiten ez utzi" Lar. "Dejar, permitir" A. "Utzi ori eiten neri (G-azp)" Gte Erd 297. "Utz nazazu zaartzen (G-azp, AN-gip), itxi uztezu ori iten (V-arr), utz nazazu ori egiten (G-azp, AN-gip)" Ib. 297. "Irabazten utzi zion (G-azp-goi), irabazten utzi zuen (AN-5vill, B), irabazten itxitzet (V-gip), utzi egin nion irabazten (AN-5vill)" Ib. 298. Tr. Propio de la tradición meridional. Al Norte se encuentra en Harizmendi, Gasteluçar, Etcheberri de Sara, Goyhetche, AstLas (40), Lhande (EEs 1915, 243), Etchamendy (70) e Iratzeder (180).
Bere buruari itxi eutsan lurrera jausten. Lazarraga A, 1152r. Ezkaitzazula iutzi erorzen tentazioetan. OracAr 43 ( etxi en Bet 4, VJ 14 y Cap 38; itxi en Zubia 168, Urqz 31, Arz 21, Cb CatV 34, Oe 7, CatLlo 4 y CatBus 4; utzi en Iraz 4, CatBurg 4, Añ CatAN 3, Gco I 441s y KIkG 30; eutzi en OA 1; itzi en CatAnz 1). Hauk ihez egiten ziotek zamaldunari eta eztie nihor utzten bridaz eta amorxaz baizen gobernatzen. 44. Zeinak ez baitzaizte eroriko, ez argirik ikhusten utziko. ES 179. Ez didazu nai nuenik egiten utzi. Mb IArg I 115. Utzi nai ez didala / onek urreratzen. Mg ( in VMg 108 ). Zugandik aldegiten ez arren utzi. AA I 465 (AA III 566 utsi ). Buztin lurrak ez dio urari barrena sartzen uzten. It Dial 44 (Ur itxiten barruban sartuten, Ip sartzera ). Utz-kik bere othuruntzaren / trankill-trankilla akabatzen. Gy 187. Etzioten besteakin joaten utzi. Lard 179. Ez diguk utzi egun bat bakarra pakean igarotzen. Apaol 54. Itxi eiok orri lo egiten. A BeinB 72. Ke-lañoak etzuan ezer ikusten utzi. Ag G 345. Aitak ez dio utzi nai Mariakin itzegiten. Ill Testim 6. Yarraiki zakizkit eta utzi illai beren illak ortzitzen. Ir YKBiz 185. Etzezakean utz iñolaz ere bere gorrotoaren irakiña epeltzen. Etxe JJ 184. Ez zidaten geiegi begiratzen utzi. Ugalde Iltz 28. Aita edo ama izan ezik, ez itxi (utzi) iñor joten. Osk Kurl 68. Utzi biotzari maitatzen. MAtx Gazt 33. Usapalari ezezik animari ere egatzen uzten diona baño. Gazt MusIx 169. Utz zaidazute pasatzen! Lab SuEm 190. Hiltzen utzi dute / lurra, / penaz hil da. Azurm HitzB 62. Ementxe ibilliko dituk bietan alkarrekin denak, eta jaten da lo egiten emen uztak. JAzpiroz 48. Aurera jarraitzen itxi. Onaind STeresa 71. Ara ez iñor inguratzen isteko aginduz. Gerrika 78. Uztaidazue orain pakean hiltzen. MEIG VIII 71.
v. tbn. Hm 197. Cb Eg II 104. Ub 156. Monho 128. Echag 240. Bil 172. EusJok II 24. Arr GB 124. Aran SIgn 102. Xe 108. Bv AsL 50. Moc Damu 19. Balad 213. Muj RIEV 1907, 546. Goñi 57. Iraola 127. Urruz Zer 48. Alz Txib 108. ArgiDL 122. Tx B II 150. Ldi IL 116. Lek EunD 46. ABar Goi 19. TAg Uzt 188. Zait Sof 149. SMitx Aranz 28. JAIraz Bizia 82. Munita 57. Or Aitork 76. Mde HaurB 91. Txill Let 136. Anab Poli 47. Erkiag Arran 90 (BatB 190 itzi). NEtx Antz 137. Basarri 174. Arti Tobera 288. And AUzta 48. Vill Jaink 141 (in Bilbao IpuiB 8 itzi). Salav 29. Ibiñ Virgil 60. Etxba Ibilt 477. Inza NaEsZarr 2295 (AN-erro). Berron Kijote 81. Ataño TxanKan 69.
Itxi: JJMg BasEsc 24. Astar II 16. fB Ic III 262. Zav Fab RIEV 1909, 29 (RIEV 1907, 539 itzi). Añ EL2 140. AB AmaE 187. Azc PB 220. Itz Azald 173. Echta Jos 118. KIkV 50. Pi Imit III 57, 1. Altuna 101. Kk Ab II 104. Enb 80. Otx 46 (137 itzi). Eguzk GizAuz 19. Bilbao IpuiB 107. Alzola Atalak 56. Itzi: Gand Elorri 91.
azpiadiera-3.2
+ itxi, itzi. (Con complemento no expreso).
Utzi nahi badi[o]gu konzientziari, bera da asko, errebelatzetik begiratzeko. Ax 421s (V 273). "Aikaraz" beti gure nagusi / alamenean ezteuz itxi. Acto 133. Geratu nai luke emen eta ez dio utzitzen. AA II 574. Isten ez badeustazu, aginekin ebagiko dot neure miina ta orduban itxi biarko deustazu. fB Ic III 304. Loa laster datorkiyo, / otzak utzitzen badiyo. Echag 105. Errege egin nai izan zuten, baña etzien utzi. Lard 131. Beste geiago ere / artu nai zituzten, / bañan itxas gaiztuak / etzioten uzten. Arrantz 92. "Jaiki egin nai nuke" esan zuen aurrak bein eta berriz, biño Kruzek etzion utzi. Goñi 53. Zabaletakoak lortu al zuten guztia emango zukean, utzi ezkero. Ag G 135. Utz nezazue! Nik atherako diot [elhorria] . Barb Leg 70. Utzi ezkero sartuko litzake baten eztarriko zuloan. Lab EEguna 91. Galerazia zegok eta utziko balute, e? Lek EunD 20. Sartu nai dutenai eztiezue uzten. Ir YKBiz 400. Nik utzi izan banio, makilkatu ere egingo ninduan. TAg Uzt 193. Egunak joan zitzaizkan eziñ erabakiz Andoniri idatziko ote zion [...] eta lotsak ez zion uzten. JAIraz Bizia 88. Plazari dagon atea kentzea deliberatu zuen. Etzuten utzi, beharrik, ate horrek baititu mila oroitzapen! Zerb Azk 13. Fraille nai badute, utzi, / neskatxak moja nai badute ere, / ori ez eragotzi. And AUzta 127. Beste bat jokatu gabe beintzat / guk eztiogu utziko. Uzt Auspoa 10, 96. Barriro Sarduigaz auskan egin nai izan eban. Jakiña, ez eutsen itxi lasterketea eraldu ebenak. Etxabu Kontu 168. Ongi faratu nai izan zuan atea, baiña ez zioten utzi mantatzailleek. Berron Kijote 192.
v. tbn. O Pr 248. Bil 36. Aran SIgn 25. Alz Bern 61. Or SCruz 44. Tx B 88. Zait Sof 25. SMitx Aranz 67. NEtx Antz 93. Itxi: Ur MarIl 117. Itz Azald 187. Laux AB 29. Itzi: Gand Elorri 127.
azpiadiera-3.3
(Acompañado de sintagma nominal en caso absoluto).
Ez baitiozu behiñere utziko zure bihotzean entradarik. He Gudu 144s. Uzten ezpazien beren gisako bizitza ta legea, galduko zituela buruko koroa, eskuko zetroa ta Alemaniko inperi guzia. Mb IArg I 197. Konzienziak utz ahal dietzatzuken konplezenzia guziak izan zatzu heientzat. Mih 69. Buztin lurrak ez dio urari barnera biderik uzten. Dv Dial 44. Emazte bat aski izan zitzaion, nahiz legeak gehiago uzten zuen. Hb Egia 67. Gure arimen onerako itxi eta laketuten dituzalako gure arerioen esetsiyak edo tentazinoak. Itz Azald 185. Batere itzikan / ez dizu utziko negarrak. Balad 239. Amak ez jakinez zer eman ahotik, zer heinetan utz loa, airea, argia! JE Bur 70. Baigurak utzi arteka batetik / Orhi han urrun ageri da. Ox 18. Barna lotan dala gustija baita utzi. 'Está todo permitido' . Laux BBa 132. Azken denbora hauetan Sataneri ez deiete kasik dantza baizik uzten. Lf ( in Casve SGrazi 13 ). Euskal prentsa dira euskarari sarrera uzten dioten heinean eta ez gehiagotan. MEIG IV 50.
azpiadiera-3.4
(Con sintagma vbal. con suf. -t(z)ea ).
Eztuela iñola ere utzi bear, eskaera edo petizio ori egitea. Gco I 435. Alhabaren bihotz-minak / beheratzea uzten tu aitak. Arch Fab 197. Utzirik funtsezko gauza lotzea airekoari. Gy 127. Etzuen jendeak iturri santura joatea utzi. Goñi 73. Ez det utziko kulparik gabeko emakume garbi au itxura ortan eramatea. Ill Testim 24. Aitak ez dit uzten arekin ezkontzea. Or Mi 121. Galdetzen du aitzindarier otoi utz dezaten berak hartzea anaiaren ordainak. Zub 59. Ez omen zieten uzten goizean aritzea, arratsaldean bakarrik. Anab Poli 100.
azpiadiera-3.4.1
Arbaztak bildu, arbaztak eman, / ez utzi galda atertzerik. Or Eus 91. Areago itz egiterik ez ezaiozu utzi, Yainkoarren! Zait Sof 52.
azpiadiera-3.5
Biltzarrakoen artetik gatozela esanda aurrera utzi digute. Ldi IL 47.
sense-4
4. (Lar, Añ, H), itxi (Añ), eutzi, itzi. Dejar, legar (riquezas, enseñanzas...), transmitir; dejar en herencia. "Legatario, azkenaiean zerbait utzi zaiona " Lar. "Legar, hacer alguna manda en el testamento, azkenean zerbait agindu, itxi, utzi " . "2. laisser, léguer, transmettre. [...] Uzten dit ene onthasun guzia ene seme Joaneti, je lègue toute ma fortune à mon fils Jean; 3. il se dit de ce qui demeure après la mort. Guti utzi du, il a laissé peu (de fortune). Bainan uzten du omenik hoberena, mais il laisse la meilleure des réputations" H.
Eskribuz ere hura ezarri eta utzi ukhan dute. Adv ** 3v. Bere aitak utzi dio moien handiak Sibilean. Volt 192. Jesus / onaren hitz eztiak / zuk utzi ziñaroskigun / eskribuz ezarriak. EZ Noel 148. Niri neure aitzinekoak utzi derautan hazienda haur. Ax 245 (V 165). Bizi gaitezin debot zaharrek utzi derauzkiguten irakhasmenduetako eztiaz. SP Phil 432. Orra orrek bere ondorengoei utzi ziena. Mb IArg I 143. Utzi zion bere erresuma Joram, bere seme zaharrenari. Lg I 369. Baldin gure gurasoak nekez irabazirik eutzi ba-zizkiguten. (Carta a Peñaflorida, 1783). RIEV 1925, 552. Elexa Santeari itxi eutsalako poderea pekatuak parkatuteko. Oe 77. Egin zuan testamentua, baña itxia eta etzuan garrote bat besterik utzi. AA II 67. Egin begi alegina itxiteko semiai zegaz bizi. Astar II 175. Anaie batek zeitan bi lekhü ordeñüz ützi. Etch 142. Aitek utzi larreak bethi zaindu ditu. Hb Esk 39. Ikusazu non diren zure aintzinekoek utzi izan zerotzuten etxea [...]. Dv LEd 252. Dirutze bat aski handia utzi zion herriko aitzindari bati. Laph 153. Nere ondasun guziena, Jainkoaren urrena, nere maiordomo leialari utzi diot. Arr GB 13. Aita-lenak utzi zigun seniparte au. Bv AsL 201. Gureak ziren lehen / bazter hauk guziak, / arbasoek utziak. Zby RIEV 1909, 397 (lo recoge tbn. Or Eus 200). Diru asko utzi du? Eta... guretzat utzi ditu? Apaol 36. Maria il zala / eta itxi ebala / gauzak ta dirua ugari / bialduteko Pepari. Azc PB 165.
( s. XX) Alargunak ez al du uste gizonak utzi baña geiago gastatzen duela? Iraola 72. Utz, hil ondoko, zerbeit bere haurrentzat. JE Bur 200. Zer dezu testamentuan uzteko? Urruz Zer 121. Bere ontasun guziyak guretzat utzi ditu. Alz Txib 101. Aitamen aitek utzi legeak beiratzeko bethi lerden. Ox 162. Guraso zarrak utzi zizuten beren izkuntzaz. Jaukol Biozk 47. Erabidez bizi zen, aitak utzitako ondaretik. Or Mi V. Il zan ta bere emaztea bere anaiari utzi zion. Ir YKBiz 393. Alabatxo bi utzi ziozkan alargunari. TAg Uzt 20. Bere ontasun poxia ere herriko beharrentzat uzten zioten. Lf Murtuts 28. Nafarroako aldundiari utzi dio etxaldea. Munita 104. Gurasoek utzi zioten diru apurra janaz. Mde HaurB 6. Oiñordekotza Mattini utzi bearrean naizela esan zidatek. Etxde JJ 78. Aur-egarria, au da, ondorengoak uzteko gogoa. MAtx Gazt 26. Lurren iabetasuna utzi ziolako. Ibiñ Virgil 31. Barkua utzi zigula / aitak il zanian. Uzt Noiz 76. Hark ere galdu baitzuen bere bizia. Haur bat utzi zakon, nexka bat azkarra. Etchebarne 65. Osaba Josolontzo il zan, da Goienetxe baserria neri utzi zidan. JAzpiroz 51. Euskera, ama ta aitak / itxi euskuena. FEtxeb 119. Obra mardula utzi digu eta bizitz-eredu beteagoa. MIH 266. Utzi dion testamentua eta ordenua. MEIG III 107. Luzaroan aritu zen gai-bilketan eta hiltzerakoan Gipuzkoako Diputazioari utzi zizkion bildutakoak oro. Ib. 54s.

v. tbn. Arg DevB 170 (usten). Gç 30. ES 153. Cb Eg III 221. CatLan 132 (ü-). Brtc 21. Ub 212. Egiat 201 (ü-). MarIl 49. Echag 53. Arch Fab 171. Izt C 491. Lard 479. Aran SIgn 41. Xe 245. PE 25. AB AmaE 284. Ip Hil 228 (ü-). HU Zez 147. Arb Igand 55. Goñi 40. Ag G 370. Kk Ab I 119. Inza Azalp 27. Const 42 (ü-). Tx B II 157. Zub 58. Iratz 11. Zerb IxtS 64. JAIraz Bizia 31. Basarri 157. JEtchep 62. And AUzta 41. Vill Jaink 21. Erkiag BatB 47. Onaind in Gazt MusIx 157. Ardoy SFran 35. Etxba Ibilt 490. NEtx LBB 85. Alzola Atalak 94. Mattin 127. Itxi: Echta Jos 348. Enb 83. Bilbao IpuiB 171. Itzi: Otx 60. Eguzk GizAuz 170.
azpiadiera-4.1
Donar.
Beste zenbaitez, berriz, berez erantzunda ere, mordoska aundia utzi-bearrean, aien aberatsari ala dagokiolako, uskeri batez etsiko dizute ta kito. Ldi IL 74.
azpiadiera-4.2
(Part. en función de adj.). " Lagun gaitzatzue geurok moian utziez, [...], secourez-nous au moyen des biens que vous mêmes nous avons laissé" H.
Eta primu utzietan dute bere esparantza [Purgatorioko arimek] . EZ Man I 122.
sense-5
5. (H), etxi, eutzi, itxi (V-gip ap. Iz ArOñ (s.v. laiña)), eitzi, itzi. Dejar, dar, entregar; ceder, conceder, prestar; ofrecer. "Laisser, céder. Uzten darotzut lekhua eta aldia, je vous laisse la place et le tour" H. " Ari bere laiña itxi, dejar a aquél su parte" Iz ArOñ (s.v. laiña).
Hiri auzi egin nahi drauanari eta eure iaká edeki, utzi iezok mantoa ere. "Laisse-lui" . Mt 5, 40 (He, TB, EvL, Dv, Ip, Echn, Ur, Leon utzi, Samper eutzi, Ur (V) itxi; Hual, SalabBN, Ker emon, Ol, Or, BiblE eman). Neure ordain utzi nien San Piarres nausi. EZ Man I 33. Ezteratzu bertzetan pensatzeko ere astirik utzten. Ax 201 (V 135). Iesu Kristo gure Iaunak ez solament etxi euskun exenplua. Cap (ed. 1893) 150. Bakea utzten derautzuet. SP Imit III 25, 1. Haien arimak deebriari ützi dira. Bp I 115. Remedio ori eutzi zigun Kristok berak. OA 44. Utz diotzatzute gauza banoak presuna banoei. Ch I 20, 8 (Mst eitzi, Ip, Leon utzi, Pi itxi; Ol laga). Ez diozozutela sobera libertate utz zure sensuei. He Gudu 128. Begira nola, bere Ama maitea guri amatzat utzi. Cb Eg III 308. Gure Jangoiko ándiak nai duen bekála guziók salbagaitzen, guziéi utzitígu salbátzeko médioak. LE Prog 96. Utzi digu ordea guri profeta santuari eman zitzaion baño ogi obe ta sendagarriagoa. Mg CC 212. Erregeak beti zerbait itxiten dabe, sartzen dirian ostatuan. EL1 165. Zeinbat bide edo bizi-era itxi deuskuzan Jaungoikuak zeruba irabazteko. fB Ic III 314. Diruak utzitu: / emon nastariai eta letraduai / ezer-ezean gelditu. Zav Fab, RIEV 1907, 542. Jainkoak utzi izan balaizku osasuna. Jaur 177. Itxi deustazuz sakramentuak osatu eta santututeko. Ur MarIl 49. Geroaren gobernua utz-ozu bertze bati. Gy 16. Froga utzi du eskalduna zela. Hb Esk 142. Utzi zizkigun bere gorputza gure janaritzat eta bere odola gure edaritzat. Lard 441. Palenkan goraintziak / utzi ditut, Patxi. EusJok II 13. [Zaldia] bideko on ez izanez, ospitaleari utzi diot kharreuntzako. Laph 162. Kontrarik egin gabe beti zuri arrazoia uzten dizuna. Arr GB 90. Ez ditu ikaratzen / propina uztiak. Ud 45. Birjiña guziz santari atsegiñ egiteko soñekoren bat utzi eta onen balioa bearrean daudenai ematea. Arr May 12. Jende beharreneri / guziak utzirik, / athez athe zabilan / sabela goserik. Zby RIEV 1908, 414. Ez zioten bakerik usten. HU Aurp 51.
( s. XX) Kalaz, enfadatruk, eitzi digu alte bat. Mdg 121s. Itxi eiola beia bere jaubeari. Echta Jos 243. Or dijoazen oiek ederkiyago egingo lutekela, guri tokiyak uztia, baña non da edukaziyua! Iraola 21s. Aurrenengo tokia berari utzi zioten. A Ardi 125. Propina onak utzi dizkate / ango tabernariyari. EusJok 155. Aber mozkor bat eramateko / astua utziko ziguten. JanEd II 135. Zetarako da buldadunak izten daben ugitxo edo limosnea? KIkV 80. (KIkG 64 uzten duten) Ezingo dautzut argontzirik itxi. Altuna 67. Yondone Petiriri giltzak utzirik, arranoa bezala zeruetara igo zela. Or Mi 127. Apaizari bere txanda utzi besterik ezin egin lezake. Alz Ram 86. Udak egin du bere aldia, lekua utzirik udazkenari. Zub 101. Lana ongi betetzen badezu alkatetza ere utziko dizugu emakumea! Lab EEguna 79. Neuretzat itzi daust zorijon andi ori. Otx 85. Langille errukarri arei biziteko lagin itxi ta enparaua kendu. Eguzk GizAuz 137. Utzi dizkat ezagungaiz bost milla duro, illabeteren buruan gañeakoak ordaintzeko. ABar Goi 59. Eskual-Herriari utz-ozue edo emozue bakhea. Lf Murtuts 51. Askaldian, yauralkia Kereoni uztea atsegin izan zitzaien, iria etzedin kutsutu. Zait Sof 116. Ixtan, Mari Puxente, ixtan txakurra . (AN). A EY IV 330. Polori ametralladora utzi zion eta berak dinamita artu zuan. JAIraz Bizia 74. Ez ibilli umekerietan eta utz ezaiozu telephonua, nerekin hitz egin nahi duan jaun horri. Osk Kurl 30. Zuk baduzu jakin-naia eta bizi ontako goraberak eztizute uzten zure nai ori asetzeko aukera. Vill Jaink 114. Ez eban, bear ba da, ontzat artuko mutikoak, egunkari bat izteko ainbeste neke ta ibillaldi bizkorrik. Erkiag BatB 42. Ez dezagun bortxa... Utz diezogun gogoen egiteko ephea. Larz Senper 46. Andria ta kordiona ezta iñori utzi biar! Auspoa 77-78, 29. Erritik irtetzean / oi, nere maite! / Biotza utziko dizut. NEtx LBB 328. Diru-parteren bat utzi zezaioten gogo onaren ordaiñetan. Berron Kijote 50. Hari ere zerbait utzi nahi bainion irakurtzeko. Larre ArtzainE 298. Ez dizuet ukatzeko egokierarik utzi. MIH 366. Platoni berari utzi dio hitza egileak. MEIG III 77. Ugaritasunak lekua utzi zion noizpait batasunari. In . MEIG VI 28. Adiskide batek utzi dizkit Arana Goirik berak sortu zuen Euzkadi aldizkariaren zenbait ale. MEIG VII 88.

v. tbn. Mat 251. Harb 21. Arg DevB 173s. Tt Onsa 145. Iraz 67. Mb IArg I 355. Lg II 270. Mih 22. Brtc 158. Ub 151. Egiat 167 (ü-). Añ CatAN 44. Gco I 431. AA III 363. Dh 71. MarIl 59. It Fab 233. Izt C 170. Dv LEd 173. Xe 359. AB AmaE 406. Bv AsL 43. Elzb PAd 50. Elsb Fram 114. Jnn SBi 69. Noe 47. Balad 227. JE Bur 184. Kk Ab I 90. StPierre 39. Inza Azalp 93. Barb Sup 177. Muj PAm 49. Ox 161. Mok 10s. Const 41 (ü-). Tx in Imaz Auspoa 24, 141. Etcham 163. Lek EunD 51. Ldi IL 25. Ir YKBiz 451. TAg Uzt 79. Iratz 145. Etxde AlosT 60. Munita 113. Mde HaurB 78. Zerb Azk 35. Txill Let 76. Anab Poli 54. Basarri 172. JEtchep 35. Gazt MusIx 121. Ibiñ Virgil 57. Ardoy SFran 193. Uzt Sas 150. Xa Odol 197. Casve SGrazi 54 (ü-). Itxi: Zubia 153. Arz 28. JJMg BasEsc 188. Astar II 75. Azc PB 30. Enb 206. Laux BBa 8.
azpiadiera-5.1
Elexara doian gustijan bere umia negarrez egon oi dala [...], ezpadauka nori itxi, obe da bera bere etxian geratu dedin. Astar II 203. Leon, neskatxak andre irakasleari utzita, mutikoai goiz ta arratsalde euskera ta erderazko ikaspidea ematen. A Ardi 101.
sense-6
6. (Lar).
Quitar(se). "Depuesto así, utzia, largatua, kendua " Lar.
Zuhur baninz, baninzande ni ere hura gaberik, / alabana ezin utzi behin ere gogotik. E 165. Iaikiten da afaritetik eta utziten du arropá eta harturik lonjera bat, gerrika zedin harzaz. Io 13, 4 (He, LE utzi; TB, Ol (-tzi), BiblE (-tzi) erantsi, EvS elkhi, Dv erauntzi, Leon, Ker k(h)endu). Hain arinki gogotik utz dezazuen omena. EZ Man I 124. Ongi kofesaturik etxerat bihurtzen zarenean, iduritzen zaitzu [...] zama pisu bat gaiñetik utzi duzula. Ax 452 (V 295). Oiei lepoa ebaki edo bizia kendu gabe, euskara ezin utzi edo kendu diteke. Cb EBO 10. Altxatu zen mahainetik, utzi zuen soinekoen gainetik erabiltzen zuen arropa luzea, hartu zuen oihal bat aitzinean eta eman zen bere apostoluen oineen garbitzen. Lg II 253. Nola hain kruelki tratatu dudan Jainkoak utzi darot bizia? Brtc 90s. Egin dauzkidate damuak: / ez detzaket utz gogotik. Monho 132. Pauso batean ere begietatik uzten etzuten. Lard 458. Gure sainduak soineko berria utzi zuen eta xaharra jauntzi. Laph 91. Tizana bat, kolorearen ederrez begietarik ez baitziteken utz! Barb Sup 65. Eraztun bana dute lokarri oberik, / bietan bat il arte ezin utz eritik. Or Eus 373. Egiñ dirazun aziyo ori / ez det burutik utziko. Auspoa 63-64, 172. Izen asko erabilli ondorean, kenduaz eta utziaz, erantsiaz ta desegiñaz [...], azkenik deitura au eman zion. "Borró y quitó" . Berron Kijote 36.
azpiadiera-6.1
Dispensar, disculpar, perdonar.
Elizak induljenziak emaiten darozkigunean ez gaitu beraz uzten edo dispensatzen gure bekhatuenzat Jainkoari satisfatzetik? CatLav 308. (V 153) Gañera berriz, Juana Bixenta, / utziko dizutet etxeko errenta, / kito zor dirazuten guziya. Bil 80.
azpiadiera-6.2
Echar.
Orain sinistatzen det / da nere semea / etxetik utzi nuben / zala txit umea. Ill Pill 29.
sense-7
7. (AN-5vill, B, BN-arb, S; Lar), etxi, itxi, itzi. Ref.: Gte Erd 127, 297 y 298. (Con sintagma vbal. con suf. -t(z)ea). Dejar (de), cesar de hacer algo, parar (de). "Se abstiene de hacer mal a nadie, iñori gaitz egitetik gordetzen da, [...]; uzten, utzitzen deu gaitzik iñori egitea" Lar (s.v. abstenerse). "Ardi jesitia ütz (S)" Gte Erd 297. "Utzi du arront mendian ibiltzea (AN-5vill)" Ib. 298. "Erretzea utzi du (B), edatia ützi dü (B, BN-arb, S), pipatzea ützi dü (S)" Ib. 127.
Eztu benedikatu izatea behinere utzi ukhan. Ins C, 4v. Ea etxi daben konfeseetea garizumareen baten. Cap 96. Behar dela arrazoinaren arauaz bizi, gaizki egitea utzirik. Ax 524 (V 337). Geren bataioko egunean artu genuen karga arinki ta ill arte guzian utzi bage eramatea. Mb IArg I 70. Zuri begiratzea ez dezadan beñere utzi. Cb Eg II 45. Jainko izatea utzi gabe, zeritzan denboraz egin zan gizon. Ub 129. Birjiña txit santak elizara joatea utzi zuan eran. AA II 49. Ezin itxi albadabe alkarregaz berba egitia. Astar II 27. Ezin itzi giñaike / Bizkaiko lurrean / euskeraz kantatea. Zav Fab, RIEV 1907, 92. Utz bezate neskatxek moda segitzea. Hb Esk 184. Zuri begiratzea ez dezadala behinere utzi! Dv LEd 90. Manatzen dio barur egitea utz dezan. Laph 44. Zuñek rejistratürik izan onduan, bere erretoraren aitziniala ezkunzera juatia ezaxoilki üzten beitie. CatS 94. Erbestean zauden artean ere eztuela utziko zuri laguntzea. Arr May 88. So zaokon idia, / eitzirik jatia, / phausü handitan. UNLilia 8. Brodatzea utzirik / gan nintzen amagana. Balad 137. An barruan zebillen Mari Batista ere [...], noizean bein larrañekoai begiratzea utzi gabe. Ag G 51. Pipatzea utzirik, mokanes xuria eskuan, jo eta zafra emaiten da hor. Barb Sup 46. Ützi zian elizan kantatzia. Const 41. Betiko / itxi oben egitia. Enb 103. Jainko izatea utzi gaberik / da Kristo gizasemea. SMitx Aranz 176. Izan zirana izatea utziz, etzirana izaten asten diralako. Or Aitork 343. Utzi egin dut irakurtzea. Txill Let 26. Ez utzi goiz-arratsetako iru "Agur Mari" oiek esatea. MAtx Gazt 99. Orain erranen dut nola utzi zun kordiona yotzia nere aitak. Auspoa 77-78, 26.
azpiadiera-7.1
(G-azp-nav, AN-gip; Lar, Añ (G)), itxi (V-arr-gip; Añ (V)), etzi, itzi (V-arr-gip), etxi, utxi. Ref.: Gte Erd 127, 132 y 178. (Con sintagma vbal. con suf. -t(z)eari). "Cesar" Lar y Añ. "Deponer, dejar, utzi, larga" Lar. "Edateari utzi dio (G-azp)" Gte Erd 132. "Erretzeari utzi dio (G-azp-nav, AN-gip), Jonek takorrixe erretiei itxitso (V-gip), edateari itzi deutso (V-arr-gip)" Ib. 127. "Jateari ez itxi (V-arr)" Ib. 178. v. gelditu. Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos y en Hiriart-Urruty (Aurp 178).
Baia eztigot etziko <ecico> argatik / zure mesedeori serbitzeari. AzkGut 33. Danean sermoea etxi zebegio enzuteari. Cap 124. Itxi biar iza-eutseen torria amaitutiari. Mg PAb 185. Utzi zion lan egiteari. AA II 43. Santu izatiari itxi bagarik. fB Olg 19. Itxi biar deutsa gexuai lagunziai. Astar II 242. Itxi ibilteari / beti karrioan. Zav Fab, RIEV 1909, 38. Eskola-meisu izateari istea. A BGuzur 129. Ereitiari izten ez deutsan legez. msOñ 115v. Itxi daiogun ekatxa zelan amaitu zan esateari. Ag Kr 176. Itxi eutsan gudulari izateari. Echta Jos 356. Elizkizunetara joateari ez beiñere utzi. ArgiDL 136. Ardia billatzeari utzi ta lotaratu zan. Muj PAm 74. Utzi dezaiegun euskaldunok euskaldun izateari. Ldi IL 136. Fumateari utxi dautsala? (V). A EY II 399. Iainko-bidean ibiltzeari erabat utziko ote dion. Or QA 143. Utzi egiogun aztertzeari. Txill Let 46. Atabala jotzeari utzirik. Arti Tobera 276. Artua jateari itzi xako. And AUzta 106. Gidatzeari utzi gabe. Anab Aprika 81. Zigarroa erretzeari utzi zaiozu. Lab SuEm 196. Garia egin / izan gendun borondatez, / egitiari utzi genion / ganaduaren bitartez. Uzt Sas 76. Meza emateari utzi ta eskupeta artuta atera zalako. BBarand 22. Behingoz bederen, zinemak, ixpillu [...] izateari utzirik, amets-ateak iriki dizkigu. MEIG I 170.
v. tbn. Lard 363. AzpPr 47. Alz STFer 127. Etxde AlosT 11. Munita 49. Itxi: Ur MarIl 4. Itz Azald 30. Alzola Atalak 47.
azpiadiera-7.2
Ekusten dezu dudan zer egiña ta zer egin ezin utz dezakedana. Mb IArg II 287. Ain jabe ere, nai zuan aldera jotzen zuan. Jo ta utzi, ostera jotzeko. Anab Poli 7.
azpiadiera-7.3
(Con -t(z)eko).
Utzi dadila egiteko prozesioa. "Se deje de hacer la procesión" . AltsAUz 318.
azpiadiera-7.4
(Con -t(z)ez ).
Kalegarbitzaleari, "etxefuegoak" botatzez usteko esan diot. Lab EEguna 104. Biedermann-ek egunkaria irakurtzez utziaz. Lab SuEm 167.
azpiadiera-7.5
(Con -t(z)era ). " Jatera ez ütz (S)" Gte Erd 178.
azpiadiera-7.6
(Con complemento no expreso).
Ogeitalau ordu lorik gabe egongo zan eskutitz ura egiten. Eziñ utzi. JAIraz Bizia 52.
sense-8
8. + etxi, itxi (Añ (V)), eutzi, eitzi. Omitir; faltar a, fallar. "Omitir" .
Zer zergatik relijionekoék utzi edo kanbiatu ukhan dutén. ABC (advertencia final). Erran drazadazu orazio hau guzia itzik bat ere utzi bage. Ber Doc 136v. Konfesadu daiez pekatu, pena geiago emaiten deusteenak eta etxi gura dituezanak. Cap 89. Konfesadu bekatu mortal guztiak, bat bere itxi baga . Zubia 153. Konfesatu bage libremente bakoitzak eutzi ditzakeanak. OA 139. Ez beinere utzi bekaturik alkes. El 95. Zunbat huntarzün egiteko laxükeriaz eitzi dütüzün. Mst III 4, 4. Erdi oztua arkitzen da orien leneko asmo beroa ta uzten dute gaur meza. Mb IArg I 97s. Agertu behar diozka konfesariari, diranak, diran bezala, bat ere utzi gabe ta estali gabe. Ub 208. [Bekatu mortala] utzi badu aztuz edo oroitu ezaz ta bere kulpa gabe, ez du alde onetatik bekaturik egingo. Mg CC 116. Pekaturik beregan ezagutzen ez duenak, pekatuen barkazioa eskatzea utzi dezake? Gco I 432. Beartua zaude [...], noiz edo berriz etxean gelditzera, meza utziko bada ere. AA III 552. Atxiki behar da phondu guzietan, batere utzi gabe. Dh 47. Errijetako dantza egun guztietan, bat itxi bagarik, jazo arren. fB Olg 96. Ifiniko dituz geure bizi gustijan egin dituguzan obra onak bapere itxi baga. Astar II 286. Errezau errosarijua beinbere itxi baga. Ur MarIl 3. Asko alditan esan digute / predikadore maiteak / bat utzi gabe ateratzeko / barrengo serpienteak. PE 22. Ebanjelio santuko konsejuak bat utzi gabe gordetzia asmuan artu ta bete zuana. Bv AsL 18. Beren hutsak utzirik, / khexu bertzenez. Zby RIEV 1909, 106. [Konfirmazioneko Sakramendua] lazoki utz lezakena errezebitu gabe grazia handiaz gabetua litake. CatJauf 108. Egunik utzi gabe, toki jakiñeko kafera zijoanean. Ag G 220. Gudarietan ezin-utziak / Okendo eta Txurruka. "No podemos omitir" . Or Eus 203. Domeketako mezea eta sarri yaune-artzea ezteuriez isten. Akes Ipiñ 19. Ez nuen uzten jaun erretoraren bilkuretarat ere, lagunek ez zezaten gal. Larz Senper 86. Aurrerutz ez eban utzitzen aren sermoirik. Etxba Ibilt 463. Zonbait izen famatu / ez baditut aipatu, / orroit eskasez tut utzi. Mattin 60. Dan-dana bete bear dala, ezer utzi gabe. Berron Kijote 133.
v. tbn. Hm 203. Cb Eg II 109. CatB 67. CatLuz 34. Gy 37. Hb Esk 97. Dv LEd 197. CatS 87 (ü-). Xe 345. Arr May 47. ArgiDL 38. Osk Kurl 177. Itxi: Arz 45. CrIc 184. Añ EL1 124. CatBus 28 (isten). Itz Azald 143.
sense-9
9. (Lar).
Aplazar, posponer, dejar. " Utzi azkenerako " VP 93r. "(Dexarlo para la) postre, azkenerako utzi, larga " Lar.
Eingo doana ez biarko etxi. RS 530. Salmoak [...] utzi biz beste denboratako. Ber Trat 122v. Etzuela egundaiño egunean egin ahal zezan gauzarik biharamuneko utzi. Ax 77 (V 51). Zegaiti etxiten da ain azereengo ordurako. Cap 66. Batzuek gerokotz utzten dute. ES 179. Geroko utzi gabe, bereala bizimodu berrian sartu ziran. Cb Eg III 236. Utzi ezazu beste era obeagoren baterako. Mg CC 137. Kristinaurik geijen geijenak itxi ebeen geroko, zuk legez, Jaungoikuagana biurtutia. Ur MarIl 78. O maistro elbatia, / utzak geroko erasia. Gy 85. Asmo au udaberrirako utzi zuen. Lard 190. Ez othe dezaket mezu hori biharrerat utz. Laph 249. Obe genduke utzi datorren urteako. Sor Gabon 62. Utzi dezagun lan au beste baterako. AB AmaE 412. Zure salbamendua ez utz geroko. Leon Imit I 23, 5. Atsaldeko ez dute sekula utzi nahi lan hori. Zub 97. Utzi ditzagun nigarrak biarko. Or Mi 15. Zalantzan obe dezu gaur joan biarko utzi gabe. Etxde AlosT 46s. Gaur egin al dezuna, ez biarko utzi. FLab ( in Munita 10 ). Utz dezagun gai ori beste itzaldi baterako. Lek SClar 121. Buruausteak eta ardurak biaramonerako utzi oi ditugun orduan. Erkiag Arran 59. Arimaren auzia geroko utzirik, gorputzaz soil-soilik mintzatuko gera orain. Vill Jaink 61. Arratsalderako utzi / bearko da lana. Uzt Noiz 120. Uztagun ori bere garairako, eta ikustak ea ire bide-zaku oietan jatekorik ezer ba ote duken. Berron Kijote 118. Gauerako utziaz / pestako garaia. Insausti 49. Aditzarekiko hauziak gerorako utzi. MIH 377. Euskalkien azterketa ere ez da etzidamurako utzi daitekeen eginbidea. MEIG VIII 102.
v. tbn. Mb IArg I 55. LE Prog 102. Monho 112. AA II 227. Echag 249. Izt C 241. Dv Lab 58. Arr GB 79. Bv AsL 204. Jnn SBi 67. Alz STFer 135. Ag G 347. Ill Testim 24. Ox 118. Tx B I 228. Lab EEguna 110. TAg Uzt 30. Zait Sof 198. Mde HaurB 86. Txill Let 113s. Arti MaldanB 218. Osk Kurl 111. Izeta DirG 44. Ardoy SFran 119. Xa Odol 202. Itxi: fB Olg 108. JJMg BasEsc 83. Astar II 201. Itz Azald 115. Kk Ab I 32. Eguzk GizAuz 68. Bilbao IpuiB 190. BEnb NereA 190.
sense-10
10. (AN-gip ap. Gte Erd 274), itxi (V-arr ap. Gte Erd 194), itzi, eitzi. Dejar, poner, colocar. " Txoriak arraultzak utzi ditu (AN-gip)" Gte Erd 274. " Erropak erantzi eta bidebaztarrean... itxi oazan (V-arr)" Ib. 194.
Oiñetakoak zituzten / utzi athe sartzean. EZ Noel 62. Zure gorphutza estalirik / mahaiñ huntan utzi duzu. 112. Bakoitzak besteren eskuan utzi bear du emen emengo kargu ta honra guzia. Mb IArg I 286. Utzi alzúrra edo láia atárian. LE Prog 98. Jaungoikuak beste kriatura guztiak egin zituban gizonarentzat, ta itxi zituban gizonaren eskuban. fB Ic I 14. Zeren an utzi oi ditu bere arraultzak. It Dial 15 (Ur itxiten; Dv egin, Ip errün). Ez yakin non utz karga haiñ yoria. Gy 237. Santxo Ramirez utzi Alonzok ondoko. Hb Esk 67. Itxi ninduen atx arte baten txito preso. AB AmaE 170. Utzirik aizkorak pago gerrietan sartuta, abiatu ziraden etxabola aldera. Apaol 64. Irakurtzen ari zan liburuba maian gañean uzten du. Moc Damu 13. Bai eta artzañak / han eitzi ber' olhak. UNLilia 9. An aritu zan erropak moldatzen eta gero ixill-ixillik utzi zituan silla batian. Urruz Zer 36. Mariak apalean aitantzat ardua erosteko utzi duan dirua ostu det. Ill Testim 8. Boskarren otarraina (langosta) mai-gainean utzita. A Ardi 48. Bere lekuan nai du / ordezkua utzi. Arrantz 132. Nere gelako leiuan / idazkitxo bat utzi zidan. Enb 169. Oatze ondoan aisa eskuratzeko gisaz utzi zuen rifle delako bere izkillu ederra. FIr 138. Biok saskia iruditegian utzi-ta, zuaitz-artean izkutatu bitez. Lek EunD 26. Utzi an zure oparia ta zoaz. Ir YKBiz 122. Gauzak bere lekuan obeto utzi ditzagun. Lek SClar 123. Oheratu zen berriz, bonbilla eta edontzia ohapean utzirik. Mde Pr 149. Mateok zama toki seguruan utziko du. Etxde JJ 52. Maletak lurrean utzita urrena gelditu ziran Elizondoko tarranta etortzeko zai. Anab Poli 70. San Pedrok, artu zorroa ta ate-ostean itxi eban. Bilbao IpuiB 90. Hilotza etzegoen nik utzi nuen lekuan. Arti Tobera 279. Diruen kartera gañean utzi dut, mai gañean. Izeta DirG 28. Bere burua Andre Mariaren eskuetan utzi badu. MAtx Gazt 99. [Irakurgaiak] eztakit nun demontre itxi dodazan. Ezin dodaz aurkitu iñun be. Alzola Atalak 111. Silletan utzi ditu erropa batzuek. NEtx LBB 107. [Zaldia] bear bezela zaltegian utzi-ta, ea etxe-lagunak zerbait agintzen ote zion itzuli zan. "Acomodándole" . Berron Kijote 47. Arrosarioa errezatu, leioan iltzeak utzi ta [bixika] sendatzen zala. JAzpiroz 42. Astua itxi emen lotuta illuntzerako. Gerrika 17. Bere poemak paperean uzten zituena. MEIG IV 132.
v. tbn. Ub 105s. AstLas 37. Monho 87. Lard 128. Ip Dial 20 (ü-). Dv LEd 185. Arr GB 81. Bv AsL 39. Elzb PAd 12. HU Aurp 142. Iraola 29. Barb Leg 131. Alz Burr 32. Zerb IxtS 114. Zait Sof 162. SMitx Aranz 207. JAIraz Bizia 70. NEtx Antz 51. And AUzta 72 (53 itxi). Osk Kurl 103. Erkiag BatB 25. Vill Jaink 157. Anab Aprika 49. BEnb NereA 138. Ibiñ Virgil 100. Lab SuEm 193. Itxi: JJMg BasEsc 151. Echag 28. Echta Jos 189. Altuna 16. Kk Ab II 38. Itzi: Or Tormes 51. Gand Elorri 130.
sense-11
11. Dejar, perder (la vida, la salud, el dinero...).
Zauriez betherik / erdi bizia utzi. EZ Eliç 268. [Erleak] bere eztena eta bizia han utzten baititu. Ax 332 (V 220). Erresumako kanpoko ontasunari beha zekion okasionerik etzuen utzten. SP Phil 540. Utzi zuen gurutze batean bizia. Mb IArg I 343. Ürüñe üngürünian / biziaren üzteko. Xarlem 579. Tzakur aien ortzetan / uztea bizia. It Fab 153. Are batailletan buztana utzi zuen. Gy 250. Gurutzean ipiñi zuten, emen bizia uzteko. Lard 25. Salbau dagigun, naiz da burrukan itxi narrua. AB AmaE 443. Donostiyako zezen-plazara / sartu gera ikustera, / batzuek diruba ekartzera / eta bestiak uztera. EusJok 161. Osasun bikaña zatika utziaz. Ag G 255. Utzi degu nunbait apaiza, beste nunbait utzi gaitu "Uitzi"-k eta illunak irentsi du. Ldi IL 50. Gerria biurraldikatuz, zegian indarraldi estuan, besoak eta atzamarrak antxe bertan utzi bear zitula zirudin. TAg Uzt 231. Hotel huntan, zonbait eta zonbait artzainek, menditik jautsi eta utzi ditie beren sakelako sosak. Larz Iru 62.
v. tbn. Etch 436 (ü-). Arch Fab 103. Xe 323. Elzb Po 179. EusJok II 88. Ill Testim 22. Arrantz 143. Tx B I 163. Etxde AlosT 36. SM Zirik 60. Auspoa 39, 126. Uzt Sas 89.
sense-12
12. Dejar, delegar. (Especialmente frec. tras posposiciones como gain, esku, bizkar, etc.).
Ene semea, utz azu ene gaiñean zure egitekoen artha. Ch III 39, 1. Ez dedilla, Jauna, itxi nere gañean nere bekatuen putzua. AA III 503. Nere gauza guziak nola utziko ditudan zure gainera! Dv LEd 89s. Egizu naizunian / dama etorrera, / zuregan utzitzen det / egunan aukera. Bil 154. Kondeak bere ondasun guzien kontua utzi zion maiordomoari zeritzaion Golo. Arr GB 15. Hire gain uzten diat ene arthaldea. Zby RIEV 1908, 603. Uzten zituen harren gain fraiden alderako lanetarik hainitz. Jnn SBi 105. Eskuararen atxikitzea bertzen gain ez utziz. HU Aurp 213. Nork esango dio amonari nere asmoa? --Neuk: nere gañ utzi zazu. Ag G 285. Egin litekela badakigu ta egin bear litzakela esaten degu, baña... egitea bestientzat utzi. Muj PAm 11. Aristimuñoren bizkar utziko det. Or SCruz 8. Nere aizpak neri utzi dit gauzak atontzeko lan guzia. Ir YKBiz 268s. Beren gain uztea zor omen zaiote "Kirikiño" sariarekiko gorabera guzia. Ldi IL 147. Arazoen ardurea gizabatz txikiagoai itxi bear leuskioe. Eguzk GizAuz 167. Kaiei buruz legeak bete-eraztea, Euzko-Jaurlaritzaren esku utzi du gure Araudiak. EAEg 23-11-1936, 369. Itxas-ontzi oien gain utzi ditezken egin-bearrak. Ib. 2-11-1936, 195. Mariaren esku utzi dana. SMitx Aranz 207. Hori erran duenaren gain utzirik, salatu behar ote dugu betbetan gogorat heldu zaukuna? Zerb Azk 57. Lan aspergarri hori haren gain uztekotz. Mde HaurB 48. Pagodiri gertatakoa Egurmendiren bizkar utzi nai. Loidi 135. Aren baitan utzi zun bera ta bere etsaiak juzgatzeko eskubide osoa. Etxde JJ 212. Neuk egin bear nuena zori utsari utzi nion ta oker irten zait. Txill Let 106. Zortziko orren letra bertsolari motel onen gain utzi dualarik. Basarri 41. Arnas artzea besteren gaiñ utzi ote diteke, ba? MAtx Gazt 89. Santa Fe ikastetxe handia uzten zuela Paul Camerinoren gain. Ardoy SFran 161. Jaunak gure gain utzi lan hontan zu izan zera gizona. Xa Odol 311. Zeiñ bideri jarraitu, utztak nere gaiñ. Berron Kijote 221. Zeregin umilago hori besteren bizkar utzi gabe. MEIG IV 111.
sense-13
13. Abandonarse (a).
Nola behar aren hartu bere buruak sumindurari eta gaixki egiteko xedeari utzten diotzoteeneen alderat. Lg I 288. Zure mugarri gabeko miserikordiara uzten naiz. JesBih 455. Bere inklinazione gaiztuer ützirik diren popüliak. CatS IX.
sense-14
14. (G-azp, AN-5vill ap. Gte Erd 302 ; Lar, H (V, G)), itxi (V ap. A ), utxi. (Part. en función de adj., ref. a personas).
Dejado, abandonado, descuidado. "Abandonado demasiadamente, utziegia " Lar. "Haragán, abandonado, perezoso" A. " Emakume saski bat (V-arr), emakume utzia (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 302.
Persóna floxo utzia deustako ezténa. LE Urt (ms.) 125r. Gañerakoak dira / alfertzar utziak. It Fab 167. Guztiz itxija ta ardura bagia arimako gauzetan. Ur MarIl 79. Baldan itxi alperrak. Azc PB 22. Utzi ta baldana bai gure Martin! Ag G 168. Erri batean omen zan gizon jakintsu ta azkar bat, bañan zikin eta utzia baita ere. EgutTo. (ap. DRA) Bañan zu, zer dala uste dezu Pilemon? Gaztetan, Ameriketan, utzi bat, galbai bat. Alz Bern 54. Diru-eralgitzaille, zabar, utzia, ardurabako ta ezjakiña. Erkiag Arran 115. Larzabal deritzan langile purrukatu hori zabar xamarra dela, zabarra eta utzia, bere teatrolanak inprentara eramaten. MEIG III 130.
azpisarrera-1
HARTU-UTZIZKO. v. hartu.
azpisarrera-2
EZIN UTZIZKO.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (Dv, H (s.v. utzia, utzizkoa)). Imprescindible, indispensable. "Indispensable" Dv. "Ne s'emploie que précédé de ezin, nekez ou préfixe semblable qui exprime imposibilité, difficulté, regret, etc. [...] Ezin utzizko lana, travail qu'on ne peut laisser des mains" H.
Hura da giristinoen eginbide hersienetarik bat niholere ezin utzizkoa. CatLav 324 (V 160). Penitenzia konfesorak emana ezin utzikoza dela. EucolT 24. Etxetik elizara, elizatik etxera edo ezin utzizko joanjin bakar batzuetara baizik aspaldian etzituela nehork ikusten. HU Aurp 167. Ez daitezela geldi obra hunen sustengatzetik, badituztelakoan obra ezin utzizkoak bere ingurumenetan. Prop 1908, 20. Baitespadako eta ezin utzizko beharra duela urte guziz iragaitea ahal den epe luzena herri eskualdun huts batean. Zub 94. Eziñ-utzizko diran beste lerro auek. Or QA 182. Moralari azken koroa ta gaillurra emateko, ezin utzizkoa da sariaren edo ordaiñaren ideia. Vill Jaink 102. Zer balio du hemen xehetasun guzietan sartzea! Hau halere ezin utzizkoa daukat: Enauteneko sei haurrideetan bat dela geroztik zendua. Larre ArtzainE 293. Ezin utzizkoa eta miratu beharrekoa da aurrerantzean euskal aberastasun zahar eta berrien bilduma jori hau. MIH 350. Udaren udan eta honenbestez ezin utzizko eginkizunak egunoro nituenean gertatu zelako. MEIG III 69.
azpisarrerakoSense-2.2
b) (H). (Lo) que no se puede dejar, (lo) que no se puede abandonar, (lo) que no se puede quitar. "Ezin utzizko ianharia, mets tellement agréable qu'on ne peut le laisser, qu'on n'en est jamais rassasié" H. v. UTZI EZINEKO, AHOTIK EZIN UTZI.
Gure kantika eder ahotik ezin utzizkoen emaitea elizetan. HU Aurp 212. Gasna bat ahotik ezin utzizkoa. Barb Sup 92 (v. tbn. ahotik ezin utzizko JE Bur 15, Zub 74). Halako goxotasun bat, bihotzetik ezin utzizkoa. JE Ber 100. Berak ardientzat zuen amodio ezin utzizkoarekin. JEtchep 53.
azpisarrera-3
NEKEZ UTZIZKO. "Nekez utzizko ikhuskaria, un spectacle qu'on quitte avec difficulté, à regret" H (s.v. utzizkoa).
azpisarrera-4
UTZIA-UTZI (Quedar, etc.) postergado, aplazado.
Ondoan asti hobearekin egiteko peskizan uzten bada, utzia-utzi gelditzen ohi da eta askotan arratsa ardiesten da goizeko othoitza egin gabe. Dh 49.
azpisarrera-5
UTZI ERAGIN (utzeregin Urt III 165). Hacer abandonar; hacer dejar. "Auferre somnos" Urt III 165. v. utzarazi.
Zer egi eban orduban Jangoikuak, itxi eragiteko arrotasunez asi eben biargintza a? Mg PAb 185. Diputaziñuan aurrian [fusillak] itxi eragin euskuzan. Gerrika 79.
azpisarrera-6
UTZI EZINEKO (Lo) que no se puede dejar. v. EZIN UTZIZKO.
Eskolatik landa, abenduan, utzi ezineko lan bat badu. Etxarren Huarte 32 (ap. DRA).
azpisarrera-7
UTZIXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Eskual-herri betean, asko etxetarik haizatua eskuara; utzia edo utzixea. HU Aurp 216. Aldudan zabilaneko utzixea zuen bizkitartean hitz neurtzeak galdegiten duen eta doidoia aiphatu dugun lan nekea. JE Bur 160. Urrundik ikusten dugu "pagoda" edo pagano-kapera bat utzixea, erortzerat emana. Prop 1911, 22. (ap. DRA) Nere lokarrian itzulka ta indarka, oso eten nezan arte. Utzixe nindun; iduki alare. Or Aitork 205. Gibelaldean utzixe ditugun urte ilun hauetan. MIH 372.
azpisarrerakoSense-7.1
Egia da hoitarik hanitzek eliza-bidea uztentxe dutela. Prop 1909, 128.
azpisarrera-8
UZTEKA.
azpisarrerakoSense-8.1
a) Sin dejar.
Ikusten dozu lurrun-ontzia / itxaso zear arinka, / azkar doiala elbuturantza / lorratzik iñon izteka? GMant Goi 33.
azpisarrerakoSense-8.2
b) Sin parar de.
Ta zirika nik, berriro ta berriro --yateari zearo uzteka, noski--. Ldi IL 48. Bazkunaren azitzeari uzteka, "BAI"-k bear ditun dirutza-arpideak yasotzeari ekingo genioke bereizki. Ib. 117.
azpisarrera-9
UZTEN (isten V-m... ap. A). "Fórmula equivalente a 'sopitas' con que se da uno por vencido en el juego de adivinanzas y pide la solución" A.
utzi
<< ustekabe 0 / 0 uzi >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper