OEH - Bilaketa

149 emaitza sagardo bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
xahu.
tradizioa
Tr. Documentado en textos septentrionales y navarros, así como en los guipuzcoanos Iztueta, Otaegui, E. Arrese y Gaztelu. Xahu es la forma general. Hay txau en textos guipuzcoanos y en el catecismo alto-navarro de Añibarro. En roncalés encontramos xaĩ en CatR, en Hualde (escrito <ssaiñ>) y en Mendigacha (<ssain>), y xai en un catecismo de principios del s. XIX (BOEr 161) .
etimologikoa
Etim. Posiblemente del lat. sanum.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (AN-erro, L, BN, Ae, Sal, S, R-vid; SP, Urt III 18, Ht VocGr, Lecl, VocBN , Hb, Gèze (xahü), H), txau (AN, Sal; Lar, (AN)), xagu (Sal, R), xai (R-is-uzt; Dv (R); xaĩ R-uzt). Ref.: A (xau, txau, xagu, xai); Lrq /šãhũ/; ContR 522 y 534; Iz R 299 y 313; Gte Erd 252.
Limpio; puro, casto. "Limpio, garbia, txaua " , "immaculado", "claro, opuesto a turbio" Lar. "Genuino, berezkoa, garbia, txaua " Ib. "Puro, limpio" Lar, Añ y A. "Casto, limpio, puro, garbia, txaua " . "1. net, exempt de tout ce qui peut enlever le brillant, l'éclat. Izar xahuak, étoiles brillantes [...]. Baxera xahua, vaisselle brillante de propreté, bien nette; 2. pur de tout mélange" H. "Limpio, aseado" A. "Propre" Lrq. v. garbi.
Ikhuzirik gorputza ur xahuz. He 10, 23 (He, Dv, BiblE garbiz ). [Gorputza eta arima] xahu eta phur begira ditzagun. Ins D, 7r. Etzarete xahu guziok. Io 13, 11 (He xahu; LE, Dv, Ker, Leon, BiblE garbi). Elementak dire izanen xoill argiak / eta bistak dadutzanak xahu eta garbiak. EZ Man I 89. Birjina Maria / xahuaganik sorthu. EZ Noel 37. Iainkoa da espiritu xahua. Harb (ed. 1690. ap. H ). Halakoa behar da arima debota izan, kastoa, garbia, xahua, ohorezkoa, eskuez, espainez, beharriez, begiez eta gorputz guziaz. SP Phil 260. Zeren arima eme eta xahien laidorioak maite baitütü. Bp II 45. Konzienzia xahuak ematen dio Jainkoa baitan fidanzia handi bat. Ch I 2, 2 (Mst, Ip xahiak; Ol garbi). Salütatzen zütüt Maria / Zelüko erregina / mündüko dama xahia / Birjinen Birjina. StJul 91. Estali zuen gorphutz saindu hura mihise xahu batez. Lg II 282. [Sakristaiñak] mubliak oro xahü eta propi dütüke. Mercy 40. Behar da izan osoki bere beithan bildia, modestki beztitia eta üken belarra xahü eta agertia. CatLan 129. Bihotz xahu batekin. Brtc 235. Nor dire biotz txau garbidunak? CatAN 67. Tubalen jatorri txau garbiak. Izt C 4. Urre txau piñak pisatu izan zeban [...]. Ib. 69. Iturri garbiak ematen duten ur geza-gozo txaua. Ib. 76. Sagardo on txauak egin oi zirala Gipuzkoako Erri guztietan. Ib. 140. Hobe da gütixiago jatera emanen bazaie ere, xahü edükitzia. Ip Dial 55 (It, Ur, Dv garbi). Zuzena dena, zuzen bedi oraino; eta xahua dena, xahu bedi oraino . (Apoc 22, 11). Dv ( in BOEl 272 ). Bienabenturado dra biotzez xaĩ drenak. (Mt 5, 8). CatR 69. (Lç, CatLan 42, TB, Ip xahu; Hual argi, IBe xalo; Mat 159, Ber Doc 93v, Cap 19, El 17, Iraz 47, Lg II 146, AA I 624, CatB 82, CatLuz 28, Dv, Samper, Echn, Ur, SalabBN, CatAe 68, CatSal 69, Jnn SBi 84, Ol, Or, Leon, Ker, BiblE garbi) Izan gitela xau eta kasto pensamendu, itz eta obretan. CatAe 46 ( CatSal 47 xau, CatR 47 xaĩ, Legaz 29 xaubak ). Ahal den bezainbat thermañü xahü eta modestez zerbütxatü behar girela. CatS 86. Gaueko Erregiña zuriaren distiadura txaua eta biguña bezela garbia. Otag EE 1882c, 414. Gogoa argi düdalarik, bihotza xahü, khorpitza garbi. Ip Hil 260. Ez dugu bizkitartean errexki aurkitzen toki xahu bat nun bazkariteko jar. JE Ber 26. Nork esan iñoiz aldakor danik / [itxasoaren] urdin txau ori? EA OlBe 74. Gizeraiketan neure jokabidea zuenak oro baino xahuago, zaluago, egokiago eta pollitago dela ezagutu behar didazue. Mde Pr 137. Burubide orretxek daragio iragankorraz ta gertarikoaz txauenik diran liburuak aukeratzen: Leloen Leloa, Emazte betegiña [...]. Gazt MusIx 61s.
v. tbn. Hm 47. Tt Onsa 129. Gç 110. ES 191. CatLav 27 (V 21). Egiat 201. Etch 112. UskLiB 94. AR 162. CatS VIII. Xa ü) : Hual Mt 8, 3.
azpiadiera-1.1.1
" Bearriak xai tun, yik, kakazi bage dozken, entzun yoke aiñamerma baten urratsa, los oídos tienes tú finos, [...]" A (s.v. kakazi). " Xai, bearri xai, oídos finos" A Apend. .
azpiadiera-1.1.2
(Tema nudo, con complemento en ablativo o instrumental). (Estar, etc.) limpio de, libre de.
Baldin bihotza gaitzerizte, rankore eta dibisione orotarik xahu badu. Ins F, 5v. Makula orotarik xahu dela. Ib. C, 3v. Bekhatu mortaletarik xahu partitu dena. EZ Man I 119. Zirentzat xahu estakuruz, / hel zazkio sober' aiduruz, / zugatik hiltzen ari denari. O Po 17. Züzen hoiek borogü orotarik xahü eta oso eman dakitzen. Bp I 113. Bekhatü güziez, baita benialez, xahü zenaz geroz. Bp II 94. Nor ere bada xahu egonen baida hautarik, izanen da baxera ohorezko bat, santifikatua eta Jaunaren zerbitzuko propi dena. He 2 Tim 2, 21. [Bihotzeko xahütarzüna] dago aments bekatü mortal güzietarik xahu eta libro izaitian. CatLan 139. Sorzarozko bekhatiaren thona orotarik xahü izan dela begiratürik. Ip Hil 14. Maria Birjina, Jinkoaren Ama, izan dela konzebitürik bekhatü orijinaletik xahü. Ib. 16. Xahü izanen zira eskontzetik aurthen, / hortako behar beita senhar bat edien. Xikito 8.
azpiadiera-1.2
2. " Xahu elki duzu (Sc), ha salido libre" A.
azpiadiera-1.3
3. " Xa ü) n [...] (R), claro" A. Probablemente por xa ü) (cf. supra Tr. ).
azpiadiera-1.4
4. "Blando, [...] txaua " Izt 3r.
sense-2
II . (Adv.).
azpiadiera-2.1
(AN, S) Ref.: A (xau); Lrq .
Completamente, enteramente. "Enteramente" A. "Entièrement. Xahü lotsatüik, tout à fait effrayé" Lrq.
Sar dadila arrotz bat etxalte üskaldün batetan, etxalte haietako üskal mintzoa xahü galdüko da. ArmUs 1900, 61. Erregiña ditzaitzüt nik / Laphurdi eta Nabarra / arruntaz xahü ezari / jadanik esküpetara. Casve SGrazi 82. Irailpen harrigarriko / hedexuriak, Binbaletan, / zütien, ronkalesekilan / xahü lehertü botxetan. Ib. 24.
azpiadiera-2.1.1
(Precediendo a un adj.). " Xahu-xuhurra, muy tacaño (L-sar; Darric)" DRA. .
azpisarrera-1
XAHU IZAN. Estar perdido; no tener salvación. "Aitak iakiten badu xahu naiz, si mon père vient à le savoir, je suis perdu" H (s.v. xahutzea (3)). "(L, BN), desamparado, sin medios. Xahu niz (BNc), xahu naiz (L-ain), soy perdido" A. "Xahu niz, je suis 'flambé' (pop.)" Lh.
Xahu naiz, [mera] ohartzen bada ez naizela haren aldekoetarik. Isoard 54. Aditzen bagituzte, xahu gira. HU Zez 58. Halaber, berauk eriari erraitetik xahu dela, azken hatsetan ikusi dukalarik baizen. JE Bur 125. Gauden maltso, xahu gira bertzenaz! StPierre 31. Goregi ez joan, ileak harro, tzarrean baita hegoa; / xahu hintazke, mendi-gainerat lehert baladi lanhoa! Ox 20. Xahu direla, zerbaiti ohartzen bazaio gero aita! Barb Leg 129. Bere andrearekin ari zen: xahu zirela oraikoan, errege ethorriko zitzaiotela. Ib. 133. Gerla hunen ondotik ez bazaio frantsesari bere kanaitatea ontzen, xahu da Frantzia; alferretan luke irabazi gerla. JE Ber 72. Xahu gira! Nausiak! Goazen hemendik! Lf Murtuts 31. Xahu nuk! Errak, ene alde mintzatuko hiza? Larz Iru 88. Gure misionesta kanpo behar zutela igorri, gehiago beren ondoan utziz xahu baitziren. Ardoy SFran 222.
azpisarrera-2
XAHURIK (Estar, etc.) limpio.
Emazterik ezten lekuian eztakusat plazerik, / ez gizona ez etxia behin ere xahurik. E 121. Nahi diat bada gizonék othoitz dagiten lekhu orotan eskuak xahurik altxatzen dituztelarik hira eta kestione gaberik. 1 Tim 2, 8 (He eskuak xahurik; Dv esku garbiak ). Haurreki dena etziten, ezta bere mantarra xahurik ieikiten. O Pr 222. Begiak beheratürik, korpitza xahürik, armarik batere gabe hura errezebi graziatan. Bp I 73. Kontzentzia xahürik eta ezpiritia dolümenareki etxeki ditzatzün. Mst III 53, 1 (Ip xahü; SP, Ch, Ol, Leon garbi). Jesusek nahi du gohazkon guziak, / arimak xahurik, xuritan jauntziak. Zby RIEV 1908, 210.
azpisarrerakoSense-2.1
(Con compl. en caso ablativo). (Estar, etc.) libre (de).
Eskual herriko jendea gelditu zen librerik, eta xahurik etsai haukien menetik. ES 98.
azpisarrera-3
XAHU-XAHUA. Completamente. Cf. A: "Xa ü) n (R-vid), puro, mero, meramente", y cita el ej. de Mendigacha.
Iriko gizon guziuetarik eztud bizik laur zarrago; lauretarik bata dago utsitruk; eta berze irurak daude txotxatiar ellotruk xaĩ xaĩa <ssain ssaina>. Mdg 121 (una nota sobre <ssaina> dice "nasal").
xahu
<< usain 0 / 0 1 xorta >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper