1. (c. sg. A ; SP, VocBN , Gèze, Dv, H); aguro (c. sg. A ); agudu; abudo (Urt II 232, Ht VocGr 326, Chaho, H (s.v. agudo)).
"Habile, prompt, adroit" SP. "Adroit" Ht VocGr 326. "Adroit, leste, prompt" VocBN . "Vaillant, actif" Gèze. "Laborieux, langile, agüdo" Ib. "Prompt, diligent" Dv. "1.º (c.), agudo, listo, ligero; 2.º (Sc), trabajador" A. v. trebe. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau, Tartas, Etcheberri de Sara, Haraneder, Maister, López, Inchauspe y, ya en el s. XX, en los suletinos Constantin, Lhande y Casenave. Es menos empleado al Sur, donde sólo se documenta en el Acto de Barrutia, en Cardaberaz, en DurPl y en Aresti. Además del gral. agudo , hay agudu en Barrutia y aguro en Aresti.
O Aingeru agudoa arren dilijenzia, / Othoi urrikal bekizu ene pena handia. EZ Man I 123. Deusek eztu nihor galtzen hala nola aisiak, / Ezen agudo zirenak egidazu grazia, / Doiaz baño gehiagoz ez nadin gutizia. EZ Man II 108. Gizon beroa eta agudoa gauza guzietara da preparatua eta adelatua. "Homo servidus & diligens". SP Imit I 25, 11 (Ch arthos, Mst arrahein). Sekulan eztitutzu bertuteak ardietsiko arthatsu, erne eta agudo ezpazare. Ib. 25,11. Iar zaite beraz Iesusen serbitzari agudo eta fidel bat bezala. SP Imit II 12, 10 (Ch on eta leial). Zarela paregabeki erne eta agudo itzultzera lizunkeriarako bide eta beitha guzietarik. SP Phil 258 (He 260 erne eta agudo). Eztaki gizonak, zonbat agudo ahal belizate, noiz, edo non, edo nola hilen den, ala baina segur da hil behar diala. Tt Onsa 108. [Iakintasuna ardiesteko] ezta ez aski izpirituz agudo izaitea [...] baldin [...] estudioan enplegatzen ez bazara. ES 179. Gallilearrak bere mintzoan eta hitzetan ez baitziren solasturiak, ez eta-ere sobera agudoak. Ib. 393. [Euskararen] agudotasuna, hain da bizia, zorrotza, agudoa, eta lasterra, non zaurthu gabe pikhatzen baitu. Ib. 191. [Eskual Herria] izpiritu, eta adimendu agudoen emaiteko dela lekhu ona, eta behar bezalakoa. Ib. 120s. Zerrebeta xo bidi emon daiztan salto bi / --Zer soñu? / --Gura doana xo egik eze guztirako nok agudu. Acto 92. Izpiritua agudo da, ordean haragia flako. He Mc 14, 38. Gogua emazü hargatik, herabezti etziren komünaren gaizetan, eta zihaurenetan agüdo. Mst I 19, 5 (Ip agudo). Beste askok, gizon bat ezertako, edo askotan gaia dala, edo agudo bat dala esateko [...]: Ori, edo urlia demonio bat da, diote. Cb EBO 37. Maisu agudo ta suabe paregabe onek [...] ikasi zuena, iñork bestek ez bezala, moldaturik eman zigun. Ib. 4. Kanpoko eitekuetan, itzulietan agudo, eta erne girela, lanetan perestu; bena bertutian eta debozionian aitzinatziaz eztugula arrangurarik. AR 15. Ezi mundian jende zuhurren eta aguduen hantatuz nehor prootxatzen bada [...]. Ib. 96s. Argaitik esaten dabe / gizon agudoak / ez dabiltzaz ondo / munduban zoruak. DurPl 56.
( s. XX) Oro laborariak dira? [...] --Haboruak laborari; hanitx artzain; saldo bat jualtero; oro agüdo. Const 34. Izpiritia zorrotz, lüma agüdo. Lh (in Const 14). Jadanik ene menpeko / aitzindari agüdueri / Düt arrunt jakinerazi / baita armada osuari. 'Vaillants subordonnés'. Casve SGrazi 154. Galdürik kabalentako / gure bazka hoberenak, / Gure lür barnetan / jarririk hor etsaiak. [...] Tzarkeria horiek izanik, / bardin heben bizitzia / Dua halere aitzina, / agüdo beita jentia. 'Car la population est vaillante'. Ib. 85s. Burutapenak, orobat, ez dira nolanahiko izango, baizik, orduko hitzez esateko, diskret eta agudo. MIH 241 (ref. a la obra poética de Oihenart).

2. (Urt I 348).
Rápido, veloz. "Aeripes, [...] oiñ ariñ, agudoa, [...] oiñez agudo déna" Urt I 348.
Artu genduen / txalupa bat agurua. Xe 280. Azari zar bat badabillela / anka-biko agurua. PE 82. Beiak salto, guk segi, / zer dibersiyua! [...] ganadu agurua / guretzat kaltian. Ud 100s. Bere ustez da italianua / guztiz agurua, / orren kontrarioa / guztiz onrarua, / txatxarkeririk gabe / burrukari klarua. EusJok II 171. Bere kaderak Iparreko aizea baino aguroagoak ziren. Arti Ipuin 27.

(V, G, AN; Lar, Añ); aguro (V-gip, G-azp-bet); abudo (AN-larr); aburo; auburo ( VocZeg 285); auro (G-azp) Ref.: Iz IzG (sarri); Iz ArOñ (aguro); Iz Ulz; Etxba Eib (aguro); Elexp Berg (aguro); Asp Leiz2 (gañerakoan); Asp Gehi (aldatu); Gte Erd 211; ZestErret (aguro, auro).
Rápidamente, deprisa; pronto. "Aprisa", "(a) buen paso", "aceleradamente", "velozmente", "Prontamente" Lar. "Abrevia, date prisa, lasterregizu, ea agudo, ea laster" Ib. "Aceleradamente, con demasía, lasterregi, agudoegi" Ib. "Presto, luego, laster, biziro, agudo" Ib. "(A) priesa" Añ. "Ea, vamos, pronto, (c) ea laster, agudo, prest" Ib. "Brevemente, (c) laster, prest, agudo" Ib. "Agudo itzeliko diau alde ortara sue" Iz Ulz. "Agúro, etórri agúro, ven pronto" Iz ArOñ. "Rápido, apresuradamente" Etxba Eib. "Ori zer gise torri ote da añ agudo?" Ib. (s.v. ori). "Yan abudo txitxi ori, gañerakoan obera eramanen zaitut" Asp Leiz2 (s.v. gañerakoan). "Aldatu abudo mutikoa, Mezarako tenorea da ta" Asp Gehi (s.v. aldatu). "De prisa, pronto, ligero, rápido. Aguro etorri kaletik, eh. Aguro jan platerian daukazuna" Elexp Berg. Cf. VocNav s.v. agudo. v. azkar, laster. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII, si bien son escasos los ejs. hasta la 2.ª mitad del XIX. A partir de esta época aumenta considerablemente su empleo y se documenta sobre todo en bersolaris y textos populares. Al Norte se documenta tbn. en un ej. de Barbier (agudo ). Hasta la 2.ª mitad del s. XIX sólo se encuentra la forma agudo (salvo en Acto (aguro )); sin embargo a partir de esa época aguro va haciéndose la forma más frecuente, si bien se sigue empleando tbn. la primera. Hay además aburo en un ej. de Olerti (1960, 161), abudo en unos versos alto-navarros y en TP (Kattalin 184), y auro en un texto de Inza, escrito en el habla de Larraun (EEs 1913, 10). En DFrec hay 11 ejs. de aguro y 7 de agudo.
Aguro! [...] Bera datzan oearekin su emon prestuezari. Acto 138. Limosnea ona [...] izan dedin, egin bear da laster, agudo, prest, pobrea itxaroten luzero euki baga. Añ MisE 184. Bilbaora pasatzeko / dala prezisoa, / gabatxoen artetik / agudo bijua. FrantzesB II 42. Artzai maiteak [...] utzi agudo txabolak / eta zuben ganadubak [...] guazen guztiok Belena. Echag 123. Ermentaria eta / Perra-ifinlea [...]: ezagutuko dute / agudo, ordea, / burni ta mandoaren / matxura gordea. Izt Po 138. Asko da zaku bustiak ifiñi eta maiz bustitzea agudo sendatzeko. It Dial 78. Orduantxe aguro / damutu zitzaion. EusJok II 31. Aguro armatzeko / a la bayoneta . Afrika 123. Zuaz aguro, zuaz korrika, / zuaz lasterka. Bil 111. Aguro ezkontzeko dakat animua. Ib. 101. Bere zaldirik azkarrena eman, eta agindu zion, al zezakean agudo eta lasterren zijoala. Arr GB 91. Inozentia utzitzen badu / gurasoak okerrean, / etsaiak ura tentatuko du / agudo jeneralean. PE 25 (87 aguro). Aitari zion eskatu [...]. Alabak esan zuan moduan / agudo zuan prestatu. Xe 335 (252 aguro). Zaldi gañera! dorrera agudo! Otag EE 1882c, 585. Aguro plater pare bat, zergatik gosiekin ez degu ikusten. Sor AuOst 71. Altxa bedi, aguro! Alz STFer 134 (v. tbn. Burr 68). Nere lagunak, fuerte / tira sokatikan, / aguro azaldu dedin / balia urpetikan. Arrantz 33. San Pelaiok milagrua / aguro egin du. Ib. 34. Nork bere arraunari / aguro eraso; / aizerik bada gero / beren belak jaso. Ib. 101. Notiziak aguro / zabaldu zian. AzpPr 37. Egin daben kaltea berberak aguro desegin daiala. Ag AL 82. Goazen agudo, goazen agudo bai itxas zakon erdiruntz. AB AmaE 437. Baldin aguro ez bazatoze / Illa aurkituko nozue. Ib. 21. [Odeiak] ze bizkor, ze agudo direan metatuten! / Banandu alkargandik baita bereala. Ib. 431. Goazan aguroago / Adoradu daigun. Ib. 360. Pedro, ez dakizu pobriak gerala eta etxe onek aundizkien etxiaren antza daukala? Desegin biar da, bota lurrera ta aguro. Bv AsL 139 (v. tbn. 95 y 103). Ikusi bezain aguro aozpeztu zan Gil, Santuaren oñetan. Ib. 61 (v. tbn. en contexto similar Sor Bar 37 beziñ aguro, Inza Azalp 80 bezin agudo, Muj PAm 76, NEtx Antz 55, Anab Poli 113 bezin aguro, Etxde AlosT 55 bezain aguro, Erkiag BatB 64 baizen aguro).
( s. XX) Nik uste det pintatu egiten dituela. --Bai? Aguro jakingo degu. Iraola 72. Aguro, baña aguro, kalera. Ib. 88. Aguro ez banaiz joaten, ilko nau nere osabak. Ib. 19. Lipar baten, tximista bezin agudo, Martiñi lepotik eldu. Ag G 274. Gabaz, betiko lanak amaitu ondoren, goizago esnatu zalata, nekatuta zegoala ta, aguro jaikitzen zan sukaldetik lotara. Ib. 143. Ua eskribauagana eta esaiok etorri dedilla agudo. Urruz Zer 122. Bai agudo iges egin ere. Begira nola dijuan egiñ-alan. Ib. 143. Laster niñuake zuekana [...] ollo lokea bere txitakana baxen agudo! Kk Ab I 101. Zuaz aguro, galduko dezu meza bestela. Ill Testim 5 (20 agudo). Zer pasatzen zaizu? Esan zaidazu agudo, Iñaxio. Ib. 19. Bai, agudo oien aspaldiko deseoa kunplitua geldituko da. Ib. 30. Zure egittekoa egizu agudo. Inza Azalp 66. Emakumea eskeka zegoan etorri zedin agudo Israelgo erriaren goratzallea. Ib. 54. Herriko etxeari buruz joan zen agudo, berantegi helduko zelako beldurrarekin. Barb Sup 39. Zaoz ixillik, Yainkuaitik, olako asmorik igarriko baleuskue, gure azkenak emen izango litekez, ta agudo, mutil onak daoz eurok! Kk Ab II 165. Orren idea zer izango zan / aguro niyon igarri. Tx B I 114 (90 agudo). Aguro asko sendatuko luke Xerapi "kuranderak". Lab EEguna 76 (v. tbn. SuEm 187). Bat, bi, iru, lau... aguro! / negu-gauaren otzak / ez nazan bertan il. Ldi BB 6. Nork edo nork utsune bat baiño geiago errex eta aguro arkituko ditu noski. PMuj Y 1934, 163. Udara eldu orduko / bueltan gaituzu aguro. SMitx Aranz 222. Urrean dituk, eta ezkuta nazak aguro! NEtx Antz 138. Bereala sortzen dira errege-txakurrak, ta bai aguro alkarrekin bilduta, sedazko zorroetan azi ere. Munita 94. Aguro dijoa arratsaldea, udazkeneko arratsadeak oro bezela. Txill Let 92. Geiso-jorik eukan, nunbait bere soiña, [...] odolaren tintiña aguro baiño aguroago. Erkiag Arran 156. Aguro ikasiko zuan bear zuan guztia. Anab Poli 92. Ibai zabalaren ertze gizenetan zear doa trena, gero ta aguroago. Erkiag BatB 166. Amaren geisoaz baliauten zan, etxera aguroago joateko. Ib. 103. Jagiteko ordua aguroegi eltzen yaka goizean. Ib. 153. An nabarmentzen ziran aguro / buru argiko gizonak. Basarri 156. Maldan behera doa aguro / nire gorputz biluzia. Arti MaldanB 190. --Goan zaite agudo, Franzis--. Illoba lasterka yautsi zen ofizinara. Izeta DirG 29. Ez dek onezkero etorriko, esan zuan Joxek. --Aguro aspertu aiz! Ugalde Iltz 65. Aal nuan aguroena ateratzen saiatu bear nuan. Anab Aprika 71. Zoazte, zoazte, arineketan, aguro, denporarik galdu gabe! Arti Tobera 272. [Erretxiñak] keia ugari ta argi gutxi. Nekez ixio ta aguro itxungi. And AUzta 97 (v. tbn. 53). Nere partetik naiago nikek / etortzia abudo samar. Auspoa 77-78, 285. Makillarekin astoa joka aguro joan zedin. Salav 102 (v. tbn. 95). [Ollagorrak] korritutzen dituzte / aguro leguak, / guk uste degun baño / ere azkarraguak. Uzt LEG II 309. Ain gaizki egin al dizut, Santxo, [...] ni orren agudo illotzik ikusi nai izateko? Berron Kijote 183. Bestela nola egin / [lan] biak ain agudo? Insausti 216 (ib. 75 aguro). Izan ere, Odonekin egindako afari eta afal-ondoen oroitzapen atsegina ez da agudo galtzen. MIH 145. Zoritxarrez ahitu egin omen da agertu bezain agudo liburutxo bikain eta apain hau. MEIG II 143 (VII 43 y IX 78 bezain aguro).
v. tbn. Noe 68 (42 aguro). Ol Iud 9, 48. Aguro: Moc Damu 16. EusJok 164. Goñi 94. SM Zirik 46. MAtx Gazt 48. Alzola Atalak 111. Alkain 49. Etxabu Kontu 135. Ataño TxanKan 49. Albeniz 25.

"Agudo (R-uzt), diarrea" A.
Lur-sagar ustel asko, / xardin begi gorri [...] Hala ginduen ere / sabela zimurrik, [...] / goiti beiti agudo / begia ilhunik. 'Les entrailles révoltées'. Balad 232.