Harremana

    OEH - Bilaketa

    5777 emaitza gizon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (103)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zamari.
    etimologikoa
    Etim. De lat. sagmariu.
    sense-1
    1. (BN-ciz, Ae, Sal, R; Saug Voc , SP, Deen I 165, Ht VocGr, Lar, VocS 131, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, Zam Voc); zamai (S) Ref.: VocPir 402; A; Lrq; ContR 523 y 534; EAEL 81; Gte Erd 2.
    Caballo. "Descabalgar, zamaritik jatxi" Lar. "Zamari gazteari zaldun zaharra (S), a caballo joven, viejo caballero" A. "[Padre] caballar, zamario" Mdg 149 (sic, seguramente errata por zamaria). Tr. Documentado desde el s. XVI en textos septentrionales (con mayor frecuencia en suletinos) y navarros; fuera de éstos, sólo hay ejs. claros en Arrese Beitia, E.M. Azcue y Aresti. En DFrec hay 6 ejs. de zamari.
    Zamariei bridák ahoetara emaiten drauztegu. Lç Iac 3, 3 (He zamari; TB, Dv, Ol, Ker, IBk, IBe zaldi). Hortik yalgiz geroz, zamariak pentsaraziten dirauztazu . Echaux 155. Arraiotzetik bein zamari bat juan ginduen. (Sumbilla, 1597). ConTAV 5.2.5. Nola zamarira igan bakhar zaldun gazteak. EZ Man I 45. Etzarela zamaria eta mandoa bezala adimendu gabe. Harb 324s. Zamaria gazte deiño hezten da. Ax 87 (V 59; tbn., con alguna variación, en ES 181). Zamariak joan direnian, establia zerra. Saug 65. Zamari, plumaia, blanxeta edo koleta hantu eta ixurtu batetarik [bere balentia maillegatzeaz] . SP Phil 199. Zamalduna eta zamaria. Tt Onsa 55. Zamari, behor, urde eta berze azienda guziak. Mong 590. [Arxipizpiku] haren zamariaren azpira ihesi. He Phil 134 (Echve Dev 160 zaldi). Yautsi zen beraz zamaritik. Lg II 397. Uste ziana bere südürra zamari bat zela. Egiat 233. Zamari bat bridarik gabe bere beitharik norat nahi joaiten duzu. AR 71. Ekar ahal ditzaketen harmak, harnesak edo zamariak. (1793). (In MEIG I 252). Nik uste diat ni ta nere zamaria bardin izain garela orduan (il ondoan). (167). LE-Ir. Laur zamariren artian / bertan eskorteratü. Xarlem 1347. Eihartx' huñez eta Miñau zamari handin. Etch 270. Zamaria eta astoa. Gy 125. Bulharretik hartzen du zamari gaxoa. Hb Esk 221. Ene zamariak behar dik üda borthian phasatü. ChantP 350. Astoak pentsa arren dala zamaria, / eta ariñ egiten bera nagusia. AB AmaE 409. Ezari zien zamari baten gainen. Ip Hil 86. Zamari eta zezen korrida guziek ez omen dute hori balio. Zby RIEV 1908, 84. Lekondarrak aurdikitzen du bere burua lurrerat, han ihalozkatzen da zamari bat bezala. JE Bur 32. Zamaria alhatzen ützi zian bere laxiala. Mde Pr 123. Bere zamariaren zelara lotu zuen. Arti Tobera 287. Zonbaitzuk bazutela zamari xuriaren itxuraren azpian ibiltzeko ausartzia, laminek bezala. Herr 31-11-1964 (ap. DRA ; la ref. es incorrecta). Agertu zen lurrian zamari bat ilik. ZMoso 49. Behi, bohor, zamariak. Casve SGrazi 90.
    v. tbn. Etchart 8.1v. Gç 44. AstLas 41. Arch Fab 167. HerVal 206. Balad 107.
    azpiadiera-1.1
    (V, L, B, BN, Sal, S, R; Urt III 432, Lar, Añ, Izt 22v, H), samari. Ref.: A; Lh. Bestia de carga. "Acémila" , "caballería, bestia" Lar. "Cabalgadura" , "jumento, bestia de carga" Lar y Añ. "Zamaria, cabalgadura, cargador [este último término parece la explicación etimológica]" VMg XV. Tr. Documentado en la tradición meridional desde finales del s. XVI.
    Samarien ostikoa da gestoa, nok berak ar bez bere idekoa. "Coz de rocín". RS 363. Zamarija da zamatu, edo batzuben berbeeta txaarrian, kargauta duana. Mg PAb 183. Baldin bazeunkaz abere, zamari edo zaldi bi ta karga bi, ez liteke izango zorakeria kargarik astunena argalenari emotea? Añ GGero 134. Ai, zaldi laztan, lagun zamari! / il bear yoat pisuaz. Zav Fab RIEV 1907, 541. Gerora astoak zaldia zamari / eginik dakus, ta arroa zimaurdun. Ib. 95. Zamari edo zama-abereak. Izt C 183. Erri-bilduetan arkitzen dira zamari mueta guztietakoak zer nai lanbidetarako. Ib. 183. Egin bitza lurrak anima bizia bere motan, zamariak, eta arrastakariak, eta lurreko abereak beren moten araura. "Iumenta". Ur Gen 1, 24. Norberak nekea ta besteak epea, norbera zamari ta ondorengoak zaldun. Ag G 370. Abere enda guzitarikoak arkitzen dira, abeltxe, abelgorri, mando ta bertze zamari aunitz. Bera EEs 1915, 227. Euskaldunaren zamaria. "La mula" (Quijote IX). AIr RIEV 1928, 603 (Anab ib. 610 mando). Zamarientzat bastak egiten. 'Bêtes de somme'. Or Mi 6. Zenbat gura dozu emon dagixudan zeure zamari orren ordañez? "Somaro". Otx 178. Zamarijen txilin-otsa. "Acémilas". Laux AB 77. Zamarien antzera lan-egin bear dabe-ta. Eguzk GizAuz 134. Osaba zetorrek biar zamariarekin, enetzako janari, arropa eta gaiñerakoak erakarki. Etxde JJ 6. Gorputz-eramailleek zekarten zamari artatik arturiko jaki-ontzi bat. "Acémila". Berron Kijote 213.
    azpiadiera-1.2
    (AN? ap. A; Deen II 144).Yegua.
    azpiadiera-1.3
    (AN-ilzarb-olza, Ae; VocB (AN-ulz)) Ref.: Bon-Ond 142; A Aezk 300.
     Caballo castrado.
    azpiadiera-1.4
    "(BN-mix), poulain" Lh.
    azpiadiera-1.5
    "(R), caballo, una de las cartas del naipe" A.
    azpiadiera-1.6
    (Tema nudo, fig.).Cosa o persona que acorta el camino, que aligera, hace más rápido.
    Lagun elhatari, bideko zamari. "Sert de monture". O Pr 291. Lagun eletari, bideko zamari, diño Lapurtarren esakune batek. Bizkaian, kontu-kontulari bideko zamari, esan daroagu. A BeinB 42. Joan eta joan gibelat bizpahirur egunez, beldurra zamari eta gose-egarriak bideko lagun. Zerb Gerlan 23. Gauerdi gainean, ilhun beltza zamari, ixil ixila hurbildu ziren Madianitetarat. Zerb IxtS 47.
    sense-2
    2. "(G-azp), contrabandista" A.
    Joan Kruzen aita beregandu zan zamaria edo kontrabandista arkitzeko. Zubill 91.
    sense-3
    3. "(BN), terme de numération et d'élimination dans un jeu d'enfants. Baga, biga, higa, laga, boga, sega, zahi, zohi, bele, harma, zamuka, zamari, dutxulu, beharri. (Celui sur lequel tombe le mot beharri sort du groupe)" Lh (s.v. zamuka).
    sense-4
    4. (Uso adj.).De carga.
    Probinzia onetan komunkiro jaio ta azi oi diran abere eskurakoiak dira abere txea edo geria, abelgorria, abere zamari edo zamarakoa, eta azienda beltza esaten zaion aberea. Izt C 167. Atzaparka ari bait zan mando zamari baten zama-artetik artu ta artu. Berron Kijote 211s.
    azpisarrera-1
    AZPIKO ZAMARI. Caballo para montar.
    Bazituen berrogoi milla zamari uztarriko, bertze hamabi milla azpiko. Lg I 329.
    azpisarrera-2
    ILTZEKO ZAMARI. "Zamari itzakoa, cheval encloué" SP. v. ITZE-JO (s.v. iltze).
    azpisarrera-3
    UZTARRIKO ZAMARI. Caballo que tira de un carro.
    Bazituen berrogoi milla zamari uztarriko, bertze hamabi milla azpiko. Lg I 329.
    azpisarrera-4
    XAMARI (B, S). Ref.: A; Lrq. "1.º (Sc), potro, caballito. Dim. de zamari; 2.º (B), potranca" A. "Poulain" Lrq.
    Arima salbu-eta haren semeak iduri luke etxeko xamari sortu berria, ari baita jauzi eta puttinga, pentzean. SoEg Herr 16-4-1964, 1. Aldi batez xamariak txaskatu zuen xakoa ardoz beterik eta zapartatu zuen. ZMoso 62.
    azpisarrera-5
    ZAMARI-BUZTAN (Urt, H). Cola de caballo (planta). "Anabasis, [...] zamar buztana, zamar buztan belharra" Urt II 72. "Queue de cheval, prêle des marais" H.
    Zamari buztana deitzen den belharra kausitzen dena erriperetan. Mong 594.
    azpisarrera-6
    ZAMARIETAKO. Perteneciente al ganado equino.
    Susara dago, esaten bada, gauza jakiña da abelgorria dala. Yel dago, aditzearekin bakarrik daki, zamarietakoa dala. Izt C 168.
    azpisarrera-7
    ZAMARI-FERRA. Herradura de caballo.
    Bi zamari ferra. HerVal 147.
    azpisarrera-8
    ZAMARI-GAIN. "Andabatae, [...] zamari gáñean begiak itsuturik armetan, arma kolpeka hari direnak" Urt II 82.
    Nola dire huzartak, zamari gainean, / airosago agertzen, ezen ez lurrean. Hb Esk 218. Urten eben etxetik / zamari-ganean. Azc PB 145.
    azpisarrera-9
    ZAMARI-GIZON. Centauro.
    Au da zamari-gizona, / edur-mertakataria ona, / zeinen ilean / ilten direan / patari lau oinekoak, / onduteko lapikoak. Azc PB 290 (se refiere al símbolo de Sagitario; in Ur PoBasc 228 gudari gizon).
    azpisarrera-10
    ZAMARI-GOROTZ (S ap. A; Lar). "Cagajón" Lar. "Estiércol de caballo" A.
    azpisarrera-11
    ZAMARI-JENDE (-gente R-vid ap. Mdg; zamalgende Sal ap. VocPir). Ganado caballar. "Chevaux, ânes, etc." VocPir 362. "[Raza] caballar, zamari gentia" Mdg 149 (opuesto a mando gentia, asto gentia, etc.).
    azpisarrera-12
    ZAMARI-ONGARRI (zamalongarri Sal, R ap. A; Dv). "Estiércol de caballo" A.
    azpisarrera-13
    ZAMARI-PILDAHUTS. A pelo (montar). "Zamari filda huts, cheval nu" SP. v. pildahuts, zaltuts.
    azpisarrera-14
    ZAMARITIKO.
    Agiri-asko ezpa-zerakusan ark, zamaritiko izen ori oartasun aundiz ta ezin egokiago jarria zuala! "El nombre de Rocinante" (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 209.
    azpisarrera-15
    ZAMARI XURI. Nombre de un entretenimiento durante el despojo del maíz.
    Lana [artho xuriketa] bururatu ondoan, jostagailu bat bazen, gaztenen jateko denboran: "zamari-xuria". Herr 22-11-1956, 2.
    azpisarrera-16
    ZAMARIZ (Urt II 82, Lar, Añ). A caballo; en bestia de carga. "Cabalgar, andar a caballo, zamariz, abekariz, zaldiz ibilli" Lar.
    Oñez ala zama[ri]z ala itsasoz ala leihorrez zoaz? Volt 205. Bihotzeko eritasunak [...] zamariz heldu dira, [...] bainan oinez bihurtzen dira. SP Phil 21s (He 20 zaldiz). Igaraiten zela zamariz zubi haren gaiñian. Tt Onsa 54. Zamariz zohan aldi batez. Lg II 397. Jupiter eta Buljifer jin zamariz. AstLas 13. Zamariz jin Martila, Denisa, Boligant. Xarlem 257. Zamariz ala oinez gerlari lehenak. Hb Esk 13. Astekaria zamariz, asto-mando-gainean, dakarkiela. A Ardi 3.
    azpisarrerakoSense-16.1
    (Subir, etc.)a caballo.
    Zamariz igañik, jin zazkit ikhustera. ChantP 8. Anaie artekua zamariz igaraile. Ib. 286.
    azpisarrera-17
    ZAMARIZKO. De a caballo, ecuestre. "Ab equitatu firmus, zamarizko soldadu bezala fermu" Urt I 9. Cf. zamarizko.

    zamari

    zamari
    << ZALDI-GIZON 0 / 0 ZER GIZON-MODU >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper