Tr. La forma eguraldi es la más antigua; egualdi (egubaldi en fray Bartolomé) se encuentra desde principios del s. XIX, con una frecuencia cercana aunque algo inferior a la de egur-; hay testimonios de egoaldi desde finales del s. XIX, y de egueldi en el XX. La forma egunaldi la emplean (gralmente. en acepciones distintas de la principal) Xarlem, Chaho, Joannateguy, Prop, Sabiaga, Mirande y Oskillaso. En DFrec hay 33 ejs. de eguraldi y uno de egualdi, todos ellos meridionales.
sense-1
1.
(V, G, AN, BN-arb; VP 25v, Lar, Añ, Dv, H);
egunaldi (Hb, H);
egualdi (V-gip, G, AN, B; H);
egubaldi;
egueldi (G-nav, AN-larr);
egoaldi (Hb);
ebeldiRef.:
A; Echaide Nav 42s.; Iz Als (egueldiya), Ulz (egualdi); Asp Leiz 325; Etxba Eib (egualdi); Holmer ApuntV ; Gte Erd 38, 44, 85s, 138, 271 y 284; ZestErret (egualdi). Tiempo (atmosférico); (fig.) ambiente."Temporal, bueno o mal tiempo, eguraldi ona, edo gaiztoa"Lar.
"--Beste zelan dau izena eguraldiak?--Egunaldia, egualdia ta ebeldia"AEzale 1897, 272b.
"Euzkija ta eurija, Martiko egualdija, sol y lluvia, temporal de Marzo (V-m)"AEF 1921, 52.v. 1 aro (2), giro, egunaro, denbora. Tr. De uso frecuente al Sur (ya desde los Refranes de Garibay), al Norte sólo lo encontramos en Dechepare, Etcheberri de Ziburu y Oihenart.
Lekhu honerat [ardiak] eramaiten eguraldi gaitzian. E 39.
Eguzkia eta euria, Urri eguraldia. RG B, 46 (v. tbn. A 14).
Gehiago klaraturen du ezen Iguzkiak, / Zeña erakusten baitu eder eguraldiak. EZMan I 78.
Otz-beroak, aldarte txarrak, eguraldi aserreak. MbIArg I 154.
Baña ellegatudá / ón eguraldía. LEKop 48.
Eguraldi trumoezkoa. MgCC 131.
Ze eraldi ta eguraldi txarrak. AñLoraS 124.
Beroak, elurrak edo egualdi gogorrak nekatzen banau. Gco I 421.
Eguraldi gaiztoakin ezin etorri zaitezkeanean. AA I 476.
Aitatu noberak edo egubaldija, edo laboria. fBIc II 203.
Zelakua dan bidia eta eguraldija. Astar II 241.
Eguraldiaren gora beera andiak. IztC 235.
Egualdi gaiztoetan busti gabe gordetzeko. Lard 82.
Eguraldi ona izango da, gorria da ezen zerua. UrMt 16, 2 (Lç, He, TB, SalabBN, Echn, denbora, Samper tenbra, Hual tenpra, Dv egun, Ol, IBk oskarbi, Leon aro, Arriand ostargi, IBe eguzki).
Elurra egindako eguraldi ustel batean. ArrGB 101.
Egoaldi sargoia zeguan. SorBar 62.
Domekea zan, eguraldiak / Eukan arpegi ederra. ABAmaE 462.
Eguraldi otza. AzcPB 290.
( s. XX)Egualdi ederra egoan. AgKr 205.
Eguraldi euritsuetan. EchtaJos 62.
Zugatzak eguraldija aldatu ta onduten dabe eurija erakarten dabela. ForuAB 69.
Eguraldi bero sapatan. AArdi 94.
Alolako egueldie daukugu-ta. (AN-larr). InzaEusk 1926 (II) 15.
Egoaldi txarrak eman da bere etxean gelditu emen zan. JMBLEItz 97.
Au egueldiaren ederra!OrMi 40.
Leioak lauso dira, / eguraldiaren / antzo. LdiBB 70.
Zer eguraldi, zer aro egingo duen. IrYKBiz 234n.
Egualdiak lagun balu. OrEus 343.
Atzokoaren damurik eztakar eguraldi onek. (V-m). AEY III 341 (se dice cuando a un día de mal tiempo sigue otro peor).
Egualdi sargoritan. EtxdeJJ 181.
Eguraldi xarretan. MdeHaurB 43.
Eguraldi ozkirri ta kaxkarra zegoela-ta. TxillLet 51.
Eguraldiak, ito jarraitzen eban. ErkiagArran 161.
Egualdi onak eiten dituan batian. SMZirik 36.
Egualdi illuna. AnabAprika 22.
Alako eguraldi gertatu baitzen. IzetaDirG 50.
Berakatz eta kipulak egoaldi onagaz atara. EgutAr 1-6-1962 (ap. DRA).
Udan egunaldi onaz. OskKurl 92.
Ibaira, dagoen egualdi onekin?NEtxLBB 162.
Seiñale dira, laster eguraldia jasoko duana. BerronKijote 202s.
Igande ta jairik utsegin gabe, eguraldi txar ta on, udara ta negu. AtañoTxanKan 86.
Bi aldiz sendagilleagana juan biar izan eban [...]. Eguraldi txarrari arpegi ona ipiñi biar, gogoaz bestera geienetan... Gerrika 292.
Bat batean aldatu zen giroa eta bestelako eguraldia sortu. MEIG V 100.
(hablando de las opiniones sobre Larramendi) v. tbn. VMg 34. Zab Gabon 27. Kk Ab I 54. Alz Ram 37. Altuna 64. Enb 167. Or Mi 142. Lab EEguna 98. JMB ELG 78. TAg Uzt 262. Etxde AlosT 56. Vill Jaink 150. MAtx Gazt 81. Ibiñ Virgil 69. Uzt Sas 71. Etxabu Kontu 23. Onaind STeresa 79. JAzpiroz 43. BBarand 74. Egualdi: Sor Bar 100. Arrantz 99. Apaol 118. Goñi 15. Iraola 119. Ill Testim 3. Alz Ram 123. EusJok 47. Tx B I 52. And AUzta 85. Salav 80. Uzt Sas 347. Ataño TxanKan 138. TxGarm BordaB 27. Egoaldi: EA OlBe 24. Munita 94. MAtx Gazt 37. Insausti 52.
azpiadiera-1.1
"Eguraldi ederra zegok (G-to)"A EY III 255 (expresión que indica incredulidad).
azpiadiera-1.2
(SP, Dv, H, A Apend), egunaldi (L, BN, S, R-vid ap. A), egueldi.Buen tiempo."Eguraldi da (O), il fait beau temps"SP.
Goiz gorri, euri daidi; arrats gorri, eguraldi. RIs 41.
(v. tbn., con algunas variaciones, en O Pr 199, Lar Cor 41, Aq pág. 62, Mg PAb 172 e Ir YKBiz 233)Ezen hark oñhazturen du gehiago zazpitan / Urre izpi iguzkiak baño eguralditan. EZMan I 135.
Elur larriak, elur andi, elur xẽak, egunaldi. Mdg 132.
Biaramonez egueldi dala / aitonak leiotik igar. OrEus 326.
Arras gorri, biar eguraldi. OrMt 16, 2.
azpiadiera-1.3
egunaldi (SP, Dv). "Egunaldi ederra, belle journée"SP.
"Journée, considérée sous le rapport du temps qu'il fait"Dv.
Cf. infra (2).
sense-2
2.+ egunaldi,egualdi,egutaldi (Lar, H)."Jornada"Lar.
Badakit, Iauna, eguraldi guzion hainitz gisaz ofensatu zaitudala. Harb 18.
Etxekiren düie egüaldia gaizki enplegatürik, bisita hori mankatü balie. Mercy 28s.
Ala egün aldi ederra / eta egün aldi desiratia. 'Journée'.Xarlem 219.
Orai lo hago egünaldi bat eginik, Leheren. ChahoAztiB 9.
Ezinduak holako egun-aldi baten ondotik, nola berriz loth bideari?Prop 1881, 38.
Nolako atsegabeak eta tristeziak izatu zituen egun-aldi beltz hetan. JnnSBi 164.
Har zatzue Jainkoaren eskutik zuen hotz-busti eta egun-aldi on eta gaixto guziak. Ib. 489 (podría quizá interpretarse como 'tiempo').
[Eguzkiak yauregia] egualdi guzian bere argi ta berotasunaz biribilkatu duanean. LhYol 16.
Atzo bezalako frantzitar egunaldi batean. MdePr 288.
sense-3
3.egunaldi (S ap. A). Jornal.
sense-4
4.egunaldi. Hora del día. Laugarren egunaldia dala uste det. SabiagY 1934, 30.
azpisarrera-1
EGURALDIA MIKAZTU.
"Recrudecer, hacerse picante el frío. Mikaztu bat emango digu oraindik eguraldi onek" Gketx Loiola (s.v. mikaztu).
azpisarrera-2
EGURALDIA MINDU.
"Eguraldia mindu du (hoztu) (G-goi)" Gte Erd 86.
azpisarrera-3
EGURALDI BERDOTS(egualdi b. AN-gip ap. Gte Erd 85). Mal tiempo.
azpisarrera-4
EGURALDI ERORI.
"Tiempo tristón (AN-5vill)" A EY III 342.
azpisarrera-5
EGURALDI-GIRO.
a) Tiempo (atmosférico). Osasun andi ta egualdi girorik onenagaz urtebien. Ag Kr 196. Nola baizegon egualdi-giro / alai ta zoragarria. AZink 152. b) Clima. Ango [Manilako] egualdi-giroak etzion onik egin. In Goñi 15.
azpisarrera-6
EGURALDI-GIZON.
Hombre del tiempo, que informa del tiempo. Eguraldi-gizona dan Pello Zabalak. Zendoia 107.
EGURALDI NARRATS(egualdi n. V-gip, G-goi-azp), E. NARRAXKA (egualdi G-goi). Ref.: Gte Erd 86. Tiempo revuelto.
azpisarrera-14
EGURALDI OSTRAKA(egualdi o. G-azp ap. Gte Erd 86). Tiempo despejado.
azpisarrera-15
EGURALDI TXAKUR.
"Tiempo pésimo. Egualdi txakur onegaz ezingo gara jatxi kalera" Etxba Eib. "Eguraldiari buruz ari garenean [...] oso txarra [....]. Egualdi txakurra ein juan Erramu-sapatu egunian" Elexp Berg.