OEH - Bilaketa

149 emaitza sagardo bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zein.
tradizioa
Tr. Zein es la forma más extendida, documentada en textos meridionales (excepto salacencos y roncaleses, en los que hay zoin) y labortanos y bajo-navarros anteriores al s. XIX (antes de este siglo hay sólo dos ejs. de zoin en la Aprobación del libro de Gasteluçar). En el s. XIX algunos autores emplean zoin, pero todavía zein es mucho más frecuente. Ambas formas se encuentran en Monho (zein 60, zoin 40), Duhalde (zein 275, zoin 71), JesBih (zein 451, zoin 397), MarIl (zein 68, zoin 16), Jauretche (zein 111, zoin 126), Hiriart-Urruty (Aurp 76 zein, 50 zoin), Arbelbide (Igand 178 zein,9 zoin) y Zalduby (RIEV 1908, 606 zein, ib. 93 zoin), siendo en todos ellos, salvo en Hiriart-Urruty, zein más frecuente que zoin. Emplean zoin como única variante Goyhetche, Elissamburu (Fram 170) y ECocin (38). Los demás autores labortanos y bajo-navarros del s. XIX usan zein. En el s. XX zoin es casi la única variante en textos septentrionales no suletinos. Hay ambas formas en Barbier (Leg 23 zein, 24 zoin), Lafitte (siempre zoin en Murtuts y dos ej. de zein, además de zoin, en el prólogo a Casenave (SGrazi 13)) y Etchamendy (208 zein, 64 zoin), y zoin es la variante empleada por los demás autores.
Entre los autores suletinos y mixanos zoin parece la forma más usual hasta el s. XIX y zuin va haciéndose más frecuente a partir de este siglo. Hay sólo zoin en Etchart (3.2r), Belapeyre, FPrS (12), Mercy (40), CatLan (43), Eguiateguy (272), AstLas (41) y Archu (Fab 211); ambas formas en Tartas (Onsa 169 zoin, y mucho menos frecuente zuin (ib. 112); tbn. zein (Onsa 21, 26...)), UskLiB (94 zoin, y más frecuente zuin (ib. 38)), Inchauspe (Hil 21 zoin, Dial 92 zuin) y CatS (105 zoin 105, y mucho más frecuente zuin (31)), y sólo zuin en Maister (I 3, 6), Xarlem 15, Etchahun (278), Constantin (26) y Casenave (SGrazi 142). En Mirande hay zein (Pr 67) y zuin (Pr 49). Hay además ziña, ziñak, ziñari... para el relativo en Gasteluçar (38, 43, 46), que por lo demás emplea zein (incluso para el relativo), y zañek y zañetan (tbn. para el relativo; junto a zeiñetas) en un texto de Ibero (cf. tbn. zain (AN-olza) aunque dudoso en EI 218). En DFrec hay 550 ejs. (7 septentrionales) de zein, 45 de zoin, todos septentrionales, y 1 de zeñ.
etimologikoa
Etim. De ze(r)en, en composición zen- (cf. zenbat, etc.). La forma zoin (S zuñ) puede deberse a un cruce con nor 'quién', del cual está mucho más cerca por el sentido que de zer 'qué'.
sense-1
I. (Adj. interrogativo).
azpiadiera-1.1
(V, G, AN; Lar, ), zoin (BN, R), zuin (S; zuñ Gèze) Ref.: A (zein, zoin); Lrq (zuñ); Holmer ApuntV 46; Elexp Berg; Gte Erd 306 .
(Acompañando a un sustantivo, en interrogativas directas e indirectas, para elegir entre varios elementos de una misma clase). Qué. "¿(En qué) lugar?, zein lekutan?" Lar y Añ. "Cuál, qué" A. "Zein santuren argitarako?, ¿a qué fin? ¿con qué objeto?" A EY III 291. "Zein liburu artu dozu? (V-arr, G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 306. "Zoin ur nahi duzu, ona ala txarra? (BN-arb), zoin ogi nahiago düzü? (S)" Ib. 306. "Zoin eskualdetan bizi zira? (BN-arb)" Ib. 306. "Zeiñ lekutan bizi za?" Elexp Berg. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Aunque el sustantivo al que acompaña va generalmente indet., hay algunos ejemplos con sust. det.: Zein tribu, familia edo etxekoa zan Dabid? Ub 40. Zein tribu edo etxadikoa zan Jesu-Kristoren Ama? Ib. 64. Zein arbolako frutua . Itz Azald 209. Zein aginduen kontra da Liberalismoa? Ib. 212. Igandeaz beste zein jaietan degu Meza entzun bearra? KIkG 61. Orrenbestez nornaik daki zein elgorriek yoa nengoan, gaxo au . Ldi IL 29. Zein arkaitzetik, zein gaingunetik, obeki ikusten ote da? Or Eus 392. Neska zein etxaldekoa zen jakiteko naiak zirikatu zion . Etxde JJ 240. Neuk be ez dakit zein probintzian . Bilbao IpuiB 74. Otoi egin behar ote zuen? Zein jainkoari, ordea? Mde HaurB 95. Iñork eztaki zein iturrietatik edan bear dukean . Zait Plat 25. Irudi bat ikustean, zein pinzel edo kirtenaz pintatua izan den jakiteak. Vill Jaink 36. Nungo zoin istudiant gazteak ez du amentstu herritik urrunago joanez urrunago joanen dela jakitatean eta bizian? Ardoy SFran 83. Zein nexken aurrean? NEtx LBB 147. Zein alderdiko eta zein gradoko den . Lf in Casve SGrazi 13.
Zein sainduren besta daten / orhit egun berian. E 21. Zein legez [iraitzi izan da]? Rom 3, 26. Zein ur, geldia ala lasterra? Ax 38 (V 23). Zein soiñeko atsegin dau imini zeure mezedez orrek? Mic 12r. Zein ezpata, doradua, plateadua ala pabonadua? Ib. 12v. Othoi erakhus nezazu zoin bidetarik ibili behar dudan. Tt Onsa 177 (70 zeiñ). Zeiñ egunez pitztu zen, / Zerura noiz altxatu? 213. Zoin adinetan. Bp I 73. Bertzen zenbait abisu haiñitz probetxosak, Yakitekotzat zeiñ den ungi gudukatzeko moldea, zeiñ etsai atakatu behar den eta zeiñ bertuteren medioz bentzu daitezken. He Gudu 96. Zein agintarik agindu, edo gobernatu zituan Israeldarrak, Kanaango bazterretan sartu ziranetik? Ub 40. Apostolu sainduen predikuak / zein populuk ez ditik aditu? Iraultza 20. Ta esan zein mandamenturen kontrakoak diran. Mg CC 130. Begira arretarekin zeñ estadu eta bizimodu dan zuretzat egokiena. AA I 598 (cf. Ib. 599: zer estadu edo bizimodu dan zuretzat egokiena). Menasta balioso oek zein tokitan eta zer nolakoak dauden. Izt C 64. Han gorderik dira hontarzunak; eztakit zoin lekutan. Arch Fab 171. Zein sinhestetako zare? Hb Egia 28. Ez duzu erran zein adinetan xikiratzen diren umeak. Dv Lab 285. --Badut arrangura bat oraino. --Zein hura? Ib. 123. Zeñ egun eta gelatan aurtxoa jaio zan eztakigu. Aran SIgn 2. Zeiñ ardi ez da zure okerraz saminduko? AB AmaE 131 (v. tbn. 306). Bai, jauna, bai, badakit zeiñ arbol dan. Sor Bar 79. Zuin egünez Jesüs-Krist hil da? CatS 4 (52 zoin ). Zein gurasok eztau nai bere seme-alaben ona? Ag AL 142. Jaungoikoak daki zeñ etxetan izango dan. Ag Kr 115. Zein aingeruri, batez ere, izan bear diogu berarizko jaiera? KIkG 34. Ezpaitakizue zein ordutan etorriko dan etxeko nausia. Ir YKBiz 415 (v. tbn. 179). Zeiñ erritan? Altuna 63. Azkenik be-beian, jarri zazu zein lekutan eta zein egunetan izan dan jai ori. NEtx Nola 37. Zein aldetara jo ote du ordea emendik? Etxde JJ 258. Zaldia zein begitatik itsua zan egarten baeban. Bilbao IpuiB 223. Ba-ekian zein tabernatan egongo zan. SM Zirik 76. Ez dakit gure etorkizuna zoin ateri buruz doan. Xa Odol 261. Zeiñ erraldoi? Berron Kijote 93. Zein andra izan dan ba / ez dautzut esango. FEtxeb 189. Lenengo zein neskak dantzan ondoena egiten zuan ikusi. BBarand 99. Zein bestaburu zen erraiteko ez nakike. Larre ArtzainE 81. Zein baserritan ikasi ote du. MIH 230. Zein euskalki hartu duzu oinarritzat hiztegirako? MEIG I 91.
v. tbn. Mat 313. EZ Noel 70. Harb 397. Hm 48. ES 160. Mb IArg I 271. Lg II 121. Brtc 178. Monho 60. VMg 66. Dh 200. fB Ic II 298. CatLuz 31. Lard 520. Ur MarIl 64. EusJok II 87. Bil 111. Zab Gabon 65. Jnn SBi 115. Arb Igand 165. Azc PB 29. Goñi 44. Echta Jos 306. Iraola 137. A Ardi 132. KIkV 50. ArgiDL 40. Barb Sup 153. Inza Azalp 111. Laux AB 60. Kk Ab II 153. JMB ELG 85. Eguzk GizAuz 80. TAg Uzt 96. JAIraz Bizia 88. Munita 74. Mde Po 37. Or Aitork 39. Txill Let 128. Anab Poli 93. Erkiag Arran 66. Basarri 49. Zait Plat 140. Osk Kurl 128. Vill Jain 62. Gazt MusIx 69. Salav 106. BEnb NereA 257. Ibiñ Virgil 50. Alzola Atalak 137. Zeñ: Arr May 97. Zeiñ: Ch III 33, 1. Urruz Zer 63. Zoin: CatLan 8. UskLiB 86. Gy 44. Laph 65. Elzb Po 210. HU Zez 140. CatJauf 38. JE Ber 33. Iratz 188. Larz Senper 56. Ardoy SFran 69. Larre ArtzainE 261. Zuñ: Mst III 37, 1.
azpiadiera-1.1.1
Zuin Ebanjelioko lekhutan gure Salbazaliak kontseillatzen gütü lürreko hun güzier ükho egitera? CatS 60.
azpiadiera-1.1.2
(Empleado con nombres propios).
Zein Kontxa? Nere andre gaia? Iraola 117. Zein Juan Martin? Ib. 117. Zein Juana, ama? NEtx LBB 56. Bizkaiko hitza omen da durdua 'dificultad' eta Mogelek (baina zein Mogelek eta non?) darabilena. MIH 344. Pernando non zen, esate baterako, zein Pernando arraioz dugun autua. MEIG VI 146.
azpiadiera-1.1.2.1
(Con beste ).
Zoin berze persona zerrazen tü ait-amen hitzak? CatLan 89. Bertze zein parada edo okasione gaxtotan kausi gaitazken egun hartan. Dh 50. Zein beste gauzatarako igaroko zituan Jaunak berrogei egun eureen gabakaz ogi kopau bat jan bagarik? Ur MarIl 103. Beste zein desbardintasun aurkituten da? Itz Azald 180. Zoin bertze haur eman zion Jainkoak Adami, Abelen orde? CatJauf 32. Klarinet, ttunttun, gitarra, atabal eta ez dakit oraino bertze zoin musikek harrotzen zituztelarik dantzako aireak. JE Ber 94.
azpiadiera-1.1.3
(En contextos en los que en la tradición literaria es más general zer ). v. zer.
Zein estatütan Jinkuak kreatü zitien Adam eta Eba? CatLan 32. Han sartzen solazian, / bai eta galtatzen / zoin gisatako den haren jana, / nolaz hain gizen den. Arch Fab 81. Zeñ libertadek kenduko deusku / daukagun sentimentua? AB AmaE 31. Nor da bera, edo zein eskubide dauko iñori galarazoteko gure etxera etortea? Echta Jos 322. Zein barri dakak, Almikatik? Ib. 48 (v. tbn. 234, 255 y 283 zein barri). Zuzentzari buruzko ekintzak zein oztopozo dauzkan [...] adieraziko dion ikuslaritza. EAEg 31-10-1936, 180. Zein sari gura dozu, gixontxu? --[...] demoniño ori saku orretan sartzea. Bilbao IpuiB 33. Andik aurrerako zein asmo nerabilkian. Anab Aprika 74. Nik, nere lantxo oni, zein izen eman ote nezaioke? Zait Plat 2. Zeren giñoko edota zein esteritako lapurretak egin ete zituan? Erkiag BatB 23. Zein ordu da, Jauna? Azurm HitzB 58. Zein arrazoi zuten kontra egoteko? MEIG IX 78.
azpiadiera-1.1.4
"Es corriente en localidades guipuzkoanas como Eibar la linda locución zein gizontzuk por zeintzuk gizon cuáles hombres, qué hombres. En Elgeta oí decir zein atzamartzuk qué dedos por zeintzuk atzamar " A Morf 231.
Zein gauzazuk lagunetan iakuz mandamentu oneek gordeetako? Cap 54.
sense-2
II. (Pron. interrogativo). Tr. Cuando el pronombre interrogativo se refiere a personas, zein es general cuando se pregunta sobre una persona entre dos o más posibles (1.ª acepción) y nor (q.v.) para la segunda acepción. Pero en ambos casos hay ejs. que no cumplen esa norma general. Para algunos ejs. claros de tipo zuetarik nor, v. nor, norgehiagoka. En cuanto a zein empleado en contextos en los que parece usarse más generalmente nor, es frecuente en textos guipuzcoanos de los ss. XIX y XX (más en este último y sobre todo en autores de lenguaje más popular). En autores como Ubillos, Aguirre de Asteasu y Lardizabal hay varios ejs., pero nor es en ellos más frecuente para este caso. Hay además, entre los guipuzcoanos, un ej. en el catecismo de Burgos y varios en Cardaberaz (el ej. de Eg II es tbn. zein en la versión de Duvoisin). En la tradición vizcaína sólo se encuentra en Arrese Beitia, D. Agirre, K. Enbeita y B. Enbeita, y en la alto-navarra en Mendiburu y en el catecismo de Añibarro. En textos septentrionales, parece más frecuente en catecismos (hay varios ejs. en Belapeyre, CatLav, CatLan, CatS, CatJauf), pero se encuentra en Leiçarraga, S. Pouvreau, Chourio, Duhalde, Etchahun, Hiribarren, Inchauspe y Saint-Pierre (salvo en Leiçarraga, sólo hay un ej. claro en cada autor).
azpiadiera-2.1
1. (V, G, AN, Ae; Lar, , Dv, H, Zam Voc), zoin (L, BN, Ae, Sal, S, R; VocS 140, Dv, H (s.v. zein)), zuin (BN-ciz-bard, S; zuñ Gèze, Dv (S), H (s.v. zein)) Ref.: A (zein, zoin, zuin); Lrq (zuñ); EI 218 .
Sg. EI 218 hay tbn. seiñe (V-ger) y zain (AN-olza, dudoso, según la nota). (En interrogativas directas e indirectas). Cuál; quién (de entre ellos). "Quál, preguntando, zeiñ, zeiñek, zeinzuk" Lar. "Quáles, preguntando, zeiñ, zeinzuk" Ib. "Quál, preguntando, zein , zeiñek, zeñek?"Añ. "Quáles, zeintzuk (V), zeiñ (G)" Ib. "Qui, quel. Zein da hautatzen duzuna? Quel est celui que vous cherchez?" Dv. "Quel, lequel. Zein da enea ou enea zein da, quel est le mien, le mien quel est-il?" H. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. No hay ejs. vizcaínos para el plural (v. zeintzuk ).
Sainduki bizitzeko forma zein den. Decl ã 4r. Ezen bazakian zein zen hura traditzen zuena. Io 13, 11 (TB, Dv, BiblE zein; He, LE, Ol, Ker nor). Izekoa edo llobea / eztakit zein dan obea. RS 154. Zeren nola gau ilhunean dabillanak ezpaitu ezagutzen, zerk zer kolore duen: zein den berde, eta zein more. Ax 283 (V 189). Dakusagun ea zeiñek dioen hobeki, zeiñek duen arrazoiña. Ib. 55 (V 36). --Falta bat dau bakarrik. --Zein da? Mic 14v. Zeiñ da prinzipalena eta nobleena dena? 212. Nahi du iakin zein zen lehen egina, ala zorroa, ala irina. O Pr 651. Emengo andre onen artean alako ditxa gabeko erregiña zeñek izan naiko luke? Cb Eg III 333. Bigarren mandamentua zeñ da? Cb CatV 40. Zeinek othe du arrazoin? Munduak ala Jesu-Kristok othe? Dh 113. Zeñ da zure etxea? AA II 37. Zein da, zein, nere enzuleak, gure artean, esan dezakiana: [...]. AA III 587. Ulia eta xinaurria [...] / behiñ bat disputan ziren / gehiago zoiñek balio othe zuen. Gy 286. Alde batetik daude aingeruak, bertzetik debruak. Ai, zeinena geldituren zare? Dv LEd 173 (Cb Eg II 96 zeñena). Zuñ da laborariarentako abere motarik hobena? Ip Dial 92 (It, Ur, Dv zein). Bi maite ükhen eta ez jakin zuiñ haita. ChantP 134. Saran zeintakoa haiz? Elzb PAd 7. Eian zoinek erreko dion bertzeari burua tiroaz. HU Zez 22. Zeiñ de irugarna? CatUlz 23. Etzan ezagun Zabaletan zeiñ zan seme ta zeiñ morroi. Ag G 31. Oraintxe irudi zait eztakizula zein izan zan lenengoa, olloa edo arraultza. Inza Azalp 36. Ene gizúna, béhar diágü lehénik jákin zúñek jánen din. Lrq Larraja, RIEV 1931, 239. Ta aldapak zeñek igo dizkik? Lek EunD 25. Etxe batean, ez dugu salatuko zointan. Zerb Azk 96. Ez da zail igartzea zein izanen zen azkenekotz bestearen buruzagi. Mde Pr 209. Ez neuke esango zeiñek eroian dardara andienik: irutxuak be alkarren antzean gizajoak. Bilbao IpuiB 230. Bat urkatu behar dugu. Baina zein? Arti Tobera 282. Etxe artan ikusia zegoen zeiñek zituan giltzak... giltzak eta galtzak! NEtx LBB 122. Tranbiatik trolebusera, da emendik autobus edo atzera tranbira. Bakarrik, jakin egin biar zein artu biar dozun. Gerrika 218. Ez guri galda, zeintan erakutsi ginuen su gehiena, katiximan ala pilotan. Larre ArtzainE 279. Eta hobe agian erdal itzulpena ere aldatzea (zein da ordea zeinen itzulpen?). MEIG I 217.
azpiadiera-2.1.1
(En expresiones similares a bietatik zein, bietan zein... ). " Oietatikan zein da onena? (G-azp, AN-gip), otaik zein de oberena? (B), otik zein da obena? (AN-5vill), horietarik zon [sic] da hoberena? (BN-arb, S)" Gte Erd 306.
Zein da zuetarik aitá, semea ogi eska badakió harri bat emanen draukana? Lc 11, 11. Zeiñek zuetarik eginen deraut niri bekhatuz eranzute? Nork edirenen du ene baithan faltarik? "Quis ex vobis" . Ax 448 (V 293; Io 8, 46 He zuetarik zeiñek, TB zein da zuetarik, BiblE zuetariko zeinek; Lç, LE, Dv nork zuetarik, Jaur 141, Leon zuetarik nork). Iaunetan zein da latzena? O Pr 259. Zeiñ da bi begietan nahianik ukeena? 141. Giristiñoak, zuetarik zeiñ egon ahal daiteke su iretsgarriarekin. 167. Trinitateko hirur presunetarik zein da gizon? Arg DevB 239 (CatBurg 17, Oe 26, Añ CatAN 19, CatLlo 19, CatLuz 12, CatBus 14, Legaz 14, CatAe 26, Itz Azald 28, KIkV 24, KIkG 16 zein, CatB 27, CatUlz 17 zeiñ, Cb CatV 24 zeñ). Oraziñoen artean onena zeñ da? Cb CatV 31. Zoin egin izan da gizon hirur persona dibinuetarik? CatLan 7. Hauta zazu bada orai bi muga hetarik zeintara nahi zaren heldu. Dh 153. Ta eztakit, zein bietarik dan deungago. LoraS 74. Bi gauza oietatik zein deritzazu miragarriagoa? It Dial 7 (Ur, Dv zein, Ip zuñ). Bi defaut hautarik, zoin da gaitztoena? Gy 99. Zuetatik zeñek, jai-egunean zulora ardi bat erortzen bazaio, ez dio eskua luzatuko, andik ateratzeko? Lard 403. Otoitzetan zein da oberena? Legaz 20. Barrabas ala Jesus, / zoin bi hoietan. Zby RIEV 1908, 213. Sainduetarik zoin behar dugu bereziki othoiztu? CatJauf 102. Oketan bietan zeiñ de obena? CatUlz 41. Ezin zeitekean ezagutu, bietatik zeñek eukan gogo geiago. Echta Jos 13. Bietako zeñek egin zuen bere aitaren naia? Ir YKBiz 384. Ez nuke erabaki-aal izango bi oietan zeiñek duan egi geiago. Berron Kijote 79.
azpiadiera-2.1.2
" Haritu dire, zeiñek iragan, zeiñek hobeki egiñ, zeiñek garai, zeiñek irabaz, nork hobeki egiñ, ea zeiñek hobéki egiñ " Urt I 320. " Zein ederrago (V, Lc), a cuál más hermoso" A. " Zoin ederrago (BN, R), a cuál más hermoso" Ib. " Zuiñ ederrago (Sc), zuiñek hobeki (S-no), a cuál mejor" Ib. " Zuin lasterrago (S), a porfía, quién primero" Ib. v. ZEIN GEHIAGO.
Han hari dire, zeiñek obeki eta elkharri bekhaiztu gabe Kreatzallearen laudorioak publikatzen. He Phil 62 (SP 59 nork hobeki). Zunbat inbeia, zuñek hobeki berthütiaren besarkatzeko! Mst I 18, 5. Apoarmatuak behiñ, / herbi zangokariari, / zoiñek lasterrago kurri, / desfio zion egin. Gy 57. Amabost lagun jarriko gera / zeñ nekezago aspertu. Xe 285. Nai dozu kalatik ona zeñek ariñago egin? Ag Kr 63. Bai bata eta bai bestia biak zoin hobe beitia. Xikito 12. Prest zegoan egun osoan, zein ariñago bezela, beorren atzetik ibiltzeko. Ag G 1. Ogei bat metroko bidean joan da etorri zeñek lenago egin. Ib. 103. Eztabe alkarri kontra egiten ibilli biar, bei estaltzea zeñek merkiago egin-eta. "No se hagan competencia" . ForuAB 101. Jokatzen dauiat zoinek lasterrago kurri. Ox 87. Nahi duk arbola hauk zoinek lasterrago errotik athera? Barb Leg 128. Guziak leiatzen ziran zein lenago putzura sartzeko. Ir YKBiz 102. Xoragarriak dira, [pilotariak] oro zoin hobeak. Etcham 213. Langille baiño zein astoago zirudik dema dutela. Or Eus 305. Hirur gauza badirade zuin gaitzago: segretu baten begiratzia, [...]. Egunaria 1956 (ap. DRA ). Irugarren eta azkeneko posture aldi au, neure anai abereok, zeiñek urrunago saltau izango dozue. Bilbao IpuiB 187. Gura dok aposte zein gorago joan? And AUzta 55. Denak zoin gaixtoago, denak aztapar eta hortz xorrotz! JEtchep 17. Linyeria eginik / Zoinek ederrago. LuzKant 139. Pelota lekuari aruntz-onuntz batzuk zeiñek lenago egin. Etxabu Kontu 209. Danak ixil-ixilik, / ta egiñalean, / zein lenago iritxi, / beste egalean. Uzt Sas 97. Korrika ibiltzen giñan asko [...], ango buelta zeiñek lenago egin. JAzpiroz 123.
azpiadiera-2.1.3
(V, G, AN-sept-erro-gulina, L-côte-sar, Ae), zoin (L-sar-ain-arcang, BN-ciz-arb-ad-lab, Ae, Sal, R), zuin (BN-mix-bard, S) Ref.: A; EI 219; Elexp Berg .
(Pl.). "Cuál, qué. [...]. En esta primera acepción sólo en V se pluraliza: zeintzuk, cuáles. En los demás zein (según sea el verbo), significa 'cuál, cuáles'. Zein dira?, ¿cuáles son? (AA I 7). Semeetatik zeiñ egin duzu ondoko? (B), ¿a cuál de los hijos ha hecho usted heredero?" A. " Zein nai dittuzu, gorrixak ala beltzak? Kontestu honetan zeintzuk ere bai" Elexp Berg. v. zeintzuk.
Mintatzeko manera xoillean ezagutzen zituen kopla, edo bertsu latinezkoak, zein ziren erromarrenak, eta zein jende arrotzenak. ES 135. Zein ziren bethe behar zituen eginbideak. Lg I 324. Zeiñ diren lehenik gudukatu behar ditugun pasioneak. He Gudu 104. Zein dira hitz oriek? Ub 195. Zoin dira oraiño Gizonaren Abantaillak? CatLan 31. Zein dira komunio aurreko prestaerak? Mg CO 229. Zein dira gure proximoari barkatu bear diozkagun zorrak? Gco I 436. Iru gauzatarako. Zeñ dira? AA I 539. Sinistatzen dituzun gauzak zeñ dire? CatAN 16. Zein dire guratsoen obligazioneak beren humeekin? CatB 44. Jainkoarenak edo langintza artarako Jainkoak autuak zein ziran. Lard 94. Ongarri mota bat baino gehiago bada. --Zoin dira hekiek? Dv Lab 137. Zuin dira Miserikordiazko Obra Izpiritüalak? CatS 44. Zeñek biar dute bada nerekin etorri? Bv AsL 212. Zoin dire senhar-emazten eginbideak? CatJauf 131. Zoin izan dira nigar bideak? Zerb IxtS 113. Saia gaitezen belarrak ezagututzen, txarrak eta onak zein diren. Ostolaiz 157. Huna zein diren herriak. Larre ArtzainE 202. Denetatik bada Euskal herrian, Galizian edo nonnahi bezala, bizkorrik eta tontorik. Zein diren ugariago [...] bakoitzak ikus beza. MIH 271. Euskal hitzak zein diren. (tít.). MEIG VII 125.
azpiadiera-2.1.4
(Ref. a la 1.ª pers. del pl.).
Gitian kunbati / zuiñ giratian goitzale / ageri izanen da sarri. Xarlem 1004. Ikusiren beitügü sarri / zuiñ giren irabazliak. Ib. 289. Ikusiko degu zein geran bitoriosuak. Ud 154.
azpiadiera-2.1.4.1
(Con eta ). Cf. ZEIN ETA.
Onela esaten zunan: Zein-ta dira zeru-gorputzen lau doaiak? Or QA 196.
azpiadiera-2.2
2. (V-ger-m-gip, G-azp-goi-to-bet, AN-gip-larr-egüés-ilzarb-olza; SP, Lar, Añ, Lecl, Dv), zoin (Ht VocGr 412Lecl), zuin (zuñ Gèze) Ref.: Bon-Ond170; EI 216, 217; Etxba Eib; EAEL 153; Elexp Berg. .
Según EI 217 hay tbn. ziñek (G-goi). (Ref. sólo a personas; en interrogativas directas e indirectas). Quién. "Zein da hor? qui est là? Zeinek dio? qui dit?" SP. "Qui, zoiñ, nor, etc" Ht VocGr 412. "Cuyo, cuya, preguntando, noren, zeñen gauza da au?" Lar. "¿Porqué me tienen y por quién?, zertzat eta zeintzat naukate?", "quién, nor, zein" Lar y Añ. "(Modo de llamar a la) puerta [...] y la de responder, (G) zein da?" Añ. "Qui, que" Lecl. "Zein pour nor da hori? qui est celui-là?" Dv. "Ez naiz orhoitzen zeinek erran duen hori, je ne me souviens pas qui a dit cela" Dv. "Zeiñ, pron. interrog. ¿Quién? Zeiñ Jaungoikua bezelakua?" Etxba Eib. v. nor.
Hainitzek galdegiten dute zein den Jainkoaren erresuman handiena. SP Imit III 58, 9 (Ip zoin; Ch, Leon nor, Mst nur). Zeiñ da gizon hain zuhurra, gauza guziak perfetki dakizkiena? Ch I 9, 2 (SP, Ol nor, Mst, Ip nur). Zer ta zein da gure Jainkoa? CatBurg 15 (Añ CatAN 17 zer, edo zein da ). Azkenean agertu zuen zein zen bera, esaten ziela bera zela orien anai Joseph. Mb IArg I 334. Nor edo zeñ da beste Santu andien artean Eguzki eder bat bezala añ eder agertzen dana? Cb Eg II 152 (Dv LEd 269 zein da). Oi, zein izanen da bada bihotz hormatua, maithagunezko su-elementa hunek berotuko eztuena, maithagunez guzia urthuko eztuena? Dh 240. Nor edo zeiñ zera zu? galdetu zion. AA III 532. Galdetu zion berriz, zeñ zan orduan Abade edo buru. Ib. 585. Eta zein da Juez au? Jesus, Jaungoikoa ta gizon egiazkoa. Ib. 460. Nora dijoaz gure begiyak? Zeñek darama biyotza? Echag 90. Basa gizuna zuñ den harek badakik. (Interpr?) 'Qui est' . Etch 278. Gaur bakarrik da / berori oroitzen / lenago zein nintzan ni, / ez orain zein naizen. It Fab 155s. Eta zuek, zein naizela diozute? (Mt 16, 15). Lard 405 (Lç, He, Dv, Echn, SalabBN, Hual, Ol, Ir YKBiz 237, Ker, BiblE nor, Ip nur). Kalte aien egillea zein ote zan jakiteko. Ib. 152. Badakit zein zeran: Jainkoaren Santua zera. Ib. 378. Zeñek loitu zaitu zu / Alostorria? Balad 48. Zeñek nai duen galde, / berari tira, dale. Xe 410. Eta zeñ zera zu? Arr GB 27. Oiek orrela entzundakoan / zeñ egongo zan kontentu? PE 136. Gure Mixolax ezkondu da, beaz? Eta zeñekiñ, eta norekiñ... Sor Bar 64. Onen kantarik, zeñek entzun du gaurdaño? AB AmaE 397. Bera nor edo zeñ zan laster asko bere bizierak agertu zuen. Arr May 192. --Zuin da biktima hura eta zuin da aphez hura? --Hura da Jesus-Krist, ber denboran aphez eta biktima dena. CatS 74. Lotara sartzen ziñan orduan, daun-daun atea: zein da? Ag AL 64.
( s. XX) Zoin izan da Elizaren lehen persekutatzalea? --Neron. CatJauf 34. Zeñek esan du? Iraola 59. Jakin liteke zeñ dan? Ag G 241. Bainan nork errana zuen solasa? [...] Ruso bat ekarri zuten heien aitzinera, erakutsi behar zuela zoinek zuen errana urde batzu zirelako solas izigarria. StPierre 35. Zeñi bururako zitzaion seaska arren barruan, aur-azpian begiratzea? Muj PAm 64. Berak ba dakiela zein dun dantza-lagun. Or Eus 373. Bai al dakizu zein dan leiotik ikusi degun gizona? TAg Uzt 141. Zein ote da? Zeñek il ote du? NEtx Antz 109. Zeiñek esan dik ori esateko? And AUzta 68. Ama galtzean zein izango dan / nere umezurtzen gidari. BEnb NereA 247. Zeiñek esan zuan gramatika plazan, ta ez eskolan, ikasten zela? Vill Jaink 90. Zein dozue ori aguriori? SM Zirik 62. Zein zaitugu? Lab SuEm 210. Zoro gaiztuori! Zeñek detsu zuri ezer erregutu! Etxba Ibilt 477. Nik baño obeki zeñek zezkien Zepai zanaren berriak? Uzt Sas 147. Zuk badakizu ondo egiten / zeñi begiratu gabe. Ib. 295. Baiña zeiñek sarrerazi du berori orrelako auzietan? Berron Kijote 87. Banekian etxean zein egoten zan nere zai. Albeniz 41. Eta hori zeinek esan zuen? --Zuk esana. MEIG IX 82.

v. tbn. Lar SermAzc 54. Balad 57. Etxabu Kontu 77. Zeñ: Bil 47. Arrantz 12. EusJok II 80. Alz STFer 134. Ill Pill 18. Enb 32. EA OlBe 80. Gazt MusIx 42. Ataño TxanKan 50.
azpiadiera-2.2.1
Nok eta zeñek aterako au nire eskutik? AB AmaE 451.
azpiadiera-2.2.2
(Con besterik ).
Eta zein besterik [maite dozu]? Ag AL 153.
azpiadiera-2.2.3
(En preguntas retóricas del tipo zeinek jakin...; seguido de part., sin auxiliar).
Biziya duen arte au zeñek gelditu? AzpPr 111. Gure astoa baña, nun dan zeñek jakiñ? AB AmaE 244. Zeiñek esan Andre Luziari bere alabeak begirune gozoagaz begiratuten eutsala prankotar bati? Ag AL 72 (cf. ZEINEK ESAN). Zeñek jakin non geldituko dan ekaitzak aurrean darabillen osto legorra. Ag G 278. Baño zeñek artu gizon txirimol arrekin itz egiteko tarterik? Ib. 96. Zeñek pensatu Gipuzkoatik olako damik bazala. Tx B I 234. Zeñek azaldu ordu onetan / nire bijotzeko pozak? Enb 122. Bein etxeraño sartu ezkero zeñek aurrian bialdu? Uzt Sas 169. Gaxoa! Zeñek esan bear zidan? Ataño TxanKan 269.
v. tbn. NEtx Antz 58. BEnb NereA 63.
azpiadiera-2.2.4
(En contextos del tipo zein naiz ni... -t(z)eko ).
Maiean zeudenak esan oni asko iritzita, asi ziran esaten: Au zein da, bekatuak barkatzeko? Lard 398. Zein zara zu emen niri esondeak emoteko. Ag AL 44. Zein da gero Portun gure errian da etxean sartzen galerazoteko? Ib. 129. Zein zera ezer agintzeko? Lab EEguna 104. Zein da ori, erri guziaren lotsagarri dan urkamendia jasotzeko? NEtx Antz 45. Baña, zein naiz ni, nerez, berriz diot, erdian jartzeko? Txill Let 135.
azpiadiera-2.2.4.1
Sagardo tratalariyak zein dira, nai duten preziyua jartzeko neri esan gabe? Iraola 60.
azpiadiera-2.2.5
(Con negación).
Zeñek eztu maiteko orlako gizona? Arrantz 129. Zeñek ez diyo begiratuko orrela dabillenari? JanEd II 88. Eta zein ez da arrituko gaur / gizon ori ikusita. Tx B 103. Irutasun guzialduna nork ulertuko du? Zein ez da Artaz mintzo, Artaz bada? Or Aitork 386. Nuarbetarren jaia dala gaur / orixe zeñek ez daki? Basarri 19. Onenbestian kantatutzeko / zeñek ez dauka lausua? Uzt Noiz 53.
azpiadiera-2.2.6
(Exclam.).
Ai, zeñek leukaken anima garbia! Xe 329. Ai! Zeñek al lezaken orlako fortuna! Sor Gabon 43. Zeñek jan lezaken. Sor AuOst 95. A, zure mantupean / señora Erregiña / zeñ izan ditekean / sartzearen diña. Arr May 144. Eun pezta! Zeñek billatu lezaken! Alz STFer 127. Ai, zeñek euki leikezan! Enb 85. Zeñek artu lezaken edertasun ori! Uzt Noiz 56.
v. tbn. zeñek: AB AmaE 164.
azpiadiera-2.2.7
(V-gip, G-azp-goi, AN-gip), zoin (BN-ciz-ad-lab), zuin (S) Ref.: EI 216; Gte Erd 232 .
(Pl.). " Zein dira oiek? (V-gip, G-azp, AN-gip), zein etorri dia? (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 232.
Kristen egiazko ahaideak zein diradén. "Qui sont" . Mc 3, tít. (v. tbn. Mt 12, tít.; cf. Lç Mc 3, 33: Nor da ene ama edo ene anaieak? ). Dohatsuak zein diraden. "Qui sont" . Mt 5, tí. Barurtzera zoin dira bortxatü? Bp II 42 ( CatLan 103 nor ). Zoin dira ebanjelistak? --Jesüs-Kristen bizitze eta predikien laur izkribazaliak. Ib. 117. Zein dire gogoz bekhatu egiten dutenak? [...] Zein dire hitzez bekhatu egiten dutenak? CatLav 130 (V 69). Aitak, oriek zeñ dira? Cb Eg III 317. Zoin dira obraz bekatü egiten dütenak? CatLan 94. --Zein ziran eskribak? --Gizon aditu jakintsu, legea erakusten zuenak. Ub 85. Zein ziran sakrifizio-gilleak [...]? --Aaron ta bere semeak? Ib. 33. Zeinek egiten dute aphezek bezainbat ungi? Hb Egia 155. Asko lekutan galdetzen zioten zein ziran eta nunguak! Bv AsL 68. Zein dira oiek? Urruz Urz 58. Zoin dire Jainkoak kreatu dituen lehen gizona eta lehen emaztea? --Hek dire Adam eta Eba, gure lehen burhasoak. CatJauf 54. Zein dira or datozen oiek? Iraola 71. Nork eltzen dit? Zein dira emen? Ill Pill 10. Nik orduantxe zein juango ziran / biar nuen apuntatu. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 152 ). Zein dira atari-alde ortan zarataka? NEtx Antz 131.
azpiadiera-2.2.8
(Ref. a la 1.ª o 2.ª persona del pl.).
Esa-iozute zein zeraten eta emango dizute zuen jatorriari dagokiona. Bv AsL 73. Zein geran? Ez al du ikusten? Ama alabak. Iraola 136. Badakizute nik esan gabe, gu zein geran! Ill Testim 23. Ez baitzekiten zein giñan. Salav 91. Esaidazute zeiñ zeraten. Berron Kijote 209. Zeiñek ez gendun eduki izan / udaberrin bere poza? Insausti 291.
azpiadiera-2.3
3. (Seguido de un sintagma con la misma desinencia que el pronombre interrogativo, unido por eta ). Cf. ZEIN ETA.
Zeñek eta Odolkik zirikatu bear bera, Moxolo! Ag G 313. Zein eta txarria bera ezan ba eskaratzean ebillena? Bilbao IpuiB 166. Zein? eta Kuski... Biedermann-en langille zaar eta prestua izandakoa. Lab SuEm 210.
azpiadiera-2.3.1
Zeñ izango ta Saguzarra deituten jakon gizontxu bat zan. Ag Kr 29.
sense-3
III . (Pronombre relativo).
azpiadiera-3.1
1. (V-gip, AN-egüés-ilzarb-olza; SP, Lar, Añ, Dv, H (V, G, L)), zoin (Ht VocGr 350, H (L, BN, s.v. zein)), zuin (H (zuñha S, s.v. zein)), ziña (det.), zain. Ref.: Bon-Ond 169; Etxba Eib. "Zeina, lequel" SP. "Dont, duquel, etc., zoiñaren" Ht VocGr 350. "Conviene a saber, es a saber, se hacen con el relativo en bascuence, zeña dan, den; y si lo precedente es plural zeñak diran, diren, diraden" Lar. "Quien, relativo, zeña" Ib. "Que, relativo, lo mismo que cual, zeiña" Ib. "Cuyo, sin preguntar y con relación al antecedente, zeñaren" Ib. "Qual, el qual, habiendo relación, zeiña, zeiñak", "con que modo, adverbio, zeñaz" Lar y Añ. "Quien, relativo, zeñek, zeña" Añ. "Quand il n'est pas interrogatif, lequel, qui, celui qui. Ethorri da lekhuko bat, zeinak erran baitu, il est venu un témoin, lequel a dit" Dv. "Zeintako, [...]. Ur hura, zeintako arrainak..., cette eau, dont les poissons..." Ib. "Zeintarako, [...]. Zerua, zeintarako bidea hain hertsia baita... le ciel, dont le chemin y conduisant est si étroit..." Ib. "Ithurriko ura, zeinak min egin baitarot, hotzegi zen, l'eau de source, qui m'a fait du mal, était trop froide. Betiri, zeinari deitzen baitzaio oraino Pello, Pièrre, auquel on donne encore le nom de Pello" H. "Gure osaba batek, zeiñ Ermuan zan abade, euskerazko bersuak bazittuan" Etxba Eib. Cf. MEIG II 103s: "Batzuen eta bestearen mami aberatsa eskeintzen digu orain A. Mokoroak, zeina-rik gabe, inor asalda ez dadin". v. ZEIN ETA.
Tr. De uso general en todos los dialectos hasta el s. XIX. Es muy frec. en catecismos y textos similares. Su uso disminuye radicalmente en el s. XX. Azkue tacha de barbarismo el empleo de zein como relativo (ya no se emplea en catecismos como KIkV, KIkG, ArgiD o ArgiDL). El auxiliar de la subordinada lleva bait- en los textos orientales (y en Lasa) y -(e)n en los occidentales y en Zubiri (82). Hay ambas formas en el catecismo alto-navarro de Añibarro y en el catecismo de Ulzama (22 -(e)n, 22 bait; tiene además ejs. sin marca alguna, v. infra). Lardizabal y Beovide lo emplean siempre sin marca alguna de subordinación. En Ros, Añibarro, CatB, Iturriaga, Arana (SIgn 76 sin marca; SIgn 36 con -n), Legaz y Zubiri (82 con -n, 79 sin marca) hay ejs. con y sin marca de subordinación. Para la concordancia de zein como pron. rel. con el número gramatical del antecedente, por lo que se puede deducir de formas no ambiguas, parece más general el empleo de formas determinadas (singular o plural) en los dialectos más centrales (guipuzcoano y labortano) y formas indeterminadas en los demás dialectos. En los dialectos orientales emplean zein, zeinek... indeterminado (o zoin, zoinek..., zuin, zuinek...), los suletinos y bajo-navarros, tanto para la concordancia con el singular como con el plural. En cuanto a los labortanos, emplean gralmte. formas determinadas, pero en Materre, Axular y Haramburu hay siempre formas indeterminadas; Leiçarraga emplea sobre todo formas indeterminadas pero tiene algún ej. determinado (hay tbn. zoiñek indet. en la Aprobación de la obra de Gasteluçar que por lo demás emplea formas determinadas). En cuanto a Etxeberri de Ziburu y Pouvreau emplean tanto zein baita como zeina baita (en EZ parece más frecuente la segunda opción y en SP la primera).
Lazarraga y los guipuzcoanos emplean formas determinadas (hay algún ej. de zeiñ indet. en Arana (SIgn 8)) y como norma general los vizcaínos emplean formas indeterminadas (salvo algún ej. de Moguel (CO 260) e Iturzaeta (Azald 62)). No hay ejs. vizcaínos con antecedente en plural (para ello v. zeintzuk).
Merecen mención aparte los casos locales de declinación; en general no hay concordancia con el antecedente ya que las formas más usadas para antecedentes en singular o en plural son zein(e)tan, zein(e)tara, zein(e)tatik... (o zoin(e)tan...) indeterminadas en todos los dialectos. Hay ejemplos de zeñean para el inesivo singular en algunos autores guipuzcoanos (CatBurg 21, Lar SAgust 10, GavS 21, Cb Eg II 78, Mg CC 194, AA III 573, Gco I 458, VMg 22, Izt C 135, Aran SIgn 201), junto a ejs. claros de zeñetan indet. para antecedente en singular en Iztueta (C 50), Lardizabal (365) y Bilintx (91).
Ganboarrok su emaitean / asi dira, ta onegaz urten daude beralan / oñeztar barruangoak / zein erre ez zitezan. Mondr 30ss. Aingerua da hitz grek bat, zein erran nahi baita enbaxadore edo mandatari. ABC I 7v. Iainko Aitari, zeinagatik eta zeinez eta zeinenak baitirade gauza guziak [...] dela ohore eta glori. Adv *** 4r. Oi nitaukat emazte on bat, / zeña dan ama andrea. Lazarraga A24, 1196v. Ni bidaldu nabela batalla eta gerratako jainkoak, zeñari deretxan Marte. Ib. A, 1153v. Sirenari eta Silviari itxirik; zeñai <cenay> eskuak askaetan egotela Silvero eta Dorido, enzun eben aen alderutz kantaetaz etozela gizon batzu. Ib. A, 1154v. Informazione [...] zoin igortzen dizut mensajero oneki. MRos 15a.1r. [Gure erria], zoinen deseoa baita bakearena. Ib. 10.1r. Berthutea da arimaren ontasun bat zeiñek presuna egiten baitu on Iainkoaren eta munduaren aitzinean. Mat 140. Gero artzen du zinta zeñes ertzitzen baitu gerria. Ber Trat 112. Hautxek dire, Iesus emea, eman tutzun manuak / zeiñak baititugu behar iduki guardatuak. EZ Man I 18. Donzella hautatu baten ganikan da sorthuko, zeña erdiz gero baita Birjiña geldituko. EZ Noel 31. Bere ama bera, zeiñen sabeletik iltki baitzen, demandatu zuela. Ax 350 (V 232). [Aita Santua] Erromako pontifizea zeiñi zor deusagun obedienzia osoa. Cap 56. Behatzen diote sekulako bizitzeari, zeinaren ardiestea gatik gauza guzien gainetik halako lagun baten beharra baitugu. SP Phil 17. Jainkoaren bildotsa, zeiñak khentzen baititutzu munduko bekhatuak. 53 (38 ziña ). Liburu bat, zoiñek baitu titulutzat [...]. (In 24 ). Zelüko dohain bat, zoñek Jinkoaren gogara gure arimak ezarten baitütü. Bp I 139. Hirur, zoin baitira Aita, Semia eta Espiritü Saintia. Ib. 152. Haran zeina deitzen baita Baztan. ES 160. Egia handi hau klarki erakusten darokute munduko gauza guztiek, zeinek enplegatzen baitute bere denbora zertako ere eginak baitira. Ib. 184. Baiñan ni zeiña aitziña baiño gehiago bainoa gibela berthutearen bidean ez nago denbora luzez estatu batean. Ch III 40, 2. Doktrinaren lenbiziko partea, zeñean azaltzen dan Kredo ta Fedearen artekoak. CatBurg 13. Bigarrena, zeña dan semea [egin zan gizon] . Ib. 17 (Cb CatV 24 zeñ dan ). Xede prinzipaltzat eta lehenbizikotzat hartzen dugularik Amodio phuruena, zeiña baitatza deus ez billhatzean, Jainko xoillari plazer egitea baizen. He Gudu 76. Bost zentzü dira, zuñ beitira ikhustia, entzütia [...]. Mst I 3, 1n. Au da, au gorputz galdua, zeñean ta zeñagatik añ ainbeste pekatu egin nituen! Cb Eg II 157. Jesu-Kristo gure Jaunagan, zeñ sortu zan Espirituaen obraz. Oe 8. Entzuten du, hirurgarren aldikotzat, boz bera, zeina baitzen Jainkoarena. Lg I 252. Sainduei eman izan diotzoten argi bizi hetarik bat, zeñaren bidez ezagutu baitute Jesus Kristorekin Jinkoa baitan gordea den bizitze baten zoriona. Mih 129. Ez zaitezela izan aberats gogor eta abarizioz heien par, zeñek bere erraiak zarratuak baitituzte bere anaien beharren gañean. Ib. 83. Ezarri bere etsaien eskietan, zoiñek kriminel bat bezala estekatü eta garrotatü baitzüten. CatLan 43. Agertu jakozan oneek Adani, ta jarri aurrian morroe batzuk legez, ta Bakotxari imini eutsan konbeni edo ondo etorkon izena, zeñian espliketan zirian [euren propiedadeak] . Mg PAb 184. Irugarren zatia, zeñetan adirazten den egin bear dena. CatAN 35 (81 zeñetan bizi baizera ). Egiten daben legez lora-tegi baten sartzen danak, zeñek beti ateretan dau loratxo bat, betibere usaiñ egiteko. LoraS 95. Seme oker ta gaizki azi bat zeñek ematen ziozkan naigabe andiak. VMg 57. Da izate miragarri bat, zeñagandik datozen gauza guziak itsasotik iturriak datozen bezala. AA I 504. Izate bat, bere baitharik dena, zeina baino hoberik ta prefetagorik ezin asma baititeke. Dh 183. Briganten ondasunak, zeiñak edatzen baitira [...] illobaren graduaraino. FrantzesB I 98. Santiagoko eleiza lenastan zein dan Bilboko urijen Bizkaiko jabedean. Ulib ( in FrantzesB II 33 ). Artzen dogu geure ganian zor bat, zein pagadu biarko deutsagun Jaunari. Astar II 262. Egin eban lelengo emakumia, zeñi deritxon Eba. fB Ic I 14. Sakramentu bakotxaren lelengo grazija, zeindan arimia santu egitia, galdu legi kristinaubak. fB Ic III 341. Lenbiziko partea, zeñetan explikatzen da Kredoa. CatB 23 (27 bigarrena, zeiñ baita Semea ). Arrastatzen zutelarik zure majestade soberana kuerda artas, zeiñetas baizindramazkite loturik desondre andiareki. (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 151. [Ordia] da sakramentu bat, zeinek Eleisa gizonei emoten deutsen indarra edo poderiua. CrIc 169. Aien lirdiak, zeñak dirudi / armiarmaren sarea [...]. It Fab 162 (48 gaitz bat txit andia, / zeñari oi dioten / deitzen izurria ). Artzainen bizileku mendikoari deitzen zaio Txabola, zeña egiten dan zotal, zarbazta, arba, tantai, aizkorol, eta gisa onetako gauza txeakin. Izt C 224. Yaun yuiea hor da gerthuz iragaiten han gaindi / zoinak bertan nahi baitu fiñatu hauzi hori. Gy 18. Biaramonean, zeña larunbata zan, egun guzian egon zan. Lard 466. Zu zerala Pedro, zeñak arria esan nai du. Ib. 405. Ikusi dituztela aingeruak zeñak esan diete bizi dala. Ib. 472. [Jaungoikoa] zeñen bidiak dirian errukiya eta egiya, zeñen borondatia dan guztiya egin al izaitia eta zeñen yakituriya elduten dan gogor ertz batetik bestera. Ur BulaAl 1. Haukietarik ilkhitzen dira harrak, zeinek egiten baitituzte kuskuilak. Dv Dial 20. Aireak ematen diote hazkurri bat zeina gabe hil bailitazke. Dv Lab 72. Orra sei bertso / kale-garbitzalleari, / zeña bere izenez / dan Jose Mari. Bil 40. Irugarren partea zointan erakusten baita zer bear den obratu. CatSal 41. Zergatik bada uzten dezu Jaungoikoa [...] gizon batengatik, zeña da morroia ta morroi pobre bat? Bv AsL 32. Bere iduriko egin dituzten gizon kriminel batzu, zoinak baitire bethi Yainkoaren kontra. Elsb Fram 173. Ethorri ziren denbora eta orena zoinetan hasi nahi izan baitzuen bere bizi ageria edo publikoa. Lap 200 (V 89). Haur gazte bati zoiñ Bernardetta deitzen beitzen. Ip Hil 208. Zeren kanpora (mundura) ateratzean arkitzen gera etsei batekin zein den mundua. (Larráinzar, 1905). FLV 1988, 268. Lentabiziko guratsotaik, zeiñ baitziren Adan eta Eba. CatUlz 38. Zer da gure anime, zeñenak diren potenzie oiek? Ib. 53 (Legaz 51 zeñenak dira ). Semia bakarrik, zeiñ Gizon iñezgeroz, deitzen zaio Jesu-kristo. Ib. 17. Baduzu etxe hanitz zointan egiten baita olio, salboin, sedazko oihal. JE Bur 81. Denborak erakutsiko dio, orain gurekin egiten duana nola izango dan gauza izugarri bat, zeñak egun gozorik munduan ez dion emango. Ill Testim 25. Emakume on bategaz ezkondua zan, oso etxerakua, zeñegaz euki eban famelixa ederra. Etxba Ibilt 473. Ene biziaren tristeziazko sinoak zeinek bait du urtearen zehar biziaren hari guztia kolorazten zeinek bait du ene arpegiaren eskultura beheraka zimurrez markatzen. Lasa Poem 61.
v. tbn. (Para textos del s. XX): Goñi 113. Azurm HitzB 34. Zoin: CatJauf 2. Zub 79.
azpiadiera-3.1.1
laukitxoa. (Ante un sust. indet., repetición del antecedente). El (la, lo) cual.
[Baldin] erautzen ezpazarete enzun ukhan duzuen Ebanjelioko speranzatik, zein Ebanjelio zeruaren azpiko kreatura ororen artean predikatu izan baita. Col 1, 23. Galtzen du ardietsi zituen bertuteen mantenatzeko indarra eta bidea ere etsaiaren tentazionei kontra egiteko, zein etsaik orduan egiten baitu bere ahal guzia ur nahasian, dioten bezala, arranzatzeko. SP Phil 461 (He 467 zeiñek ). Hura deusek ezin begira diro beregaineko debozione batek baizen, zein debozione, maiz erran dudan bezala, espirituen egiazko eztia eta aukrea baita. Ib. 253 (He 255 zeiña ). --Neskenegün saintian zer egiten da Elizan? --Bazkoko xirioaren zeremonia saintia eta batheiuko huren benedikzionia, zoin zeremoniak oro misterioz bethe baitira. Bp II 52. Zeren ezpainiz ni debadiuaren Jinkua, bena bai bakiarena, zuñ bake, egiazko ümilitatian beitago lehenago. Mst III 58, 2. Jesu-Kristoren bihotz garbiaren debozionearen gainean, zein debozione baita aberastua benedikzionerik abondantenez. JesBih 395.
azpiadiera-3.1.2
Paganoen artetik atheratu ditu, hekiei girixtinotasunaren besarka arazteko, eta gero hek fraide bilhakatzeko, zoin estatutan pratikatu baitituzte berthuterik gorenak. Jaur 390.
azpiadiera-3.2
2. (Sin antecedente explícito; gralmte. la oración principal lleva un pronombre demostrativo, en 3.a pers., que hace referencia al relativo de la subordinada). v. ZEIN ERE.
Hainitz arrazoinezko trabu gerta dakidikezu, ez hala ere zure aldetik, bainan, zeinekin bizi baitzara, hekin burutik. SP Phil 164. Zeinak profeta bat, profeta delakoz baitu hartzen, hainak profeta saria izanen du. Dv Mt 10, 41. Ta zeinek bere ontasuna geijago maite dauen, a gana dua Jesus. fB Ic I 53. Orain zeñek geiago zabaldu al dezan, / Aretxek diputadu bearko du izan. AB AmaE 334.
azpiadiera-3.2.1
Haina xoila duk konfiantzazkoa / zeina baitik berak aprobatzen. Iraultza 22. Haina da lur-gizonik hoberena zeinak bihia eta bazka bazter berean altxatzen baititu. Dv Dial 46 (It ateratzen dituena, Ip eraikiten dütiana ).
azpiadiera-3.3
3. (Haber, tener, etc.) quién (a quién, etc.). " Harek izangou zeñek zaittua " ZestErret.
Iya guriak egin du, / badegu zeñek agindu. Xe 410. Barruko jantzia zeñek garbiturik etzuala. Ag G 254. Bazeukan makurkeri guztiak zeñek estaldu. Ib. 233. Badauka zeñek gobernatua / nai balin badu gizendu. Tx B I 111. Zartzera ezer sobratzen badu / badauka zeñi utziya. Ib. 210. Zuek artu nai ez badezute / bada zeñek erosiya. Tx B II 60. Beste bat ere salduko luke / baleuka zeñek artua. Ib. 22. Izango da moñoñ ori / zeñek eskatua. Yanzi 181. Zeiñek eutsia, oraindik beintzat, / badago nere ustean. Olea 180. Ez dut izan zeinek hura zaindu. Azurm HitzB 41. Prezio ortan bada zeñek erosia! Uzt Sas 237. Gero bazan gurekin / zeiñi eragiña. Ib. 29. Zeñek ortzak erakutsi, etzaik paltako. Ataño TxanKan 17. Ez ete da munduan / zeñek erakutsi? FEtxeb 180.
sense-4
IV . (Adv. exclam.).
azpiadiera-4.1
1. (gral.; VP, Lar, Añ, Dv, H), zoin (BN-lab; H (s.v. zein)), zuin (S; zuñ H (s.v. zein)) Ref.: A; Iz Ulz (zeñ); Gte Erd 306 .
(Con adj., adv. o equivalente, en frases exclamativas o ponderativas). " Zein geldi zuazen! " VP 22r. "Que, admirándose, zeiñ " Lar, . "(Qué mal) sabe, zein gaizki miukitzen duen " Lar. "Quán fácil es, zein erraz dan " Ib. "Quán, adverbio, cuán hermoso es, (V) ze, (G) zeiñ ona dan " . "(Qué) difícilmente, zein nekez " Ib. "Qué poco, zeingitxi " Ib. " Zein den ederra! " Dv. " Zein erraz dan! comme c'est aisé!" H. "Cuán. Zein ederra!, ¡cuán hermoso!" A. " Zeñ góxuak zeudén malubíek! ¡qué ricas estaban las fresas!" Iz Ulz. . " Zein polita den (BN-arb), zoin ontsa doatzin (BN-lab)" Gte Erd 306. " Zuiñ aisa egiten duen hori (S), zuin hun ziren (S)" Ib. 306. v. zeinen, ZEIN ASKO. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. El verbo de la oración exclamativa lleva generalmente suf. -(e)n, aunque hay sendos ejs. de Echeita y Orixe sin él. Aunque el orden no marcado de la frase sea el de tipo zein eder(ra) den son bastante frecuentes también las de tipo zein den eder(ra) . En los casos en que va acompañado de sintagma nominal con adjetivo, el orden no marcado es del tipo zein gauza ederra, pero en Mendiburu es también muy frec. el modelo gauza zein ederra, con zein antepuesto directamente al adj. (hay tbn. ejs. de este tipo en Arrue).
Iesus Krist gure Iaunak irakasten drauku zein paubrezia eta miseria handian guziak sortzen garen. Ins A, 8r. Zure alabanzaen beti esaten / egongo naiz zein andiak diraden. Miserere 334. Neure aragiok dakustanean / zein zarden direan eskutxoetan. Lazarraga B15, 1181v. Zein triste dagoan ene biotza! Ib. B15, 1180v. Jesus, Gillen, zein deskoloriturik eldu zaren. (Valdorba, 1594). ReinEusk 94. Ikhusirik zein gauza guti edireiten den euskaraz eskiribaturik. Ax 16 (V 6). Haragiaren plazera zein gauza aphurra eta laburra den konsideratzea. Ib. 387 (V 254). Ezin esan leidiz ondo munduak / zein andiak diren aren gustuak. ArtPoV 86. Ibia duenak igaren, daki osina zein den barrhen. O Pr 634. O, zein laster iragaiten den munduko loria! SP Imit I 3, 6 (Ch zein; Mst, Ip ala beita laster igaraiten). O, zein ederki minzo den ipizpiku handi hura! SP Phil 290. llunbetik ilkhitzean / argitara arima, / zeiñ boz daiten hartzean, / nork dezake estima. Arg DevB 37. Eternitatea! Nork daki hi zer aizen, zeiñ aizen luzea! 60. Guziek baino hobekiago ezagutu zuten greziarrek, zein estimu handitan idukitzeko, eta begiratzeko duten zeinek bere erresumetako hitzkuntzak. ES 402. Zeiñ banoa den munduko iakintasuna. Ch II 43, tí. Nork esango digu San Agustiñ-en argi au nolakoa dan, zeñ andia, zeñ bizia, zeñ ederra. Lar SAgust 8. Zein bear bezala! Mb IArg I 386. Orra Jangoikoaren zein etsai andia besteri bekatu eragiten diona. Ib. 142. Gauz zein kaltearra den. Ib. 212. Bekatu zein arrigarria. Ib. 262. O, Jauna, zurekin dagoena, zeñ aberatsa dan, eta Zu gabe, munduko aberatsena ere zeñ apoita galdua dan! Cb Eg II 18 (Dv LEd 47 zeinen). Ah! Zeñ bihotzetik jainkoari esango ziñakean! Ib. 110. Aingeru onen ofrenda zeñ gustoz Jaunak artu zuen. Cb Just 82. Zein urruti dauden sentitzetik bear bekala! LE Prog 112. Ikusi eban bertan zein ondo esplikaurik larga zituban gizon onen exzelenziya, biktoria, triunfo edo goimenak. Zuzaeta 58. Oi, zein lehiya guti duzun ordean haren errezibitzeko! Zein ikharagarriak diren hantustearen edo urguiluaren ondorioak. Dh 106. Zein ederto zuazan! Mg PAb 118. Ikusirik zein ezer ezak, zein argalak, gaitzera zein makurtuak gauden. Gco I 443. Bekatariak eztaki frutu au zeñ gozoa dan. AA I 613. Ekusten dezu zeiñ sarritan egiten diran konfesio gaiztoak. AA III 518. Zeiñ gutxi oroitu zeran. Ib. 274 (cf. ZEIN GUTXI). Jauna zure graziak zuñ diren handiak. Etch 656. Zeiñ traspasatua gelditu ze zure anima guzis sandua, zein lastimatua zure bioza. (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 152. Ai zein biarra dozun Marijaren bitartekotasuna! Ur MarIl 7. Begira zein esker onekuak izan biar dogun Marija ganako. Ib. 52. Klarki dugu ikhusten / zure kontzientzia zoiñ delikatua den. Gy 159. Zein estu Jainkoak kontuak artuko diozkan! Lard 434. Zein beltzak eta dorpheak! Dv LEd 83. Huna gaztetasuna zoin den loriosa! Bordel 106. Begirozute zeñ aitua, galdua eta erkitua dagoan! Arr GB 112. Begira an barruen txoritxoari begi zeñ alaiaz begiratzen digun. Ib. 59. Zein dituzten eder koloreak! Elzb Po 220. Zeiñ parebaga ziñan munduan / beti zure Erregiña, / zeiñ Ama ona barriz guretzat / zeiñ eztitsu, zeiñ biguna. AB AmaE 59. Mariaren esku eta laguntzaren zeñ bear zeran Jaungoikoagana biurtzeko! Arr May 17. Zein zaren dohatsu! Jnn SBi 38. Oh, zoin guriak ez bezalako diren Mariaren gogoak eta egitatiak! Ip Hil 13. Mendiolarentzat eukan maitetasuna zeiñ andia zan. Ag AL 141. Oi! Zein dohatsu diren! Zby RIEV 1908, 205. Zein ederki erakusten duzuen nolakoa den zuen ahulezia! Jnn SBi 124.
( s. XX) Ai zeñ mingarria izan oi dan olango gaztien bizitzea. Ag Kr 75. Aa, zein geiztoak dira andikeriak! Echta Jos 168. O zeñ ederrak diran zeruko izarrak. Ag G 210. Begira zein bear-gorrian bizi naizen. Ir YKBiz 184. Errekak oro gaindi eginak, / zoin itsusi heien bista. Etcham 123 (208 zein). Ene etxean erakusteko zuen ogia zein den xuria. Barb Leg 23. Zein dugun bearra noiznai goi-argia. Ldi UO 47. Zoin ahalgetzen naizen. Iratz 38. Bein ere ez aztu zein adiskide ona degun zuaitza. Munita 139. Zeiñ urrun zauden, beraz, ene iduripen aietatik. Or Aitork 62. Zein goxo gertatu zait betbetan uskei atsegiñak ustea! Ib. 212. Andre batek ama berri bati: Zein itsusi den zure haurra! Mde Pr 67. Harritzeko da zoin aise egiten zituen pertsuak Hiribarrenek. Zerb Azk 65. Gure hilen-herriak zoin diren ederrak! Ib. 19. Zein pozik bihurtzen naizen orain lore-mendira! Arti MaldanB 227. Zein diran ederrak zugaitzak. Gand Elorri 48. Zoin bestelakotuak diren denborak! Ardoy SFran 329. Ene fedea zoin ahula den ikasia dut orduan. Xa Odol 328. Oi, ene maite ezin ukana, zoin zaren xarmegarria! Ib. 114. Sano ta ondo dagonantzako / zein egun zoragarriak! MMant 59. Ez dute [...] konprenditzen ahal denbora hartan sosa zoin xuhur zen. Etchebarne 42. Zein diren goxo oraindik udazken-buruko egun epelak. MIH 318. Zein nerekoia izan naizen! MEIG IX 104.
azpiadiera-4.1.1
Ttipidanik zoin dugun bat zuk eta nik bihotza! Ox 153.
azpiadiera-4.1.2
(Con negación expletiva).
Gero berriz zoin tristagarri ez da izan ikhustea egiten bertze lege bat Semenarioetan diren aphez-gaien kontra! Elsb Fram 151. Bainan pizteko sanja / tonban atxemanez / Jesus zoin ontsa etzen / trufatu hekiez! Etcham 64.
azpiadiera-4.1.3
"¿(Cuánto) abultará? Zein aundi, zein lodi izango da? " Lar.
azpiadiera-4.2
2. (Con sust.). v. zer.
Orra gure apezarena eta orra zein egia Aita Larramendik bere kartan Aita Mendibururi bein esaten ziona. Mb IArg I 54. Horra zein egia den hetan ohitzen dena, hetaz kasurik egiten ez duena, eroriko dela bekhatu mortaletan. Brtc 110. Zein egia dan aberatsak nekez sartuko dirala zeruan! Bv AsL 194. Zeiñ egiya dan karidadeak eta eztiyak ukitzen duten guzia gozotzen dutela. Aran SIgn 55. Bitxi da garbiki zoin haurrak giren. HU Zez 143. Eta nik zein erreztasunaz pekatu egiten detan! ArgiDL 30. Japonian ohartu zen zoin haurra izana zen. Ardoy SFran 304.
azpiadiera-4.3
3. (H, que cita a Ax) .
(Con adj.; seguido de comparación). Por muy... que. v. ZEIN ERE (c).
Harria zein pisu den, are bekhatua baita pisuago. Ax 110 (V 73). Zeren hek zein guti zuten, are guk baitugu hek baiño segurantza gutiago. Ib. 67 (V 44).
sense-5
V . (Pron. indefinido).
azpiadiera-5.1
1. (AN, L, BN ap. A ; Lar, Dv, H) .
(Seguido de bere o similar). Cada uno. "Cada cual en su turno, zein bere txandan " Lar. " Zein bere, chacun pour soi. Har zatzue zeinek zuenak, prenez chacun les vôtres" Dv. " Zein, zeina, joint à bere, berea, chacun. [...] Zein bere aldian, chacun à son tour. Zeini berea bihurtzea, rendre à chacun le sien" H. "Cada cual" A. Cf. zeinbere. v. bakoitz (2), nor (II, 1). Tr. No se documenta en la tradición vizcaína.
Bere ardiak deitzen ditu zein bere izenez. Io 10, 3. Zein gure bizitze motaren araura. ABC B, 1r. Gauza guztiek ohitik zeñek bere moldeak. EZ Man I 27. Badakit erranen duzuela, / lurrean iagoitik eztela / izan xipirik ez gehienik, / zein bere mugan hil eztenik. O Po 51. Gauz guziei ordenatzen baiteraue zeini bere gradua. SP Phil 366. Zein bere hitzkuntza bereziakin. ES 390. Ene semea, utz azu ene gaiñean zure egitekoen artha, nik burutan atheratuko ditut zeiñ bere denboran. Ch III 39, 1. Eta bihurtu ziren zein bere etxetarat. He Io 7, 53. Othoitzturen dugu zeinek bere Jainkoa. Lg I 353. Jainkoak ipiniak dirala guziak, zein bere tokian. Ub 176. Jauntz modeski, zein bere adinaren ta herrukaren arabera. Dh 49 (71 zoin bere). Fierik hasi ziren zein bere etxetarik, / pixtola tiroka bere galerietarik. FrantzesB I 26. Partitu ginenian zoin gure herritik. FrantzesB II 10. Zoinek gure estatuko eginbideak leialki bethez. JesBih 433. Zuñi bere kopadüra hobe beitzaio üdüri. Etch 306 (tbn. en ChantP 182 y Or Eus 281). Zein beren toki jakiñetan ezarriak. Izt C 7. Goan baitziren zoiñ bere alde. Gy 304. Zeñi beria emango digu / Jaungoikuaren graziyak. Lard 385. Zoin bere egitekoetara. Dv LEd 184. Billabonan billetiak / zeñek beretzako, / guk artu giñituen / Brinkolara arteko. PE 121. Ark kargu artuko du zorrotz edo estu, zeñek bere kontuba eman biagu justu. Ud 129. Bagoazi, zoin gure alde. HU Zez 185. Yoaten dira zein bere sorterrira. Ir YKBiz 20. Goizik bihar joaiteko zoin bere lanerat! Ox 159. Zeñek gerenak altxa ditugu, / zor artzekorik ez dago. Tx B I 220. Horixe da Galerna / Frantzia barnetik: / Denak inarrosten tu, / zoin bere gunetik. Etcham 167. Alboan zeñek-bere erderalpena luteke, aalik ondoen egiña. Ldi IL 33. Onela ezarri dituzu zein bere lerroan. Or Aitork 190. Aterako dira zoin bere atetik. Casve SGrazi 12. Zeiñek berea artu ta errira baztarrez baztar. JAzpiroz 34. Etxeko haurrek berexten ginituela zeinek gureak [joareak] . Larre ArtzainE 33. Fitxak zein bere lekuan sartzen direnean. MEIG IV 83. Eman diezaiogun zeini berea. Ib. 51. Arin baino arinago ibili beharko dugu, bada, zein bere nortasunean ezagutu eta jaso nahi baditugu. MEIG VIII 107.
v. tbn. Zein bere: Harb 452. CatLav A 6r (V 7). Monho 40. Hb Esk 72. Bordel 151 (200 zoinek bere). Zeñek bere: Echag 87. JanEd I 32. AzpPr 41. Zoin bere: Jaur 126. UskLiB 38. MarIl 16. CatJauf 21. JE Bur 140 (108 zoin zihauren). StPierre 19. Barb Sup 118. Zub 54. Zoin beren: Laph 106. Zoinek bere: Arch Fab 11. Lf Murtuts 15.
azpiadiera-5.1.1
Argazkiak ere baditu, elkarren lehian egun hartan ibili ziren bertsolari guzienak, Basarrigandik hasita, zein bakoitzaren bizitz-argitasunekin. MEIG III 51.
azpiadiera-5.1.2
Egun berean zintuen / krestu egaztiñak, / zein zeiñi bere motazko / emanik kanta ariñak. EZ Noel 141. Gero, elgar maiteki besarkaturik, adio eta adio elgarri erranik, hartu zuten zoin zoinek beren eskualdea. Lap 170.
azpiadiera-5.1.3
(Det.).
Zuhamu fruitu ekharleak, emanen dutenak zeinak bere motaren arabera fruitua. Dv Gen 1, 11.
azpiadiera-5.2
2. (Seguido de pronombre o adverbio interrogativo). Cada uno.
Nork nori eragingo zion, zeiñek zein garaituko zuen ibilli ziradela. Lar SAgust 6. Baki Jaungoikuak, zeinek zetan daukagun zeruba galduteko gatx nausija. fB Ic III 315. Errex da ezagutzen zein-zeinentzat diren. Hb Esk 214. Ikusteko gero zein nola senda-araz zitzazken. HU Aurp 76. Ezagututen dot nik zeiñ zer dan ta zetan dabillen. Ag AL 59. Zuin zuiñen aldetik, ihizlari batzuin pare, abiatu zitzun zinez behar zakotela hatsa kendu. Eskual 8-5-1908 (ap. DRA ). Zoin zer diren nola ezagut ditzazkegu? JE Bur 108. Artzainek arthaldeak nahastera utzi zituztela; zer nahi ikusi zutela zoin zoinena ezin bereziz. Ib. 21s. Bai, zakurrak aixa ezagutzen dute zeiñ nolakoa dan. Ag G 330. Arkibidean azaltzen da zein bertsori zer doñu dagokion. Basarri XI. Ez dok erreza izango zeñek zenbat urte daukazen erabagitzia. SM Zirik 111. Zeñek zer duen merezi. Uzt Sas 90. Zeiñek zenbat [ogi] bear zituan, ainbeste ots egin. JAzpiroz 129. Forma zaharrago eta berriagoen artean, zein zein den nabari denean, zaharragoei dagokie nagusitasuna. MIH 107. Zeini zein toki dagokion ongi ez badakigu ere. MEIG VI 143.
azpiadiera-5.2.1
Iñork iñon ez daki / gaur nor ote dan zeiñ. Echag 129.
azpiadiera-5.2.2
Zeñi zer ajola diyo, ezkontzen bada Monikakin edo Pasteleroren alabakin. Iraola 125.
sense-6
VI. (Conj.). Tr. Documentado sobre todo en textos vizcaínos. Tbn. en lo guipuzcoanos Aguirre de Asteasu y Lardizabal, y en Oihenart. Los suletinos Maister e Inchauspe emplean la forma determinada zuña como conjunción comparativa.
azpiadiera-6.1
1. (V, G, BN ap. A ; , H (V)) .
(Introduce el segundo término en oraciones comparativas; precedido de hain, hainbat... ). Tan... como. "Tantos como, ainbeste ur tanta zein itxasoan dagozan " . " Zein (V), que, conjonc. de comparaison. Ain antxinakoa zein bera, autant ancien que lui-même" H. "Que o como (de comparación)" A. v. nola (II, 3), ZEIN ETA.
Edo nik izan baneu sufritzeko / gatx oek biotzau ainbat zabala / zein dodan buruan bena liberala / edozein kantaeta trobatzeko. Lazarraga B20, 1193r. Etxajaunen saria ezta ain koikari zein dirudi. RS 497. Baize enaz orren delikadua zein judegua barikuz. Mic 13r. Dala berori aen ondo etorri zein urte onak. Ib. 13r. Zerren erria izanik ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara. Cap (ed. 1893) pró. Zelhatan dagoenak, bere gaizkia hain sarri entzun dezake zein ongia. O Pr 429. Esku erri et' ahurra / hain xuri, zein elhurra. O Po 38. Añ osorik dago alde batean, zeñ bestean. Oe 139. Ezta ain erraz, zein askok uste daben. EL1 123 ( EL2 109 zeinda ). Bai; baña amore sendo egiazko bat; ez lastozko suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. LoraS 52. [Ain laster ta pozik doiala] karzela atsitu, illun baten preso daguana gana, zein seda, ta urre artian daguana gana? Etxe zaar, jausi pobre batera, zein aberats barrira? Ain gogoz gabaz, zein egunaz? Ain gogoz urrinera, zein urrera? fB Ic I 52. Ain osorik ostiya txikiyan, zein andiyan. CatLlo 73. Egiaz esaten dizutet, Sodoma eta Gomorra atzen-juizioko egunean ez dirala ain gogorkiro artuko, zein etxe edo erri hura. Lard 393. Ain ona da eztija osagarritzat, zein janaritzat. Ur Dial 10. Ain zuri egoan bere arpegia zein argizagia. Azc PB 160. Ain urre euken Mundaka zein Bermeo. Echta Jos 39.
azpiadiera-6.1.1
(Det.). " Zuiña (S), como (de comparación)" A.
Eztezazüla deüsentako ere hañbeste lotsa ükhen, deusere hañ güti unhets, deüseri ere hañbeste ihesi egin, zuña zure bekhatier. Mst III 4, 3 (SP hala... nola, Ch hanbat... nola, Ip hainbeste... nula). Hain izigarri edireiten düt har baten jinkollotzia, zuña hil baten arraphiztia. Ip Dial 8 (Ur zeinda).
azpiadiera-6.1.2
"En los comparativos de igualdad, hace oficio de 'cuan'. Mendixa ederra, zeiñ itxas-ondua, [...] la montaña es tan agradable como las playas" Etxba Eib. . " Basuan, zeiñ ederra kerizia, karzelan euzkixa, [...] tan agradable como la sombra en el monte, es en la cárcel el sol" Ib.
azpiadiera-6.1.3
(En la expr. berdin zein... ). Como, igual que.
Pazienziaz iraunik, bardin zein bazengoze deboziño beroaz agradauko deutsazue Jesusi. LoraS 90. Eta zegaitik eztatoz astegunian biar dabeena erostera? Dakijelako jaijegunian bardin zein astegunian dagozala dendak zabalik. Astar II 74. Artu-ezkero erremuak / eskuan gogora / euskaldun batela da / bardin zein bapora. Azc PB 227.
azpiadiera-6.1.3.1
(Con berbera ).
Esaterako Ama Birjina Aranzazukoa, berbera da zein Begoñakua, edo Arratekua. Astar II 48.
azpiadiera-6.1.4
(En comparativas de desigualdad).
Euki lei gizon batek lotsaria ezainagorik, zein, ez izatea ezpada jan, edan, lo, ta alperrik egoteko. LoraS 150. Eta alan eztauka santidade, grazija geijago batak, zein bestiak, eztauka mirarijak egiteko eskubide geijago, edo ezta milagrosuago bata bestia baño. Astar II 49.
azpiadiera-6.2
2. (Conj. distributiva; precedido de bai, bardin, alan... ). Sea... sea..., bien... bien...
Alan mandamentu onetan zein besteetan. Cap 91. Pagetan dituz bere pekatuen zorrak, eta alkanzetan dituz Jangoikoaganik ondasun andiyak, alan bere ariman, zein bere gauzetan. CatLlo 52. Barritan orijo au da onena, bai gordiñik jateko zein lapikorako. Ur Dial 104. Pago ezkurraren orijua guztiz ona da alan gordiñik jateko zein lapikorako ta sartagiñerako. Ib. 106. Alan bata zein bestia aurkituten dira aritxetan. Ib. 20 (It ala... nola..., Dv ala... ala..., Ip ...ala...). Dagoz munduan beti geldirik / bardin orain geuretzako, / zein geure atzean mundua ikusten / datozan guztientzako. Azc PB 353.
azpiadiera-6.3
3. (Lar, ) .
(Conj. consecutiva; precedido de hain, hainbeste raino... ). (Tan, tanto, hasta tal punto) que. "Tan, siguiéndose 'que', [...] ain zein " Lar, .
Ainbesteraño itsutuak zeuden, zeñ Lothen etxera etorririk Aingeruak zaldun ederren irudian, bildu zan erriko jendea [...] ta deadarrez eskatzen ziozkeen zaldun aek aekin beren gura loiari atsegin egiteko. AA III 382. Ainbesterañoko desleialtasuna deritzat Jesu Kristori ainbeste kosta zitzaion animak gal-eraztea, ta etsaiari ematea, zeñ ez nuke sinistuko bekatu mota onek barkaziorik duanik. Ib. 563. Ain ugari egozan abelgorriak, zein, bost ogerlekoaz erosten zan idi bakotxa. Echta Jos 137.
azpiadiera-6.4
4. ().
O (conjunción no disyuntiva). "(Lo mismo es) assí que assado, ainbat da onela edo orrela, batera zein bestera " . v. 2 nahi, nahiz (2), ZEIN ETA (c).
Aberatsakaz zeiñ pobriakaz. JJMg BasEsc 79. Gau lenenan, zeiñ amaian, / eurak nai daben garaian. AB AmaE 368. Zar eta gazte, gizon zeiñ andra. Ib. 57. Martiñek errazoia euki zeiñ ez euki. Ib. 236. Bere adineko neskatilla guztiakaz ibilten da egurastuten, nekezaleakaz zein aberats ondo apaindduakaz. Echta Jos 154. Olan dala zein alan dala, Bilbora joan bear don. Ib. 158. Lege au zuzen bete biarra / dabe goiko zein bekuak. Enb 174. Ganeko zein azpiko. Erkiag Arran 144. Bata zein beste ez kunplitzean / egiten dogu pekatu. Ayesta 57. Nahiz tradizionalista, nahiz estrukturalista, hemengoa zein Ameriketakoa. MEIG VIII 109. Euskaraz zein erdaraz. MEIG IV 124.
v. tbn. Eguzk GizAuz 129. Bilbao IpuiB 166.
azpiadiera-6.5
5. Aunque. v. nahiz.
Baña Martiñ legetxe, zeiñ Marta kalbotu, / jeniorik etxaken bapere obetu, / zeinbat eta zarrago joiazan txarrago. AB AmaE 237.
azpiadiera-6.6
6. Como. v. bezala.
Onek esan ta ister urkulu / jarri zan txarri ganian, / zein txorija juan zan egan / Jaunen Jauregira artian. Ur PoBasc 206 (Azc PB 329 zein txoria lez).
azpiadiera-6.7
7. " Lur gogorra zeiñ arria (G), terre aussi dure que la pierre" Dv.
Atxai burruka kentzen deutsazu ogia, / botiaz bekokiko zeure izerdia, / samurtzen dituzula lur zall zeñ arria. (Interpr.?). AB AmaE 26.
azpisarrera-1
NAHIZ... ZEIN..., NAHIZ DELA... ZEIN... v. nahiz.
azpisarrera-2
ZEIN ALDIZ. "Zuin aldiz, quelquefois" Lh.
azpisarrera-3
ZEIN ANITZ. Cuánto. v. ZEIN ASKO, zenbat.
Ifernuan zein hañitz den pena eta dolore / aingeruak eztu aski kondatzeko podore. EZ Man I 92. Zeiñ hañitz balio duen debotak eta zeiñ guti nagiak. 29.
azpisarrerakoSense-3.1
Zein hainitzak diren damnatzen direnak eta zein gutiak salbatzen direnak. Brtc 141.
azpisarrera-4
ZEIN ASKO.
Cuánto. v. zenbat, ZEIN ANITZ, ZEIN HAGITZ.
Ezaguturik zeukala arteraño zein asko egin zuen. Lard 191. Pedrok baziekien, Jesusek Apostolu maite oni zein asko nai zion. Ib. 476. Zeñ guapoa dan! eta zeñ asko dakien! Arr GB 56. Infernurako señalatuak zeñ asko diran. Arr May 54, (tít.).
azpisarrerakoSense-4.1
Salbatzalleak eremuan beti orazioan egonaz, lan santu au zeñ askoan iduki bear dedan erakusten dit. Arr May 122.
azpisarrerakoSense-4.2
Ekusten dezu, zeiñ bekatu asko gertatzen diran gure zabarkeria, ta nagitasun onegatik. AA III 609.
azpisarrera-5
ZEIN BAINO ZEIN (V, G, AN, L), ZEIN BAINA ZEIN. Ref.: A; Elexp Berg; ZestErret. "A cual más" A. "Bi neskakin zebillen, zein baiño zeiñ polittaua" Elexp Berg. "Zeñek paiño zeiñek erropa-zuri ederraua esegi" Ib. "Zeñek baño zeñek hobiak eukitzen giñuzen taloak" ZestErret. "Lau anai-arreba zein baño zein bihotz hobeokuak" Ib.
Zeñek baño zeñek yago erran sazerdoteain kontra. LE Prog 108. Zeñek baño zeñek yago / egínes gaixtakería. LE Kop 167. Zein baino zein nasaijago ta lotsa galdukuago. fB Olg 112. Zein baño zein gogorragoak. Lard 537. Baliatu zan oetaz Jaungoikuaren gloriarik aundienerako ta animen salbaziorako, zeruko laguntzarekin batera, iru Ordena, Jesukristoren Elizan, zeñ-baño-zeñ miragarriguak jartzeko. Bv AsL 18. Leno, baakin, battiñat bi, motiko motz bat ta neskatoa, zeiñ biño zeiñ eerrok . (AN-gip). PPer FLV 1987, 191. Pago, arte, aritz, gaztañak, zeiñ baño zeiñ naroago. Ag G 201. Zein baño zein doñu zerutarragoak. SMitx Aranz 174. Zein bañan zein okerragoak. JAIraz Bizia 86. Zeñek baño zeñek jateko gogo ederragoa. NEtx Nola 22. Ahapaldi zein baiño zein gordiñagoak. Etxde JJ 174. Lau seme apaiz egiñak eta / zein baño zein argiago. Basarri 22. Iru opari eskeiñi zizkioten, zein baiño zein galgarriagoak. NEtx LBB 161. Bi edo iru an ariko itun, zeñek baño zeñek obeto abestu. Ataño TxanKan 77. Zeiñek baño zeiñek opil ederragua, gozuagua aurkeztu gure begien aurrian. Gerrika 271. Patxi Irizar, Juan Kruz Arruitzko Txikia eta Aldatz, zein baño zein obeak, ezagutu nituan. Albeniz 84s. [Pertsulariak] zoin baino zoin hobeak. Xa Odol 53.
v. tbn. Ldi IL 156. EA OlBe 76. Loidi 119. Bilbao IpuiB 200. Erkiag Arran 26. SM Zirik 21. Salav 47.
azpisarrerakoSense-5.1
(Sin -ago ). " Zeñek baño zeñek lagunduko, guziak laguntzeko prest. Herriyan laguntza izugarriya; zeiñek baño zeiñek lagunduko " ZestErret.
Zein baño zein biyak / dirade argiyak. JanEd II 68. Zein baño zein danak alkarren leiean / penitentzi-kera berrien naiean. SMitx Aranz 146. An dijoaz neskatxa biak, zein baiño zein, erriko pasiera-lekura. NEtx LBB 133.
azpisarrerakoSense-5.2
Ta arima bakar bat... / zeiñek, zeiñek baiño / gorago nai leuken / arima bakar bat.../ aidean. Gand Elorri 184.
azpisarrerakoSense-5.3
(Guardando el carácter interrogativo).
Joan ziraden lasterka, / al zuten lenena, / zein baño zein arako / ote zan aurrena. It Fab 48. Ondo egitia asko eztala, zeñek baño zeñek obeto egingo duan ta egokiena, da karidade txit egiazko ta goienekuaren seña. Bv AsL 166.
azpisarrera-6
ZEIN BAINO ZEINIK EZ IZAN. No tener igual (?).
Munduan igaro zituen egun eta orduak zein baño zeinik etzuten. Lard 436.
azpisarrera-7
ZEIN DEMONIO. Quién demonios. v. NOR DEABRU, ZEIN TXIMISTA.
Zein demoniño ari da ikatz koskor tiraka? Iraola 103.
azpisarrera-8
ZEINEK DAKI.
azpisarrerakoSense-8.1
a) (Seguido de adv. interrogativo). A saber. v. ZEINEK JAKIN, NORK DAKI.
Entzunak entzunda gero, ikasiak ikasi ezkero, ezin dezake arnasarik Zabaletan artu: ito egingo lizateke; ta gañera, Martiñen aurrez aurre berriz jartzean zeñek daki zertaratuko zan. Ag G 277.
azpisarrerakoSense-8.2
b) Quién sabe.
--Onelako azaririk ez dute beñere arrapagallun atxituko. --Gazta ona ipiñi ezkero zeñek daki? Lab EEguna 72.
azpisarrera-9
ZEINEK ESAN. Quién iba a decir (que), quién diría (que).
Zeiñek esan, berorrek zaldun ibiltari gizagaixo ari emandako labain-kolpe-tzar aien ondoren, onelako makil-erasorik, arin-arinka ta orpoz-orpo etorri bear zuanik. Berron Kijote 166. Zeiñek esan, gizon txar baten beleno zikiñ orrek emakumea ola izorratu bar dunik! (AN-gip). PPer FLV 1987, 191.
azpisarrerakoSense-9.1
Zeiñek esan eni aldiak ez dirala iru, aurtzaroan ikasi ta aurreri irakasten diegunez: lena, oraiña, geroa; oraiñaldia bakarra dala izan, beste biak ez izanik. Or Aitork 321.
azpisarrera-10
ZEINEK GEHIAGO ZEINEK GUTXIAGO. Quien más quien menos.
Nolanahi ere, amore eman beharrean aurkituko gara guztiok, zeinek gehiago zeinek gutxiago, horretara heldu nahi badugu. MIH 96.
azpisarrera-11
ZEINEK JAKIN.
A saber. v. ZEINEK DAKI. " Zeñek jakin momentu hontan nun dabillen " ZestErret.
azpisarrera-12
ZEINEN. v. zeinen.
azpisarrera-13
ZEIN ERE.
azpisarrerakoSense-13.1
a) (Urt Gram 75, H; zuñ ere Gèze). (Agrupado o no a un sust.; el verbo de la oración subordinada toma bait-). Cualquier (...) que, sea cual sea (...) que. "Norerebaita, zeiñerebaita, qui que ce soit" Urt Gram 75. "Zuñ ere, quiconque" Gèze. "Quelque soit celui qui" Lh.
Zein-ere etxetan sarthuren baitzarete, lehenik errazue, bakea dela etxe hunetan. Lc 10, 5 (BiblE edozein etxetan). Jaun direktorrak izentatüren dü botz goraz zoin ere izan beitate haitatü. Mercy 37. Zoiñek ere ekarri behar baitu edari balioz bat beirinazko anpola bathian eztizi hanbat aarrangurareki erabiliko beiriña zoiñen hauskor den ezagutzen ezpadu. AR 400. Zuñek ere ahatz beiliro Bekhatü Murtal bat Kofesionian, bere Kunzenziaren examinatü faltaz, Kofesione gaisto bat egin liro. CatS 82.
azpiadiera-1.1
(La oración principal lleva pronombre de 3.a persona o similar, que hace referencia al relativo de la subordinada).
Zeinek ere baitu ogena, / berark dezen bak' izuna. O Po 43s. Ezen zer ere emaiten baitan onik, eta zein ere dohain konplirik baita, guzia ene ganik da. SP Imit III 30, 5. Zeinen ere obrek baitziruditen laudatzeko zirela, hek erori dire beheiti. Ib. 14,1. Bat bedera zein ere herritan, eta jenderen artean haurdanik hazten baita, hango hitzkuntza hartzen du. ES 385. Hala eskualdunek gauza hek bere izenez deitzekotzat, baieta-ezbada izendatu behar zituzten zein ere lenguaietan edo hitzkuntzetan lehenbizirik izenak entzun baitzituzten, eta hekien eredura, edo bertzela berek asmaturik behar zerozten ifeini izen berriak. Ib. 129. Haurrak ageri dituen partetan zein ere baita konsiderablena edo handiena, haren gainera isuri behar da ura. CatLav 217 (V 109). Zeini ere musu nik emanen baidiot, eta hura diteke; zatxezkate hari. He Mt 26, 48. Ezi, zuñek ere Jinkua bere bihotz oroz maite beitü, harek eztü lotsarik ez phenen, ez azken jüjamentiaren, ez iferniaren. Mst I 24, 7. Ezi zuñ gaizatan ere beraurien plazera edireiten beitie, hartarik berautarik ardura doloriaren phenak ukheiten zitizie. Mst III 12, 3. Zein ere estatutan ezarri bai nau Jainkoaren probidentzia bethi zuhur eta justuak, hartan diren lanak egin behar ditut, ez dagot niri hautatzea, ez etare hobeagoaz baliatzea. Brtc 189. Zoinen ere makhila hozituren eta lilituren beitzen hura izanen zela Jinkoaz haitatia eta Mariaren espusa. Ip Hil 65. Zoin ere baitira gizonetan hobekienik dohatuak, hek izendatu aitzindaritzat. JE Bur 51. Zúñek ere léhen ekhúsi béitü, háek díkek hürrüpatzéko phená, bestia egónen ziok soo! Lrq Larraja 239.
azpiadiera-1.1.1
Ikhusten dut orai haina dela ofiziorik hobeena, zeinak ere uzten baitu bihotzean gozorik gehiena. Dv Lab 13.
azpisarrerakoSense-13.2
b) (Pron. relativo con antecedente explícito).
Eta ardiats diezadazu Iauna gatik grazia, zeinen ere gehienik orain baitut premia. EZ Eliç 41. O, zori onezko espiritua, o arima doatsua, zeinok [sic, ¿por zeinek?] ere merezi baitu zu bere Iainko iauna debozionerekin errezibitzea. SP Imit IV 3, 4. Falta zointara ere ekarrienik baikira, igaran ditzagun goguan. CatLan 161.
azpiadiera-2.1
Fidel zoiñek ere desiratzen beitüie grazia horien irabaztia [...] haien adelaraztia kofesioniaz eta komünioniaz. Mercy 17.
azpisarrerakoSense-13.3
c) Por mucho que, por muy (...) que; aunque. (El verbo de la subordinada lleva -(e)n ). "Quan grande eres y largo no lo alcanzarás, zeiñ ere zeran andi ta luze eztezu iritxiko; zenbat eta zeran " Lar.
Eta korapillo au zeiñ-ere dirudien estu, nik epaki gabe askatu det. Lar SAgust 10. Bada alakoxea da San Agustiñen argia, infernutik sortu diraden herejia guztiak, zeiñ-ere diran illunak eta bortizak, desegiñ zituena. Ib. 9. Baña [gaia] zeiñ ere dan goi, mee, ondatsu, ala oi darabilzu, aiñ aisa ta itobagez beste esku-arteko beargai errazen bat baliz bezala. Lar carta a Mb 277. Baña zein ere andiak liraken irabazte oriek, ez luke pits bat balioko Jangoikoaren esana egin aldi bakoitzean fededun onak egiten duen irabaziaren aldean. Mb IArg I 160. Zein ere gogor-amurratu-galduak zeuden Jesus onagana, siñistu zuten ta fededun egin ziran S. Pedroren lenbiziko sermoia aditu ta irur mill bezala. Ib. 344. Absalon-i zein ere ondo nai zion, ezagutzen zuen, kastigurik gogorrenaren diña egin zala. Lard 195. Zein ere ondasun ugariak dituen batek, gizonaren bizia eztago ondasun asko izatean. Ir YKBiz 279. Bekatu hori, ordea, zein ere larria den, barkakizun gerta daiteke. MEIG VII 173. Elkanoko Lizarraga bera, zein ere garbizale eta landu agertu nahi duen hiztegiari buruz, ez du hoskeran Mendibururen urrutiko antzik ere. MEIG V 104. Edozeinek pentsa dezake, zein ere ezjakina den gai hautan, nekez lortuko dugula argibiderik. MEIG VI 113.
azpiadiera-3.1
( zein ere... alere ).
Zizeron tristea, lurreko onragatik bere erretorika guziaz, zeñ ere zan ta lenago alegin guziaz prestaturik zeñ ere zegoen, alere, Erromako jaunen aurrean itzaldia asitzeko utsegiteko bildurrak beti [artzen zuen] . Cb EBO 59.
azpiadiera-3.2
( zein ere... -ago ).
Zeiñ-ere andia, eta baztergabea dan Jaunaren ontasun, eta miserikordia, ez da txikiagoa beraren zuzentasun, edo Justizia. AA III 433. Bere odoletik Mesias sortzeko uste guzia galtzeak zein ere atsekabe andia eman zion, are andiagoa artu zuen, arkitu zanean, ez etsaien, ezpada Israel-tarren odola isuri bearrean. Lard 137.
azpisarrerakoSense-13.4
d) "Quan, equivale tal vez a tan como y entonces, zeiñ ere, zenbat eta " Lar.
Etzitzaion kabitzen bere biotzean, zeiñ ere zan andi ta zabala Jangoikoagana zeukan sua. (Interpr?). Lar SAgust 13.
azpisarrera-14
ZEIN ERE DEN (Con sust.). Cualquier; ningún (con negación). v. ZEINAHI DEN, ZEIN ERE NAHI DEN.
Gizonari permetitzen zaio zeinere den gauzagatik emaztearen utzitzera? Ins B, 6r. Urruntzen nitzauzunean / nizaz eztuzu orhitzerik, / ez, hurrentzen nizanean, / zein ere den ikertzerik. O Po 21.
azpisarrera-15
ZEIN ERE NAHI DEN (Con sust.). Cualquier. v. ZEINAHI DEN.
Zein ere nahi den perfekzioneri zerbait eskas datxeka bizitze hunetan. SP Imit I 3, 4 (Mst, Ip gaiza konplitienek orok). Hek egin dituzketzunean zoaz gogotik espiritu humillarekin zure konfesione jeneralaren egitera, bainan othoi, etzaitezila asalda zein ere nahi den beldurrez. SP Phil 70s (He 72 zer nahi den beldurkunde suertez ). Bihotzeko bideak idekiten diotza zein ere nahi den erhokeriari. Ib. 372.
azpisarrerakoSense-15.1
(Con el sust. intercalado).
Etzaitezila bat ere haserra, ahal bada, eta zein ere estakuruz nahi den, eztiozozula zure bihotza ideki haserramenduari. SP Phil 231 (He 232 zer nahi den maneran). Erne egon behar da adiskidetasun hetan ez enganatzeko, beregainki gizonen eta emakumeen artean egiten direnean zein ere aitzakia gatik nahi den. Ib. 299.
azpisarrerakoSense-15.2
(Con subjuntivo). Cualquier (...) que, sea cual sea (...) que.
Zein ere nahi den haizek hura eraman beza, badarik ere sekulan haren Itsas-orratzak eztu behatuko bere izar ederrera eta polora baizen. SP Phil 470s (He 477 zer nahi haizez dabillan ).
azpisarrera-16
ZEIN ETA, ZEINDA Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos. Los ejemplos guipuzcoanos son de los s. XIX y XX y únicamente con valor concesivo (v. infra (e)). Su uso es más frecuente en vizcaíno y se documenta ya en Capanaga. La forma que emplean todos los autores vizcaínos es zeinda (hay además algún ejemplo de zein ta en Arrese Beitia; cf. tbn. zeinegaz eta en Capanaga (138), que por lo demás emplea zeinda).
azpisarrerakoSense-16.1
a) (Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva -(e)n ). "Qui (pron. relat.), zoñeta " VocS 141.
Zinguluak (zeinegaz eta lotuten dan gerriti sazerdotea) erakusten deusku azoteak zeinzukaz azotadu ebeen Kristo gure Iauna. Cap 138. Manipuluak (zeinda da eskubitur ezkerrekoan Sazerdoteak ifinten dabena) erakusten deusku [...]. Ib. 138. Pekatuen parkaziñoa zeinda bear da komulgeetako. Ib. 147. [Jentilak] zireanak doktoak eta iakinak euren lege falsoan, zeinda gordetan ebeen ain piedade andiagaz. Cap (ed. 1893) pról.
azpisarrerakoSense-16.2
b) ZEINDA (V ap. A ; H (V, s.v. zein )) .
(Introduce el segundo término en oraciones comparativas). "Que, como (de comparación). Es locución, si no extraña a la lengua, por lo menos chocante" A.
azpiadiera-2.1
(En comparativas de igualdad con hain, hainbeste y similares). Tan... como..., tanto... como...
Gizonak egin dagiela aen majestadeen borondatea ain bioz osoagaz zeinda angeruak zeruan. Cap (ed. 1893) 37. Ezta ain erraz zein da askok uste dabeen. EL2 109 (Añ EL1 123 zein ). Ain arpegi onagaz begiratuten deutsa Jaungoikuak, bere, ta eleisa guztia persegidu dituban Saulori, zein da eleisa guztiaren buru egin daben Pedrori. fB Ic I 51. Erropako lutubari, ez jakon ainbeste begiratuten kolorera, zeiñda humilldade, ta probrezara. JJMg BasEsc 271. Ain daukez guzurtitzat birao egiten dabenian, zein da eztabenian. Astar II 65. Ain laster etorri oi da bera aserria zein da bere errukija. Ib. 18. Eztituz ainbat gauzak baltztuten / gau ilunaren iluntzak, / zein da miruak dituz iluntzen / ama-alaben biotzak. Zav Fab RIEV 1907, 94. Salomon bere anditasun guzian etzan ain ederki janzi zein da aietatik bat. Lard 384. Ain miragarrija aurkituten dot ar bat txiribirija biurtutia, zein da ill bat biztutia. Ur Dial 8 (Ip zuña; It non, Dv nola ). Ez dala ain eder zein da luma berdea. AB AmaE 260. Ain bearrekoa jakula zeinda gatza aragiaren edo okelearen iraupenerako dan bearreko eta naita naiezekoa. Itz Azald 192.
azpiadiera-2.2
( iguala zeinda... ). (El, la) mismo... que.
Zerren daukan gloria iguala zeinda aiteak iaugoiko dan partez. Cap 33.
azpiadiera-2.3
( bardin zeinda... ). Igual que...
Alan egiten dabee pekatu euren dendak jaijegunian zabalik daukezanak, euretan salzen dabeela, bardin zein da astegunian, edo geijago. Astar II 67.
azpiadiera-2.4
Bardin da grazija ariman sarzeia zein da pekatuba bertatik kenzeia. Astar I 134. Bardin da pekatu bat konfesetia zein da asko. Astar II 17.
azpiadiera-2.5
" Zein dda... Konparazio juntagailuaren indargarria, oso adinekoek bakarrik darabiltena. [...] Otx ein basuai, zein da etxia balitz letz, da arek euparia ein dda kontestau daben moduan kontestau. Zein dda... eztakit ze balitza bezelaxe" Elexp Berg. " Seiñ dda, bezala. Frixkua... ori seiñ dda melakatoian ramoko fruta bat, txikixaua iseten da, ta urtzuaua " AntzHizk 233.
Beste kaleak (onen aldean txikiak) erdi-konturatu baga bertara eroaten dabe bat, zein da errekatxuak ibai andira daroezan urak legetxez. A BeinB 83.
azpiadiera-2.6
(En comparativas de desigualdad). Que.
Gizon dan partez [dauka gloria] andiagoa zeinda bestek edugi alleian. Cap 33. Guztiz oba leuke Heibarrek / burdiña sein da erurra, / baita kapa euna negura. BBizk 31.
azpiadiera-2.6.1
(Con negación expletiva).
Oba da bada zerbait luzatu estudijuetan, zeinda ez arin aringa ordendu. JJMg BasEsc 218. Naijago dot ill, ta sepulturaan sartu, zeinda ez ausi Jangoikuaren agiñduba. Ib. 143.
azpiadiera-2.7
(Precedido de hain laster ). Tan pronto como.
Ain laster zeinda ezaundu / josita <jotziza> biotzen / iltzeakin zure amudioa / ta ezta ataratzen. Gamiz 204.
azpisarrerakoSense-16.3
c) ZEINDA .
(Con valor consecutivo; con hain, ailagina... y similares; la oración subordinada lleva -(e)n ). Tan... que...
Zerren erria izanik ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara. Cap (ed. 1893) pról. Orren arima galdukuak egiten gaituzu, zein da sangrijak emongo ditugun diru geijago irabazterren? Mg PAb 50. Ain dollorrak izan dira, zein da ez deusten atera trago bat. Ib. 44. Ez nintzan ain esker dongakua izango, zein da itxiko nituban barurik neure bizkaitarrak. Mg CO III. Entzun eban soñu ta kanta ain ederra, zeiñda sartu zan barrura, jakiñ nairik nor ete zan kantoria. JJMg BasEsc 282. Aillagiña zaletu zan liburubetara, zeiñda biar arte, ta jaijegunetan euretan billatuten eban bere atsegiñ gustija. Ib. 1. Ez dago inor bere, neure kristinaubak, ain zororik, ain itsurik, edo ain nezijorik, zeinda, gauza bat guztiz ona dana, jakin ezkero ameetan ez dabenik. fB Ic I 40. Ez dago iñor ain erorik zein da esango daben: ez dot ondu gura. Ur MarIl 78.
azpisarrerakoSense-16.4
d) ( alan... zeinda.... ). Sea... sea...; tanto... como...
Probetxu andikoa alan eklesiastikoendako zein da sekularendako. Cap 87. Nortzuk besterik adietan dira gurasoen izenagaz? Nagusiak, alan arimakoak zeinda gorputzekoak. Itz Azald 96.
azpisarrerakoSense-16.5
e) (Con valor concesivo; el auxiliar lleva -(e)n ). Aunque; por más (...) que. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos de los s. XIX y XX.
Baziakiat nik / nola gindezkean gu / atera emendik, / baita ere biurtu, / zein-ta dan azkarra, / egiten diogula / burla eta farra. It Fab 111. Zein ta politak diran / arrosa, jazmiña, / azuzena, liriyo / eta klabeliña; / danak bat eginta're / ez dirade diña, / igualatzeko nere / maite atsegiña. Bil 73. Ai, nere anima! zeñ eta gutxi diran, jarrai zaiezu justuai eta salbatuko zera. Arr May 56. Zeñ eta pekataria zeran, au esan giozu, bada pekatari izatea ori esatetik atzeratzeko arrazoia ezta. Ib. 135. Zeiñ da etxekoandreak naiago lukian saldutzea, nik egiñgo det moduba saldugabetandik gelditzeko arraultz oiek. Moc Damu 6. Zein ta lasai ta galbaia izan leikien, ez du noski korkoxdun emakume batekin ezkontzeko almenik izango. Alz Txib 94. Donosti-inguru guziak ikus, / zein ta diran zoragarri, / legorrez ainbat ez dira arritzen; / urera begi belarri. Or Eus 400. Zein da etxe, bizi-toki ederra dezun, etzera beti etxean egongo. Munita 15. Zeiñ-ta mamutarrak diran --esan zion Don Kijotek-- ez dute lanik izango zu ukitzen. "Por más fantasmas que sean" . Berron Kijote 206. Burruka oni, zein-ta zailla dirudin, ekiteko gogoaren gogoz. "Por más dificultosa que se muestre" . Ib. 216. Mitoek berek, zein eta beharrezkoak zaizkigun, gehiago iraungo dute arkaitz gogor horren gainean eraikiak izan badira. MEIG III 119.
azpiadiera-5.1
" Zeinda eztakidan (V-m), y eso que no lo sé, advirtiendo que no lo sé" A.
azpisarrerakoSense-16.6
f) A no ser que (?).
Onetatik dirudi, an onela ipiñi zuten Aita zarrak bere jaiotza-tokiya hura zalakoan zeudela; zeñ eta caelo edidit esanarekin adierazo etzuten bere Jaungoikoaganako on-biurtzea. Aran SIgn 3.
azpisarrerakoSense-16.7
g) Y (conjunción copulativa). v. nahiz.
An errutsua eta koldarra nastu zirean, / an normandiar, godu, prantzes ta españarra, / an noble zana, zein ta etzana, goi ta bekoa, / an nastu ziran armaduna ta ezeukana. AB AmaE 450. Koroi eder bat antolatzeko / euskaldun umant zanari, / urez anditik, zeñda emendik / ain ospatsua danari. Ib. 139. Bardin judegua, ainbat paganua, / Maometanua, / Protestantia zeinda masoi artekua. Ib. 347.
azpisarrera-17
ZEIN ETA ZEIN (G-goi ap. JMB At; G-azp). Quienes. "Zein da zeiñ? (G-goi), ¿quiénes?" JMB At.
Gaizkilleen alde erreguturik eta ezagutzen bazituen ere iñori zeñ da zeñ ziradenik aitatu bagetanik. Aran SIgn 51. Ona emen bat-banaka zein da zeñ ziran. Ib. 72s. Zein ta zein? Galdetu zion arrek. Ir YKBiz 349.
azpisarrera-18
ZEIN GEHIAGO.
azpisarrerakoSense-18.1
a) (V, G, AN) Ref.: A; Etxba Eib. Compitiendo. v. zeingehiagoka. "Zein geiago (V, G, AN), cuál más. Zein geiago (V, G), [...] a cuál más, a porfía" A. "Zeiñ-geixago ibilli, andar en competencia, disputarse. Zeiñ-geixago dabiz okerreko bidian, danon kalterako" Etxba Eib.
Halako biltzarretan batbederak banaloria darabilla, zeinek geiago. SP Phil 371 (He 374 zeiñek banaloria gehiago eraman ). Sustun, Itsasun eta / Zuraiden Bettiri, / zoin gehiago ziren / erreferan ari. Zby RIEV 1908, 90. Orain arte daukoguzan egitadak zeñek geiago ta obiak naiñoz jokatuko dautzut. Kk Ab I 90. Nahas mahas igeirkan, / zoin gehiago musikan... Ox 99. Zoin gehiago ari ziren, berex, noiz elgar-ganatzera, noiz elgarretarik urruntzera. JE Ber 94.
azpiadiera-1.1
(Seguido de un vb. al que se refiere gehiago ).
An ikusiko zirala zein geiago ziran eta nor ondoena peliatzen zan. Bv AsL 214. Alkarri destañaka, jeupadaka, irrintzika, zeñek geiago iraun. Ag G 23. Martxuaren amabostian / egin giñaden jokatu, / amabost arruako arria / zeñek geiago altxatu. EusJok 38. Apostua zan segaz belarra zeñek geiago ebaki. EusJok II 64. Indarka hasi ziren oro betan zoinek gehiago tira. Lf Murtuts 19.
azpiadiera-1.2
Sendi osuak alkarren leian / zeñek ira geiau ebai. Enb 174. Zeñek simaur geiago solora eruan. Ib. 169.
azpiadiera-1.3
Eun da oi ta bost kilo zakuan / zeñek geiotan altxatu. EusJok 66.
azpiadiera-1.4
Amaitu karreria ospe andiyaz eta gerotxuago zeñek geiago yakin ekitaldiz leku goi-gorengo bat irabazi eban. Kk Ab II 72.
azpisarrerakoSense-18.2
b) " Zoin gehiago, subst. concours" Lh.
Frantses, español, ruso, oro eskualdeka badagode, zoin-gehiago izigarri batean. JE Bur 210.
azpisarrera-19
ZEIN GUTXI (Exclam.). Ni mucho menos.
Sugeren bat ekusten badezu urrean egoten zera alde agin bage, ta ikutzen badizu arropa edo oñean esango ziñoke, sugea, zaude geldi? Zein gutxi! Mg CC 110 (CO 156 zein gitxi). Lotsatuko ete da? Zein gitxi! Esango dau ez dabela erdi berbarik aituten. Mg PAb 219. Uste dozu neure etxian bere beti artuten dodala salda garbija ta jan geeli gazitu bagia? Zein gitxi! Ib. 112.
azpisarrera-20
ZEIN LEHEN (AN, Lc, BN ap. A; Hb; zuin lehen S ap. A). "À qui sera le premier" Hb. "A porfía" A.
Kanpokoei zein lehen atherbe ematen / ungia bihotz onez hauzoei egiten. Hb Esk 14. Arranoak menditik sarri agerturen / zein lehen xukatzeko lehertu hezurren. Ib. 62.
azpisarrerakoSense-20.1
Jokhatzen beitziadin / zuñ lehen jun bidin.Etch 270.
azpisarrerakoSense-20.2
( zoinak lehen ).
Alde orotarik gan ziren / haiñitz yende zoinak lehen. Gy 123.
azpisarrera-21
ZEIN-LEHENKA (zein leinka R-vid ap. A EY III 258; Dv; zoin lehenka BN ap. A; H; zoin lenka R-uzt ap. A). "Zein lehenka, zuñ lehentaka (S), à qui plus vite" Dv (s.v. lehen). "Zoin lehenka, au plus courir, à qui devancera les autres" H. "Zoin lenka (R-uzt), zoin lehenka (BNc), a cuál más ligero, corriendo a porfía" A.
Yokatzen dautzut, diotzo, nahi duzun bezanbat, / zu bezain laster naizela heltzen gaiñtto hartarat. [...] --Zoin lehenka zuk niri? Gy 57. Igande oroz jendea heldu da zoin lehenka, beldurrez berantago jinez lekhua gal dezan. Prop 1883, 73. Japonesen eskoletarat doha zoin lehenka hekien haurrak. Prop 1906, 75. Atsekabea eta atseegina, bizitza huntan, zein lehenka eta zein gehiagoka dabiltza. Prop 1911, 12 (ap. DRA ). He, zoin lehenka zu niri? / Burutik etzira eri? Ox 87. Plaza huts, dena bizitegi pollitez inguratu batean gira baratzen, eta jausten zoin-lehenka. JE Ber 96.
azpisarrerakoSense-21.1
"Lenka, a porfía, a apuestas. Zeñek lenka ibilli bear lanerako" (AN-ulz).
Zeñek lenka ibilli bear lanerako . (AN-olaib) 'Laster-apostuan bezela, zeñek lan geiago egin, elkarren leian' . Inza NaEsZarr 1962.
azpisarrera-22
ZEIN-LEHENTAKA, ZEIN-LEHENTZEKA.
azpisarrerakoSense-22.1
a) " Zuñ lehentaka (S), à qui plus vite" Dv (s.v. lehen ).
Bi bohamiak thia ahala thia zoin lehentaka. GAlm 1958, 54.
azpisarrerakoSense-22.2
b) ZEIN-LEHENTZEKA.
Carrera.
Bordeletik Baiunako zuñ-lehentzekan Queheille zalgiztarrak lehen jauki dü. Herr 9-7-1959, 3.
azpisarrera-23
ZEIN-NAGUSI.
Herriko pilota plazan, departamenduko hogoita hamar bat herrietako su-hiltzalek egiten dute zoin-nagusi joko batzuetan: lasterka, karga kharreatze eta beste, xapelgo bati buruz. Herr 9-6-1960, 2.
azpisarrera-24
ZEIN-NAGUSIKA. Concurso.
Gure alaba tipien horrek baititu zazpi izpiritu, ez daukuia, kazetetako zoin nausika batean, lehen prima beretu! GH 1959, 306.
azpisarrera-25
ZEINTARIK ZEIN. "Zointarik zoin (R-uzt), en igualdad de circunstancias" A.
azpisarrera-26
ZEIN TXIMISTA (Interj.). Quién rayos. v. ZEIN DEMONIO.
Eta zein tximistak dei egingo dau, itxasoraterik badago? A BeinB 87.
azpisarrera-27
ZEINTZAT AINTZAT UTZI. "Zeintzat aintzat itxi (V-ger), es una locución difícil que quiere decir 'dejar abandonado' y parece indicar cierta perplejidad; litm. es 'dejar por cual por tal'" A. "(V-ger), menospreciar" A EY III 313.
azpisarrera-28
ZEIN... ZEIN...
azpisarrerakoSense-28.1
a) (V ap. A; Lar, Añ, H (que cita Mg CO ), ZEIN... ETA ZEIN...
Sea... sea..., bien... bien...; tanto... como... "Qual más, qual menos, toda la lana es pelos, zeiñ aski, zeiñ guti, illea ille da berdin" Lar. "Sea esto, sea esotro, zein au, zein ori" Añ. "Conjunción disyuntiva que vale por ora... ora, ya... ya" A. "Cuando es disyuntiva debe decirse así: zein gaur zein biar, bardin da" A Morf 717.
Zein Zallo, zein Mallo. "Tanto tiene Zallo como Mallo" . IC III 115. Ene zori gaitzean, / zein ondoti, zein aitzina, / zu ihesi, ni batzean. O Po (ed. Michel) 227. Zein batera zein bestera, dendatu biar gara [...] nekezari euskaldun utsak irakatsi deuskuben gisaan berba egitera. Mg PAb 195s. Bardin balijo dabee zein batak, zein bestiak. Mg CO 84. Zein organuba, zein biolina, zein gitarria, zein tanbolina, zein tronpia, zein sartain zaar bat, baseerrijetako bigireetan useetan dan legez, guztiekin joten da soinuba. fB Olg 32. Ta bein auzitan zu imini ezkero, zein zuk auzija irabazi zein galdu, ardura ez deutseenak. fB Ic II 168. Uda ta negu, zein euri zein aterri. A BGuzur 107. Zein aireaz belea zabaldurik, zein aize baga, arraunketan edo erramuetan, eizan guztiz ibilkorra. Echta Jos 114. Zuk gu'zunean probako dira / zein gurdian zein arrian. EusJok II 110. Bardin ixango yatzu zein an jo zein emen jo. Otx 35. Mutil onek eztirudi beronen amak ez beronen attak sortuba danik, zein bata zein bestiaren iruntzietarakua dozu-ta. Ib. 117. Zorro onetan sartu zaitez! esango eutsan berak nai ebanari, ta geiagoko barik, beterik izango eban zorroa: zein madariz, zein sagarrez, zein diruz, berak gura eban gauzaz. Bilbao IpuiB 88. Joan Gurutzekoak, berriz, zein ikusmena zein entzumena, biak zeuzkan zorrotz-zoliak. Onaind ( in Gazt MusIx 145 ). Zein kalean, zein lantegian, zein tren-bidean, zein taberna-zuloan, zein zezen-plazan, hor topatzen ditugu Martine Carol, Charles Boyer [...] eta Luis Miguel lepaluzea. MEIG I 181.
azpiadiera-1.1
Nik beintzat poz pozik egingo / neuke bai, al dodan dana, / naiz emon eguna neketan, / naiz latza irago gaba. / Ogirik zein urik, zein ezer, / probau ez, zein egin barau, / zein galdu ditudan ondasun, / zein galdu osasun danau. AB AmaE 153.
azpiadiera-1.2
ZEIN... ETA ZEIN...
Zein arimako ta zein gorputzeko lanetan [...] nosbait atseetia. fB Olg 15. Arazo orretan, zein diruz eta zein adorez, asko lagundu eutsen euren egitekoa aurrera eroaten. Onaind STeresa 102.
azpisarrerakoSense-28.2
b) Uno... otro... otro...
Hiri hoitarik bakoitxak badauzka eskola handi batzu, Facultés derizatenak: zoin medikuntzako; zoin kabala, landare, harrien ikertzeko; zoin mintzaien gora-beherer dagona; zoin legeen argitan ezartzeari buruz. JE Bur 47.
azpisarrerakoSense-28.3
c) Uno(s)... otro(s)...
Zeiñek geiago, zeiñek gutxiago [...], sekulako ikamika eta alkar ezin ikusia. AZink 39. Nik 'gu' asko ditut, zein zabalago zein meharrago. MIH 373. Obra horrek badakarrela azentu marka ugari, zein ongi zein gaizki ipiniak. MEIG VI 140.
zein
<< 1 zama 0 / 0 zulatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper