gizon.
Tr. En suletino gizon es la única forma documentada hasta el s. XIX; más tarde siguen usándolo UskLiB (90), Archu (Fab 231), e Inchauspe (Hil 92 et passim; pero Mt 17, 26 gizun). Gizun es usado por Xarlem (1077), AstLas (41), Etchahun (276), Inchauspe, Myst (8), CatS, UNLilia (3), Constantin (43), Mirande (Pr 49) y Casenave (SGrazi 130); cf. gizun tbn. en Voltoire (222), quizá mera variante gráfica. Gixon aparece sin valor expresivo en algunos autores vizcaínos desde finales del s. XIX.
Onom.:
Pedro Sanchiz dicto Gizon. (1350) Arzam 256.
(gral.; Lcc, IC 441r, Deen II 216, Volt 57, SP, Mic 8r, Urt I 6, Lar, Aq 1458, VP 52r, Añ, Ht VocGr , Arch VocGr , VocBN , H, Dv),
gizun
(BN-mix, S; Volt 87, Gèze),
gixon
(V-ger-arrig-arr-och-m). Ref.: A (gizon, gizun , gixon); Bon-Ond 138; VocPir 142; EI 80, 138, 187; Lrq (gizun); Iz ArOñ, R 290, To; EAEL 33.
Hombre, varón. "Hombre, gizona" (Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4. "Iakintasun handia izana gatik, ez nuk gutiago gizona" H. "Gixon (V-ger-m), hombre" A (cf. infra GIXON)."Gizon gaztea (Vc), el recién casado" Ib. (cf. Mic 7v: "Mancebo, gizon gastea). "Gizon asko ta prakadun gitxi (Vc), mucha gente y pocas personas" Ib. (hay varios refranes con gizon en éste mismo artículo de Azkue). Cf. el nombre aquitano Cison (Gorrochategui Aquit 185).
Tr. De uso gral.
Gizon txipi sotil baten andra zan.
MLastur 21.
Gizon gaztea / amore minez penatzen.
AzkPo I.
Gure llobau bere gizon prestu egin da.
fJZ 99.
Heuskaldun den gizon orok altxa beza buruia.
E 259.
Presenta ziezoten gizon mutu demoniatu bat.
Lç Mt 9, 32.
Ascanio eretxan gizon aberaspategaz.
Lazarraga A, 1146v.
Dakianak bildur ituten, dakike gizon izaiten.
RS 375.
Iainko seme, enegatik / gizon egin ziñena.
EZ Noel 142.
Gizon ezkonduak bethi ere baitu bere emaztea bere eskuko.
Ax 359 (V 238).
Iesus bat zugati hilik, Ienko gizon bat eta gizon Ienko bat.
Tt Onsa 115.
Badira gizon ta emakume asko, ez errukirik ez damurik ez miñik ez gitxien dan sentimendurik deueenak.
Lar SermAzc 55.
Vienan kanpotik gerrako gizonak.
Mb IArg I 197.
Gizon batek euki badau zer egina (obrazkoa) andra edo neskatila bategaz.
Oe 150.
[Joseph] egin zan Erregeren urrengo gizon.
Ub 69.
Atsegiñ lotsagarriak artzea gizonak gizonakin, emakumeak emakumeakin.
AA II 132.
Zeren agertü beitzeion gizun baten üdürian.
CatS 101.
Gizona bazera, gaur gabean txurrut bat emango al dezu nonbait.
Urruz Urz 39.
Umiakin dabillen gixona eztala gixona.
A BGuzur 148.
Jose Domingo azpiratzeko gixonik etzan jaio.
Ag G 98 (en boca de un vizcaíno; v. tbn. gixon, sin valor expresivo, en Kk Ab I 37, Altuna 82, Laux BBa 142, Otx 103, Enb 55, Akes Ipiñ 23).
Yoanes artza gizon indartsua uan.
Or Mi 57.
Gostu oneko gizona, he!
JEtchep 86.
Mutikotatik mutil badabil / gizonera ezta iritxiko.
And AUzta 118.
Gizonak eta mutil gazteak.
Erkiag BatB 139.
Gizona gizon, saski-petik ere!
"
L'homme est homme, même sous le panier!"
.
Ardoy SFran 24 (v. tbn. gizona beti gizon, saskitik ere en And AUzta 45).
Gizon lepo-miak, burua arin.
(AN-5vill).
Inza NaEsZarr 1585.
Gizon bizar-gorri, andre-zapaltzalle.
(AN-ulz).
Ib. 1948.
(En vocativo).
Tr. De uso gral.
Gizoná, barkhatu zaizkik eure bekhatuak.
"
Homme"
.
Lç Lc 5, 20 (He, TB, Oteiza, Dv, Brunet, Ol, IBk, IBe gizona, Ker gizon, Arriand gixon
).
Zer hari az, gizona?
Ax 70 (V 46).
Ah, gizona! Non tuk / arima eta gorphutza?
Gç 168.
Gizona, [...] egin dezu zuk gauza gaistoren bat.
Mb IArg I 129.
Bainan, gizona, guk zer egin dezakegu?
HU
zez
138.
Zu, gizon! --diyo alargun batek-- egingo al dirazu mesere ez bultzatzia?
Iraola 20.
Gizona, gizona --zioten bestiak-- bei arrek zenbat titi ditu ba?
Muj PAm 39.
Lasai, gizonak!
Etxde AlosT 18.
Tira gizon, tira; ixilik egon ari.
SM Zirik 25.
Bai gizona!
Ardoy SFran 262.
Afrikaraño eraman ziteken, gizona!
Ataño
TxanKan
243.
Bai, gizona, bai. Zoaz lasai.
Zendoia 61.
Hombre, ser humano.
Tr. De uso gral.
Munduian den gizon orok behar luke pensatu / Iaungoikoak nola duien batbedera formatu.
E 11.
Ezen zer probetxu du gizonak baldin mundu guzia irabaz badeza, eta bere arima gal badeza?
Lç Mt 17, 26 (He, TB, Dv, Ur, Echn, Hual, Samper, Leon, Ker, IBk, IBe gizon, Ip gizun; Ol iñor, BiblE gizaki
).
Gizonaren naturán regnatzen duen gaixtakeriaren erroagatik.
Lç
Decl
ã 2r.
Debozione gaberiko gizona da animalia gaitza.
SP Phil 404.
Beti gudukatuko tu / gizonen bizioak.
Monho 48.
Gizona da munduko kriatura guztietan nobleena.
fB Ic I 14.
Atzenerako gizonak ain gaiztotu ziran, non, Jainkoa ipiñi zuten, beretzat Erri bat aututzera.
Lard 361.
Gizonen artean billatzen ez badegu justiziarik.
Apaol 59.
Gizonen artean billatzen ez badegu justiziarik.
Itz Azald 8.
Bizi bedi azkatasuna! Bizi beitez gizonaren eskubideak!
Kk Ab I 116.
Gizona abere bailitzan, lanerako buztartu.
Eguzk GizAuz 113.
Gizona gizartean bizitzea, izadiaren lana da.
Vill Jaink 171.
Munduan garbi aitortutzeko / gizonen eskubideak.
Olea 203.
Lehen euskal gizona.
JMB LEG tí.
Deusek eztu akitzen gizona, nola egiaren erraiteak.
EZBB I 80.
Gizona gizon denez gero, zer den galdezka ari da.
MIH 15.
(Uso pred.). "Caballero. Etzen gizon portatu" Gketx Loiola. "Gizon ibilli, gizon portau, gizon izan; gizonari eman ohi zaizkion ezaugarri onen jabe dena ibili ohi den bezala ibili, portatu" ZestErret.
Ez da bat, haren etsai zirelakoetan, gizon agertzeko on denik.
HU Aurp 114.
Donostigatik, seme ederrak, / gizon atera gaitezen.
Or Eus 396.
Bapo...! Gizon gelditu aiz, Enrike!. Andre batek ez au menderatu.
ABar Goi 55.
Gizon jokatzen bagera.
Basarri 104.
Orretarako zeuk be daukazu / gizon jokatu bearra.
BEnb NereA 186.
Agintaria karabinero igar, xaar, alu bat izan genduan. Baiña atzenerako oso gizon portatzen zan.
AZink 93.
(Como primer miembro de comp.). Cf. giza e infra GIZON-ALDI, G.-ARO, G.-ARTE, etc. "Homicida, gizon-hiltzallea" Lar, Lcc (s.v. matador), Añ. "Omiciano, gizon erailea" Mic 8r, VocS (erh-). "Gizunerhaite, meurtre" Gèze A. "Gizon-atorra (AN-5vill, R), camisa de hombre" A. "Gizon-garaua, hombrachón. Au da gizon-garaua! (V)" DRA (cf. giza-ale). "Gizonzati, hombrachón (V)" Ib.
Oraindanik gizon hatzamaile izanen aiz.
"
Preneur d'hommes"
.
Lç Lc 5, 10.
Haren gizonzeak gizon arrazari eman zioen ontasuna gatik.
Harb 63 (cf. giza-arraza
).
Ohoiñak edo gizon hilzaileak.
Ax 432 (V 281; v. tbn. gizon hiltzaile, g. eraile, g. hiltze, etc., en He Act 3, 14, Lg II 271, Egiat 271, CatLan 91, Ub 15, Monho 42, LE Doc 162, Dh 251, AA II 112, fB Ic III 320, JJMg BasEsc 101, It Fab 224, LE Urt ms. 57v (gizonilzále), Lard 45, Arr GB 141, Elsb Fram 101, Zby RIEV 1908, 213, Ip Hil 129, HU Aurp 57, Arb Igand 79, JE Bur 78, Ir YKBiz 325n, Larz Senper 130, Berron Kijote 116, MEIG III 130).
Gizon gorputzetako demoninuak konjuretako.
fB Ic III 285.
Bere gizon-dretxoak.
Elzb Po 215.
Edozoin gizon bilkuraren nausi handi izan diren handienetarik bat zela.
HU Aurp 133.
Gizon-arrantzale egingo zaituztet.
Ir YKBiz 81.
Gizon haragia nola-nahi jaten zuen, gizon odola edaten.
Zerb IxtS 103.
Gizon-amets arroxkoak.
SMitx Aranz 94.
Gixon-okelea yanda bixi ete zirean.
Akes
Ipiñ
30.
Gizon-abotsa.
NEtx LBB 159.
Gizon-iltzallerik gaiztoena.
Ataño
TxanKan
239.
v. tbn. Gy 316. Alz STFer 134. Ag AL 42. A BeinB 91. Or Mi 3. Ldi UO 39. Mde HaurB 13. Arti Ipuin 35. Zait Plat 136. Lf in Zait Plat XIV. Or QA 100. Ugalde Iltz 46. And AUzta 38. Erkiag BatB 146. Salav 71s. Ibiñ Virgil 116. Olea 204. Gixon: Enb 58. Laux BBa 138.
(Con sust. como mota, multzo, antz
).
"Tropa, gizon-taldea" Aq 1462. "Gizon-molde, v. gizamolde" Dv. "Gizon-alde (Sal,..., L), gizon-aralde (S), gente, grupo de hombres" A. "Cohorte, gizon-alde, andana" T-L. Cf. el empleo de giza en estos contextos.
Bi gizon mota diraden bezala, bi ofizio dituela Legeak.
Lç
Ins
E 1r (v. tbn. gizon-mota, -klase, etc., en Lard 90, Hb Esk 116, Noe 31, JE Bur 107, Inza Azalp 89, Tx B I 182, Txill Let 86, Arti Ipuin 65, Uzt Sas 147, MIH 203).
[Sanson] Jainkoa gizon-antzean edo gizon utsa ote zan zalantzan.
Lard 144 (v. tbn. con antz, irudi, itxura en O Po 58, Dv Lab 67, Azc PB 362, Anab Poli 59, Alzola Atalak 56).
Gizon multzo bat.
FIr 149 (v. tbn. gizon multzo, mordo, aralde, etc. en Lç Act 5, 36, Lard 142, Izt C 228, AB AmaE 449, Zby RIEV 1908, 93, Ag AL 24, JE Bur 31, Barb Sup 139n, Kk Ab II 109, Or Eus 418, Etxde JJ 254, Anab Aprika 86, Erkiag BatB 193, Salav 83, Uzt LEG II 307).
Gixon-itxurea yaukok beñipein.
Kk Ab I 35.
Ikusi dugu zer gizon aldea, zeren gatik, zenbat denboraz elizarat ezin agertuz dauden mendian.
Gatxitegi Othoizlari
1957, 136.
(V-arrig-ple-ger-m-gip, G, AN-gip-5vill, B, R-uzt),
gixon (V-och-arr-ger-m)
Ref.:
Iz
ArOñ
;
Etxba Eib;
EAEL
347;
ZestErret
.
Marido. "Le mari" H. "Senar. De más uso es gison" Iz ArOñ. "Ez beste bat nere gizona lakorik" Etxba Eib. "Nere gizona faltakoa etortzeko" ZestErret. v. senar.
San Isidro bere gizonari dion amorio, errespeto ta onra.
Cb Eg III 345.
Geiegi apaintzen dala kanpora ta bere gizona gabe dijoanean.
AA I 580.
Andre bat ikusi det / joan den astean, / gizonaren galtzakin.
JanEd II 38.
Arpegi eman duen aita, semea / edo gizona.
SBaroj FrantzesB
II 123.
Auxe, nere gizona il zitzaidanetik, nere ardura bakarra.
NEtx Antz 67.
Urrikari da halako gizona / etxian duen andria.
Xa EzinB 88.
Ene gizuna, / zirade ükhüatüren.
"
Mon mari"
.
Casve SGrazi 140.
Bere gizon edo seme-alabak sukaldean sartzeko bildurrak bizi diran amak.
Ataño
TxanKan
88.
Lurdesen gizonak artu zuan erabakia.
TxGarm BordaB 140.
Bere gizona zanaren jubilaziñoie konpontzera juan biar eban.
Gerrika 159.
v. tbn. Yanzi 219. Auspoa 39, 66. Insausti 237.
(En caso instr., en expresiones que indican abundancia).
"Gizzzonez buéno!
Eregaz bakotxan gizon bat zagón eta, ¡qué de hombres!" Iz Ulz. Cf. gizonezko
(4);
andrazko
(2).
--Au gizonez dator! Au andrazkoz! --Jakiña ba, Zabaletakoen aide ta artuemaneko guztiak.
Ag G 235.
"Arbitre, expert. Ezar ezazu gizon bat, nik ezarriko dut bertze bat, mettez un expert, un arbitre. Egiteko bat gizonetara emaitea, remetre un affaire en mains d'arbitres. Gizonak bil bitez eta erabak bezate, que les juges, [...]" H. v. gizerraile.
"(G-to), el layador colocado hacia el medio del grupo" A.
"Stèle discoidale, harri-gizon" T-L.
Gure oraiko hilarrietan ditugun harri xut edo "gizonak" ez ote zaizkigu lehengo harriluzetarik sortuak, emeki emeki, gizonaren moldeari jarraikiz, hilaren iduriak bezala?
GH 1921, 371.
ELIZA-GIZON,
ETXE-GIZON,
EMAZTE-GIZON (etc.).
v. elizgizon, etxegizon, emazte, etc.
GIXON
(Forma palatalizada con valor expresivo; cf. supra ejs. sin este valor). "Homme de petite taille" VocBN. "Dim. de gizona. Homme de petite taille, brave petit homme. Ttipia da, bainan gixona da" H. "(V-m, B, BN, Sal, S), hombrecillo" A.
Gizon ta gixon, andere ta anddere aien zalaparta.
A Ardi 45.
Zenbait atso ta gixonen yardun txotxoloei begiratu-ezkero.
Ldi IL 36.
Gizona? Gixona ta naiko lan!
Etxde JJ 14.
(
Gixonago
).
Sakristau ta eliz-mutillentzat ere, orrela oi da apaiza: kanpotik dabiltzanentzako baiño txikiagoa, gixonagoa.
NEtx LBB 169.
(Como segundo miembro de compuestos).
Fabore hauxe eskatuko nieke nere izakera (eta ondorioz idazkera) ezin eraman duten marigixon xipoxtu guziei.
PPer Egunk
22-10-1991.
Andre-gixon direnak.
(In EZBB I 75
).
C. N. T.-koengatik gaizki esaka askotan jarduten giñan, atso-gixonak zirala eta abar.
Alkain 152.
Hi ere beheiti heldu hiz. Harat ere jiten duk haatik petit-gixon... [="gosetea"]
.
Etchebarne 67.
GIZONAGO.
Más hombre.
Andiak bota arren kerizpe geiago, / txikia leitekela izan gizonago.
AB AmaE 301.
Bere burua gizonago baizik etzuen egin, hanxe aitortuz eskuararen aldeko bere atxikimendua.
HU Aurp 197.
[Hortan, eskualduna] gizonago da frantsesa baino.
JE Bur 100.
Errazago baketuko litxakek, bestia baño gixonagua dalako.
Kk Ab I 35.
Gizonago egin nadiñean, nere osaba caporal-ak emango dit orrelako [erloju] bat.
NEtx Antz 142.
Zu baño gizonago izatea behar da niri adarra joteko.
Osk Kurl 26.
v. tbn. Jaukol Biozk 88. Matx Gazt 102. Xa Odol 273. MEIG I 170.
GIZON-ALDI.
v. gizaldi.
Ezta gizon aldi dakigunian, etxe onetara ezkondu mutil arrotz edo beste etxetakorik.
Mg PAb 91.
GIZON-ANDRE
(Pl.). Hombres y mujeres. v. ANDRE-GIZON.
Gizon-andre ta jendeketa txea.
Lab EEguna 115.
Afusilatuko ditut hemengo gizon andre guztiak.
Arti Tobera 288.
GIZON-ARO.
Edad de hombre (maduro).
Gizon-aroko kiskaldasunak jun diranean.
TAg Uzt 280.
Gizon-aroan puro erretan ikasi ta etzion atheraten hain beste.
Osk Kurl 105.
GIZON-ARTE.
"Sociedad, mundo, siglo. Gaztiak, gizonarterako ikasi biarra izaten dau. Gizonartetik urriñ baten bizi zan, bakarrik errezuan" Etxba Eib. v. gizarte.
Bere etorrera / gizon artera.
GavS 20.
Gizon artean, gizonak bezela itz egin bear degu.
Alz STFer 114.
Gizon artean nekatzen danak / izena nekazaria.
Or Eus 206.
Gizon artean ez bada ere / iñoiz fal tako alderik.
Olea 90.
v. tbn. Azc PB 244. Tx B 104. Arti MaldanB 226. Enb 200 (gixon arte). Gizon tarte: Albeniz 36.
Juan Josek pentsa zuben / Azpeitira juatia, / onratutziagatik / gizon-artia.AzpPr 118. Len lagun maitia, / oso amantia, / orain apartia, / zer gizon-artia! Ib. 118.
GIZONEGI.
Demasiado humano.
Anbizio gogor hura / desegin zidaten / gizonegi zelakoz.
Azurm HitzB 45.
GIZON EGIN.
a)
Hombre adulto.
Gizon eginak ikusteaz khexatzen eta bere gogoaren sartzen hain guti merezi duten fitsetan.
SP Phil 86 (He 87 gizon egiñak
).
Gizon egiña edo andia bada bekatari moldakaitz zuzendu beharra.
Mb IArg I 119.
Gizon egin bat, lau errengloi Euskeraz ezin irakurririk.
Cb EBO 16.
Etxeguren, gizon egiña da.
Ldi IL 40.
Gizon egiñakin asitzia beldurtzen nintzan.
ABar Goi 28.
Gizon egiñari zegokionez.
TAg Uzt 187.
Bost arrantzale jator egozan, gizon egiñak, garatuak, agiñak aspaldi bardindutakoak.
Erkiag Arran 14.
Izana gatik ere hura gizon egina. Ba zituen hain segur 60 urte segurik.
Etchebarne 71.
32 urteko gizon egina.
Larre
ArztainE
147.
b)
(Part. en función de adj.).
Encarnado, hecho hombre.
Cf. GIZON-EGITE.
Adora zazu Jaiñkoa Seme, Gizon egina.
He Gudu 143.
Jangoiko gizon egiña Belenen jaio zeneko.
Mb IArg I 103.
Jainkoaren seme gizon egiñak lurreko Errege izan beharko zuala.
Ub 58.
Aita Eternoak eman zion bere Seme gizon eginari gizonen juzgatze osoa.
Mg CC 103.
Eta izen hori guziz ongi dohako Jainko gizon eginari.
Jnn SBi 14.
Jinko-Seme gizoneginaren Ama.
Ip Hil 14.
Adorazinoeko kultua, maituten dana Jaungoikoaren Seme Gizon eginagan.
Itz Azald 82.
Bai, egiazki hila zen beraz. Hila Jainko gizon egina.
Zerb IxtS 90.
Au egi gizon egiña, / beste guziak gezur.
Or Poem 549.
v. tbn. Lg II 114. Brtc 88. Lard 536. Hb Egia 50. Elsb Fram IX. CatJauf 37. KIkG 16. KIkV 24. Inza Azalp 53.
c)
"(Vc), terminar una carrera" A.
GIZON-EGITE.
Encarnación, (el) convertirse en hombre. Cf. gizonegin.
Haren gizon egite, sortze, hilze ta pitzian.
Bp I 123.
Jainkoaren gizon-egitea.
Lard 362.
Inkarnazioneak edo gizon egiteak.
Hb Egia 49.
Gizon egitte oni esaten zaio batutzea.
Inza Azalp 51.
v. tbn.
CatLan 35. Gco I 456. AA I 489. fB Ic I 34. Añ EL2 243. CatLuz 40. CatBus 60. Jnn SBi 9. Ip Hil 7. Itz Azald 31.
GIZON-EMAKUME
(Pl.). Hombres y mujeres. v. GIZA-EMAKUME.
Gaitzkiñak ateratzen zituan gizon-emakumeen gorputzetatik.
Ub 80.
Nola gure Jaungoikoak gizon emakumeak beretako egin gaituan.
Gco I 398.
Zer dala-ta gizon-emakumeak geiago alderatzen diran alako topo-aldietan.
Anab Usauri 90.
500 gizon-emakume urte batean hilerazi!
Mde Pr 310.
Inguru artako gizon-emakumeak larrutzen zituztela.
Ataño
TxanKan
152.
Burubideak emanez, Kristorengan guztiak gizon-emakume bete-beteko egin ditzagun.
IBe Col 1, 28, Lç, He, TB, Dv, IBk, Bibl gizon, Ol, Ker gizaki
.
Larrugorrian dabiltzan gizon-emakumerik gehienak.
MEIG I 238.
v. tbn. Astar II 148. Añ EL2 100. Lard 491. Legaz 17. ArgiDL 119. Zait Plat 53. Erkiag BatB 172. MAtx Gazt 29.
Adimentua duen edozein gizon emakumeak.Legaz 38.
GIZON-EMAZTE.
a)
(BN-mix, Sc ap. A; Urt II 83). "1.º hombre que ejecuta trabajos de mujer, maricón. 2.º hombre melindroso" A.
b)
(Pl.).
Hombres y mujeres.
Lagundua naiz gizon emazte jatorrez.
Xa Odol 317.
Yainkoak ostera, lenbizitik gizon-emazte egin zitula.
Or QA 106.
GIZONEN
(El) más hombre.
Gizonik gizonena, gudalaririk argi ta sutsuena zu izan zara.
Ag AL 104.
Jakintsuen arabera, gizonen artean izan diren gizonenak.
JE Ber 81.
GIZON-ERDI.
Medio hombre. v. giza-erdi.
Gizona, ingelesez mintzatu ezik, gizon erdi dala.
A Ardi 12.
Gizon-erdi, lan-erdi.
(AN-erro).
Inza NaEsZarr 2302.
"Eunuque"
SP.
GIZONEZ.
a)
"(Vc, G), civilmente" A.
Yesus txikitatik asi ta Galilean bizi izan baitzan, argatik gizonez Heroderen mendekoa zan.
Ir YKBiz 487n.
Elizaz baserritar orrek Lekeitiokoak dira, gizonez barriz Izpasterkoak.
,
A EY III 281.
b)
Como hombre, como persona.
Nik gizonez obeto agertuko naieukek beren izatea; baiña ik gizona baiño naiago dok iraslea edo liburularia ezautu.
A (
in
Azc PB 16
).
Gizonez erregular da baño / indarrez gogor samarra.
EusJok II 144.
Larreko-ren iritziak maiz txorrotxegiak iruditzen zaizkidan arren, gizonez maite det.
Ldi IL 114.
Gizonez eta bertsotan ezta / Lasarte bezelakorik.
Uzt Noiz 97.
GIZONEZ GIZON.
a)
En número de hombres.
[Israeltar] oiek guziak etsaiari arpegi emateko gizonez-gizon gitxi ziran; baña Jainkoaren laguntzak gizonen utsunea bete bear zuen.
Lard 128.
b)
De hombre a hombre, con sinceridad; noblemente.
Bi mutiko jin zauzkit / bertsu berri galdez, / [...] / Bainan, gizonez gizon / erran deiet ezetz.
Etcham 104.
Gizonez gizon jarri zaitezte / oiartzuarran onduan, / zein dan langille balientia / ikusiko da orduan.
Tx B I 114.
Elgarrekin mintzatu gira, gizonez-gizon, eta ene zaldia eman diot.
Lf Murtuts 42.
c)
En cuanto a hombría.
Zalakain ausarta ez da noski Baroja beldurtia, baina bai Baroja goseak amets duen amets-ezkurra. Eta, gizonez gizon, gizonago derizkiot nik behintzat Silvestre Paradox-i Zalakain-i baino.
MIH 272.
GIZON-GAUZA.
Persona de sexo masculino.
Eztago nire etxian beste gizon gauzarik ementxe gagozanak baño.
Mg PAb 190.
GIZON GINARREBA.
Suegro.
Minzatu naiz zure aitari [...], gizon giñerrebari, kusiñari, koñatari.
Volt 204.
GIZON-JALE
(L, BN, S ap. Lh; Dv, A). "Anthropophage" Dv. v. gizajale.
Isla horietako jendea gizon jalea zela.
Prop 1876-77, 370.
Tartalo gizon-jalea.
MIH 323.
GIZON-JENDE.
"Gizongende (Sal), gizongente (R), hombredad, cualidad de hombre" A. v. gizajende
(2).
GIZON-LEGE.
"(BN-baig), caballerosidad. Gizonlegean erraiten dut (BN-baig), lo digo como hombre, como caballero. Gizonlegetan erraitan diar (R-uzt), lo digo con formalidad" A. v. gizalege.
GIZON-MAITE
(La) que quiere a su marido, cariñosa. "Oso andremaitea,
oso gizonmaitea da (V-gip, G-azp)" Gte Erd 192.
GIZON-MIN.
Deseo de varón.
Badakizu, Jauna, egundaino ez dudala gizon minik izatu.
Dv Tob 3, 16 (Ur ez dedala nai izan gizonik batere, Ol senarrik opa izateke).
GIZON-MURU.
"Gizon-muruak, foule d'hommes" H s.v. murua.
GIZONPEAN.
Como hombre.
Gehiago laudorio gizonpean dagotzu, / zeña itzala bezala, ondotik baitarraitzu. / Ezen mundu gaixtoaren trebesien artean, / Iauna bistatik eztuzu galdu bizkitartean.
EZ Man II 25.
GIZON-PROBA.
Competición de arrastre de piedras por hombres. "Garai batian idi-probak ezezik gizon-probake ite zian" ZestErret. Cf. IDI-PROBA.
Asten dira arri jasote, gizon proba, aizkora, txinga eruate...
Gerrika 220.
GIZON-PUSKA.
a)
Buen hombre. "Bonhomme, gizon-puska" T-L.
Sokrate gizon-puska, nagusitzat zaukan erregeen semeak.
Lf (
in
Zait Plat XIV
).
b)
Hombretón, hombre grande.
"Gaxotasunak hamar egunen bukau omentzun hura zan gizon puskakin" ZestErret. v. giza-puska.
Ura uan gizon-puska! Ortxe-ortxe ni alako bi bai.
Ataño
TxanKan
31.
GIZON-ZALE.
a)
"Humanus, humain" Dv. "Humano, filántropo" A.
Zuen otoitzok eta erreguok / egiaz dira debalde. / Urrikalmentu gizon-zalerik / eztut inola nik gorde.
Arti MaldanB 233.
b)
Aficionada a los hombres. "Oso gizonzalea da (G-azp)" Gte Erd.
Anbotoko señora etortzen zaigu jolas-gurearekin. [...]. Señora ori oso gizon-zalea da.
BasoM 71.
KAKA-GIZON.
v. kaka.
LEHEN-GIZON.
Hombre primitivo.
Euskalerriko leen-gizona.
JMB ELG 3.
Onen [Rousseau-ren] iritziz, leen-gizonak basa-piztiak bezala bizi ziran bakartadean, bata besteagandik bakanduta.
Vill Jaink 186.
ZER GIZON-MODU.
"
Ze gizon mou?, 'zer moduz?' galdetzeko modua"
ZestErret
.
ZER GIZON-POSTURA.
"
Ze gizon-postura, norbaiti, aspaldian ikusi gabeko norbaiti, zer moduz dagoen galdetzeko formula-egina"
ZestErret
.
v. ZER GIZA-LARRU.
ZER GIZON-TAMAINA.
"
Ze gizon tamaña? 'zer moduz?' galdetzeko modua. Ze gizon tamaña, Zubeltzu?
"
ZestErret.