Azpisarrerak (sarrerak) (103)
jaungoiko.
Tr. De uso general al Sur desde los primeros textos; su empleo es poco frecuente al Norte, aunque se documenta en autores de todas las épocas. Jaungoiko es la forma más empleada en todas las épocas y dialectos (salvo para autores alto-navarros en los que jangoiko parece algo más frec.) y se atestigua ya en Lazarraga y Refranes y Sentencias (tbn. en Betolaza, Capanaga, Micoleta (14r) y Nicolás de Zubia). La variante jangoiko se documenta tbn. en autores vizcaínos (ya en VJ), con menor frec. que jaungoiko . Al Norte hay tbn. jangoiko en Dechepare (junto a un ej. de jengoiko (33)) y Materre. Hay (junto al usual jaungoiko) algunos pocos ejs. de jangoiko en el guipuzcoano Agirre de Asteasu (III 393, CCErak 46), tal vez erratas. La forma jangeiko se documenta en textos roncaleses ya desde el s. XVI (BruR 106; junto a un ej. de jangoiko). Emplean jongoiko Etcheberri de Ziburu y Gasteluçar. Hay además jaingoiko en OrdFr (143) y en UrdanAuz (53, junto a un más frecuente jan-); jangoigo en las escrituras de Andramendi (160); algunos ejs. de jaunkoiko en la doctrina de N. de Zubia (147 y 148) y en Aguirre de Asteasu ((III 364), en ambos junto al frec. jaungoiko), y kaungoiko en Azkue (BGuzur 137). Harriet recoge tbn. en su dicc. la forma ongoiko, citando a Etcheberri de Ziburu (Man II 133), pero se trata, sin duda, de una errata poriongoiko . En Beriayn hay además, junto al general jaungoiko, un ej. de jaugoiko (Trat 69v), y dos de joaungoiko (Doc 115r, 117r), seguramente erratas. En DFrec hay 112 ejs. de jaungoiko, 40, dialectales vizcaínos, de yaungoiko y 1 de jangoiko .
1. (V, G, AN; Lcc, IC 441r, SP, Urt I 215, Lar, VP 47v, Añ, Arch VocGr (y-), Dv (G), H (V, G)), jangoiko (V-m-gip, G, AN-5vill-ulz-egüés-olza, Ae, Sal, R-uzt; Añ, Dv (AN-mer), H), jangeiko (V-al, R), jongoiko (H), jengoiko , jaungeiko (R-uzt), jaugoiko (VocB), juangeiko (R-uzt-urz), jaunkoiko , jangoigo . Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 1; A (jaungoiko, jangeiko, jangoiko); ContR 520 y 531; Iz ArOñ , Ulz (jan-), R 291;; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg (jan-); ZestErret.
Dios (ref. al dios único de los cristianos y la Biblia). "Jaungoikoa, Señor de arriba y otras veces dicen Gurejauna, que quiere decir nuestro señor" Gar IV c.v. 41s (I 93). "Y el nombre con que nos los dieron a conocer fue Iaungoikoa" Ech 16. "Verbo divino: (c.) [...] Jangoikoaren berbea" Añ. "Según Dios: (c.) Jangoikoari dagokanez" Ib. "Jaungoikoari erreguz, bearrari mailluz (V, ms.). [...] Jaungoikoa ezta aazkor, bai berankor (V, ms.), Dios no es olvidadizo pero si tardío" A. "Betikoa Jaungoikoa, el de siempre (sólo es) Dios (V-ger-m-gip). [...] Dei Jaungoikoari ta eutsi kabikoari, a Dios rogando y con el mazo dando (AN)" A EY III 30. "Errosarioak saldu ta kartak erosi ta Jaungoikoaren grazian bizi (G-azp)" Ib. 30. "Yaungoikoa, bat eta bera naikoa (V-arr, G-azp). [...] Gizonak ekin da Jaungoikoak egin, el hombre trabaja y Dios hace (V-m). [...] Yaungoikoa emonzalea, gizona arrainzalea (V-m). Yaungoikoa, gauza guztien gainekoa (V-ple, G-azp-goi)" Ib. 31. "Jaungoiko asarria, Dios, Señor de ira" Etxba Eib. Cf. quizá Iauninco, en una estela funeraria vizcaína del s. XI ó XII (TAV 2.1.2, donde se comenta la hipótesis de Urquijo, seguida por otros autores, según la cual jaungoiko sería una forma secundaria y debida a etimología popular). v. jainko.

Jangoikoaren apostru. PaterN 5. Iangoikua lauda ezak gauza ororen buruian. E 45. Adi, adi, ze jaun goikoa dagok adi. " El Señor de lo alto" . RS 1. Edozein beretzat, ta Iaungoikoa oroentzat. " Dios" . Ib. 256. Mandamentuak Iaun goikoaren legekoak. Bet 10. Ala ordenaturik / gure Jangoikoak. CancVizc 367. Konfesatzen dugula dela Iaungoiko bat. Ber Doc 97r. Iongoikoa othoiztu. EZ Man II 199. Iaungoikoa amaetea gauza guztien ganean. Cap 8. Jangoikoaren esana egin. Mb IArg I 161. Nere Egille ta Jaungoiko ona! Cb Eg II 20. --Kristiñaua zara? --Bai, Jangoikoen graziaz. Cb CatV 13. Jaungoikoaren eskuetan osoro jarten naiz. Gco I 421. Jaungoikoak egiñak dira itsasoak. AA III 312. Gorde biar ditu bada Jaungoikoaren agindubak. fB Ic I 20. Juramentua eskeñi nizun, / Jaungoikoaren aurrian. Bil 53. O Jaungoikoa! ez arren utzi [...] hiltzen. Arr GB 25. Jaungoikoa ta Legezarra. AB AmaE III. Izan dedilla alabatua Jaungoiko gure Jauna. Bv AsL 399. Jaun-goikoa zurekin düzü. Ip Hil 70. Urliyak daukala Jaungoikoak baño jakituria geiago, berendiya dala Jaungoikoa baño artezago. Itz Azald 89. Jaungoikoaren lanak dirudie, izan be, gertaera orrek. Echta Jos 142. Ori Jaungoikoak baño bestek eztaki. Ib. 168. Iru persona distintoak eta Jaungoiko bat bakarra egiezkoa. CatUlz 15. Amabost lagun juntaturik / [...] banketetxo bat egin genduben, / Jaungoikoaren graziyan. JanEd II 131. Jaungoiko alguztiduna. ArgiDL 56. Jaungoikoaren bildurpean azitako gizona. Etxde AlosT 90 (22 Jaungoikoaren bildurrean ). Ori esan! Jaungoikoaren eskua dabilkigu emen garbi asko. NEtx Antz 57. Jaungoikoaren lege santua. MAtx Gazt 40.
v. tbn. v. tbn. Jaungoiko (sólo citamos para esta var. los autores septentrionales o navarros): Elizalde 126. Harb 383 (i-). Ax 121 (V 80) (i-). Hm 73 (i-). O Po 63 (i-). ES 87 (i-). SermAN 3r (1r jan-). He He 1, 8. Lg II 139 (y-). Monho 74. CatB 28 (y-). Gy 14 (y-). Dv LEd 72. Hb Egia 1 (y-). UNLilia 17 <jaon->. Legaz 8 (66 Jan-). Zby RIEV 1908, 205. Jnn SBi 37. HU Zez 175. Ox 120. Etcham 51. FIr 146. Iratz 30. Lf Murtuts 5. Ardoy SFran 354. Xa EzinB 81.
Jangoiko: Amendux 3. Elizalde 140, 154 y 168. MPortal 13 y 78. Mat 272 (i-). Cap 9. ASJU 1981, 101 y 103 (Urdánoz, 1687). El 86. Arz 19. Lar SAgust 13. Cb CatV 10. Oe 8. Zuzaeta 47. LE Prog 126. Añ EL1 128 y CatAN 4. Mg CC 188 y CO 284. fB Olg 13. JJMg BasEsc 233. CatLlo 67. CatAe 4. CatSal 9. Ag AL 58 (i-). Auspoa 97, 124. Tx B II 116. Yanzi 102. Alzola Atalak 111.
Jangeiko: CatR 31. Hual Mt 6, 30 (4, 6 Jaungeiko). Mdg 138.
Jongoiko: EZ Noel 34. Gç 117.
(En frases desiderativas). "Dios me valga. Jaungoikoak, Jainkoak lagun dakidala" Lar in Aq 1378. "Quiéralo Dios: (c.) Jangoikoak nai izan dagiala" Añ. "Dios lo quiera: Jangoikoak (V) gura dagiala" Ib. "Dios mediante: (c.) Jangoikoak nai izanik" Ib. "Jaungoikoa lagun dakidala, Dios me valga. [...] Jaungoikoa lagun dakizula (V), que Dios os ampare (fórmula que se dirige al pordiosero al no darle limosna)" A. Tr. De uso gral. al Sur.
Iaun goikoak libradu gagizan pensamentu deungetarik. Bet 3 (v. tbn. Cap (ed. 1893), 3). Iaungoikoak salba zaitzala, erregia. Ber Doc 133r. Zere senarraren konpañian Jaungoikoak urte askoz dizuela atsegin askorekin. CartNav 138. Jaungoikoak urte askoz konserba zaitezatela. Ib. 138. Jaungoikoak digula arren guzioi orazioaren doaia. Gco I 392. Jaungoikoak arren argitu ditzala. Gco II 6. Jangoikoak ezteigula itxi yausten. CatLlo 33. Jaungoikoak ara eroan gaigezala guztiok. Amen. CatBus 40 (v. tbn. Itz Azald 199). Jangoikoak dizula / luzaro osasuna. It Fab 68. Jaungoikoak diela betiko osasuna. Izt C 191. Jaungoikuak gorde zaizala [...] errukijaren Ama. Ur MarIl 35. Alako asko izatetik / Jaungoikuak libra gaitza. Bil 92. Jaungoikoak digula beti / zumu ain gozoa. JanEd I 115. Jaungoikoak erruki ditzala gajo oek. Arr GB 40. Zer egingo da bada! Jaungoikuak berekiñ dezala. Sor Bar 34. Jaungoikoak bedeinka dezala. Urruz Urz 31. Ni baño obea az, alabatxoa, Iaungoikoak gorde aiala ta. Ag AL 74. Iaungoikoak lagun daizula ta esker milla. Ib. 122. Jaungoikoak eman dizadala arren pazienziya! Moc Damu 116. Eztaiala Iaungoikoak gura izan, baiña [...]. A BeinB 42. Jaungoikoak zaindu gagizala onelango gauza bategandik! Itz Azald 162. Jangeikoak nai diola egin ditzein ezteiak. Mdg 139. Jaungoikoak emon daizula gurozun guztia. Echta Jos 82. Nai duanean joan dedilla, bejondaiola. Jaungoikoak gorde gaitzala. Ag G 315. Jaungoikoak lagundu daiotela. Ib. 202. Amets ori oraindik egi biurtuko dalako esperantzan gelditu nintzan, ta Jaungoikoak ala izan dezala. Urruz Zer 17. Jaungoikoak barka dizaidala! Ill Pill 27. Jaungoikuak laun dakizula. " Que Dios le ayude" . (AN-gip) Lek AEF 1924, 17. Nik esauat? Jaungoikuak parkatu daistala! Kk Ab II 69. Jaungoikuak eman dizula / osasuna jateko. Tx B I 164. Jaungoikoak ez dezala nai, bañan [...]. Salav 85. Lenak gorde ta berriak ugal dezazkizula Jaungoikoak. NEtx Nola 21.
"Duela Jaungoikuegaz! ¡que se vaya Dios! Se emplea en tono de repulsión" (V-ger) Ort Voc.
(En fórmulas de saludo). "Egun on Jaungoikoak emon, buenos días (nos) dé Dios (Vc)" A EY III 30. "Gabon. --Alan Yaungoikoak emon. Buenas noches. Así te las dé el Señor (V-ger-ple). [...] Gabon, barri on, Jaungoikoak emon (V-arr)" Ib. 31. "--Jangoikuak dizule egunon. --Baite zuri ere" Iz Ulz.
--Jangoikuak egun onak emon daijozala. --Bai zuri bere adiskidia. Mg PAb 43. Jaungoikoak egun on dizula adiskidea. Gco I 420. Jaungoikoak arratsalde on, Txomin. Zab Gabon 69 (v. tbn. en contexto similar, con verbo elidido, en Lek EunD 17 y Or Eus 366). Jaungoikoak diyela egun on. Moc Damu 34. Zu al ziñan? Jaungoikoak arratsalde on digula. Lek EunD 34. Jaungoikoak dizaizula arratsalde on. Etxde JJ 160. Gabon bat deigula gure Jaungoikoak. Erkiag Arran 142. Ongi etorri eta egun on / Jaungoikoak dizutela. Uzt Noiz 67.
v. tbn. Sor Bar 15. AB AmaE 356. Azc PB 175 (i-). Tx B II 99. Alz Ram 24. Lab EEguna 108. SM Zirik 118. NEtx LBB 60.
(Como primer miembro de comp.).
Geratu zan gizon eginik Jaungoiko izatea galdu baga. CatBus 43 (KIkG 17, KIkV 27 Jaungoiko izate ). Jaungoiko-zuzentasunaren garaitza erakusteko. KIkV 33. Jaungoiko gauzetan, dakizkinari entzun bearko da bada. Inza Azalp 24. Jaungoiko-bildots / erru bagia. Enb 100. Bakotxari beria, / Jaungoiko-legia. Ib. 90. Jaungoiko grazia. SMitx Aranz 183. Jaungoiko bidea artzera. NEtx Nola 20. Jaungoiko-argiz zareen / ezkerokoz eder. Gand Elorri 94s.
(Usado como exclamación).
Ala bada, nik orain, Jaungoikoa, / esango dot nola tratadu nauzun. Lazarraga A, 1141r. Erariya berriz, Jaungoikua! / illak piztutzeko modukua. Bil 79. Yaungoikua! esan neban, zenbat ezbear eta zoritxar ikusteko yaio gara. Or Tormes 49.
Eta beren amai esaten zien: Nere Jaungoikoa! Abere au izan ezpalitz [...]. Arr GB 146. Patxi da loturik damaten ori!! Ai gure Jaungoikoa!! Bera da, bera da! Apaol 124. Ene Jaungoikoa! Errege beste bada noski. Ag G 258. Kesus, Kesus, ene Jaungoikue! Kk Ab II 156. Gure Yaungoikoa! Ori ez duk siñestatzekoa. Or QA 81. Ene Jaungoikoa! Ik zerbait jakingo unalakoan etorri naun eta [...]. Etxde JJ 252.
2. Dios, divinidad (en general).
Bako, Venus ta beste milla gauza loi Jaungoikotzat adoreetan zitubeenena. fB Olg 141. [Erromak] nai euskuzan ekarri / guzur Jaungoikoak. Zav Fab, RIEV 1907, 93. Erri anitzetan adoratzen zuten Sua Jaungoikotzat. Izt C 209. Ikusiko da zein Jaungoiko dan gaur bere nausi / emongo diran [batalletan] . AB AmaE 185. Tiberiok naiko du paratu jaungoikoen artean. Otag EE 1884a, 310. Ordurañoko beren jaungoikotako iduki zittuen guztiak utzita. Inza Azalp 89. Dirua baño beste Jaungoikorik ez euken gizonok. Eguzk GizAuz 23. Basoihaneko Jaungoiko harrizkoa. Mde Po 69. Delfoko iaungoikoari. Zait Plat 88.
3. "Se distinguen tres clases de morcillas: delgadas [...] odolostia; [...] algo más gruesas llamadas mortzilla y las muy gruesas que reciben el nombre de jangizon o jaungoikua (G-azp)" AEF 1928, 18 (v. tbn. jangoiko aundixa y jangoiko txikixa nombres de tipos de morcilla, en Elexp Berg, s.v. buzkantz.).
ALA JAUNGOIKOA. Vive Dios (usado como exclamación). " Bi ordutan bukauko zin, bai, alajangoikua! " ZestErret. v. alajainkoa.
Nere txapela tellatuan, / ala Jaungoikua. Tx B 190. Ta orduan hil nuen / ala Jaungoikoa. Azurm HitzB 32.
(V-gip).
"Añadido piadoso con que se agradecen y corresponden las salutaciones. --Egun on, etxe ontakuori! --Baitta zeuri be, ala Jaungoikua! " Etxba Eib.
HEMENDIK JAUNGOIKOAREN AURRERAKO (Fórmula para encarecer la verdad de una una afirmación o la firmeza de una resolución). "Para aquí y para delante de Dios, emendik Jaungoikoaren, Jainkoaren aurrerako" Lar in Aq 1377.
JAUNGOIKOA HARTU. Comulgar. v. jaunartu.
Begira bada zer egiten dozun pekatuban komulgetan zarianian eta [...] garbitu zaitez Jaungoikua artu baño leenago. Astar II 238. Egija da ez nazala Jaungoikua artuteko duin. Ur MarIl 86.
JAUNGOIKOAGANAKO. Teologal. (No se han incluido en este apartado ejs. del tipo Jaungoikoaganako amodio, beldur, etc.)
--Zeinbat dira Jaungoikoaganako on-oidadeak? --Iru. Itz Azald 179.
JAUNGOIKOAGANANZKO. Teologal.
Birtute teologalak edo Jangoikoaganunzkoak. Cb CatV 59 (CatBus 35 Jaungoikoaganunzkoak, Legaz 49 Jangoikoganozkoak).
JAUNGOIKOAGATIK (Exclam.). ¡Por Dios!. v. JAUNGOIKOARREN.
Osatu egin naizu / Jaungoikoagaitik. DurPl 99. Ai, nagusi jauna! Jaungoikoagatik barkatu bezait. Sor AKaik 118. Ez eben ezer lograu / alegiñakaitik / bakia oba zala / Jaungoikoagaitik. EusJok II 95. Ixillik egon bei, Jaungoikoagaitik! Ag Kr 161 (v. tbn. 151). Jaungoikoagaittik, Martin, ezeik egin olakorik. Echta Jos 47 (v. tbn. 35). Atoz onera bizkor / Jaungoikoagati. And AUzta 147. Jaungoikoagatik, Andres! Nerekin ez al det naikoa neke? NEtx LBB 15.
Jaungoikoagatikan bada, ixildu gaitezen! Apaol 81.
JAUNGOIKOAGAZKO. Teologal. (No se han incluido en este apartado ejs. del tipo Jaungoikoagazko beldur, elkartasun, etc.).
[Birtute] teologalak edo Jangoikoagazkoak. Cb CatV 49 (CatBus 29 Teologal edo Jaungoikoagazkoak, Itz Azald 184 Jaungoikoagazkoak).
JAUNGOIKO AITA. Dios padre. "Jaungoiko Aitaketz, de parte de Dios Padre" A Morf 371.
Sinistetan dot Iaungoiko Aitagan. Bet 6. Jongoiko Aitaketz / salutatu zuen korteski. EZ Noel (ap. DRA). Sinisten dot Jaungoiko Aita alguztiduna. KIkV 11. (Legaz 2, CatUlz 4, KIkG 8, NEtx LBB 85 Jaungoiko Aita) Jaungoiko Aittak ala esan du. Inza Azalp 48.
v. tbn. Ber Doc 85v (i-). MAtx Gazt 21. Jangoiko A.: Mg CO 136. Añ EL2 222 (y-). CatAe 4. CatSal 5. Legaz 17. Jangeiko A.: CatR 29. Iongoiko A.: EZ Eliç 71.
JAUNGOIKOAK ASMA. Sabe Dios. v. JAUNGOIKOAK DAKI.
Jaungoikoak asma zer gerta diteken. NEtx Nola 29.
JAUNGOIKOAK BAKARRIK DAKI. Sólo Dios sabe.
Jaungoikuak bakarrik daki orrek egin daustazan kaltiak. Astar II 25. Gaur bertan? [...] Ori Jaungoikoak bakarrik daki. Arr May 44. Zer ametsak ditugun! / [...] Jaungoikoak bakharrik / badakizka denak. Zby RIEV 1909, 398. Jaungoikoak bakarrik daki, nun da nogaz ezkonduko dan. Echta Jos 174. Jaungoikoak bakarrik zekin nik jasan niñan oñazea. Etxde JJ 101.
v. tbn. Ag AL 137 (i-).
Gure Jaungoikoak bakarrik daki senar on batez zeñen bearturik dagon. Etxde JJ 86.
(Con berak en lugar de bakarrik ).
Jaungoikuak berak daki guk igaro doguzan nekiak. Otx 116s.
Jaungoikuak berak bakarrik dakijan legez euzkeraldu al ixan dodaz. Otx 7.
JAUNGOIKOAK BARKA. Dios me perdone. Cf. supra ejs. de Jaungoikoak barka nazala, diezadala, etc.
Nere bizian ez det armarik edo armadunik elizan egon leiken on-iritzirik eduki, Jaungoikoak barka. AZink 64.
JAUNGOIKOAK BELDURTU. "Timorato de Dios: (c.) Jangoikoak bildurtua, Jangoikoaren bildurtia" Añ.
JAUNGOIKOAK DAKI. Sabe Dios; sólo Dios sabe.
Jangoikoak daki zenbat neke ta tunda eman ziozkan zazpi urtez. Mb IArg I 304. Jangoikoak dakizki aren ango otoitz, baru ta penitenzi guziak. Ib. 281. Jangoikuak daki zertzuk erakutsi deutsazan gaixuari. Mg PAb 191. Nolako poza artuko zuen, Jaungoikoak daki. Arr GB 54. Orain izango dira Jaungoikoak daki zenbait urte [...]. Apaol 21. Bañan Jaungoikuak daki zer egiten duben ta. Sor Bar 37. Ori Jaungoikoak daki, Juana Mari. Echta Jos 48. Gu nola bizi geran / Jaungoikuak daki. JanEd II 138. Salto eginda, joan zan Jaungoikoak daki nora. Muj PAm 74. Noiz arte [...]? Jaungoikoak daki! TAg Uzt 147. Gaur amargarrena edo Jaungoikoak daki zenbakarrena delarik. Erkiag Arran 18. Biarko barri Jaungoikoak daki. Ib. 48. Jaungoikoak daki zenbat milloi franko [...] gastatu diran. Basarri 121. Zenbat urte ote ditu ume-ipui onek? Jaungoikoak daki. Ostolaiz 115. Arten zenbat lan zeukan / Jaungoikoak daki. Insausti 82. Jaungoikoak daki, beraz, zenbat geldituko diren osorik. MEIG III 115.
v. tbn. AB AmaE 254. Ill Pill 18. Ag Kr 166. Etxde JJ 29. Jan-: JJMg BasEsc V. SM Zirik 25.
( J. badaki ).
Da asi giñan arrenetan... Jaungoikoak badaki guk zenbat arren egin genduan. Ag Kr 90 (v. tbn. AL 10 y G 327).
Noiz etorriko zan? Iaungoikoak bekian, bestek ez. Ag AL 154.
(En oraciones de relativo).
Galduko lizake sekula guzirako edo galduko luke ezkonz obea edo Jangoikoak dakien beste gauzaren bat. Mb IArg I 333. [Mendiak] beti dagoz bere berean [...] Jaungoikoak dakien gizaldietan. Ag Kr 213. An biziko diranak / iru illabetian, / Jaungoikuak dakien / paraje batian. Uzt Sas 220.
JAUNGOIKOAK EZ DAGIALA GURA (Exclam.). ¡Dios no lo quiera!.
Aberats andija iñoz ixaten banaz (Jaungoikoak eztaiala gura!) [...] sari nausija atarako dau [...]. Kk Ab II 125.
JAUNGOIKOAK GUARDA (Exclam.). ¡Dios nos guarde!.
Ai, Jaungoikuak guarda! Sor AuOst 91.
JAUNGOIKOAK GURA BADU. Si Dios quiere. "(Queriendo) Dios: Jangoikoak [...] (V) gura badau" Añ. v. JAUNGOIKOAK NAHI BADU.
Alderdi orretatik sartuko naz gasteluan. Bai, Jaungoikoak gura badau. Ag Kr 123. Urrengo astean, Jaungoikoak gura badau, ikusikogu neure amatxo. Echta Jos 362. Ondiño ikusi bear dozue ba alkar, bai Jaungoikoak gura badau. Ag G 106.
Jarraituko dau, Jaungoikoak gura-badau-gura, Baztan aldeko barriak emoten. Alzola Atalak 114 (v. tbn. 126 Jangoikoak ). Eta laister arte, Jaungoikoak gure-badau-gure. Ib. 146.
JAUNGOIKOAK GURA DUENEAN. Cuando Dios quiera. v. JAUNGOIKOAK NAHI DUENEAN.
Bakea, alabatxoa? Iaungoikoak gura dabenean. Ag AL 150.
JAUNGOIKOAK HALA GURARIK, JAUNGOIKOAK GURATA. Dios mediante; queriéndolo Dios. v. JAUNGOIKOAK (HALA) NAHITA.
Bañan orra nun, Jaungoikuak alan gurarik, esesten deutsan [...]. Ur MarIl 17. Jaungoikuak gura-ta, / au eguraldije! / Ipar-aixetxuagaz / eguzki argije. Enb 168.
Jaungoikuak alan gura ixan dauala ta [...] buruba makurru egingo dabe gustijak. Otx 78.
JAUNGOIKOAK JAKIN (Con formas no personales). Sabe Dios. v. JAUNGOIKOAK DAKI.
Jaungoikuak jakin zelakua izango dan orduban egin daijen konfesinoia, egiten badabe. Astar II 132. --Nork daki! --Jaungoikoak jakingo ori. --Bai, Batista. Sor Bar 71. Ezin burutu leike / andre mozkorrakin, / zer ondatuko luken / Jaungoikoak jakin. JanEd II 22.
JAUNGOIKOAK LAGUN. Dios mediante. v. JAUNGOIKOA LAGUN.
Zeru guztia goibeldu eieban, da aizea, truxua ta euri zaparradea asi eiziran Jaungoikoak lagun. Ag Kr 84.
JAUNGOIKOAK LAGUNTZEN DIDALA. Con la ayuda de Dios, Dios mediante.
Bada Jangoikoak lagunzen didala, nere ill arte guzian bizi uste dut gaista-bide guziak utzirik. Mb IArg I 97 (v. tbn. 224).
JAUNGOIKOAK NAHI BA. "Dios mediante: (c.) [...] Jangoikoak naiba" Añ. "Yaungoikoak nai ba, si Dios quiere (Vc). Equivale a Jaungoikoak gura badau" A EY III 279.
Eta Jangoikuak nai ba, emendi aurrera artuko dot ardura andi bat. Mg PAb 187. Jangoikuak nai ba, eskribidu ta erdera biurtuta iminiko ditut. Ib. 174.
JAUNGOIKOAK NAHI BADU ( VP 49r; badau ). Si Dios quiere. v. JAUNGOIKOAK GURA BADU.
Laster izango dozu / semia etxian, / Jaungoikuak nai badau, / umore onian. Afrika 78. Bigar, Jaungoikoak nai badu, [...] itz egingo degu. Apaol 90. --Lotsea emon bear deutsazu zeure alabeari [...]. --Bai, Jaungoikoak nai badau. Echta Jos 60. Emen izango naiz ba, ni ere, Jaungoikoak nai badu. Ag G 38 (v. tbn. 185). Biar arte, Jaungoikoak nai badu. NEtx LBB 170. Aurtengo udazkenean orratio, Jaungoikoak nai badu, egin bear det buelta bat. TxGarm BordaB 59. Jaungoikoak nahi badu, guk ere, [...]. MEIG I 205.
v. tbn. Mdg 140 (jangeiko). Moc Damu 30. Munita 81.
Inazio datorrenean, Jaungoikoak nai badu etorri dedin... etorri dedilla aberats. Apaol 86.
JAUNGOIKOAK NAHI BEZA. Quiera Dios.
Jaungoikoak nai beza bi iturritako berriak gezur izan ditezen. Etxde JJ 134.
JAUNGOIKOAK NAHI DUELAKO (ZUELAKO), JAUNGOIKOAK NAHI DU ETA. Porque Dios lo quiere.
Bai, gertatuko den, Jaungoikoak nai diñ ta. Ag G 271. Gu, Jaungoikoak nai zuelako, libratu giñan. Ill Testim 4.
JAUNGOIKOAK NAHI DUENA. Lo que Dios quiera.
Egin dedilla bada Jaungoikuak nai duena. Bv AsL 141. Ama, orretan, Jaungoikoak nai dabena izango da. Echta Jos 184. Jaungoikoak nai duana izan dedilla. Salav 67.
JAUNGOIKOAK NAHI DUEN ARTE, JAUNGOIKOAK NAHI ZUEN ARTE. Hasta que Dios quiera.
Itxi eutsan ezkontza asmoari, Jaungoikoak nai eban arte, baña ezieban birbiztu bere biotzilla. Echta Jos 230s. Joan zan Josetxo Ondartzako, Jaungoikoak nai eban-arte. Ib. 279. Lenengo emoeutsen saria izan zan katigutegia, Jaungoikoak nai eban arte. Ib. 268.
JAUNGOIKOAK NAHI DUENEAN. Cuando Dios quiera. v. JAUNGOIKOAK GURA DUENEAN.
Emen egunen batian izango da, Jaungoikuak nai duanian, Gure Ordenako eliz-etxia. Bv AsL 129.
JAUNGOIKOAK HALA NAHITA, JAUNGOIKOAK HALA NAHIRIK, JAUNGOIKOAK NAHITA ( jangoikoak naita). "(Queriendo) Dios: (c.)" Añ. v. JAUNGOIKOAK (HALA) GURARIK.
Ezin iñoz zarratu izan ebeen [...] Jaungoikuak alan nairik. Ur MarIl 14. Baña legorreratu zan bezela, Jaungoikoak ala naita, eliza batean sartu eta [...]. Arr May 61. Arako baten, ia albetan egoala, Jaungoikoak ala naita, nunbaitetik agertu zan [...]. Ag Kr 211. Jainkoak naita, Aita Barron domingotarra dago berton. Onaind STeresa 53. Ortxe aren goizeko izarra, aren bizitz azkeneko ames urdiña. Baiña, Jainkoak alan naita, ez yakon egi biurtu. Ib. 108.
Gure Jaungoikoak orrela nai izanda, itsas-seme adoretsu orregaz ezkondu [...]. Erkiag Arran 106.
JAUNGOIKOAK PAGATUKO DIO. DIZU... Dios se (te...) lo pagará.
[Nai det] nere sepulturarako / autsak ere ardoz / erragadiatu. / Jaungoikoak pagatuko zaitu. JanEd I 130. Jaungoikoak pagatuko dizu guri egiten diguzun mesedea. Zab Gabon 38. Jaungoikoak pagatuko diyo eta nik ere bai. Sor AKaik 124. Jaungoikoak pagatuko dizu neri egiten didazun mesedea. Moc Damu 20.
JAUNGOIKOAK ZERUA DIOLA. Que en paz descanse (litm. 'que Dios le dé el cielo').
Gaur dira sei urte nere anai maitea Pedro ito zala! Jaungoikoak zerua diola! Ill Testim 3.
JAUNGOIKOA LAGUN.
a) Dios mediante, con la ayuda de Dios.
Bada nik uste det, Jaungoikua lagun, beok egiten dutena egingo detala. Bv AsL 115. Atonduko gara zelan-alan, Jaungoikua lagun. Kk Ab I 66. Jaungoikoa lagun, igandean mezetan ikusiko zun. Etxde JJ 147. Jaungoikoa lagun, azkenengoak ez dira izango. MEIG II 144.
v. tbn. Basarri XX. Zait Plat 2 (i-).
Neuk bada, Jangoikua lagun dodala, aziko dot neure seiña. JJMg BasEsc 26.
b) (En frases desiderativas). "(V), Dios os ayude" A.
Batzuk ukarra emongo deutse; beste askok uka, "Jaungoikoa lagun" esan eta atea itxi. Erkiag BatB 116.
c) "(V), ¡quién lo sabe! ¡A buscarlo!" A.
d) "Jangoikua lagun, ¡por el amor de Dios! Oiñ nola billauko juau guk atzera bidia? Illunduta ta, jangoikua lagun" Elexp Berg.
JAUNGOIKOAK HOBEA, JAUNGOIKOA HOBEA (Exclam.). "¡(No) falta más! Jaungoikoa obea ori egin izan balitz! Besterik bear ez genduke!" Añ. "Jaungoikoak oba, no faltaba más" A Apend.
Nori burura etorri lekijo [...]? Jaungoikuak obia, naste ederrian sartzen guaz! Kk Ab I 15.
JAUNGOIKOAREKIN. "Dios mediante, Jaungoikoarekin <-guin>, Jainkoarekin batean" Lar in Aq 1376 ( A (G)). Es posible que lo que se quiera expresar sea Jaungoikoarekin / Jainkoarekin batean.
JAUNGOIKOAREN AMODIOAGATIK (Usado como exclamación). Cf. AMODIOAGATIK (s.v. amodio).
Ez, ez, ez, Jaungoikoaren amorioagatikan, ez ezer esan Patxiri. Apaol 81.
JAUNGOIKOAREN ATZAMAR, JAUNGOIKOAREN ATZAPAR. "Jangoikuan atzamar (Lonicera periclymenum), madreselva. Jangoikuan atzapar ere bai. Pluralean izendatzen da" Elexp Berg.
JAUNGOIKOAREN BELDURRIK GABE, JAUNGOIKOAREN BELDUR GABE. No temeroso de Dios, que no teme a Dios.
Guraso tonto ta Jangoikuaren billdur bagaak. JJMg BasEsc 223. Konzienziarik eta Jaungoikoaren beldurrik-gabea. Arr GB 15. Jaungoikoaren bildur gabia / estranjeriyan aziya. Xe 374.
JAUNGOIKOAREN BELDURRIK GABEKO, JAUNGOIKOAREN BELDUR GABEKO. No temeroso de Dios, que no teme a Dios.
Zeubeen seme alaba Jaungoikuaren bildur bagakuak ta bijotz gogorrekuak. fB Ic I app., 12 (v. tbn. Itz Azald 102 Jaungoikoaren bildurbagakoak ).
JAUNGOIKOAREN BELDURREKO (), JAUNGOIKOAREN BELDURTI (). Temeroso de Dios. "Timorato de Dios: [...] Jangoikoaren bildurtia, bildurrekoa" Añ.
Emazteki Jangoikoaren beldurti birtutetsua. Mb IArg I 179. Konfesore jakitun, begiratu ta Jangoikuaren bildurreko batek. Mg CO 76. Humildiak, biarginak eta Jaungoikuaren bildurrekuak gure semiak [dira] . Astar II 96. Emakume kristinau on eta Jaungoikuaren bildurti bategaz. Ib. 178 (v. tbn. 145, 157ss.). Zan andre bat Jaungoikuaren bildurrekua ta biotz bera. Bv AsL 25. Guziaz ere erregeak, Jaungoikoaren bildurrekoak bezela, alabaren gogoa errespetatu eta [...]. Arr May 186.
v. tbn. AA III 347. Echve Dev 29. Itz Azald 163.
Inozente, garbi ta Jangoikuaren bildur andikuak. JJMg BasEsc 97 (v. tbn. 227).
JAUNGOIKOAREN DEIKO. Pordiosero. v. JAUNGOIKOAREN ESKEKO, J. IZENEKO, jaungoikoarrengo.
Gordeten dabela sarri bere gosaarija, emoteko ezkutuban [...] Jangoikuaren deiko lenen datorkonari. Mg PAb 106 (v. tbn. 105). Eskeko, Jaungoikuaren deiko, aterik ate dabillen [baten itxuria egiten dau Jesusek] . Ur MarIl 97.
JAUNGOIKOAREN EGIA. Pura verdad.
Lenengo eretiaz baliauko dala, zin egin deutsa bere buruari. Jaungoikoaren egia! Erkiag BatB 160 (v. tbn. 143). --Ez da zorra nik emon bage itxiko deutsadana. Komai! --Jaungoikoaren egia? --Bai. Jaungoikorako! Ib. 62.
JAUNGOIKOAREN EGUR (G-azp, AN-araq, B). Leña escogida en Nochebuena, que se quema el día de San Antón.
Anton gurenez yai eginarazten zaie etxe-abereai eta nonbait Yaungoikoaren egurraren sutan yauzika erabiltzen dituzte. " Leño de Dios" . (G-azp) A EY I 32. Jaungoikoaren egurra San Anton egunerako gordetze dute. (AN-araq). Ib. 329.
JAUNGOIKOAREN ESKEKO. "Pordiosero" Añ. v. JAUNGOIKOAREN DEIKO, eskeko.
JAUNGOIKOAREN GERRIKO (G-azp-bet-nav). Ref.: A; Bähr ArcGp 398. Ond Bac (Jangoikuen gerriko); CEEN 1969 103. "Arco iris, litm. la faja de Dios" A. v. JAUNGOIKOAREN PAXA, J. ZUBI.
JAUNGOIKOAREN GIZONA, JAUNGOIKOAREN SEMEA (etc.). Hombre, (hijo...) de Dios.
Arren lenbailen prebeni zaitez / Jaungoikuaren semia! Xe 191. Txomin, Jaungoikoaren gizona, eztozu uste [...] naibage asko emon leizkuezala? Echta Jos 76. Zer egitten dok, kokoluorrek, a alabatxo Jaungoikoarena etxeratu baga? Ib. 181.
JAUNGOIKOAREN GORROTOKO. Odioso a Dios.
Ikusiko da ze gauza txaarra ta Jaungoikuaren gorrotokua dan. fB Olg 42.
Pekatu ezaina ta Jaungoikuaren gorroto andikua da. fB Ic I 91.
JAUNGOIKOAREN GRAZIA.
Esakera eder baiño ederragoa dala gure portuetan untziak [...] kaiera utsik biurtzean eta zer ekarri daben galdetzean [...] emakumeak [...] erantzun oi dabena: "Bai, Jaungoikoaren grazia!". Erkiag Arran 167.
JAUNGOIKOAREN IZENA (Exclam.). ¡En el nombre de Dios!. v. JAUNGOIKOAREN IZENEAN.
Bildur-ikaraz [...] begiratzen dute baserritarrak leiotik soroetara. Jaungoikoaren izena! Alper-arriak oinazpian [...]. TAg Uzt 132.
JAUNGOIKOAREN IZENEAN.
a) (V-gip ap. Elexp Berg). En el nombre de Dios. "Por el amor de Dios. Limosnatxo bat Jangoikuan izenian" Elexp Berg.
Eta agertu ziraneko Jangoikoaren izenean galdetu zien nor ziran. Mb IArg I 253. Beti obe izango lizate falta ori Jaungoikoaren izenean gogotik sufritzea. Gco II 66. Dei egiñ eutsan, gelditu ekijola Jangoikuaren izenian. JJMg BasEsc 238. Eskatu zuten Jaungoikuaren izenian legorpe bat gau ura igaro arteko. Bv AsL 108. Eskatu Jaungoikuaren ixenian ogi zati bat. Kk Ab I 14. Baña Jaungoikuan izenian eskatzen detsut. Etxba Ibilt 483.
v. tbn. fB Ic III 260. Ag AL 121 (i-). Itz Azald 149. Goñi 30.
Eskatzen bazioten Jaungoikuaren amoriuaren izenian biguntzen zan Santuaren biotza. Bv AsL 27.
Azkenean asmau ei dabe asmetako bat, Jaungoikoaren izenean be iñori ta aitaita zarrari burura etorri jakona. Alzola Atalak 56.
b) (V-m-gip). Ref.: A; Etxba Eib. (Exclam.). "Gora Jaungoikoaren izenean! (V-m), ¡arriba, en nombre de Dios! (llamamiento con que a voz en cuello se invita a cada uno de los pescadores cuando hayan de ir a alta mar)" A. "Jaungoikuan izenian, ez zaittez agertu a dagon lekura" Etxba Eib.
Etxea saldu, Jaungoikoan izenean! Ez nuke salduko nik nerea. Apaol 89. Ene bada ta. Jaungoikoaren izenean! Ez, andrea. Ag Kr 159. Aurrera mutillak, Jaungoikoaren izenean! Ib. 31. Esan zioten, Jaungoikoaren izenean! etor zedilla. Ag G 126. Baña, Jaungoikoaren izenean, lorontzi oni eldu zaiozu. Alz Ram 113. Zaude ixillik; ixillik zaude Jaungoikoaren izenean, Jerontxio, olakorik esan gabe. Lek EunD 35. Etzazutela Jaungoikoaren izenean olakorik erran... Nondik atera duzue gezur ori. Izeta DirG 120. Ez! Ori ez Jaungoikoan izenian! Etxba Ibilt 464. Eraman itzik, Jaungoikoaren izenean! Ataño TxanKan 55.
JAUNGOIKOAREN IZENEAN IBILI. "Pordiosear y mendigar. Yaungoikoaren izenean ibili (AN-larr)" A EY III 325.
JAUNGOIKOAREN IZENEKO. Mendigo, pordiosero. v. JAUNGOIKOAREN DEIKO.
Etxean bakarrik zegoala eldu zan Jaungoikoaren izeneko bat limosna eskatzera. Mayatceco illa 22. Gertatu zitzaion, dendako eginkizunetan estu-estu zebillela, ez begiratzia Jaungoikuaren izeneko bati. Bv AsL 27. Eskale, beartsu, Jaungoikoaren izeneko. Inza Azalp 126. Aitortzen dezu Jaungoikoaren izenekoa edo eskalea zerala. Ib. 143.
JAUNGOIKOAREN KATU. "(V-och-m), oruga, un insecto, litm. gato de Dios" A.
JAUNGOIKOAREN KONTUAN. En el nombre de Dios. v. JAUNGOIKOAREN IZENEAN.
Limosna eske / Jaungoikoaren kontuan. Lazarraga A26, 1199v.
JAUNGOIKOAREN MANDATARI. "(V-ple), mariposa, litm. el recadista de Dios" A. "Jangoikon mandatari (G-to) [...] jangoikuan mandatadde (G-azp)" EI 358s. v. JAUNGOIKO-MANDATARI.
JAUNGOIKOAREN OILO (B ap. A; jangoikoanollo AN-egüés ap. Bon-Ond 146). "La mariposa, litm. la gallina de Dios" A. v. JAUNGOIKO-OILO.
JAUNGOIKOAREN PAXA (jangoikoainpaxa AN-egüés-olza ap. Bon-Ond 137). Arco iris. v. JAUNGOIKOAREN GERRIKO.
JAUNGOIKOAREN PEAN. "(Con la) gracia de Dios" Izt 56v.
JAUNGOIKOAREN PROBIDENTZIA, JAUNGOIKOAREN PROBIDENTZIA MIRAGARRIA (Exclam.). ¡Divina Providencia!.
O Jangoikuaren Probidenzija miragarrija! Zetaraño zainduten dau konfesinoeko ixilltasuna! Mg CO 180. [Erregek] sartu eragin zituban laba gorijan. Baña, Oh Jangoikuaren probidenzija! Urreratu orduko [...]. JJMg BasEsc 145.
JAUNGOIKOAREN PUSKA. "Virtuoso" Lar in Aq 1467.
JAUNGOIKOAREN TXAKUR. Oruga.
Arrak edo Jaungoikoaren txakurrak, illik bezala egoten dira illabete batzuz, berak egin zuten illobi antzeko saretartean, lenengo itxura guzia galdurik. Eta gero tximirrika edo Jainkollo pollittena egiñik ateratzen dira. Inza Azalp 110.
JAUNGOIKOAREN ZUBI (Sal ap. A). "Arco iris, litm. puente de Dios" A. v. JAUNGOIKOAREN GERRIKO.
JAUNGOIKOARI BEHARRIK. Gracias a Dios.
Nik besterik nai niñan eta Jaungoikoari bearrik lortu diñagu. Etxde JJ 100. Jaungoikoari bearrik garai onian atera niñukan inpernuzulo artatik. Ib. 123 (v. tbn. 57 y 261).
JAUNGOIKOARI ESKER, JAUNGOIKOARI ESKERRAK. Gracias a Dios.
Loiolan, Jangoikoari eskerrak eta nere zori onez, asi nintzan [...]. Mb IArg I 51. Jaungoikoari eskerrak ez degu emen orrelako uritasunik. It Dial 101 (Ur Jaungoikuari eskerrak; Dv Yainkoari esker, Ip Jinkuari esker). Jaungoikoari eskerrak beñ edo beñ nere billan zatoztenean. Eraman nazazute laster urkabera. Arr GB 143. Nai duenak eskoi ta / nai duenak ezker / aukeran gaudenian / Jaungoikoari esker [...]. Ud 112. Jaungoikoari eskerrak osasuna badet. Apaol 33. Da alan da guzti be, Jaungoikoari eskerrak bizirik urten ebelako. Echta Jos 92. --Badegu ba. [...] --Jaungoikoari eskerrak. Eta nolakoa da? Ag G 69. Bai jauna, kristaua naiz, Jaungoikoari eskerrak. Inza Azalp 7 (v. tbn. KIkG 3). Neuk be ez neban ezagutu, Jaungoikoari eskerrak! Bilbao IpuiB 83. Patxi katoliko zintzo bat izan da bethi Jaungoikoari eskarrak. Osk Kurl 38. Oraindik ere, Jaungoikoari eskerrak, bizi gaituk, mutillak! Salav 67. Jaungoikoari esker alare / ez nuen izan okerrik. AZink 155.
v. tbn. KIkV 5. MendaroTx 289. ABar Goi 25. TAg Uzt 132. Etxde JJ 226. Erkiag Arran 72. NEtx LBB 83. Etxba Ibilt 456. MMant 158. Jan-: Mg CC 126. Alzola Atalak 55.
Baña gaur askoz obeto nago / eskarrak Jaungoikuari. Enb 138.
v. tbn. Alzola Atalak 90.
JAUNGOIKOARI GRAZIAK. Gracias a Dios. v. JAUNGOIKOARI ESKER.
Jaungoikoari graziyak, ondo gera gu ere. Moc Damu 14. --Ondo ta zu? --Bastante ondo, Jaungoikoari graziak. Urruz Zer 93. Mixeriyarik ez dadukagu / Jaungoikuari graziyak. Tx B II 156 (v. tbn. 176 y 42). Buruko miñik ez gendun izan / Jaungoikoari graziak. AZink 48.
JAUNGOIKOARI KONTUA EMAN (Empleado en fórmulas para dar noticia de la muerte de alguien). "Norbaiten il-berria egitekoan, onela gaztigatzen digute mandatariak gure errian: --Olakoak edo alakoak Jaungoikoari kontua eman dio" Bordari Auspoa 156, 63. v. JAINKOARI KONTU EMAN.
JAUNGOIKOARI NAHI DAKIOLA, JAUNGOIKOARI HALA NAHI DAKIOLA, JAUNGOIKOARI GURA DAKIOLA. Quiera Dios. "Plegue a Dios: Jangoikoari [...] (G) nai dakiola" Añ. "(Dios me) libre de eso: (c.) Jangoikoari nai edo gura eztagiola" Ib.
Arratsa etorri artean (Iaun goikoari nai eztakiola) zeinbat bider pekatu mortala egin daben. Cap 129. Nik deseatzen dizudan probetxu guzia zuk ateratzea, Jaungoikoari nai dakiola. Amen. Cb Eg II 12. Pekatu mortalian bagagoz (Jaingoikuari nai eztakiola) [...]. CrIc 45. Jaungoikoari nai dakiola guzion probetxurako izatea. Gco II 2. Esakera bat badegu Euskaldunak, zeña dan Jaungoikoari nai dakiola oregano izatea eta ez alkarabea. Izt C 40. Jaungoikoari ala nai dakiola, beraren onrarako eta animaen onerako. Lard III. Jaungoikoari nai dakiola egunen batean gu biyok senar-emazte egitea! Moc Damu 14. Ta Jaungoikuari gura dakijola niretzako albista txarrik ez ixatia. Otx 43 (v. tbn. 182).
Jaungoiko gure jaunari nai degiola gauza oek [...]. Aran SIgn 209.
JAUNGOIKOARREN (Exclam.). ¡Por Dios!. v. JAUNGOIKOAGATIK.
Jaungoikuarren eskatzen dautzut neugaz etorteko. Altuna 98. Geldi, geldi, Jaungoikuarren! Otx 136. Jaungoikoarren, Mirei, ez niri bizia kendu. Or Mi 25. Zentzatu zaitez Jaungoikoarren! Etxde JJ 141.
v. tbn. Kk Ab I 35.
JAUNGOIKO ASKODUN. Politeísta.
Ez Judeguk, ez Morok [...] ez Jaungoiko bagakok ta ezda [...] Jaungoiko askodunek bere. fB Ic I IV.
JAUNGOIKO ATZAMAR (Pl.). "Madreselva, litm. dedos de Dios" DRA. v. JAUNGOIKOAREN ATZAMAR.
JAUNGOIKO HAUR. Dios niño. v. JAUNGOIKO UME.
Jesus Jongoiko Haurrak. 82.
JAUNGOIKOAZ BEHEAN. "Jaungoikoaz bean (beian), después de Dios (msOch 223)" A Morf 680.
JAUNGOIKOA ZEUGAZ, JAUNGOIKOA ZEUEKAZ. Ve con Dios, id con Dios.
Emoten badauste, eskerrak emon eta esan "Jaungoikue zeugaz edo zeuekaz". Kk Ab II 59 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
JAUNGOIKO BEDEINKATUA (j. bedin- V-gip). (Exclam.). ¡Dios bendito!. "Jaungoiko bedinkatua! A zan izatekua!" Etxba Eib.
JAUNGOIKO DONEA (Exclam.). ¡Santo Dios!. v. JAUNGOIKO SANTUA.
Jaungoiko Donea! Zer gertatu bear ote zuan! Ag G 103. I ere bai? Jaungoiko donea! Etxde JJ 115.
JAUNGOIKO FALTSU. Ídolo, falso dios. v. JAUNGOIKO GEZURREZKO, JAUNGOIKO-ITXURA, idolo.
Iaungoiko falsoetan sinestatzen dutenek. Ber Doc 141r.
v. tbn. Cap (ed. 1893), pról. fB Olg 140. It Fab 128. CatUlz 28. Xe 158. Arti MaldanB 209. Jangoiko: Cb CatV 39. JJMg BasEsc 38. CatLlo 37. CatAe 42. CatSal 43. Iraz 29.
JAUNGOIKO GEZURREZKO. Ídolo, falso dios. "Dioses falsos, Jaungoiko guzurrezkoak" Izt. v. JAUNGOIKO FALTSU, idolo.
Idolo edo Jaungoiko gezurrezko. AA I 428.
v. tbn. Arr May 55. CatBus 23. Ag AL 20 (i-). Itz Azald 83. Inza Azalp 131.
JAUNGOIKO GIZASEME. Dios hombre. v. JAUNGOIKO GIZON.
Jangoiko-gizaseme hau egun batez or geldituko da jentilen eskuan. Mb IArg I 220.
JAUNGOIKO GIZON. Dios hombre.
Jaungoiko Gizon egiazko. Cb EBO 37. Zeren Jesus dan Jaungoiko-gizon Guzialduna. AA I 472.
v. tbn. Añ EL2 185 (y-). Astar II 277. Bv AsL 219. Itz Azald 142. ArgiDL 126. Inza Azalp 7. Jangoiko g.: Mb IArg I 103. Añ EL2 84 (y-).
JAUNGOIKO-ITXURA. Ídolo, falso Dios. v. JAUNGOIKO FALTSU.
Denbor luzean iraundu zuen [...] jangoiko-itxur oriei edo sulezeko deabruari present egiteko legea. Mb IArg I 358.
JAUNGOIKO-JAKINDE (jan- Añ). "Teología" Añ. v. JAUNGOIKO-JAKINTZA.
JAUNGOIKO-JAKINDEAR, JAUNGOIK-JAKINDEKO. "Teologal, teólogo, Jangoiko-jakindearra, -dekoa" Añ.
JAUNGOIKO-JAKINTZA, JAUNGOIKO-JAKITURIA. Teología.
Gotzai Jaunaren ardupean Jaungoiko-jakintzaren erakusle-batzordeak antolatu du. KIkG 1 (KIkV 1 Jaungoiko-jakituria).
JAUNGOIKO JAUN (Juangéiko Jéina R-uzt ap. Iz R 291). Señor Dios. v. JAUN JAUNGOIKO.
Auxe dozu gure Yangoiko Yuana. EL2 223. Gure Jaungoiko Jaunak alan agindu izan dabelako. Itz Azald 142. Jangeiko Jeinari otoi egiten daud. Mdg 121. Jaungoiko Jaunak beste iñortxok / sortu ez dezakeana. Olea 120.
v. tbn. AzpPr 132. Arrantz 132. Azc PB 95 (i-). Inza Azalp 15. Etxde JJ 25. Or Aitork 212 (i-). Jangeiko Jeina: Hual Mt 4, 7.
JAUNGOIKO MAITEA (Exclam.). (Precedido a veces de posesivo). ¡Dios mío!.
Baña Jangoiko maitia! Zetarako luzatuko dot gei au [...]. JJMg BasEsc 107. Ai nere Jaungoiko maitea!, esan zuan Inaziok buruari elduaz. Apaol 108s. Jaungoiko maitea! --esan zuan, betondoan eskua zabalik ipiñita. Ag G 112 (v. tbn. Kr 175). Ai Jaungoiko maitea / neskazar banengo! Urruz Zer 103. Jaungoiko maitea! Tximisteak baiño ariñago egin zituan bideak. Erkiag Arran 73. Ai ene! Ai ene Jaungoiko maitia! Hau lotsa! Osk Kurl 179. Jaungoiko maitea! Ederki geratu da gure anaia! TxGarm BordaB 57.
v. tbn. A Ardi 125 (Jaungoiko maitea!), 25 (ene Jaungoiko maitea!). Ataño TxanKan 157.
Jaungoiko maite maitea! Au atsegiña ematen dit! Ag G 147 (v. tbn. 295). Jaungoiko maite-maitea! Non nabaritzen degun gure atzetik [...]. Anab Aprika 60s.
JAUNGOIKO-MANDATARI (jan- AN-5vill ap. A). Mariposa.
JAUNGOIKO-OILAR. "Iaungoikollar, insecto, vaquita de San Antón" A Apend.
JAUNGOIKO-OILO, JAUNGOIKOILO (Ae; jangoikoilo S; -ollo Ae, Sal). Ref.: VocPir 527; A Aezk 293; A Apend. Mariposa.
JAUNGOIKO-ORDE (jan- Añ). "Vice-Dios" Añ.
JAUNGOIKORAKO. "(V-m), fórmula de juramento equivalente a 'como hay Dios'" A.
--Benetan aal diraustazu, Xirdo? --Jaungoikorako. Erkiag Arran 193 (v. tbn. BatB 62).
JAUNGOIKORIK ADINA. "Jaungoikorik adiña, tantos como dioses, que decíamos de muchachitos en vez de bat" A Morf 442.
JAUNGOIKO SANTUA (Exclam.). ¡Dios Santo!. Cf. fB Ic II 226: Oh Jaungoiko santuba! Emon eiguzu zeure grazija! v. JAUNGOIKO DONEA.
Jangoiko santua! Dedar egiten dot gogoratuten jatan bakotxean gertaldi au. LoraS 108. Jaungoiko santua! Zor zeñ andi eta ateratzen gaitza! Arr May 111. Jaungoiko santua! Ta au asiera besterik etzan. NEtx LBB 27. Jaungoiko santua, aski da! MEIG IX 110.
v. tbn. Lab SuEm 187.
JAUNGOIKO SEME. Dios hijo.
Iaun goiko semea, nik ofrezietan deutsudaz [...]. Cap 123. Jaungoiko Seme gugatik gizon egiña. Inza Azalp 68. Jaungoiko-seme bakarra. Enb 100.
v. tbn. Monho 158. KIkV 107. KIkG 83. ArgiDL 110. Jangoiko s.: Mb IArg I 386. Jongoiko s.: EZ Noel 34.
JAUNGOIKO SOBERANOA .
(Exclam.). " Jangoiko soberanua! Ene bada! Jaungoiko soberanua! Oaiñe ba aldeu aleluian bat " ZestErret.
JAUNGOIKO TXIKI. Ídolo (fig.).
Beti izango da egiija, ondasunak ta diruba Jaungoiko txiki batzuk diriala. fB Ic I 48. Urteoro etorri oi zan baserrira mutill emalearen eskupekoa [...]. Ara zergatik Pedro Migel izandu zan Azkarragako itxaropen ta Jaungoiko txikia. Ag G 256s. Danak, Jaungoiko txiki bailitzan agur itzaltsu egiten zioten garaian [...]. Etxde JJ 40.
JAUNGOIKO-UKATZAILE. Ateo, que niega la divinidad.
Au gaiti esaten deutsee Eleisiaren Gurasuak [...] errijeetako [...] komedijai: jentilidadiaren zatijak, [...], idolatrijak, Jaungoiko-ukatzalliak. fB Olg 145.
JAUNGOIKO UME. Dios niño. v. JAUNGOIKO HAUR.
Jangeiko ume sor eguneko Bazkoak. Mdg 147. Jaungoiko Umia / Belenen jaioteko. Enb 82 (v. tbn. 95).
JAUNGOIKOZ (V-m ap. A DBols). "Felizmente, zori onean, jaungoikoz" A DBols. "Afortunadamente, en buena hora. Jaungoikoz ezkara agertu, en buena hora no hemos aparecido. Dios ha querido que no apareciéramos" A EY III 100.
Zeinbat ezkontza galduten ditubee miin gaistuak, Jaungoikoz egingo zirianak? fB Ic II 212. Ezkutitza urratzeko ari-arian egon naiz. Jaungoikoz eztet nere asmo ori bete. A Ardi 25.
JAUNGOIKO ZERUKOA (Exclam.). ¡Dios celestial!.
Jaungoiko Zerukua! Ai au zor ikaragarrija! Ur MarIl 94.
JAUNGOIKOZKO.
a) (jan- Añ). Divino, de Dios; (virtud) teologal.
Sinhetstea, esparantza eta karitatea, iongoikozko berthuteen [...]. EZ Eliç 98. Uniño jangoikozkoa edo hipostatika. Zuzaeta 83. Esetsi eidazue, esan eidazue neure jaungoikozko berbea kunpli eztodala, esana bete eztodala. MisE 75 ( LoraS 81 y CatAN 19 jangoikozko ). Ez dabee pekatubaren jangoikozko damurik. Mg CO 77 (v. tbn. CC 251). Bere jaungoikozko naturaleza edo izate dibinoaren partedun. Gco I 408. Birtute teologalak edo jaungoikozkoak. Gco II 83 (v. tbn. Añ MisE 168 Teologal edo Jangoikozko ). Mezan daukazu arako testamentu barriko odol Jaungoikozkua. Astar II 215. Jaungoikozko iru personetati, zein egin zan gizon? CatBus 14. Belenen jaio zan aurtxo jaungoikozkoak. Zab Gabon 33. Onek bigundu leike / jaungoikozko aserrea. AB AmaE 17 (tbn. en Or Eus 199). Itzegin ziran alkarrekin ederki jaungoikozko gauzen gañ. Bv AsL 153. Jaungoikozko suan neskatxa irazeki zuen. Arr May 179. Bere arpegian argi Jaungoikozko bat ikusten zan. Ag Serm 232. Zenbat modutakoa da fedea? Jaungoikozkoa eta gizonkorra. Itz Azald 14. Jesukristok bi izakitasun ditu: bata jaungoikozkoa ta gizonezkoa bestea. KIkG 16. Argi Iaungoikozko. " Divina" . Or BM 48. Ames jaungoikozko. Gand Elorri 181. Jaungoikozko Komedia. Alzola Atalak 95.
v. tbn. fB Ic III 297. CatB 54 (y-). Echag 150. Ur BulaAl 6. A BeinB 90 (i-). KIkV 17. Inza Azalp 52. Enb 102. Laux BBa 114. Ldi BB 140 (y-). Jangoikozko: Cb CatV 24. Oe 40. AA III 393. CatLlo 20. Legaz 36, 14 (y-).
b) (Lar in Aq A). Devoto; santo. "Santo" Lar in Aq 1439. "Mujer santa, emakume jaungoikozkoa, jaungoikotarra" Ib. 1430. "Virtuoso, Jaungoi[ko]zko" Id. Ib. 1467. "Piadoso" A.
Emazte juizijozko, isil, zintzo, jaungoikozko batek. fB Ic III 373. Umerik esanekuenak [...] jaungoikozkuenak ta karinosuenak. fB Ic I app., 13. [Atsoa] zan elizarakoia, / zan jaungoikozkoa. It Fab 112s. Erri jaungoikozko ta atxurlaria. AB AmaE 26. Jaungoikozko erlijioso ura. Bv AsL 128. Bere itz jaungoikozkuakin mugitu zuan betiko agur bat munduari egitera. Ib. 91. Lagunduko eutsen [...] eginkizun Iaungoikozkoetan. Ag AL 69. [Andre] bioz bera, jaungoikozkoa, animai begiratzen oitua. Ag G 333.
v. tbn. Añ EL2 5 (y-). Arr GB 47. Enb 32.
ZOAZ JAUNGOIKOAGAZ. Ve con Dios.
Dakutszunian pobre [...] otzak irago bat, zuk esan arren ari zuaz Jaungoikuagaz [...] . fB Ic I 90. Zoaz Jaungoikoagaz, beste leku batera. AB AmaE 388.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper