OEH - Bilaketa

149 emaitza sagardo bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
karga.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 19 ejs.
sense-1
1. (V-gip, AN-5vill, S; Lcc, SP, Urt I 25, Ht VocGr, VP 17v, Lar, , Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: Lrq; Etxba Eib; Gte Erd 6; Elexp Berg .
Carga, peso (sentidos prop. y fig.). "Carga de bestia, aberean kargea " Lcc. "Charge, faix" SP. "Zaga, carga que se pone detrás, atzeko karga " Lar. "Fardeau" Ht VocGr, Arch VocGr. "Charge, poids" Dv. "Carga, pesadumbre. Larregikua gizajuak kargia " Etxba Eib. " Ezin düt karga hori egar (S). [...] Nik ezin karga ori dena ixan (AN-5vill)" Gte Erd 6. " Karga haundixa daroia burdixak " Elexp Berg. Leiçarraga (Decl ã 7v) da kargá, haxia como equivalentes suletinos de zama.
Legeko doktorák, ezen kargatzen dituzue gizonak karga iasaiteko nekezkoez. "Charges difficiles à porter" . Lc 11, 46 (He, TB karga; Oteiza pixu, Dv, Ker sort(h)a, Ol, Or, Arriand, IBk, BiblE zama ). Ekharri baitugu egunaren kargá eta beroa. "Le faix du jour" . Mt 20, 12 (He karga; TB akidura, Dv, Ol, Ker, IBk, BiblE neke, Samper pizu ). Gauza fortitza oi dana bakust / ezkonduaren kargea. Lazarraga A24, 1196v. Neure bekatuen pisutasunetik arindu, kargatik deskargatu. Mat 240. Bortxa handiz zerotzuten / har arazi kargua, / zergatik baitziñakien / zela karga pisua. EZ Noel 150. Gurutzearen karga soberak lurrera egozten zinituen. Harb 298s. Ongi kofesaturik [...] iduritzen zaitzu karga sortha bat, zama pisu bat gaiñetik utzi duzula. Ax 452 (V 295; v. tbn. 499 (V 322)). Amudioak eztu karga sentitzen, eztu axolarik trabailluez. SP Imit III 5, 4 (Ch karga; Mst baragaillü, Ip ardüra, Ol, Pi zama, Leon negurri ). [Ordenako Sakramentuak] ematen ere die indarrak, matrimonioko karga andi aek eroateko. OA 76. Izpiritu xumek [...] karga garaiarekin, edo kargaren pixutasunarekin bidearen erdian erortzen baitira. ES 123. Haragiaren karga pisua. Ch III 51, 1 (SP pisu, Mst phezütarzün, Ip phezü, Ol, Pi zama ). Jesusen uztarria haiñ ezti eta hunen karga haiñ arin. He Gudu 37. Munduko ondasunez betea ta aberatsa izan bazan ere, karga ori arindu ta Jainkoaren espirituaz bete. Cb Eg III 225s. Idiak uztarrian lotzen ditu eta onela, kargia eruan eraiten deuste. msOñ 27r. Bekatuen karga andiarekin makurturik. Mg CC 135 (v. tbn. en contexto similar con bek(h)atu en Ax 430 (V 278), SP Imit III 23, 5, Cb Eg III 228, Añ EL1 186, AA III 534, Dh 88, MarIl 95, Lap 156 (V 69), Mattin 131). Animako karga astuna botata. Mg CO 256. Indár yago duénak, aiságo daráma kárga. LE Ong 50v. Asitzen dira ontziari karga gutxitzen. AA III 376. Ariña dala beraren Lege Santaren karga. Ib. 305. Jesukristok itxi eutsan Eleisiari eskubidia, [...] karga ta obligazinoia bere mendeko kristinaubeei imiñteko. JJMg BasEsc 203. Berbeta bakotxian isten dau karga zati bat inoren kleitubaren kontra; ta jasoten dau beste zati bat, urrengo lekuban kontetako. fB Ic II 202. Sazerdotetziaren karga andija jasoteko. fB Ic III 303. Urthe askoren karga, zama haren pean. Gy 5. Yaun handienek dute yuie karga hartu. Hb Esk 217. Biyotza ezin jaso det, / au karga barrenak! Bil 134. Ez niteke ni holako karga baten pean jar; hauta zazue ni ez bezalako bat. Laph 184. Silla batean etzanta, bere buruaren karga eskuakin irozoaz zegoan. Arr GB 40. Gaiztakeri izugarri onen karga pisua. Ib. 37. Hain dorphea den biziaren karga. Lap 22 (V 13). [Kardinalea] bere kargu eta karga handiek emaiten ziozkaten buru-haustek higatua zen. HU Aurp 53.
( s. XX) Trufak trufa, kargak karga, lanak lan, zer egin dugu? HU Zez 114. Saldu eban Josetxok ontziko karga edo zama apur bat. Echta Jos 205. Sagasti bikañak, sagarren kargakin izarditan. Iraola 58. Asto orrek kargak / aurregi daduzka. Noe 129. Zazpi arrua karga / biar zuen artu. EusJok 17. Gutxiyena danak ere ez dauka / karga itxura gabia, / baserritako aitonen batzuek / flakogo egongo dia. EusJok II 146. Sorbaldak kargaren azpian lehertuak. Barb Sup 93. Umeño haren karga / baitzitzaion dorpe, / amak eman ziozkan / hiltzeko lau kolpe. Etcham 134. Ainbat urteko lanaren kargaz / bizkar danak makurtuta. Basarri 128. [Johan de Jassu] Xaberrirat itzuli zela. Etzuena han familiaren karga? 'N'avait-il pas là-bas la charge de sa famille?' . Ardoy SFran 51. Ez nikek nahi, o seme maitea, / [...] sort-etxearen karga bortxarat hartzea; / hobe baituk hi baino etxea galtzea. Xa Odol 202. Mügaz haintitik dütie / haxeruek kargak ekharten. Casve SGrazi 24. Bilbora-ta kargea eroan-ekarrian ibilten ziranetako [itxasontzi] bat. Etxabu Kontu 156. Kargarekin oker-oker egiña beerakoan, gorakoan tente-tente, arin-arin, etorri zana. Ataño TxanKan 125. [Euskararen] batasunik ez horrek, [...] geure bizkarrek inolaz ezin eraman dezaketen karga ezartzen digu gainean. MIH 222.

v. tbn. Tt Arima 83. Gç 44. Mb IArg I 70. Lg II 277. Zuzaeta 101. DurPl 63. Astar II 101. Zav Fab RIEV 1907, 541. Jaur 393. Izt C 251. Arch Fab 91. Bordel 172. ChantP 92. Balad 239. Xe 298. PE 42. Ud 34. AB AmaE 244. Jnn SBi 54. Ag Serm 98. Arrantz 143. Muj PAm 61. Tx B II 150. Ir YKBiz 275n. Or Eus 299. Anab Poli 40. SM Zirik 30. And AUzta 103. Uzt Noiz 48. JAzpiroz 74. BBarand 10. Larre ArtzainE 50.
azpiadiera-1.1
Carga, molestia.
Begiratu izan naiz [...] deusetan ere zuen karga izatetik. "De vous être en charge" . 2 Cor 11, 9 (He, TB karga; Dv behargarri, Ol, Ker, BiblE nekagarri, IBk beldurgarri ). Haur da alferkeriatik [...] heldu den irabazia, [...] bataren eta bertzearen karga eta forogu izaitea. Ax 44 (V 27). Munduak hemen eskaintzen baiteraut hura guzia karga zait. SP Imit III 48, 4 (Mst, Ip karga; Ch nekhagarri eta penagarri, Ol, Leon nekagarri, Pi nekegarri ). Iatea, edatea eta bertze gorputzaren beharrak karga baitzaizko zu maite zaituen arima bati. Ch III 26, 4 (SP, Ip karga; Mst phezü, Ol nekagarri, Pi nekegarri, Leon poxelu ). Zertako nahi gaitutzu guztiak gonbidatu; karga ginduzketzu. (2 Sam 13, 25) "Gravemus te" . Lg I 309 (Ker nekegarri ). Besten eneu, karga, faxeria direla. AR 328. Arbasoen noblezia eta poeten fama / karga dire, ez badute hirurgarren... fortuna! 'La noblesse des aïeux et la renommée des poètes sont un poids' . Monho 68. Naizen bezalako sagu / [...] izan daitekeia karga / etxearentzat batere? / [...] Nik yaten dudanagatik? Gy 98. Estaduarentzat zama edo kargea baño eztiran gexoki ta zarrai. Eguzk GizAuz 98.
azpiadiera-1.2
Cargo (de conciencia).
Ai Jauna! Nere kontzienziako kargak lehertzen nau! Dv LEd 195. Gure erriko bikaio jaunak / pulpitotikan esan du, / kontzientziko kargan gaudela / ez giñalako ezkondu. Tx B 90.
v. tbn. JJMg BasEsc 198. Imaz Auspoa 24, 158. Basarri 145. Berron Kijote 64.
sense-2
2. Carga, tributo, impuesto.
Lekuiondar eta Lehuntztarrek seiñeurei zor diotzoten kargarik handienen azpian bizi dire. "Redevances seigneuriales" . Revol 113. Establituak diren karga handien arintzeko. "Le poids des impôts actuels" . Ib. 99. Begira askori zegokan karga, zuzen bakoitzari bota diozun. AA II 176. [Jaungoikuak] daukala eskubidia, [...] iminteko nai dituban petxu, karga edo errentaak. JJMg BasEsc 202. Erregeek bere sujetak lehertzen dituzte karga handien azpian, [...] berak aberastekotzat. Jaur 149. Ez egieztetzu egotzi [agindupekoai] karga eta pagakizun andiegiak. Arr GB 32. Populuak errege berriari galdetu zion, karga handiegien azpian baitzen, othoi arint zetzon. Zerb IxtS 59.
azpiadiera-2.1
Obligación contractual de pago (de un préstamo, etc.).
[Nik] artu ditut [...] irur-eun ezkutu ta artu ditut bakoitzaren alde beste eun emateko kargarekin. Mb IArg I 225. Baldin [bada] kargarik edo zorrik lur haren engaiatzeko eginik. (1767). SenperEus 70. Ollo bat epetan ematen duanak, erraz ipiñiko du astean iru arraulza pagatzeko karga. AA II 188. Batzuetan berrogei ematen zituan berrogei ta bost edo sei biurtzeko kargarekin. Ib. 193. Kunplidu biar izanik [Diputaziñoiak] leendik artuta eukazan kargak. (1866). BBatzarN 221.
sense-3
3. (V-gip, G-azp; Lar) Ref.: Elexp Berg; ZestErret .
Carga, medida de capacidad o de peso. "Carga de trigo" Lar. "Carga de hierba que se acarrea a la espalda. Lau sekula-bedar karga etxeratu nittuan atzo " Elexp Berg. "Zortziren bat belar- edo arbi-besaka pilatu eta sokarekin egiten da ondoren bizkarrean ekartzeko. Belar-kargak in geo bizkarrian ekartzeko " ZestErret. " Karga-belar " Ib. Tr. Documentado en autores meridionales desde el s. XVII.
Murillotik espa ekarri bear dut karga bat ardo. (Aoiz, 1601). ReinEusk2 149. Kargako borz sos bear baitituzte Urtubiako dretxoaren pagatzeko. (Vera, 1674). FLV 2006, 264. Karga bat zarrin. Ib. 265. Erre arren / egur karga onik. DurPl 55. Jaso ezin daben egur kargiari ezarriko leuskioz egur barrijak? Mg CO 117. Zelan eroango dozue obeto egur karga bat? LoraS 125. Bost ikatz kargagaz egin leitekiala kintal burdinia. Astar II 162. --Inguru abetan bai omen da bada arbol bat, sei karga izango ditubena. --[...] Lengo urteetan eman izandu ditu zazpi kargataño're. Sor Bar 79. Karga bat sagarrekiñ / iru karga erari. JanEd I 90. Amaika ziento [sagardo] karga / iñork bazituan, / kargako errialean / eun dukat zijuan. Ib. 17. Karga zako arbiya / biar zala artu. EusJok 16. Kantuz ez det nik sartzen / poltsara urrea, / ez da errotan ere / karga laborea; / agirian dago, bada, / naizela pobrea. Muj PAm 70. Gurutze aunditxoak eun karga ikatz adirazitzen dute, gurutze txikiak amar karga, koskak karga bana, ebakiak karga-erdi edo zorrokada bana. ZA RIEV 1928, 588n. Karga orri bet einde. Akes Ipiñ 32. Zelaingo galerak iritxi dira menditik egur kargaz. "Con su carga de leña" . LMuj BideG 64. Gari-karga bat errotara eraman-ta zetorren. "Una carga de trigo" . Berron Kijote 68. Loiolara nola eraman genituan [sagarrak], kargako ogei peztan, tolarera. BAyerbe 73.
azpiadiera-3.1
Ikusi eban gizon bat basuan egurra ebagi ta kargia egiten. Mg CO 17. Dabilz infernurako kargak egiten pekatubagaz [...] lujurijako basuan. Ib. 118.
azpiadiera-3.2
Eltanbada faitra ezteietra, ene altez emonbezkau noranbuena; milla karga goraintzi, eta anitx guartanazala artaz. Mdg 139.
sense-4
4. (Lar, H).
Carga (munición y pólvora) de un arma. "Carga de escopeta" Lar.
Sutunbak edo artilleriak duen karga edo polbora sutzen zaionean. Mb IArg I 255. Belarrari arrimatü zuen phistoleta, bainan karga etzen elki. "Mais le coup ne partit point" . Arch Gram 90. Pesadunbria maiz ta / gerrako lanian, / kulpa gabiai kargak / bota geienian. Ud 80.
azpiadiera-4.1
Carga (de explosivo).
Barrenetxen kanteran dinamita kargak sartu zituen. SM Zirik 78.
sense-5
5. (Lar).
Carga, ataque, acometida. "Carga cerrada, karga itxia, ertsia " Lar.
Harmada Franziarat sartzen bi partetan; / Karloman bera lehen aitzinekoetan, / bigarrena kargekin eta ohointzekin. Hb Esk 57.
sense-6
6. (V-gip ap. Etxba Eib ).
Carga (atmosférica). " Bizkaitik dator kargia eta eurixa izango dogu " Etxba Eib.
azpisarrera-1
ALBO-KARGA.
Carga de costado (ref. a la borrachera).
Domeka gabe baten "Artobero" zerbait edanda, "albo-kargiakin", Kontseju osterutz juan zan. SM Zirik 80.
azpisarrera-2
ATZERA-KARGA.
"Exceso de carga en la parte trasera del carro, camión, etc. Burdi-garua atzera-kargiakin kargau giñuan da justu-justuan aillegau giñuztan etxera " Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-2.1
(Fig.). "Mozkor handiagatik ere esan ohi da, umorez. Atzo azelakotxe atzera-kargia eruan giñuan etxera " Elexp Berg.
azpisarrera-3
KARGA-DESKARGA.
Carga y descarga.
Moillak bear izaten dira, itxasontzientzat tokiak egokitu ta euren karga-deskarga edo, euskeraz zer edo zelan esanda, zama artze-ustutze lanetarako. Etxabu Kontu 137. Barkuentzako karga-deskargak / toki bitan egitea. FEtxeb 69.
azpisarrera-4
KARGA-EMAILE.
"Bastagarius, [...] kargemáillea, kargemangillea " Urt III 275.
azpisarrera-5
KARGA-ERABILTZAILE.
Mozo de carga. " Karga-erabilzallea, ganapán" VP 16r.
azpisarrera-6
KARGA-ERAMAILE.
"Baiulus, [...] kargekharlaria, kargeramáillea " Urt III 245. "Cargador, el que lleva cargas, kargeramallea " Lar. "Chargeur, porteur, karga-eremaile " T-L.
azpisarrera-7
KARGA-GARRAIATZAILE.
Porteador.
Doatsuegi izanen gara [...] haren lekhaio, karga-garraiatzaille, axelari, ganbarazain bagara ere. SP Phil 187.
azpisarrera-8
KARGA JASO.
Levantar peso (ref. al deporte rural).
Pultsuban eta karga jasotzen / igual jokatuko zazu. Tx B I 224. Pilotan, segan, burrukan, aizkan, / aizkoran, karga-jasotzen. Or Eus 302. Txikia ere dotore xamar / karga jasotzen zan asi, / [...] amabost aldiz ondo jaso du. EusJok 61 (v. tbn. 62).
azpisarrera-9
KARGA-JASOTZAILE (V-gip), KARRAJASOTZAILE (G-azp) Ref.: Etxba Eib ( -alle ); Elexp Berg ( -aille ); ZestErret ( karra- ) .
"Levantador de pesos. Profesional de este deporte. Itziarren zan karga jasotzalle entzuna " Etxba Eib. "Levantador de piedras" Elexp Berg. "Harrijasotzaile. Ostolaza attare karrajasotzalle ona zan " ZestErret.
An ziran karga-jasotzalliak / zerbait lanian eziyak. EusJok 48 (v. tbn. 15). Ortan ere karga-jasotzalle onak badira. Albeniz 174.
azpisarrera-10
KARGA-JASOTZE (V-gip).
" Karga jasotzia, competencia de levantamiento de peso. Karga jasotze berua ei da domekan Deban " Etxba Eib. " San Martzialetan karga-jasotzia dago aurten " Elexp Berg.
Bertso berriyak karga jasotzeari jarriyak. EusJok 59. Karga jasotze eder bat izan da / Markiñako erri maitean. Ib. 59. Bertso berri batzuek / egin dizkat jarri / Aritza eta Arteondoren / karga jasotzeari. MendaroTx 363. Plomoa dabillen lekuan karga jasotzea esan bearra dago. Albeniz 174.
azpisarrera-11
KARGAKO ABERE.
Animal de carga.
Kargako abreak iduri, / nekhatzen gare net, darigula izerdi. "Comme bêtes de somme" . Gy 193.
azpisarrera-12
KARGA-LEKU.
Cargadero. v. KARGA-TOKI, kargategi.
Yakako kargalekuan lanbideari itxoroten aingurak botarik Juan Perez zegoela. Izt C 424 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Goitik bera bi bagoi ziran. Bat bean zegoanean, bestea goien zan karga-lekuan. JAzpiroz 12.
azpisarrera-13
KARGA MUTU.
"(V-m), karga andia" A Apend.
azpisarrera-14
KARGAN.
Cargando.
Hirian ikusi dut / herritarra frango, / hemen aisa egiten / baitzuketen bringo, / han beti kargan eta / ororen esklabo. Etcham 181.
azpisarrera-15
KARGA-ONTZI (kargontzi Lar).
Barco de carga. "Balandra, embarcación" Lar.
Zama edo karga-untzietan dabiltzan itsastarrak. Erkiag Arran 182.
azpisarrera-16
KARGAPE .
(En casos locales de decl. sing.). Bajo la carga.
Ekusirik beren buruak birauen kargapean, gogaitzen dira. AA II 31. Belaunak jartzen zaizkitzu kargapean dardaraz. AA III 371. Bere karga pian leherturik, [...] [zaldia] inziriz ari zen. Arch Fab 191. Goibeltasun eta barrungo ilunaren kargapean makurtu eta loak artu zuen. Arr May 70. [Sagartxoria] nexka-mutillen kargapean zartatzen da. Or Mi 24. An beti kargapian / nere gorputza. MendaroTx 39. Morka mardulen kargapean makurtu behar izan due bizkarra matsondoak ere. TAg Uzt 277. Aizak, Konkor, ez al dek / nekean bildurrik? / Kargapean asteko / goiztxo dek oraindik. EA OlBe 109. Familia baten kargapean gertatu ziren batzuez. Larre ArtzainE 208.
azpisarrera-17
KARGA-TOKI.
Cargadero. v. KARGA-LEKU, kargategi.
Txoperrak kamiona geratu; [...] "laguntzalea" jetxi, nere maleta artu ta karga-tokira eraman zuan. Anab Aprika 57.
karga
<< kaltarkitu 0 / 0 klaro >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper