Etim. Posiblemente préstamo indoeuropeo, de origen céltico, introducido en el léxico vasco en fecha románica.
Onom.:
Acenare Lopeiz Landa. (1024) Arzam 311.
In termino qui dicitur Behengo Landa. (1177) Ib. 311.
Unam vineam in Landaçaual. (1196) Ib. 311.
I.
(Sust.).
1.
(
V, G, AN, L, B, BN-arb-ad-baig-lab, Sal, R-uzt; SP, Urt I 139, Lar, Mg PAbVoc , Añ, Izt, Arch VocGr (s.v. alhorra), VocBN , Dv, H)
Ref.:
Bon-Ond 138;
VocPir
111;
A;
AtSac
57;
Echaide Nav 103;
Asp Leiz2;
BU Arano;
Iz Ulz;
Etxba Eib;
EAEL
67;
Gte Erd 306
.
Campo, terreno cultivado, plantío; prado.
"Prado"
Lar.
"Campiña trabajada o apta para ello"
Mg PAbVoc e Izt.
"Heredad"
Añ.
"El campo sin cultivar donde pasta el ganado"
Iz Ulz.
"Tierra cultivada, en oposición a basua
"
Etxba Eib.
"Raíz de muchos compuestos toponímicos. Landa-txiki, landa-baso, landa-zabal, aurreko-landa
"
Ib.
"
Landan barna joan zen (AN-gip-5vill)"
Gte Erd 306.
Aizquibel copia erróneamente de Larramendi landada, que luego pasa a Harriet. Cf. Baraib: "Landa, campo" y VocNav: "Landa, terreno estepario, arenoso. Un término de la Bardena se denomina Landazuría".
Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales no suletinos. En el s. XX los ejs. guipuzcoanos y vizcaínos se hacen más frecuentes. En
DFrec hay 37 ejs., 9 de ellos septentrionales.
Konparatu da zeruetako resumá thesaur landa batetan gorderik dagoenarekin.
"
Champ"
.
Lç Mt 13, 44.
Landan eder olaze, begi duenak aretze, lizenziarik pagindu koplatzera gendozke.
(Elorz, 1600).
ReinEusk
111.
Bilduko dire Josafat / famatuko landara.
EZ Noel 127.
Hasuiña edireiten da alfer-nagiaren landan eta alhorrean.
Ax 41 (V 25).
Neguan datza / Landan izotza.
O Po (in Vin 103; aparece en un cuadernillo impreso separadamente, con variantes respecto a los otros ejemplares).
Erein izan baiduke hazi ona bere landan.
He Mt 13, 24 (TB, Dv, Echn, HeH, Or, Leon landan; SalabBN, Ip, Samper, Ol al(h)orrean, Ur, BiblE soroan).
Deritxola Landeta landa eder baten dagualako.
Mg PAb 91.
Nere idiak / landan bazkatzea.
It Fab 176.
Ematen dizkizut landa eta an dagoen leizea.
Ur Gen 23, 11 (Dv, Ol, Ker landa; Urt larrea, Bibl alorra, BiblE soro).
Xitxuri hori ez da, beraz, landetakoa bezala.
Dv Lab 308.
Mendi tontorrok beera jausirik / landa eginik geratu.
AB AmaE 68.
Banohak, beraz, landaz-landa, bidea laburtuz, Juanareneko aldera.
Elzb PAd 38 (v. tbn. landaz-landa en Or Mi 143 y Ardoy SFran 69).
Bere inguruetako landa, phentze, mahasti, oihan eta bertze bazter ederrekin.
Elsb Fram 156.
Ordu berean hasi zen kanoi ttipi bat [...] erdiz erdi gu ginauden landaren gainera.
StPierre 13.
Ibai nasai, arto landa ederren artetik dabillen bat.
Lh Yol 3.
Atzeko aldian ate bat, bera irikitzean kale ta landa zerbait agertzen dala.
Alz Ram 21.
Alor edo landa batean.
FIr 158.
Noiz nai ikusiko dituzu landan arto jorran.
TP Kattalin 187.
Solo ondoko landa baten zabal jezarrita.
Kk Ab II 86.
Ihizko hesi batez landaren hesten ari zela.
Barb Leg 64.
Kristau zintzoen xoko dan Getsemani landara / bilduko naiz.
Or Poem 539.
Zuaitzak apaindu ta edertu ditu landak.
Munita 21.
Lili haur ["itxaropena"] ene landetan ere / aspaldi huntan ezin hila dut.
Mde Po 67.
Aragikeriaren menpeko dira, landako abereak antzo.
Or Aitork 104.
Lan zion landan; biar san Bartolome, ta soñekoa dendan.
(AN-araq)
'Pestarako prestaerarik egin gabe oraiño!'
.
Inza NaEsZarr 58.
Extremadurako landetan barrena abiatu zan.
Berron Kijote 222.
Begira landako liliei.
'Lilia agri'
.
IBk Mt 6, 28 (Lç landako, TB, SalabBN landetako; Ur, Ur (V), Echn kanpoko, He larretako, Hual alurreko, Ip alhorretako, Samper mendiko, Leon phentzeetako, Ker zelaietako
).
Erri txikia baiña polita [..., landa ta igali-zugatz eta aresti galantez edertua.
Onaind STeresa 46.
Landa osoak eta haindiko errekarainoko lurrak estaltzen dituztela lantegi zabalek.
Larre ArtzainE 289.
v. tbn. SP Phil 62. Gç 89. ES 190. Lg I 248. AR 189. BaztSerm1 272. Monho 54. VMg 25. Astar II VIII. In Hm 71. Izt C 4. Hb Esk 237. Gy 27. LuzKan 72. EusJok II 77. Etxeg EE 1882c, 561. Bv AsL 151. Azc PB 277. Ag AL 23. Mok 6. Anab RIEV 1928, 611. Jaukol Biozk 83. Etcham 188. Enb 38. Laux BBa 136. JE Ber 52. JMB ELG 101. Iratz 36. Zerb IxtS 50. Lf Murtuts 52. Txill Let 111. Ol Gen 4, 8. Akes Ipiñ 21. Gand Elorri 197. Gazt MusIx 166. Izeta DirG 111. BEnb NereA 49. Arti MaldanB 203. Erkiag BatB 154. Ibiñ Virgil 86. Alzola Atalak 82. Gerrika 128.
(Como primer miembro de comp.).
Landa-bijaik [= landa-loreaik]
.
Arriand Mt 6, 28.
Su emonik erre zituban landa edo plaza agirijan.
JJMg BasEsc 149.
2.
"(V-m), trecho de tierra que queda intacto, entre los pedazos de tierra que levantan las layas"
A.
3.
Campamento.
Arerijuen landan zer egitten ete eben zelatan juateko.
Otx 58.
Al ixan eban lez eldu zan atzera katamixarren landara.
Ib. 59s.
4.
Campo, ámbito de una actividad o conocimiento.
[Ipuiñak] erriarenak dira, euskal folklorearen landakoak.
Vill (
in
Bilbao IpuiB 6
).
Barbarotasunaren landa estutu egin da.
Vill Jaink 181.
Jakintza naturalen landan deus ez esatea bezala da.
Ib. 45.
Ofiziokoek aserra zitezkeelakoan lardaskan hasten banintzen ez zegokidan landan.
MEIG V 91.
Hutsez betea da irudi hau, eta irudimen-landan burutua.
MEIG IX 122.
(en colab. con NEtx)
II.
(Tema nudo usado como posposición).
1.
(
BN-arb, Ae, Sal, R; H)
Ref.:
A;
Iz R 404;
Gte Erd 191
.
(Precedido de ablativo o instrumental).
Aparte (de), además (de).
"Excepto, fuera de, kartaz landa (Sal, R), gartaz landa (Ae), fuera de aquello, además"
A.
"
Nítarik lánda badiáun béste bát, además de mí... (R-is)"
Iz R 404.
"
Hortarik landa eginen dugu beste zerbait (BN-arb)"
Gte Erd 191.
v. kanpo, LANDAN, LANDARA.
Bada berze oraziorik paternosterras landa?
El 45.
Kreduaz eta artikuluez landa xinestan tziua berze gaizarik?
"Además de"
.
CatR
31 (CatAe 30, CatSal 31 landa; Añ CatAN 27, CatB 33, CatUlz 21 landara).
Gaztainaz landa bertzerik landa ditake Larrunen.
Zerb Azk 41.
Txanton, Otoiope-ren lemazaiñaz landa, jabekide ere bazan.
Erkiag Arran 88.
Ortaz landa, bi jainkoratze-iturri mugatzen ditu D. Alonsok.
Gazt MusIx 159.
Poemaz landa, gainera, ez zegoen geldirik Orixe.
MIH 292.
Ez da gauza askorik, Azkue beraren izkribuez landa, gipuzkera osatuan idatzia dagoenik.
MEIG VII 170.
(Precedido de sintagma en caso absoluto).
Athe guziak, ifernukoa landa, hertsiak dire, beraz, neretzat.
Dv LEd 211.
"Fuera de... (se pospone al sustantivo). Erritik landa, fuera del pueblo"
Satr VocP.
"
Egon niz mezatik landa
"
ZMoso 59.
Amerikatik landa egin da herriko.
Hb Esk 137.
Huntsa atzeman ninduten / Ostatutik landa.
LuzKant 49.
Negurritik landa.
FIr 174.
Baserriz landa nai aunat ager-arazi.
Ldi BB 136.
Edo-ta atsartzen ari da edo leiotik landa ikusten.
Txill Let 65.
Irristaloan nindabillan nitaz landa Zure billa.
Or Aitork 125.
Iñon ez dula Iainkorik arkitzen bere oroimenaz landa.
Or (
in
Gazt MusIx 44
).
Elizaz landa badu beste bearrizanik euskera errukarri onek.
Ibiñ
Virgil
22.
Ez da hori Euskal Herritik landa ezagutzen ez den ixuria.
MEIG VI 169.
(Precedido de gen.).
Gel, ortxe! ta arri mailla orren landa oña ez atera!
Zait Sof 110.
2.
(
S ap. Lrq
; H,
T-L) .
(Precedido de ablativo).
Después (de), a partir (de).
"Postp[osition] qui se construit avec le discédent et se place après le compl[ément]. Laneti landa, après le travail"
Lrq.
"Après la mese, mezatik landa
"
T-L.
Tr. Documentado sobre todo en textos suletinos y bajo-navarros (tbn. en Hualde y Z. Moso).
Hanitx irakurtü eta ikhasi dükezünetik landa, behar düzü bethiere ohiko hatsarriala ützüli.
Mst III 43, 2.
Salda ahül gatxotx, / godalia hur hotz, / eta hetaik landa bi pattako erhotz.
Etch 320.
Eztare ezen xa izan egun kartarik landa nor atrebi lekien egitra obro pregunta.
Hual Mt 22, 46 (Lç egun harzaz harat, Echn egun artaz geroztik, SalabBN, Dv egun hartaz geroz, Samper egun kartaz geroz).
Etserzizio hortarik landa, holako eguna, holako orena eman zioten haren etxean aurkhitzeko.
Laph 137.
Eta zu Ama huna maitha zitzagün hartarik landa.
Ip Hil 221.
Barne huntarat zuten goititu aitzindari gaztea frantses batzuek Iruñako gudutik landa.
JE Ber 61.
Uholdetik landa.
Etcham 121.
Mezatik landa denak badoatzi ostatuetarat goiz-askariaren hartzera.
Zub 78.
Bakantsa hortarik landa / segur nuk baduziela beharra.
PierKat 59.
Igande hortarik landa Murtutsen bultuaren oinetan mahain bat ezarri baitzuten.
Lf Murtuts 4.
Errosariotik landa yinen da.
A EY III 265.
Eskolatik landa etsera itzuli baino lehen.
Mde HaurB 60.
Aitzineko egun lanpetuetarik landa atseden hartuz ondoko egun lanpetuetarako.
Mde Pr 134.
Egün zunbait hanti landa.
Ib. 124.
Kyoto-tik landa etzen bakarrik soinekoz aldatu.
"À la suite de Kyoto"
.
Ardoy SFran 304.
Egordikoan eskolatik landa.
ZMoso 51.
Igande oro ta besperetarik landa.
Ib. 54.
Lepantoko garaitzatik landa.
Lf (
in
Casve SGrazi 10
).
Nik ere zütarik landa / plazer nüke eman bi phüntü.
Casve SGrazi 28.
Herriko etxeko abisuak eta beste jakingarriak erranez mezatik landa.
Larre ArtzainE 25.
(Precedido de gen.).
Halako gerthaldiaren landa.
Egiat 250.
3.
"(Sal), por, a través de. Kemendik landa, ion baratu gabe, etxera elduren nun
"
A.
BARNE ETA LANDA,
BARRU ETA LANDA.
Por dentro y por fuera.
Ezta txikia baña barru ta landa ondo betea egoten da guztia.
Ag Kr 47.
Zure arnasez barne ta landa eragiñez.
Or Aitork 155.
LANDA-GAZTAINA.
"(S-saug), variété de belle châtaigne" Lh.
LANDA-GIZON.
a)
Campero.
Zortzian-zortzian [...] agertzen zaie artzainai landagizona (El Campero)
.
A Ardi 3.
b)
Hombre del campo.
Landa-gizonek, Crau zabalean iñor ageri ote zen begiratuz, lanera zoazin geldi geldia.
Or Mi 6.
LANDAKO.
a)
"(El de) fuera, kanpokoa, [...] landakoa" Lar y Añ.
b)
(S ap. Lrq; H; landanko S ap. A (que cita a Mercy); Foix). (Tras ablativo). "Mezatik landako othoitzak, les prières qui suivent la messe" H. "Siguiente" A. "Landako, qui vient après. Üdati landako lanak, les travaux après l'été" Lrq.
Üztarilaren hamasei denetik landanko lehen igantia.
Mercy 9.
Kanbio atzeman dut / Andik landakua!
LuzKant 46.
LANDA-LAN.
a)
Trabajo agrícola.
Lan txukunetan e-tzen ari izaten; geienez zamarientzat bastak egiten eta landa-lanetan.
'
Tout ce qui aux fermes est necessaire'
.
Or Mi 6.
b)
Trabajo de campo, investigación sobre el terreno.
Landa lana deritzana eginez inkestak eta beste.
Berria 8-3-2006.
LANDA-LUR.
a)
Campo.
Hetarik bia bidean zihoazela landa-lur batzuetara.
HeH Mc 16, 12 (He borda
).
b)
Tierra de campos.
Lehenbizikorik, landa-lurrak onthu behar ditugula baratze-lurrak bezala.
Dv Lab 38.
LANDA-MINTZ.
Orriak airez aire, ifartxo dultzea, / landa-mintz ederrean / doan errekea.
"En hermosa planicie" (V-ger). A CPV 1024 (cf. landamin). Aizeak landa-mintza egurasten. "El huerto orea"
.
Gazt MusIx 79.
LANDA-MUTUR.
"(V, AN), extremo del campo" A s.v. mutur.
LANDAN.
a)
(S ap. Lrq; Lecl, Gèze 319, H, Foix). (Precedido de ablativo o instrumental). Después (de). "Après lui, hartarik landan" Foix. (Algunos ejs. pueden tbn. interpretarse como correspondiente a (b)).
Tr. Documentado exclusivamente en textos septentrionales.
Ieinkoaz landan mundu orok eztu hanbat balia.
E 91.
Iainkoaz landán, zure anhitz berthuterekilako authoritate handian sporzu harturik.
"
Après Dieu"
.
Lç
Dedic
* 7r.
Iainkoaz landan lehena.
Harb 104.
Horek erran nahi du Ienkotasunaz landan hark duela loriarik handiena.
Arg DevB 243.
Mundu hontarik landan badela bertze mundu bat.
Tt Onsa 175.
Zu zare Jainko Jaunaz landan / erregiña nobleena.
Gç 142.
Adamen bekhatütik landan gure sortzia theiü eta maradikatü zela.
Bp II 103.
Prozesione baten egitia [...] hilabete bakhoitzeko bigarren igantez oroz, bezperetarik landan.
Mercy 16.
Jinkuaz landan Birjina Seindiari behar baigira adresatü prinzipalki.
CatLan 73.
Emazie batailla bat, / eta gero hanti landan / harzara danza bat.
Xarlem 1467.
Komünionetik landan egiteko aktiak.
UskLiB 107.
Aphezetik landan Confiteor-ra erraiten düzünian.
Ib. 30.
Ara zijoazten, osteka, erdi mozkortuak, yauregian eginikako bazkari nasai artatik landan.
Lh Yol 26.
Hatsarretik landan ez natzaion behatu, hain baitzen zoroa [ipuina]
.
Mde Pr 86.
v. tbn.
AR 230. UskLiB 39. CatS 30. PierKat 61.
(Tras gen.).
Seigarren kapitülia. Aitzinekoaren landan ber igantian edo Domi Sainthorez erraiteko.
Bp II 127.
Zergatik espiritü saintiaren landan ezarten düzü Eliza?
Ib. 81.
Samuelen herioaren landan.
Egiat 171.
Komünioniaren landan egon zite oren erdi bat Jinkuaren erremestiatzen.
UskLiB 79.
Zer egin behar da konfirmazioniaren landan?
CatS 117.
(Tras oración subordinada con el suf. -(e)n
).
Zer egin behar da kofesatü giren landan?
CatS 13.
(Tras tema nominal nudo).
Gure Salbadora, bere bitzaraite landan, berrogei egün lürrian egon dela.
Egiat 183.
Egüberri landan.
UNLilia 23.
(Tras part.).
Zer egin zien Apostoliek Espiritü Saintia errezebitü landan?
CatS 31.
b)
(BN-baig, Sal, S, R ap. A; SP, Dv (BN, S), H). (Precedido de instr.). Fuera (de), aparte (de); excepto. "Hartaz landan, excepté lui" SP. "Landan, excepté. Ce mot régit le médiatif. Jainkoaz landan" Dv. "Excepto, fuera" A.
Tr. Documentado exclusivamente en textos septentrionales.
Atheratzeintu obligazino hunetarik bastartak / ezkontzaz landan eta kanpoan eginak.
Ax 361 (V 239).
Badela gauza handirik neurri eta fingabeko ontasunaz bakhoitzaz landan.
SP Imit III 31, 2 (Ch kanpoan, Mst kanpo, Ip besterik
).
Nork ere utziko baidu bere emastea, adulterioaren kasuz landan, adulterioa egiñarazitzen dio.
He Mt 5, 32 (Lç salbu, Dv lekhat
).
Hari atsegiñ egiteaz landan bertze deseiñurik gabe.
He Gudu 36.
Zu zaitut, Jainkoaz landan, ene kontsolazione guzia.
Lg II 119.
Haren gogara egiteaz landan bertze plazerik gogoan izan gabe.
Mih 48.
Uholde bat egorri zuen, zortzi justuz landan bertze guziak itho zituena.
Brtc 148.
Robespierre eta Jourdan / gizonen etsaiez landan.
Monho 64.
Jesu-Kristoz landan bertze nihork ukhan eztuen pribilejio batez.
Dh 262.
Oro zilhegi, hiltze eta ebastez landan.
Hb Egia 125.
v. tbn. Harb 430.
(Tras ablativo).
Bazkoz zure errotorak obliga zaitzake herrian kofesaturik errezibitzera; handik landan zilhegi zara non nahi.
Harb (ed. 1690) 451.
LANDARA
Tr. Documentado desde Beriain en autores alto-navarros y baztaneses; tbn. aparece en guipuzcoanos como Aguirre de Asteasu, Iztueta, Lardizabal, Zabala, Beovide, y algunos otros meridionales del s. XX.
a)
(AN, L; Lar, Añ (AN), Izt, H). Ref.: Bon-Ond 167 y 171; A. (Precedido de ablativo o instrumental). Aparte (de), además (de). "Además, orrez landara " Lar, Añ. "A más de eso, orrez ganera, landara " Izt. "Landara, sobre, a más" Izt VocC . "Outre, en outre, outre que. Esan dizunaz landara " H. "Excepto, fuera de. Onetzaz landara " A. En AxN se explica parte bat bedere (526) porbeste zenbait kausaz landara .
Sakramentu sanduak errezebitzeas landara.
Ber Trat 108v.
Zer debekatzen du ez iltzeas landara?
El 55.
Yainkoaren grazias eta auxilios landara.
MurSerm
70.
Jangoikoaren ta bekatárien Ama, ta gure esperánza solla ártas lándara.
LE Prog 104.
Kredoak dionaz landara.
(309).
LE-Ir.
Nizaz landara edo osteronzean ez dezu izan bear Jainkorik.
AA II 9.
Zeruaz eta Infernuaz landara, bada berze lekurik?
CatB 74.
Belaunak indartsu eta ankak ariñ izateaz landara.
Izt C 218.
Zeñak larogeita bi libra urre zituen, asko diamante balio andikoaz landara.
Lard 193.
Bizi ontaz landara badela bertze bizi bet.
CatUlz 21.
Beragandik landara edo kanpora.
Inza Azalp 92.
Yainko bat bakarra dala, ta artaz landara eztala besterik.
Ir YKBiz 396.
Oiñazeaz landara badu gizonak beste zerbait jasan bearra.
Vill Jaink 120.
Hitzaurreaz landara beste hitzaurre edo erdiko hitz bat.
MEIG III 59.
v. tbn. Añ CatAN 27. Zab Gabon 80. FIr 30.
(Precedido de ablativo o instrumental).
Fuera (de) (con o sin expr. de movimiento).
Urte buruan izan zan Aita Santu onezaz beraz elizatik landara botia.
Bv AsL 64.
Nik al detanaz, ez det emendik landara oñik mugituko.
Ib. 81.
Augustiñ bere izkuntzaz landara mottel gelditzen dala.
Or Aitork 5.
b)
"Après, au sortir de. Barazkaltzetik landara, après, inmediatement après dînner" H.
Arrastan zorzietatik landara.
MurSerm 90 (v. otro ej. en las misma pág.).
LANDARAKO
(Tras instr.). De fuera de.
Euskal-erriaz landarako toki guztietan adoratuak izandu dira gezurrezko Taiu ustelkor modu askotakoak.
Izt C 209.
Orduz landarako kantu garratzakin atsekabetzen zuten oek Santua.
Bv AsL 160.
LANDATIK.
"(De) fuera, landatik" Lar.
LANDAZKO.
Vegetal.
Aize aratzenaren / landazko ontzi bikain.
"
Anfora vegetal"
.
Gand Elorri 64.