Harremana

    OEH - Bilaketa

    5751 emaitza gizon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (103)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    oihan.
    tradizioa
    Tr. La forma general al Norte es oihan; Zubiri emplea oian (17, 82, 87) y oihan (83) y, salvo errata, el único ej. de Bordel (19) es ohian y el único de Tartas (Onsa 63) oian; hay además oihen en un texto suletino recogido en ChantP. Al Sur, en autores vizcaínos y guipuzcoanos se documenta ya en RS, pero no vuelve a encontrarse hasta el s. XIX; su uso aumenta durante el s. XX, sobre todo como equivalente de 'selva'. Entre los navarros, se encuentra en RIs, Lizarraga de Elcano, Echenique, en un acertijo aezcoano recogido por Azkue, en F. Irigaray y Z. Moso. La forma general al Sur es oian, a excepción de Astarloa (oijan ). Sobre la pronunciación de algunas formas, v. FHV 175s y 309s. En DFrec hay 26 ejs. de oi(h)an, 8 de ellos septentrionales.
    Onom.: Medietatem montis qui dicitur Oyar Zaval. (1007) Arzam 360. Oyar Elgue. (1284) Ib. 360. Gabarvide Oyanecoa. (1284) Ib. 360. Anton Doyanguren. (1451) Ib. 359.
    sense-1
    1. (G-nav, AN-gip-larr-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, L, B, BN, Ae, Sal, S; SP, Urt II 190, Ht VocGr 334, Arch VocGr, VocBN , Gèze 321, Dv, H; oian SP, Ht VocGr 363, Lar, Añ (AN), Izt 20r, Dv, H), oihen (BN-mix-ad; VocS 130), oijan , oixan (R), oxan (R-uzt). Ref.: Bon-Ond 138; VocPir 116; A (oian, oihen, oixan, oxan); Lrq; AtSac 104; Echaide Nav 40-41; Asp Leiz2 (yosi); Izeta BHizt2 (oian).
    Bosque, selva. "Bois, forêt" SP. "Bois de haute futaie" Ht VocGr 334. "Talar, cortar árboles desde el tronco, basoa, oiana ondotik ebagi" Añ. "Bosque. Oiana oianaz ez beartzen, jendea jendeaz bai (Sal)" A. "Oixan kortan artzai banek bidea badakei" Ib. (s.v. galmendi). Cf. Bv AsL 182: "Bigarren etxe santua, zeña eskañi zion Maria Oianakuari".
    Tr. De uso general en autores orientales desde Dechepare. Entre los guipuzcoanos y vizcaínos aparece en RS y en autores posteriores a 1800.
    Zeruietan izarra, / oihanetan itzalori. E 95. Otsoa senar dagianak beti ojanera begira. "Siempre mira al desierto". RS 338 (tbn. en O Pr 386 oihanera beha que traduce 'vers le bois'; Harriet y Azkue recogen de este refrán la acepción 'desierto'). Iratiko oianean nik ar balinbaneza. (Sal, 1598). ReinEusk 103. Oian orotan otso bana. RIs 69. Maiatzean osto oihan zuhamutsuan. EZ Man II 135. Anhitz egur eder gelditzen da oihanean ekharlerik gabez. Ax 350 (V 232). Oihaneko haziak oihaneko berri. O Pr 355. Irla bat, zeiñak baitu oihana gaiñean. INav 125. Zein su gutik irazaki dezaken oihan handi bat. He Iac 3, 5 (Dv, IBe, BiblE oihan, Ol oian; Lç egurtze, Ker basotzar, IBk baso). Ordu berean, bi hartz izigarri athera ziren oihan batetarik. Lg I 366. Oihana haritz idorrez baizik ezpaliz lanthatürik. Egiat 165. Beira nola txindi txikibatetík erretzen dén oianbát ándia. LE in BOEanm 134. Eskutetan da mendi, muru, atxarre eta oijanetan. Astar II VIII. Axeri bat ialki zen oihanen artetik. It Fab 258 (versos escritos en dialecto labortano). Baso edo oian galant begitango anitzekin. Izt C 124. Oihan bazterrian / hartza haienganat jiten. Arch Fab 177. Egiñ zuen orhoa / oihana iharrostekoa. Gy 115. Sasi eta oihanek estaltzen Laphurdi. Hb Esk 42. Abrahamek oihan bat landatu zuen Bersaben. Dv Gen 21, 33 (Urt hariz tegi, Ur baso, BiblE tamarindo). Sagar ondoa oianetako arbolen artean. Echn Cant 2, 3 (Dv oihaneko zuhaitz, Ol, Ker basazugatz, BiblE basazuhaitz). Xoria zuñen eijer khantüz oihenian! ChantP 24. Jende guzia oihanetan barna sarthu zen. Prop 1876-77, 157. Oihanak mozturik, lurrak erabili dituzte. Prop 1880b, 73. Oihan edo larre baten erdian. Jnn SBi 153. Jaun harek bazituen oihan-aldean etxetiar batzu. HU Zez 71. Oian edo baso sarratu zabal andijak egozan. Kk Ab I 114. Or daukazu, oianean galdua dirudin orma-goradun yauregi bat. Lh Yol Lehenagoko mendeetan, dena oihan zelarik Eskual-Herria. Barb Sup 182. Etxetik oianerabidean isil-isila, oianean oiuka (Ae). A Morf 587 (se ref. al hacha). Pentze eta alor nasaiak, oian puska batekin. Zub 87 (83 oihan). Huntzak hurubiz ari / oihan erreketan. Etcham 194. 150 langile oianean egur mozten eta egurketan. FIr 135. Xara edo oihan apal hura. JE Ber 40 (v. tbn. 48 oihaneko xakolina). Lilijen usañak alaitu eban oiana. Laux BBa 34. Euren malkuak dira oiane-altzuan. Ib. 90 (sin duda metri causa). Lasterka abiatuko zen gu ikus orduko, oihanak oihanari. Zerb Bahnar 46. Itsas marrumaz, oihan intzirez, dei minez. Iratz 125. Tebeko oian guren ori! 'Bosque sagrado'. Zait Sof 185 (v. tbn. oian guren en Ibiñ Virgil 72). Zuaiztiak aldatzea, oian edo basoak egitea. Munita 111. Oihan sakonetako zuhaitz sainduen gerizan. Mde Pr 225. Horko oihanialtiala bide berri [bat]. Herr 24-11-1960, 3. Oihaneko onddo eta gaztainek. JEtchep 27. Oihan ilhun bat erditik ebagiten zualarik. Osk Kurl 147. Lapar ta naarrezko oian arantzatsua sortzen da. Ibiñ Virgil 72. Oianak ernetzen. Ib. 49. Iratiko oian andia. ZMoso 34. Kukuak bere kantu ozenez atzar arazi oihana. Xa Odol 197. [Zaldun ibiltariak] basamortu ta oianetan. Berron Kijote 98. Gure Gasnategiko bordalde haren ondoan ba da oihan bat. Etchebarne 46. Oian edo baso oietan bizi ziren animalitxoak bialdu edo alde egin. Ostolaiz 29.
    v. tbn. (Sólo para textos meridionales): Arti Tobera 279. Oian: Zab Gabon 107. Otag EE 1882c, 579. Ag G 323. Lh Yol 33. GMant Goi 69. Altuna 105. Enb 133. Otx 91. Ldi BB 102. Or Eus 260. Eguzk GizAuz 103. SMitx Aranz 198. Etxde JJ 93. Txill Let 134. SM Zirik 86. AZink 145. Larre ArtzainE 38.
    "Begia oihanean, avoir l'œil au bois: l'œil à ses affaires" Hb GH 1929, 84.
    (Fig.).
    Ez nazazula abandona / mundu hunen oihanean. Gç 203. Gizona deus guti da munduzko oihanean. Hb Egia 40 (v. tbn. en la misma pág. munduko oihanean). Egurgiñan sartu naz ni gure euzkera ederraren oianian. Kk Ab I 3. Egiarako bidea argitzeko argizagi bat daukagu; eta baso itoa ta piztiduna da igaro bear dugun oiana. Txill Let 133. Gauko oihanetan lasterka / zure gainean zaldizka, / [...] ba naramazu lasterka. Mde Po 96.
    (Como primer miembro de comp.).
    Ikusi nintuen oihan aitzurle batzu, [...] haitzak eta denak errotik ateratzen zituzten. Othoizlari 1968 (n.º 50), 19.
    (Como segundo miembro de comp.).
    Haltza oihanaren bista bezala, fruitu gabea. Ax 407 (V 265). Palmiertze oihanak. Prop 1906, 180. [Larre-oilarrak] burzuntza oihanak ere aski maite ditu. Dass-Eliss GH 1924, 468. Huna zorionez bidearen ezkerretarik haritz-oihan pollit bat. JE Ber 25.
    Mendipe hoitan oihan bat beso zerurat luze badaude. Iratz 71.
    v. OIHAN-BARNE.
    Yarlekurik ikusten baden, naiz bide-ertzean, naiz Yainkoen oian ondoan izan, ezarri ta yezarri nazan. 'Junto a un recinto de los dioses'. Zait Sof 105.
    sense-2
    2. (AN, Ae, Sal; Añ (AN), Dv). Ref.: Bon-Ond 138; VocPir 118; EI 198; Iz Ulz (mendie); EAEL 67.
     "Montaña, monte" Añ. "Montagne (boisée)" Bon-Ond 138. "Mendi, montagne (non boisée), oian (AN-egüés-ilzarb), mendi (AN-olza)" Ib. 138. "Montagne boissée, oian (Ae), oian (Sal), mendi (R)" VocPir 118. "Dans une partie de la Haute-Navarre, oian signifie montagne et bois" Dv. "Bertako mendiengatik galde egiten bada, oiána esaten dute; iñolaz ere, mendi auek basodunak diralako. Baiña urrutiagoko mendi soillengatik mendíe esango dizute" Iz Ulz (s.v. mendie en nota). "Campo, soro; alor; oian (AN-gulina)" EAEL 67.
    Kalbarioko oianean guregatik kruzifikaturik ilzeko. Ber Trat 12v (v. tbn. Kalbarioko oian en un texto de Ibero (s. XIX), FLV 1988, 146). Erakutsi zizkio oian altoatetik Munduko grandeza guziek. OrorbSerm 95. Oiu egiten zuela aizeak, resonatzen zuela oianek eta lurrak. ZarSerm 167. Orebgo oiánean Moisések ikusizuén maldagárrek sugarretán. LE Doc 138. Zure zimendúak / oiánen gañéan. LE Kop 27. Gure burasoek oian-góntan adoratu-zúte [Aita] . LE Io 4, 21 (He, Ol, Ker, BiblE mendi). Elgi zintzan oliboen oian aldeala. Samper Mt 26, 30 (EvAN, Echn, Hual mendi). Oianak eta aldapak. (AN-egüés-ilzarb-olza) "Montes et colles". CantTP 19.
    sense-3
    3. Terreno inculto despejado. v. larre.
    Etxea plazari hurbil, nausiarendako egoki zen bezala, eta "borda" han, urrunago "oihanean", Hazparne hortan oihana erraiten baita lehengo larretoki urrunentzat. Larre ArtzainE 98. Elizaberriko gainak eta "oihanak" deitzen dituzten eremu zabal buluziak. Ib. 222.
    azpisarrera-1
    OIHAN-ARTE.
    Interior del bosque. "(L, BN, S), sous-bois" Lh.
    Xoxo bat arrunt erhoa, / beltz zela oihan artean, [...]. Ox 105. Emen, oianartean, ni, Daphni, izarrak ere ezagun ninduten. Ibiñ Virgil 46. Ango oian-arteko barrendik mintzo mee batzuk ateratzen zirala. "De la espesura de un bosque". Berron Kijote 57.
    azpisarrerakoSense-1.1
    Lugar situado entre bosques. Cf. H: "Oihen-art, id. oienart, pour oihanart, nom patronymique; litter., entre forêts".
    Donapalazio eta Garazi hiriak / oihan artean dire agertzen liliak. Hb Esk 74. Camp-de-Dubiefville eta Croix-Genlin, oihanartean gerlak sor-arazi taulazko bi herrixketarat. Zerb Gerlan 48.
    azpisarrera-2
    OIHAN-ASTO. "(L, BN, S), âne sauvage" Lh.
    azpisarrera-3
    OIHAN-AZPI. Interior del bosque. v. oihanpe.
    Bilhatzen dute borda batzuetan, oihan-azpietan, sasi handien gibelean. Lf Murtuts 7.
    azpisarrera-4
    OIHAN-BARNE, OIHAN-BARREN, OIHAN-BARRU. Interior del bosque.
    Oihan barnetan daudezen jendekiak. Prop 1899, 173. Hegaztin arina! / Oihan barnean erregina! Ox 170. Oidipu ta Antigone oian barrendik irtetzen. Zait Sof 109 (108 oian barruan). Oihan barne guzia argi betean zekusan. Mde Pr 165. Goazen oian-barnera, / Zure edertasuna / mendian ikustera. Or (in Gazt MusIx 201).
    azpisarrerakoSense-4.1
    Nere aitak, yainkoaren oian barrena yolasean ibilki, [...] .'Recinto sagrado de la diosa'. Zait Sof 26.
    azpisarrera-5
    OIHAN-BEHI. "(L, BN, S), vache sauvage" Lh.
    azpisarrera-6
    OIHAN BELTZ (BN-arb, S ap. Gte Erd 247). Bosque espeso.
    Oihan belzetan kausitzen den elhorri belzaren frutua. Mong 594. Inguruan, sasi eta oihan beltz bat zen. Prop 1885, 203. Zuhaitzetan ederrena da oihan beltzean phagoa. (Canc. pop.). H. Oian beltzez estalia. Zub 118. Oihan beltz handian galdu ziren. Barb Leg 69. Oihan beltz batzuen erdian. Zerb Gerlan 103s. Oihan beltzian zuñen eijer den osto berdia jalkhiten! FlorC 8. Mendibide, txarra edo-ta oianbeltzean. Etxde JJ 88. Herrirat heltzeko oihan beltz bati barna joan behar zen. JEtchep 15.
    v. tbn. Prop 1876-77, 309. Etcham 83. Mde Po 77. Lf ELit 255.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Alemaniko "Oian beltz" deritzan baso ikaragarrian.Munita 139.
    azpisarrerakoSense-6.2
    (Fig.).
    Gure Euskal-Herria / ez zaiku, ez, hilen. / Argiak jabaldurik oihan beltz guzia, / [...] / Euskadik izanen du bere iduzkia. Iratz 28. Utzi nuan iekitzen lizunkerizko oian beltza. Or Aitork 37. [Platonen] bide horietarik bihi batek ez gaitu bururaino eremaiten: bet-betan oihan beltz batean galtzen da. Lf (in Zait Plat XXIII).
    azpisarrera-7
    OIHAN-BEHOR. "(L, BN, S), jument sauvage" Lh.
    azpisarrera-8
    OIHAN-BURU. "(L, BN, S), lisière de la forêt" Lh. Cf. Etcham 163: Oihanburuko kaskora / doi-doia heldu bainintzen.
    azpisarrera-9
    OIHAN-EGUN. "(L, BN, S; GH), journée de campagne" Lh.
    azpisarrera-10
    OIHAN-ETXE. Casa rústica, de bosque.
    Erregeak ez ahal ziren hala dohatsu beren jauregietan, nola Dabit bere oihan-etxean! Barb Piar I 127.
    azpisarrera-11
    OIHANEZ OIHAN. Por el bosque, por los bosques.
    Ibili zen bi egunez, beroak-beroari eta oihanez-oihan. Jnn SBi 115. Deliberatu zuten yuateko biharamunean oihanez oihan, otharrez othar, egun guziko. Elsb Fram 141. Irati-Sorhon gaindi, oihanez oihan bere behien ondotik zabilalarik. Barb Sup 181. Jautsi oihanez-oihan, bidexka txar batzuetan gaindi. JEtchep 15.
    azpisarrera-12
    OIHAN GAZTE. "Xara, xaradia, oihan gaztea, bois taillis" SP.
    Oihan gaztearen ongi xederratzetik heldu da oihan hartako ona edo gaitza. Dv Lab 355.
    azpisarrera-13
    OIHAN-GIZON.
    a) "(L, BN, S), rustre" Lh.
    Oian-gizon bat zirudian mutil eder ark, aurtxo emearen gogo biotzak zeduzkan. Lh Yol 9.
    b) "Trabajador del bosque. Oiangizonak, uden oianean, neguen etxean" Izeta BHizt 2.
    azpisarrera-14
    OIHAN ITSU. "Oihan itsua, bosque lóbrego" A (s.v. itsu).
    Hango saroi eta oihan itsuak. ES 114. Ez da entzuten oian itsuko ostoen soiñurik. Or Poem 520. Oian itsuan aurrera joanik, zerua baita aurkitzen. Onaind (in Gazt MusIx 157).
    azpisarrera-15
    OIHAN-KASKO. Cima del monte.
    Oian kaskoa zuriturik elurres. (195). LE-Ir. Frangotan ditek ikararazi hire elizen murruak, / nola galernak oihan kaskoak, ukur-araziz buruak... Iratz 176.
    azpisarrera-16
    OIHAN-MOTTO (Foix). "Bosquet, oihan mottoa" (Lhande transcribe erróneamente -mottha).
    Maite zütian ere, halak'ordian, hebenko oihan-motto <-mottho>, ihize-parada haitiak. Herr 9-10-1958, 3.
    azpisarrera-17
    OIHAN-OILAR, OIHAN-OILO. Lhande remite a basoilar y basoilo , respectivamente.
    azpisarrera-18
    OIHAN-PAPATX. "(S; Foix), proéminence dans une forêt" Lh.
    azpisarrera-19
    OIHAN-SAGU. "Rat du bois, surmulot, campagnol" H (s.v. sagua).
    azpisarrera-20
    OIHAN-TXORI. "Ave silvestre, (c.) basotxoria; (AN) oiantxoria" Añ. "(Oiseau) bocager, oihan-xori" T-L.
    azpisarrera-21
    OIHAN-ZILO. Rincón, hoyo del bosque.
    Ez dela nihon otsorik, / oihan zilhoetan baizik. Gy 10. Hatzemana izan zen oihan zilho batean. Elsb Fram 126.
    azpisarrera-22
    OIHAN-ZOKO. Rincón del interior del bosque.
    Jenderik batere iragaiten etzen oihan zokho batean. Jnn SBi 60. Oihan-zokotik, oiarzuna. Elzb Po 198. Zazpi anaia ohoinek lehenago oihan zokoan hilak. Barb Leg 139. Mendiko harpe edo oihan zokoetan. Zerb Azk 13.
    v. tbn. Elsb Fram 162 (oihan zokho).
    azpisarrera-23
    OIHAN-ZOLA. Interior del bosque.
    Horra non oihan zolatik ikhusten duen yalten. Gy 37. Oihan zolan ihiziek, arbola beltzean huntzak, [...]. Barb EEs 1912, 286. Ibar sakon ta oian zolak. Ibiñ Virgil 90.
    azpisarrera-24
    OIHAN-ZORRI. Cf. VocNav: "Oyanzorri, así llaman los contrabandistas de la Montaña al carabinero [V. de Ulzama]".
    "Oihanzorri" esaten dieten oien Buruzagietako ori. Or EG 1958, 518 (se ref. a Duvoisin).
    azpisarrera-25
    OIHAN-ZUHAITZ. Árbol silvestre.
    Oian-zugatzik ederrena da / aritza edo pagoa. (AN-5vill). A CPV 126 (tbn. en Or Eus 20). Oianzuaitzak ematen dizkitzu tresna oien guzion gaiak. Munita 29. Oian-zugaitzean bildu amar urre-sagar biali dizkiot aur maiteari. Ibiñ Virgil 39.

    oihan

    oihan
    << MUNDU-GIZON 0 / 0 OLA-GIZON >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper