1.
(
gral.; Lcc, Volt 56, SP, Urt I 93, Ht VocGr 318, Lar, Añ (V, G), Arch VocGr , VocBN, Gèze, Dv, H, VocB
)
Ref.:
A; Iz UrrAnz, ArOñ, Als, UrrAnz ; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 45 y 168.
Caldo.
"Cozina caldo, saldea
"
Lcc.
"Bouillon, potage. [...] Ozar gonbidatu gabia salda beroz erretzen omen da
"
SP.
"
Haragi, oilo, baratxuri, phorru salda
"
H.
"
Saldeari zurrutadea ta artoari usikadea (V; msOch), al caldo sorbido y a la borona dentellada"
A.
"
Salda hun baten egiteko, behar da: mu! hu! be! uxu!, pour faire un bon bouillon, il faut [...]"
Lh.
"Buenas palabras y ningún auxilio. [...] Kutxi, kutxi: salda asko ta koipe gutxi (G-azp)"
A EY III 91.
"
Salda gaziya, el caldo salado"
Iz Als.
.
"
Amarretan saldia artzen dau, eguardira arte gosiari eutsitzeko
"
Etxba Eib.
.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. En
DFrec hay 16 ejs.
Maira datorrenean, barriz, / baba zigorrez saldea.
Lazarraga A24, 1196r.
Salda baga altamia oza[.]tan ez dilist.ia.
RS 543.
Non salda <s->, han zopa <s->.
O Pr 339 (tbn. en Alz Burr 15 y Anab Usauri 14).
Oilo zaharrak salda [escrito con s alta] ona du egiten.
Ib. 359.
Ezi eztaite batheia arrosa hurez, saldaz [...] ez eta belharretarik elkhiten direnez.
Bp I 61.
Salda, zukua edo edaria ar-erazteko.
Mb IArg II 342.
Eta egija esateko obia da lapiko gaziko salda urdai, ta zezin galantakaz egina, geeli argaltxa ta txatxarrakaz egiña baño.
Mg PAb 112.
Urte asko da urik edan eztodala saldaan ezpada.
Ib. 55.
Gauza egiñ eta, bethi hek bazakiten zer egiñ: / ondotik kritika, abisu, letzioa eztute falta, / euskaldunak dioena bethi hill eta salda.
Gy 85.
Antxume bat egosi eta salda eltze batean ipiñi zuen.
Lard 126.
Elizaren kontra erran ahal guziak, erran ziren lehen lau mendetan. Geroztikako asiki guziak, salda arreberotua bezala dire.
Hb Egia 142.
Harotz eta kantari zaharrek bethi khalda zuten zintzurrean, gaztek gaitz bera dute eta salda bera galdetzen.
Ib. 136.
Bazkaitan katillu bat / salda.
Bil 150.
Sobera idortzen bada, emozu salda edo ura eta utz zazu ontsa lehertzerat.
ECocin 44.
Salda hurrupa bat.
Laph 250.
Katillu-salda ardoarekin / gorputza sano eduki.
Xe 262.
Izanarren gozoa / oiloan saldea [...].
Azc PB 191.
(s. XX)
[Zaldun oietako] batzuek, ozta ozta irabazi dute baburrun saldaterako.
Ag G 162 (v. tbn. 179).
Etzuten andreak orrelako gauzetan sartu bear. Aien ustea ta malba lorien salda otza, or nunbait.
Ag EEs
1917, 172s.
Ausina salda.
StPierre 29 (v. tbn. 24).
Aragi-uzteko aginduak, aragia ta aragi-salda artzea debekatzen du.
KIkG 62.
(v. tbn. Urruz Urz 22 aragi-salda)
Ez othe du oilar zaharrak egiten, saldarik hoberena?
Ox 204.
Itzegin du yaio / erantzungo zaio, / muturra seriyo, / gezurra dariyo, / salda gatzik gabia / eztu baliyo.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 138
).
Apho-harmatu hunekin eginikako saldatik edan behar du zure alabak.
Barb Leg 135.
Aza-salda.
Or Eus 28 (v. tbn. Tormes 67).
Ta agian i baño geigo alegintzen dek Enrikeren on billa. --Illda gero, salda bero.
ABar Goi 70s (v. tbn. el mismo refrán en Sor AuOst 100 y Anab Aprika 16).
Gero Idronerat soldado, hiru ilabethe iragan baitzinituen, armadako saldaren jastatzeko doia.
Lf ELit 337 (v. tbn. Murtuts 26).
--Are! Jazak salda hori, ta bakea.
JEtchep 40.
Salda beroa ta baso bat ardo [...] ordaindu bear izaten zion.
Etxde JJ 32.
Artoa ta esnia ta berakatz-saldia ta.
And AUzta 99.
Salda bero pixka bat artu.
NEtx LBB 60.
Gelditu ote zen Jatsun eta sartu salda xorta baten edateko Laskorreko sukaldean?
Ardoy SFran 84.
Gostu hobea hartzen / auzoko saldari.
Mattin 86.
Alako batean, saldak ekarri zuan bere ondorena.
"El brebaje"
.
Berron Kijote 189.
Ezur zikiñak egositako eltzetik, salda garbirik ez.
EZBB I 115.
Salda beroa ardo-txurrupa batekin.
Ataño
TxanKan
139.
Txauri, salda xorta bat badut biziki huna egina.
Etchebarne 44.
Ekarri eben oiturazko salda, patata, aza-trukutz, sebo bildriz batzuk uretan dantzan.
Gerrika 102.
v. tbn.
DurPl 98. Añ LoraS 147. Astar II 238. AstLas 32. Etch 320. Echag 106. AB AmaE 217. A BeinB 45. HU Zez 118. Itz Azald 115. Kk Ab I 11. A Ardi 96. Noe 95. Lh Yol 22. Otx 170. Zub 61. JE Ber 26. Zerb Azk 84. Bilbao IpuiB 258. SM Zirik 24. Erkiag BatB 167. Etxba Ibilt 472. Xa Odol 148.
Bota ontzi batera azukre asko ta kapea ta esnea, sutan gal-gal egin arte jarri ta salda lodi beltz ura marmol-arri batean zabaltzen zuten. Anab Poli 76 (cf. SALDA LODI).
Emakumea bada / matz-salda-zalea, / aldean daukaz beti / buruko alea / ta esteak korroka.Azc PB 105.
2.
(V-gip)
Ref.:
Etxba Eib; SM EiTec1157; Elexp Berg.
.
Hierro fundido.
"En la industria, el metal fundido. [...] Burdiñia urtuta gero, saldia botatzen da moldietan, después de fundir el hierro se vierte el caldo en los moldes"
Etxba Eib.
.
"
Aspaldi eztala Bergarako labetan, saldia jausitxa biargin bat arrapau ta urtu ei eban
"
SM EiTec1 157.
"
Altos Hornosen iru lagun il zien gaiñera saldia jausitta
"
Elexp Berg.
.
v. BURDIN-SALDA.
Burni berria egiteko salda laster aterako degula, uste det.
NEtx Antz 13.
3.
"
Bestiak saldaak urten doskue, los demás (huevos) nos han resultado sin pollo"
Iz ArOñ.
.
BARATXURI-SALDA,
GARAGAR-SALDA,
LOKA-SALDA,
OILO-SALDA,
OKELA-SALDA,
ORE-SALDA.
v. baratxuri, garagar, 1 loka, oilo, ore...
BEGIKO SALDA.
"(L-ain), legaña fresca" A.
SALDA AMORRATU.
"Salda amorraua, café (G-azp)" A Apend.
v. tbn. A EY III 256.
SALDA BEGIDUN.
Caldo con ojos (de grasa).
Lenbizi eman izan zan "salda begiduna" edo oilo-milgorrak sortzen dituan begi txikiak bezelako maixpuilo koipetsu batzuz
beterikako salda gizena.
Lh Yol 21.
Salda begiduna nola egin biar zan atzerritarrari
xeatzen ionala.
Ib. 25.
SALDA BELTZ
(beltx L ap. Lh). "Café (plaisanterie)" Lh.
Goizean-goizean akeitta, salda baltza edo kapea artzeko ontzi egoki ta ederra da.
Onaind EEs
1930, 202.
SALDA ERPIL.
"Salda erphila (L-ain, BN-baig), caldo insípido" A. "Salda erphil (BN), bouillon peu nourrissant" Lh.
SALDA FRESKO.
"Tisane" Dv.
SALDA-GAIN.
Superficie del caldo.
Hoilli deia salda gaña?
Const 37.
Mei eguna diagu etxean maizegi; / gure salda-gaiñak ez dik ainbeste begi.
Or Eus 39.
SALDA GARBI
(V-gip ap. Etxba Eib). Caldo hecho con carne de ternera o pollo, sin cerdo. "Caldo de cocido con garbanzos. Salda garbixa ateratzen detsagu lapikuari sopa on bat eitteko" Etxba Eib.
Maisuba, eztago emen salda garbi, geli ta olluaz eginik.
Mg PAb 111.
Uste dozu neure etxian bere beti artuten dodala salda garbija, ta jan geeli gazitu bagia?
Ib. 111s.
Umearentzat euki eroen salda garbia.
A BGuzur 46.
Artu zuten abade ta etxekoak salda garbia.
NEtx LBB 60.
--Etzaitiala berotu, Mikolaxa; onla ezer eztakitenak despreziatu egin biar dira. --Zu, salda garbi! ez gero neri etorri koplakin, aitu dezu? Iraola 27.
SALDA-GIZON.
"Salda-gizonak, hombres ahorradores, que gastan poco" Iz ArOñ nota.
SALDA GORRI
(Ref. al vino tinto).
Afarian aientzat izanen da âmena. / Salda gorria bada Anton Kokorena / berotzeko bere ta lagunen barrena.
"Caldo rojo"
.
Or Eus 364.
SALDA ITSU.
"(BN-ciz), caldo sin ojos" A.
SALDA LASTER
(L, S ap. A; Dv, H, Foix). "Bouillon improvisé" Dv. "Bouillon vite, fait avec oignon ou ail, soupe et huile ou graisse en une poêle" H (s.v. laster). "Caldo de borrachos, cierta mezcolanza de ajo, pimienta, requesón, etc." A. "(Soupe à) l'ail" Foix. v. laster-salda.
SALDA LODI.
"Potaje"
VP
88r.
SALDA MEHE EGIN.
Sacar flaco provecho, hacer mal negocio.
Hiriaren inguruko kantonamendu guzietarik heienganat dituzte igortzen giranoia nolazpait tapatu zakotenak. Salda mehe egin lezakete halere delako ofizialeek, ez balituzte halaber artatzen, tresna egokietan, zintzur, sudur eta beharri barneak.
JE Med 69.
SALDA ON.
Caldo hecho con carne de ternera o pollo, sin cerdo. Cf. SALDA GARBI.
Oi epelean geldi-geldi egon da ama-alabak emon eutsezan salda on da palaguakaz, pitin bat bere tentunera etorri zan.
Ag AL 84.
Zabaldurikan daukagu pama / ollo-zaleak gerala, / salda onaren zale besterik / iñor ezpalitz bezela.
Urruz Zer 62.
Salda ona egiten da bethitik gure etxean.
Barb Sup 18.
Zaharrendako salda ona ta gaztentzat amodioa.
Xa Odol 303.
v. tbn. It Fab 252. Tx B II 136.
SALDA HUTS.
"Cocina, caldo líquido, salda utsa" Lar.
XALDA
(Forma con palat. expr.).
Entzun-uste du mustioaren / irakiña kupelean: / alako xalda berorik ez da / eiten iñongo eltzean.
Or Eus 383.