Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    Azpisarrerak (sarrerak) (103)
    1 txori.
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Txori es la forma propia de la tradición meridional y suletina (aunque xori en Bela (8) y Xarlem), y xori de la labortana y bajo-navarra. En DFrec hay 56 ejs. de txori (1 septentrional) y 10 de xori (6 sept.).
    Etim. Para su relación con zori 'agüero, suerte', v. FHV 180.
    1. (V, G, AN, BN, Ae, Sal, S, R; Lcc, Mic 8v, Urt II 146, Lar, VP 13r, Añ, Izt C 198, Gèze, Dv (S), Zam Voc), xori (AN, L, B, BN, S; Volt 101, SP, Urt III 185, Ht VocGr 392, Arch VocGr, VocBN , HeH Voc (s.v. hegastina ), Gèze, Dv, H) Ref.: Bon-Ond 143; VocPir 348; A ( txori, xori ); Lrq; Echaide Nav 105; Iz Ulz UrrAnz ArOñ R 294; Etxba Eib; SM EiPaj; EAEL 92; Elexp Berg; ZestErret .
     Pájaro. "Oiseau, xori nabarra " SP. "Avechucho, txori itsusia " Lar. "Daca el gallo, toma el gallo, quedan las plumas en la mano, to txoria, indak txoria, egin duk biluzgorria " Ib. "Páxaro" Lar, Añ. " Txori txarrak txinta txarra (Sc), el pájaro pequeño, canto débil. Txori joan ta txori etorri (V), [...]. Se dice de quien no se ha enmendado a pesar de haber cambiado, en cierto tiempo, de lugar, de posición" A. " Xori guztietarik histu bera ezta bardina (BN-lab), no se acepta de todo el mundo lo mismo la broma; litm., todos los pájaros no tienen igual silbido" Ib. " Zer txoria, litt. 'quel oiseau', dans le sens de l'expression populaire française 'c'est un sale oiseau, que ce Monsieur! quel polisson!'" Lrq. " Txorixan moduan ibilli, ondo, sasoiko ibili. Makalaldi baten ondoren esan ohi da. Operau zebenetik txorixan moduan dabill. Aspaldixan txorixan moduan zebillen, baiña gripiak egundoko pasaria emon jao " Elexp Berg. Cf. INav 132s. : Beldurtasun handia hartu beharko duzu beldurrez goaiak eraman zaitzan Xoritako Irletarat. v. BARATZE-TXORI, DORRE-TXORI, eliztxori, etxetxori, gautxori, itsas txori, ITZAIN-TXORI, LARRE-TXORI, KAIOLA-TXORI, MURU-TXORI, hondartxori, HORMA-TXORI, otatxori, PAPER-TXORI, PARETA-TXORI, parra-txori, pinpintxori...
    Txorionek esango deu / berak dakian kantea. CancAzc 5s. Ethorten baitirade zeruko xoriak eta ohatzeak egiten baitituzte haren adarretan. Lç Mt 13, 32 ( TB, Dv, SalabBN, Leon xoriak; Echn egaztinek, Ur, Ol, Or egaztiak, Hual abiak edo txoriak, Samper abeak ). Urtan eder arria; / aen gañean txoria. Lazarraga A4, 1165r. Txoriak eta tortolatxoak. Ib. A6, 1169r. Egaz maneki ora nekikeo txoriari. RS 230. Igazko abietan aurten txoririk ez. Ib. 528. Arranoa dathorreño xoriak dik kantatzen. EZ Man I 45. Fin gaitz eginen duk, xoria, baldin gaztedanik ezpadagik kafia, dio errefranak. Ax 178 (V 120). Orhiko xoria, Orhin laket. O Pr 372. Usoek hura [kreserela] dute maite bertze xori eta hegaztin guzien gainetik. SP Phil 198. Pi-ioka bazk eske kabiko txoria. Mb IArg I 288. Hegaltaz dabila txoria bezala. Egiat 207. Ega egieban txori baten moduban beragana. Zuzaeta 135. Etorri zire txóriak, ta janzitúste [pikorrak] . LE ( in BOEanm 25 ). Afrikati etortzen dira / txori jenero bi. DurPl 82. Franzian xoriak eztütük / kantatzen enzünen. Xarlem 994. Alemanijai, arrainai ta txorijai emon deutseez Jaungoikuak sengarrijak. fB Ic I 15. Arrainak amuban eta txorijak sarian jausten diriana legez. Astar II 133. Txorien kanta zoragarria aditu zuen. Arr GB 50. Zu baziñake arbola eta / ni baldin banitz txoriya. Bil 105. Izarra bezin dizdizariya, / txoria bezin airosa. Ib. 104. Xoria zaude ixilik, ez egin khantürik. ChantP 24. Kabirik aundiyena txori txikiyenak egiten du. Sor Bar 17. Paper puska batekiñ egiten du txori bat. Alz STFer 135. Zer zorokeria den eskuko xoriaren uztea airekoaren menturan. Arb Igand 27. Oilloakaz oera, / txoriakaz iagi. A BGuzur 153.
    (s. XX) Al banintza txori baten gisa bidajiak egin. Mdg 133. Zendako, ordean, ez dute xoririk ederrenek kanturik ederrena? JE Bur 148. Egoak moztutako txoria bezela. Ag G 79. Basoetako txoriak. Goñi 113. Txori goiztar alaiak. Ill Pill 4. Erdi gizon, erdi xori, harrigarri itsusia. Barb Sup 120. Ikusi dut belatsa frangotan, / xori bati lotzekotan. Ox 170. Au da txoriyak gari tartian / gosiak egon biarra! Tx B II 53. Kabia aizatzen diten txorien antzera. Or Eus 12. Gari-pilleko txoria. Ib. 348. Xori itxuari Jainkoak kafia egiten dio. Herr (ap. DRA , que no da más ref.). Itsasoko txoria / nekez baita lurtar. Etxde AlosT 79. Zuaitza dagon tokian, txoriak. Munita 139. Jolasketako bazter maitiak: / udare-baratz, igari-leku, / txori-muño ta kilker-tokiak. EA OlBe 31. Txori guztiak asi zirean pikuekaz lumak ataraten. Bilbao IpuiB 41. Atxeman zuen xori papo gorri bat. JEtchep 27. Kaiolan dagoan txoriaren antzeko bizimodua. Erkiag BatB 193. Txoriak kantari / eta jendea lanari. Gand Elorri 61. Txoria baizen alaia ziñan. BEnb NereA 185. Gari-alea txoriek jan ez dezaten. MAtx Gazt 17. Txori anker batek ozkatzen zion gibela. Ibiñ Virgil 50n. Harri batez bi xori. Ardoy SFran 177. Bazekian txori bakoitzari bere txorro-txioz otsegiten. NEtx LBB 97 (v. tbn. 62). Udaberria lurraren jabe zan. Baso aldea, txori jai bete-betea. Ib. 150. Ekaitz gaixtoak errebelatu luma bereko bi xori. Xa Odol 294. Ez da txoririk eta ez da pixtirik, pagoa maite ez duenik. Ostolaiz 29. Edarto etorri jatan eskura neuk gura neban txoria. Gerrika 104. Xorien kantuak. Larre ArtzainE 35. Txori bat eskuan baino ehun txori egan, hobe da. MEIG IX 134 (en colab. con NEtx).
    " Xoria adarrean bezala izan. Fausse position" Hb Prov GH 1929, 85.
    Neure mutiltxu txoria, / ik esan eustan egia: / gaur gabean dantzauko zala / nire emazte Maria. Balad 148s.
    " Txoriyak baño gutxiyo jan, jangartsua dela, gutxi janda bizi dela adierazteko. Horrek? Txoriya baño gutxiyo jateik " ZestErret.
    Malezi geio balitz / bere burun piztu, / gaur beste txori batek / joko zion txistu. Insausti 34.
    (Empleado como sobrenombre). Cf. SM Zirik 76: Txorixezia (Txoriaren andria) kezkatu zan da urten zan bere billa.
    Zu, Txori; atera zaizkazu emakume oni lazo gabeko korbatak. Iraola 76. Or eztaude ba dozenaka, Joxepa Txepel, Mari Txori ta beste amaika milla neska zar? Urruz Zer 130. Txoria deitzen zetsen etxe-kalte bat ba-ei zan Plazentzian. SM Zirik 76. Bentanatik begiratu eban da an eguan Txoria kartetan jo-ta-ke. Ib. 76.
    (Ref. a las aves, en gral.).
    Ollar xori erneak / eguna deitzailleak / gaua gauaren ganik / berezi du iadanik. EZ Eliç 197s. Penitentak imitatu behar du arranoa, txori ororen erregia. Tt Arima 105. Beren jainko-usi orien artean sartzen zituzten zenbait txori ta sierpe. Mb IArg I 358. Gaieko-txori berri gaitz ekarler üdüri dirade. Egiat 224 (cf. gautxori ). Txori bat izan zala, / ez dakit nik nola, / kixkaldu eta gero / berriz pixtu zana. FrantzesB II 97.
    (Fig.). Avión.
    Kanoiak, mitralleuzak, aireko xori-burdinazkoak, burdin-bidetako tresnak milaka eman behar. Barb Piar II 221. Heien Gotha deithu burdinazko xoriak burrunbaka zabiltzan hiri-nausiaren gainean. Ib. 209. Bizkitartean, aireko xoriak, avionak, zapartakan ari ziren. Ib. 162. Gure areriorik gogorrenak, burdiñezko arrautzez beteta gure paretik pasetan ziran txori aundi ta ugariak izaten ziran. Gerrika 70.
    (Fig.). Persona que revela algo.
    Xori bat jin zereitadan / abertitzera / gai hura izanen zela / oi ene malura. Balad 217. Txotxo-arrori otu jakan, arek txori albistariak, albista onen bat ekarrela, bere maittearen orma ganera. Echta Jos 211. Xori batek daut erran: / Eskual-herrietan / makilak dagotzila / presondegietan. Etcham 84. Eskerrak txori txiki batek kontu danak ekartzen dizkidana! NEtx Nola 20.
    "Pene. I, itxi eike bragetia, txorixak ies eingosk eta " Elexp Berg.
    2. "(V-gip, G-nav), escrúpulo. Txoriak buruan, escrúpulos en el alma (litm. en la cabeza)" A.
    ALA TXORIA .
    (Interj.).
    Ala txoria! Errege etzaikü jinen ikustera. Const 23. Ala txoria! erraiten zian, holako berakatüxek uste die orano bestiak berakatüxago direla. Ib. 29.
    FRANTSES-TXORI.
    " Prantses-txori, aeroplano (V-ger)" A Apend (s.v. txori ).
    TXORI-ABESTI, TXORI-ABES.
    Canto de pájaros. v. TXORI-KANTU.
    Kaiolan dagon / txori-abesak / auko gaxuoi / geldurik? GMant Goi 94. Ezeban txori-abestirik entzuten. Altuna 47. Txori-abesti eztitsubenak / mendijan entzuten dira. Enb 38. Txori-abesak, barriz, eztauke amairik. Ib. 132. Zu zara gure bizi-bideko / egunoroko ogia, / egunsentiko txori-abesti / zoragarri ta pakia. BEnb NereA 100.
    TXORI-HABIA (V-gip; txori-apixa V-gip, txori-kabi G-azp) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg ( txori-apixa ); ZestErret .
     Nido de pájaros. " Txori-abixia, geixenetan, ondo gordeta enparaukuen begixetatik " Etxba Eib. " Txori-apixa billa makiña bat einddkuak ga mutikotan " Elexp Berg. v. XORI-OHANTZE.
    Ori txori-kabi bat, kardintxaren kabi bat da. Arr GB 59. Umeak txori abiea iñori esan barik ezkutuan euki oi daroen antzera. Ag Kr 141. Txori-abiak ikustera. Echta Jos 33. Txori-kabiak miatzen. MendaroTx 96. Txori kabiak arrapatu ta txorikumeak bizirik erre. Etxde AlosT 24. Pelotan ibilli, eizean, txori-abi billa, zugaitz-gallurretara igo, biurrikeriak egin... MAtx Gazt 29. Or billatu det txori kabia utsik. BBarand 43.
    v. tbn. Txori-abi: Ostolaiz 29. Txori-kabi: Bv AsL 183. Zendoia 257.
    " Txori apixia ikasi. Txori-habia aurkitu. Goazen txori-apixak ikastera. Gaur bi txori-apixa ikasittut " Elexp Berg.
    TXORI-HABIATAN.
    Buscando nidos de pájaro.
    Orrek esan nai dau ze i-lako umiakin dabillen gixona eztala gixona; ta eztabela ezkonduteko asmorik artu biar, txori-abiyatan ibilli baiño. A BGuzur 148. Beti sasi tartean masusta billa, beti txori kabitan inguruko zugaitzetara igonda. Ag G 68. Mendira-ta, basora-ta, txori-abiatan joaten naizenetan. Erkiag BatB 48.
    TXORI-ALDRA.
    Bandada. v. TXORI-ALDE.
    Txori-aldreak aneika egaz / or duaz abarrotsian. Enb 45 (41 txori-aldrak ).
    TXORI AMA.
    Madre de pájaros.
    Umeak galdu ta zaugaitzetik zugaitzera dabiltzan txori amak. Ataño TxanKan 231.
    TXORI HANDI.
    (Nombre de una moneda).
    Gei bakoitza, urteierako astean "txori andi" bat. Aste-bete igaro ezkero, gei bakoitza "txori andi" bat. Ezale 1897, 1. [Lapikoak] zulo txiki bat eukala be, txoriandi lako txaplata bat ipiñi baiño, azpi barria ezartea naiago izaten ebalako. Zubk AGuzur 20. Miña osatzean, bere lana iru-lau txori-andi izaten zan. Etxabu Kontu 94.
    TXORIAREN .
    (Pl.). " Txorixanak, nidada de pájaro. Erakutsi detsat oni, nun dagozen txorixanak " Etxba Eib.
    " Txorixanetara juan, urten, salir a buscar nidos. Udabarrixan, eguen arrasaldetan, eskolarik ez zanian, txorixanetara juaten giñan " Etxba Eib.
    TXORI AROTZ.
    "(Sitta europaea), trepador azul" MItziar Txoriak 140.
    Egia esan, ez nauk oroitzen oraindikan txori-arotzik, urrutira ere ikusi detanik. MItziar Txoriak 141.
    TXORI-ARRAIN.
    "Juriola, pez volador" Zubk Ond. v. tbn. FauMar 46.
    TXORI-HARRAPARI (xori-a- L, BN, S ap. Lh ; H).
    " Xori-arraparia, oiseau de proie" H. v. TXORI-JANTZALE.
    Dirudiala pozaren pozaz / beronek txantxangorria, / ez Gaztelako kabelai ixill / txori arrapalaria. AB AmaE 79.
    TXORI-ARRAUTZA.
    Huevo de pájaro. " Txori-arrautzak iendratzen asita " Gketx Loiola (s.v. iendratu ).
    TXORI-ARTATZAILE.
    "Aviculteur, xori-arthatzale " T-L.
    TXORI-ARTE v. 1 txolarte.
    TXORI-ARTO.
    Mijo. v. artatxiki.
    Santa Graziko lur porrosketan egiten zen guziz xori-artho (millet), baba eta liho. Gatxitegi Gazte 1957 (2) (ap. DRA ).
    TXORI-HARTZAILE.
    Cazador de pájaros. "Auceps, [...] xori hartzaillea " Urt III 94.
    Ekusi zuten begi gaiztoko txori-artzalle bat nola prestatzen zebillen kañabera ta zakuan zekartzen sareak. VMg 70.
    TXORI-BARDOIN (xori- BN-lab ap. Lh ).
    " Xoribardoina, bruant jaune (le)" Dass-Eliss GH 1924, 97.
    TXORI-BAZKA (L-ain, R; Lcq 93, Foix (ap. Lh )), XORI-BAZKA (L, BN, S; xoi- S), XOIHASKA (? S) Ref.: Alth Bot 14, 20; A ( txori-bazka, txoi-bazka, xoihaska ) .
     "Mouron des oiseaux, xoibazka " Alth Bot 14 (de quien lo toma Azkue, que da txori- ). "Renouée des oiseaux, xoi bazka " Ib. 20. "Correhuela; litm., alimento de pájaros (bot.)" A. " Xoihaska (S; Alth), álsine, pamplina (Bot.)" Ib. (pero no encontramos esta var. el Alth; se trata posiblemente de errata). " Xoihaska (S). 1.º mouron des oiseaux (bot.); 2.º cumin cornu (bot.); 3.º lentille d'eau (bot.)" Lh (la forma, como en el caso de Azkue, podría deberse a errrata). "(Stellaria media), sagu-belharra. Badakigu landare huni xori-bazka ere erraiten diotela" Zerb GH 1931, 322. "(Sedum acre), xori-phazka " Ib. 1932, 229. Cf. VocNav: "Choribazca, nombre vasco de la planta herbácea denominada 'siempreviva picante' que crece en las peñas y tejados y a la que acuden los pájaros a comer (V. de Bertizarana)
    TXORI-BELAR (G-to; -bedar V, xori-belhar L; Hb) Ref.: A ( txori-bedar, gardu ); Lh ( xori-belhar ); Arzdi Plant1 280 .
     "Cardo corredor" A (s.v. gardu ). "Cardo enano; litm., hierba de pájaros" Ib. "(Senecio vulgaris), hierba cana" Arzdi Plant1 280.
    [Xoribardoina] bortz-sei urthe eta gehiago biziko da, xori belharra ausarki ematen bazaio. Dass-Eliss GH 1924, 97.
    TXORI-BELATX.
    "Épervier [...] xori belatxa " Foix.
    TXORI-BELDURGARRI.
    Espantapájaros. v. txorimalo.
    Arpoi asko tiratu / guziak urari, / ori jarri biar da / txori-bildurgarri, / kobardia dalako / Anton Aranberri. Arrantz 37.
    TXORI BERRITSU.
    " Txoribarritsu, alondra" A Apend.
    TXORI-BUZTAN.
    " Xoribuztan (L, BN), xoribüztan (S), girouette, inconstant" Lh. v. PIKA-BUZTAN.
    TXORI-HEGAZKIN v. hegazkin.
    TXORI-HEGAZTI.
    Ave.
    Bela beltz ta onen antzeko txori-egaztiak zeuzkaten beren kabiak zuaitz aietan. Bv AsL 160.
    TXORI-EGUN.
    " Xori-egun (L, BN, S), jour de passage d'oisseaux" Lh.
    TXORI-EGUR (V; xori- L) Ref.: A; Lh ( xori- ) .
     "Arraclán, aliso, cierto arbusto (bot.)" A.
    Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru, atx-artean egoan lur-atal garbian eukan egazti-illerria atondurik. Erkiag BatB 40.
    TXORI-EHIZTARI, XORI-IHIZTARI (Urt III 94, Hb, H (s.v. xorikaria )).
    Cazador de pájaros. "Oiseleur" Hb.
    Hori erranik, hauk doazala / hetarik biga berhala, / baratzez baratze, xori / ihiztariak bezala. O Po (ed. Michel) 235. Xori-ihiztaria zen lehena, bainan ere phereka-gosea eta altzokaria [gatua] . Larz GH 1959, 91. Nire errian gaiztoak dagoz txori-eiztariak lez sareak jarten dabezanak. Ker Ier 5, 26 (Dv xoriketariak, Ol, BiblE ehiztariak ).
    TXORI ERLEJALE.
    "Abejeruco" Izt C 198. Cf. Lar: "Abejeruco, pájaro enemigo de las abejas, txori erlejale bat, erleen galgarria".
    TXORI ERO (-erho S, xori-erho L) Ref.: A; Lh ( xori-erho ) .
     "[Xinaurri-xoria] bethi, eskuin eta ezker dabilkalakotz bere lepho luzea, xori-erhoa deitzen dute hainitz eskualdetan" Dass-Eliss GH 1923, 418. v. TXORI ERTZO.
    TXORI ERRE.
    " Txori errea etorriko ddatzu agora, no lo conseguirá usted; litm., le vendrá a usted a la boca pájaro asado (V-arrig). Iri txori erreak agora emongo dostagu (en vez de dauaguz), a ti te daremos a la boca pájaros asados... Txori errea agora klik (L, BN)" A EY III 264.
    TXORI ERREGE (BN, R) Ref.: A; Lh .
     "Reyezuelo, pajarito" A.
    TXORI ERTZO (S; xori- S) Ref.: A; Lh ( xori- ) .
     "Hormiguero?, pájaro que mueve mucho la cabeza y se alimenta de hormigas" A. v. TXORI ERO.
    TXORI-ETXE.
    "(V-m), casa de campo" A.
    " Txoríetxe gerátu, quedar vacío y abandonado (un caserío)" Iz ArOñ.
    TXORI-EZTI.
    "(G-to), producto resinoso de ciertos árboles, por ej., el pino, abeto, cerezo, etc." A. v. TXORI-NEGAR.
    TXORI GAIZTO.
    "Alcaudón real (Lanius excubitor)" SM EiPaj.
    TXORI GALDU.
    "Pícaro, golfo" A Apend.
    TXORI-GARI.
    "(V...), trigo de la mejor especie; litm., trigo de pájaros" A.
    TXORI-GEREZI.
    a) (AN-gip; -keriza V-m, -keixa V-gip) Ref.: A ( txori-keriza ); Garbiz Lezo 240; Elexp Berg ( txori-keixa ) .
     "Variedad de cereza muy pequeña y dulce" A. "Cereza silvestre" Garbiz Lezo. "Cerezo bravío. Keixa-ale txikixa emuten dau txori-keixiak " Elexp Berg.
    Nork txori gerezi txatarrai begiratzen dioe dauzkanean eskubatera gerezi anpollak? VMg XII. Zugaitz-jenero au, basoko beste zugaitz tartean, erreka inguruan, txori-gerezia deitzen zaio leku askotan. Ostolaiz 45.
    b) "Uste dugu haurrean xori-gerezia erraten giniola Azkainen elhorri-xuriari" Zerb GH 1932, 227. " Txori-keixa, sasi aretan ateratzen den fruitu gorria. Ez du gereziarekin zerikusirik" ZestErret .
    TXORI GERLARI (xori- BN-lab).
    "Chevalier, combattant (ois[eau])" Lh.
    Primaderan bederen haur batek aisa ezagut lezake xori-gerlaria: moto bat bezala badu kaskoan eta lepho gibelean luma eder handi batzu. Dass-Eliss GH 1925, 96.
    TXORI-GIZON.
    Hombre pájaro.
    Xori-gizon bat erori da hogoi metre goratik bere tresnarekin. Eskual 7-2-1913, 1.
    TXORI-GOROTZ.
    "(G-to, AN-gip-5vill, S), guano, estiércol de aves" A.
    "Abono mineral (AN)" A Apend (s.v. gorotz ).
    TXORI-INTXAUR.
    "(V [no arrig-al]), nuez de corteza poco dura" A.
    TXORI ITSU.
    " Txori-itsua, avechucho" Izt C 198.
    TXORI-IZUGARRI.
    "(V-m, G-goi-to-bet), espantajo de aves" A. v. TXORI-IZUTZAILE, txorimalo.
    TXORI-IZUTZAILE.
    Espantapájaros.
    Dantzarien itxura baño, txori izutzalle ipiñi oi dituzten mamuen antz geiago dutela. Izt D 22.
    TXORI-JAGOLE (-jagola V-ple-m ap. A ).
    Espantapájaros. v. TXORI-IZUGARRI.
    TXORI-JALE.
    " Txorixale, gabirai" ZarHizt . v. OILO-JALE (b).
    TXORI-JAN.
    Comida de pájaros.
    Txutik uzten zituzten gorosti, baxate, marabi, txori-jana zeukaten jeneroak. Ostolaiz 88.
    TXORI-JANZALE.
    "Ave de rapiña. Otsokumea anditzeareki izain da otso andia, ta txori-janzale kumeai adinak inen tio fuerteak ta zorrotzak pikoa ta atzaparrak, ezpazaizkio moxten prinzipioan (109)" LE-Ir. v. TXORI-HARRAPARI.
    TXORI-KAKA (V-gip, G-bet-nav) Ref.: Garate Cont BAP 1949, 364; Iz Als; Elexp Berg .
     "Excremento de pájaro" Iz Als. " Txori-kakaz beteta dago teillatua " Elexp Berg.
    Zera... txori-kaka... Ateki ta txanpaña! Mantela besterik ez da palta emen. Lab SuEm 204.
    " Txori-kaka ez izan, inportantea izan. Broma abarrean edo ironiaz esan ohi da. --Atzo telebisiñuan agertu itzan. --Ze uste dok pa, gu txori-kaka gala, ala? " Elexp Berg.
    TXORI-KANARIO, TXORIKANARIA (det.Lar, Izt C 198, Hb (<ch->)).
    "Canario, pájaro, txorikanaria " Lar. v. kanario.
    TXORI-KANDELA (Gc ap. A ).
    Producto resinoso de ciertos árboles. v. TXORI-NEGAR.
    TXORI-KANTA.
    Canto de pájaros. v. TXORI-KANTU.
    Argiz bat dira asiko txori kanta otsak. AB AmaE 28. Biok baizik ez ziren gelditzen xori-kantaz eta lore-usainez gonburu beteriko atseden-baratz batean. Mde HaurB 51. Txori kantea dabil urduri sasijan. Laux BBa 90. Basoa txori kantaz soiñu bizitan zegoen. NEtx LBB 186. Apirilean entzuten diren xori kanten oihartzuna. Xa Odol 198. Txori-kantak egun osoan. Zendoia 198.
    TXORI-KANTU.
    Canto de pájaros. v. TXORI-KANTA, TXORI-ABESTI.
    Dena xori-kantu ziren erregebidearen bi bazterretako arbola handiak. JE Ber 8. Ordurarte iñoz be entzun ez neban txori-kantu bat entzuten zan. Alzola Atalak 46. Xakurraren konpainian, / xori-kantuen erdian, / nago ardien guardian. Xa Odol 97.
    v. tbn. Gand Elorri 133. Ostolaiz 17.
    TXORI KARDINAL.
    " Xori-kardenalea, -kardinalea, chardonneret" H. v. 2 kardinal, kardantxilo.
    --Zer nahuk, muttikoa? --Ori, anderea, heldu nintzan... Ekartzen nautzun zure xori-kardinalea. EskLAlm 1914, 51.
    TXORI-KARDU (V-ple-arr-gip, G-azp, L, BN, S; -kardo G-azp, -gardu V-ger-ple-arr-oroz, G) Ref.: A ( txori-kardu, gardu ); Arzdi Plant1 280; Lh; Elexp Berg; ZestErret .
     "Cardo enano; litm., cardo de pájaros" A. " Txori-gardu, [...] cardo corredor" Ib. (s.v. gardu ). "(Senecio vulgaris), hierba cana" Arzdi Plant1 280.
    TXORI-KUSO.
    "(V-m), espantajo" A.
    TXORI LAPUR (G-azp).
    Ave rapaz. "Gavilán" A Apend. Cf. Jaukol Biozk 17: Geok, Euskera t'oitura zarrok / uxatzen ai gera, / txori lapurrak garitik uxa / oi diran antzera.
    Zegaiti esaten jakee mirubak, ta gabillaiak egazti arrapatzalle edo txori lapur oneei? Mg PAb 180.
    TXORI-LEPO (L, S ap. A ; xori- L, S ap. A ).
    Nudo o zona de mayor grosor que se puede formar al hilar. "Hilo de grosor desigual" A.
    Hanitx lan agertü beharrez hari oro txori lepho. Etch 304 (v. tbn. en ChantP 180 xori-lepho ). Bertze orduzko gure irule hautukoen haria bezala, arte mehar edo xori lephorik gabea. Lander RIEV 1914-17, 156s. Ezpain eta mingaiñak berebat lan dute, / aria berdintzeko txori-lepo bage. "Sin nudos ni vientres" . Or Eus 104.
    TXORI-LUMA.
    Pluma de ave.
    Txori batzuk negarrez / besteak kantoan / semeak txori-lumak / gordeten sokoan. Azc PB 50. Bere burua estaltzeko eta xumetzeko eskatuak ziren lumak: txori lumak, ez arrano lumak. MEIG III 75.
    TXORI-MAHATS.
    a) (L; txorimats V, G, AN, Sal, R, txori maatz V-gip; Añ (V), Lcq 93, xori-mahats L, BN, S) Ref.: A; Arzdi Plant1 280; Lh ( xori-mahats ); Iz ArOñ 39; Elexp Berg .
     "Labrusca, uva silvestre (bot.)" A. "(Convolvulus sepium), corregüela mayor" Arzdi Plant1 280. "Uva silvestre. Sasi-maatsa? Txori-maatsa; mentau bareko maats txikixa " Elexp Berg.
    b) " Txorimats [...] (V-och), plátano, cierto árbol" Añ.
    Lertxuna, txori-mats edo alboa, astigarra, lizarra [...] ta arkesia. "Plátano" . ForuAG 307.
    TXORI MALENKONIOS.
    " Xorimalenkonios, espèce d'oiseau qui ne cesse de remuer la tête, qui a l'air de toujours saluer" Hb.
    TXORI-MAMU (V ap. A ).
    Espantapájaros. v. txorimalo.
    Kontent hiza? Ez badun aski, ez pasa gabe; hire zerbitzuko nun! Gau on, xori-mamua! Lf GH 1955, 108.
    TXORI-MIHI.
    "(Stellaria holostea), izar-belharra. Ez da itzalean baizik heldu landare hau, maizenik sasipean. Ba omen dire xori-mihia erraten diotenak. Baditake, ezen erdaraz ere zenbaitek 'langue d'oiseau' deitzen dute..." Zerb GH 1931, 323.
    TXORI-MINGER (xori- B).
    "Producto resinoso que vierten los cerezos viejos. [...] Xorimingerra ona da atxikitzeko edo kolatzeko " Izeta BHizt2. v. TXORI-NEGAR.
    TXORI-MOZORRO.
    Espantapájaros. v. txorimalo.
    Gaurgero mutikoak eiten diote irri, / erabilliz errian txori-mozorro orri. Or Eus 139. Ontziska bi-iru, bakan, ez urrun, / txori-mozorro antzera, / aizerik ez ta oiala zimur, / arraunez doaz barnera. Ib. 386.
    TXORI-MUKI (G-nav, AN-5vill; xori-muku L) Ref.: A; Lh ( -muku ) .
     Producto resinoso de ciertos árboles. v. TXORI-NEGAR.
    TXORI-MUTIL.
    "(V-m), espantajo" A. v. txorimalo.
    TXORI-NEGAR (V-arr-oroz-och-m, G-goi, AN-egüés-olza, BN-ciz; -nigar L; Foix (ap. Lh )), XORI-NIGAR (B, L, AN, BN; Dv; -niger B) Ref.: Bon-Ond 147; A ( txori-negar, xori-nigar ); Izeta BHizt2 ( xoriniger ) .
     "Gomme de cerisier, prumier, pêcher" Dv. "Goma, producto resinoso de los árboles" A.
    Haren sinhesteko paganoen ohikuntza ardurenekoa zen, lurrezko elze edo duphin baten guzien erdian hutsik ezartzea, bere gisako hitz batzu eltzeari 'xori nigarrarekin' eratxikirik. Prop 1902, 55.
    TXORI-NEGARKARA.
    " Xori-nigarkara, qui ressemble à la gomme" Dv.
    TXORI-NEGARTSU.
    " Xori-nigartsu, gommeux" Dv.
    TXORI-OHANTZE.
    Nido de pájaros. v. TXORI-HABIA.
    Xori-ohatze bat arbolarik den gorenean. Elzb PAd 36. Buru has neguan, eta udan haitzaren ostoek ferde-ferdea daukatela, itzal-aterbe xori ohantze bat iduri. HU Zez 117.
    TXORI-OILAR (xori- L ap. Lh ).
    " Mertxika-xoria, bouvreuil. Mertxika-xoriak ere gure jakinean baditu bertze izen batzu: xori-gorria, xori oilarra, herio xoria, ttuka, purloia eta murruba " Dass-Eliss GH 1923, 758. v. txorigorri.
    TXORI OINGABE (<ch->Hb, H; txori oinbage Lar, Izt C 198).
    "Manucodiata, ave del Paraíso, txori oinbagea " Lar. Sin duda, la fuente de Hiribarren y Harriet es Larramendi, aunque den -gabe en lugar de -bage.
    TXORI-OKARAN.
    "Endrina (V)" Arzdi Plant1 280. v. TXORI-TXIMILLO, OKARAN-TXIBILO.
    TXORI-ONGARRI (L-ain ap. A ; xori- AN, L, BN ap. A ).
    Estiércol de ave. v. TXORI-SATS.
    Zeri ere ematen baitiozu xori ongarria, hari baizik ez dio onik egiten. Dv Lab 177. Emozute xori ongarria harbi, ilhar eta artetako uzta xehe guziei. Ib. 178. Xori-ongarriak hedatuko zituzten. Barb Piar I 56. Lau zaku xori-ongarri (hola deitzen ginuen, lehen: guanoa, eta orai: fozfata zuria). GH 1958, 262.
    TXORI HORI.
    " Horioleta, loriot jaune (le). Xori hunek badu izen lerro bat: xori horia, torrotta, laulioa " Dass-Eliss GH 1924, 227.
    TXORI-PILO.
    Bandada. v. TXORI-TALDE.
    Idurimena iarei ta lokabe izanik, etenbageko txoripiloa buruan egan bailukean, edonon ageri diran gauza ederretan kolorea ta dirdira laztan ditu. Zait Plat 116.
    TXORI-SAGAR.
    " Txoisagar, sagar-mota. Koloreari dagokionez sagar txuri-horixka da eta zaporez geza" ZestErret .
    TXORI-SAIL.
    Bandada. v. TXORI-TALDE.
    Txori-sail bat igaro zan txioka ego aldera. Ugalde Iltz 27.
    TXORI-SALDO.
    Bandada. v. TXORI-TALDE.
    Urretxindor adiskidearen hilkizunetara berandu beldurrez lehiatzen diren txori-saldoak. MIH 175.
    TXORI-SALTSA.
    Salsa de pájaros.
    Pinpin txoria, / txori papogorria, / yan yan, koñata, / txori-saltsa / on bat da. A EY IV 326.
    TXORI-SARE (Lar, Añ; xorisare Hb).
    "Arañuelo, red de pájaros" Lar. "Red, lazo para coger pájaros, lakioa, txori sarea " Añ.
    TXORI-SATS.
    "(V-ger-ple-arr-oroz-m), guano del Perú" A.
    "(V-m), por extensión llaman así a los superfosfatos con que se abonan las tierras" A.
    TXORI-SIMAUR (-zimaur V-m, G, txoiximor G-azp) Ref.: A; ZestErret .
     Guano del Perú; guano artificial. "Lurra amankorrago bihurtzeko ongarri artifiziala" ZestErret . v. TXORI-SATS.
    TXORI-SOINU.
    Canto de pájaro. v. TXORI-KANTU.
    Txori soiñurik Ama Maria, / basoak ez duanean... NEtx LBB 339. Lotan zegoen baso itzala / txori soiñuz esnatzean. Ib. 338.
    TXORI-SORGIN.
    " Xori-sorgin (L), chouette (ois[eau])" Lh.
    TXORI-TALDE.
    Bandada.
    Txori-talde aundi batek inguratzen ditu. Bv AsL 146. Golde-ortzez larraina urratu-ala, txoritalde gosetiak jaisten ziran lur irauliberrira. TAg Uzt 265.
    Txoritaldeak sinfoni berria saiotu zumarretan. " Las bandas de pájaros" . LMuj BideG 216.
    TXORITAN.
    "Cazar, [...] txoritan izan, egon, ibili " Izt 24v.
    TXORITARA.
    " Txoritara juan, ir a por pájaros. Txoritara txara txikira juan da, tiro batekuakin " Etxba Eib.
    (Fig.).
    Apaizak elkarrenganako baimena eman zien ordutik, lengo elkar galtzeko bildur ura txoritara joan zan. NEtx LBB 122.
    TXORI-TRANPA (V-gip, G-azp).
    "Cepo para pájaros" Elexp Berg.
    TXORI-TXIMILLO.
    Ciruela silvestre. " Urrak eta txori-tximilluak eta basuan " Elexp Berg (s.v. okan tximillo ). v. TXORI-OKARAN.
    TXORI-TXINTA.
    Canto de pájaros. v. TXORI-KANTU.
    Aize-ziztua, naiz zugasti itsuko txori-txinta xamurra, naiz basa-eizeen marru lodia, [...] bildurraren bildurrez erio-agin zitzaien. Or QA 58 (138 txori-xinta ). Orduan beresi baztertuak ere txoritxintaz betetzen dira eta abereek, egun ezagunetan, Venus billatzen dute. Ibiñ Virgil 89. Daitekeen soinurik ederrena iduritu zitzaion, ez baitzuen aspaldi hartan txori-xintarik aditu bere lorategian. MEIG IX 103s.
    TXORI-TXIO.
    Piar, canto de pájaro. v. TXORI-TXINTA.
    Txoritxo maite ori! Zuk 'Txantxangorria' izango dezu izena. (Soiñua bizi-bizi... Gero txori-txioak...). NEtx LBB 129.
    TXORI-TXIUKA.
    " Txori-txiuka (L), cri d'oiselet" Lh.
    TXORI-ZAIN.
    "Aviculteur, [...] xori-zain " T-L.
    TXORIZKO.
    De pájaros, compuesto de pájaros.
    Behin hiriko arrathoaren etxera / kanpoko arrathoa kumitatia izan zen / txorizko apairu batetara. Arch Fab 85s (Gy 35 minarritzez asetzera ).
    TXORI-ZOMORRO.
    "Espantajo" Asp Leiz2. v. txorimalo.
    TXORI TXIKI.
    a) (Nombre de una moneda).
    Lagun bakotxari txori-txiki bat joan-etorria. Etxabu Kontu 197.
    b) "Haur hizkeran, zakila. Nun du umiak txori txikiya? " ZestErret.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper