Azpisarrerak (sarrerak) (103)
indar.
Tr. Indar es casi la única forma documentada en los textos; hay algún ej. de inder en textos en los que la asimilación vocálica es regular, tanto vizcaínos (Azkue BGuzur , Akesolo) como alto-navarros ErroSerm, CatUlz (55)). En DFrec hay 816 ejs. de indar .
1. (gral.; SP, Urt I 174, Ht VocGr 305, Lar, VP 37v, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ), inder (V, G-azp-nav, AN-araq-ulz-erro-olza-gulina), ingar (AN-larr-araq; Dv (AN-5vill), H (V)), inger (AN-araq) Ref.: A; Lrq; EI 83; Etxba Eib ; Iz Ulz (inderra), Als (porrubarrek, ta), ArOñ (inddar), R 312; Holmer ApuntV; Gte Erd 165; Elexp Berg (inddar); ZestErret. EI 83 recoge tbn. inddar, indder, iñddar, iñdder e iñyer .
Fuerza, vigor; fuerza de espíritu, valor. "Force. Gogorik ezten lekuan indarrik ez" SP. "Force de corps dans l'homme ou les animaux" H. "Indarra zukein zaldi onak. Zaldi ónak indar aundíya. Iz Als 80. Tr. De uso general.
Eta irabaz Ieinkoaganik indar eta grazia, / bekhatuiez egiteko unsa penitenzia. E 79. Indar orotan fortifikaturik. Col 1, 11. Andi danarren indarra, nagusi jakiteria. RS 27. Flako banaiz, zu zara sostengua eta indarra; hil banaiz, zu zara bizitzea. Mat 277. Indarrera itzul azu haur gazte hillhurrena. EZ Man II 100. Zahar gaixtoak, zahartuagatik, badu gogoa, indarra zaika falta. Ax 93 (V 64). Ematen dio asko indar [...] etsaiaren tentamendu gaiztoak garaitzeko. Ub 214. Jangoikuak emon badeutsa indar ta baloria, enpliau biar ditu bere ta projimuaren onian. JJMg BasEsc 173 (209 iñdar). Osasun ona daukat, gorputz sendua eta indar andikua. Astar II 17. Guzia afliituak kontsolazione eta indar beharrean ziren. Jaur 158. Jesusi jarraitzeko adiña indar. Lard 422. Bihotz, beraz; bihotz eta indar! Dv LEd 159 (Cb Eg II 86 fuerza). Jainkoari indar eta bihotz galdaturik, badoha Franzizko eriaren ganat. Laph 167. Orduan Pilatusek etzuen izatu aski indar, aski zain bere eginbidearen bethetzeko. Jnn SBi 29. Sansonek bezala, lephoko zainetan, lephoko ileetan zuela bere indar guzia! Barb Sup 146. Indar asko ta gerriyak biguñ, / esku-muturrak fuertiak. Tx B I 169. Zer adore, zer inddar ixango dogu guk bijar goxerako? Otx 49. Indar handiko gizona. Zerb Azk 78. Erdaldunen ingudean / probatu zen indarra. Arti MaldanB 203. Jo indar guztiaz eta [haizkora] etzan sartzen milimetro bat egurran. Osk Kurl 92. Ez da indarrik maitasunaren / indarra menperatzeko. BEnb NereA 94. Erientzat, oi! zer bihotz ona, / zer indarra agertu duzuna! Ardoy SFran 355. Gure [beor] onek indarra ikaragarri zuan. Insausti 175. Azentudun silaba indar gehiagorekin eta askozaz ere luzeago ebakitzen dute. MEIG VI 104.
13 garrena ez diteke indar osoan euskerara biurtu, ez baitugu ioka-itz ele-bakarrik. Or ( in Gazt MusIx 52 ).
(Con suf. de comparación).
Oiu mintzo orrek barnean baiño / agoan dik indarrago. Or Eus 171.
(Ref. a seres inanimados; tbn. a conceptos, ideas, etc.). "3. impétuosité, violence de l'eau, du vent, de la tempête, etc. 4. il se dit par extension des choses inanimées et en parlant de leur efficacité, de leur abondance. Arnoaren indarrak azpiratzen du gizonik azkarrena " H.
Beste bidez ere adirazi zaiku purgategiko suaren indar andi hau. Mb IArg I 256. Emazie zer inderra duen untzek pareta edo arbole baten arrimoan. ErrSerm 272. Aiziak indar asko / du itxaso gañian. Arrantz 27. Kantatutzera indar aundiko / desio batek narama. Bil 35. Gehiagoko eskolarik gabe nola bada zure predikuek holako indarra ukhan dezakete? Laph 93. Oraziuaren indarra. Bv AsL 95. Ain ziran indar aundiko arrazoiak Aita Santuari eman ziozkanak. Ib. 159. Ujolaren indar biziari eziñ eutsirik. Arr May 34. Berrogoi gizon prestuen botzek baino indar gehiago. Elsb Fram 62. Nola kandela aundia baitzen, garrak indar aundia zuen. Goñi 64. Illuntzean sartu zan ekatxa izugarrizko indarraz. Echta Jos 275. Batasunak dau indarra. Enb 42. Indar aundiko belarrak dira / Ernio-mendi orretan. Tx B I 168. Landarerik xumeena uda minaren indarrak harrotzen zuen. JE Ber 7. Aize-oial puztuaren indarrak ugin-artean ontzia labainka zeramakin. TAg Uzt 224. Martiren odolak indar handia du, girixtino berrien hazia da. Zerb IxtS 98s. Mozkorturik, baina ez gehiago pattarraren indarraz. Mde HaurB 16. Oroimenak indar aundia du. Or Aitork 265. Paregabea da ardoaren indarra. Txill Let 95. Inolako indar berria erantsi zion iakintzari. Zait Plat 26. Indar asko dau egiak. Gand Elorri 101. Maitasunaren indarra. BEnb NereA 121. Indarra alkartasunean dagola esan daroe-ta. Erkiag BatB 158. Bazterrekoak [euskalkiak] bat datozenean, berriz, indar gehiago dute erdikoek baino. MIH 108.
N, n: ene fuerteari berez duen indarra kentzeko euskerak du ña, ñe, ñi, ño, ñu . Cb EBO 25.
2. (S ap. Lrq ; H).
Poder, fuerza; capacidad. "Pouvoir, moyen d'action" H. "Autorité, force morale" Lrq. Tr. De uso general.
Eskua, batzutan hitz haur hartzen da indarragatik. Decl ã 3r. Badela Iainko bat indar eta bothere guztia duena. Mat 12. Kofesatu behar da baruraren indarra eta balioa handi dela. Tt Arima 82. Libertatea da guk dugun indarra eta botherea edo ahala egiten ditugun gauzen egiteko. CatLav 40 (V 28). Bakhar hek, bizkitartean, egiten dute elizaren indar guzia. Lg I 212s. --Zer esku indar edo podore eman zien apostoluai? --Bekatuak barkatzeko indarra ta podorea. Ub 96. Errazoiak baino indarrak geiago agintzen zeban era ta tokietan. Izt C 122. Jainkoaren itzaren indarrak etsai guziak azpiratu izan ditu. Lard 534. Goikoaren indarrak / zütü estaliren. UNLilia 7. Zer indar du Khurutzearen seinaleak? CatJauf 46. Diruaren indarra ezin leike neurtu. Enb 164. Kargudun handi horiek / indarraren gerizan / apezen sosak ebatsiz / ari dire ohointzan. Etcham 50. Erderaren indarra! Ldi IL 33. Mediumaren indarrak du ekarri. Mde Pr 336. Guziak menperatzen dituen indarraren jostallu arkitzea zait nardagarri. Txill Let 90. Jakin bezate amerikarrak, / jakin bezate rusuak, / berak ez ainbat indar duala / gaur jaioko dan Aurtxuak. Basarri 63. Badu ark [izadiak] indar, galera bat aberastasun biurtzeko. Vill Jaink 50. Izaki bakoitzari izaki berriak sortzeko almen eta indarra ezarri dizkio. MAtx Gazt 25. Mundu huntako indarrek ez dutela guk uste dugun indarra? Ardoy SFran 76. Abek daukatelako / armaren indarra, / askotan berotutzen / digute bizkarra. Uzt Auspoa 10, 110. Bakarka baiño indar geiago duala otoitzak lagunakin eginda. BAyerbe 171. Indar aundikua zan [argia] eta ipini al genduzan radio, plantxa eta abar. Gerrika 262. Indarra edo, berriz esaten hasi den bezala, boterea. MIH 88. Lapurdik, lehenik, XVIIgn mendean zuen indar ekonomikoa 1700 inguruan galdu zuela. Ib. 380. Batasun osorik egiteko, ordea, ez du Euskaltzaindiak ez eskurik ez indarrik, ez berez ez besteren bitartez. Ib. 96.
Vigor, vigencia (de una ley, un contrato, etc.). Cf. INDARREAN (c).
Uribatzarreak lege bat ezarriagatik ez dauka indarrik Erregek baibena ematen ezpadio? EConst 49. Eramaten ez badu, ordea, ez du azkenaiak indarra galtzen. Azaltzen danean ordun beteko da. ArgEgut 1923, 37. Gai oneri buruz orain arte indar duten legeak erabilli ditezke. EAEg 5-11-1936, 220. Aitorpen onek sei illabeteko indarra izango luke. Ib. 29-11-1936, 416.
" Indarra se dit encore des ressources pécuniaires d'un individu qui fait une entreprise quelconque" Dv.
(S ap. Lrq ; Dv).
Propiedad, cualidad, virtud (ref., sobre todo, a ciertos elementos como las hierbas, las bebidas...). " Nork ezagutzen du ongi belharren indarra? Qui connaît bien la vertu des plantes?" Dv. "Force d'une boisson, d'un comestible" Lrq.
Gatzak du indar eta berthute ianhariei gozo eta zaphore emaiteko. Ax 466 (V 302). Baldin gatzak galdua badu bere indarra, ez da on deusetako. Jaur 395. Argitara eman zituen bi liburu, bata, sargazoren indarrak nolakoak diran eskorbuto-ren kontra. Izt C 469. Sagardo edari au bere izatez dalako indar gitxikoa. Ib. 138. Belharren indarrak ezaguturik / eritarzun guziak / dutiela sendorazten. Arch Fab 167. Zunbat ere gehiagotan herakierazi beitükeie hura hanbat ere haboro indar düke nitre-gatzak. Ip Dial 116 (It, Ur, Dv indar). [Ongarri hotzak] ez du hainbertze indar, bainan harek ere on egiten du. Dv Lab 164. Orrenbeste indar eztu izandu / gaur eran dedan arduak. Auspoa 3, 108. Gogoan artu zertarako daukan [intsusak] balioa edo indarra. Ostolaiz 62.
Fuerza (magnitud física).
Orduan ba-ziran berrogetamar [lurrunontzi] inguru, 25-30 zaldi indar inguruko laba ta makiñadunak. Etxabu Kontu 116.
3. (En pl.). "Au pl. en parlant d'un malade, d'un convalescent. Indarrak hasi zaizko gutitzen, ses forces ont commencé à diminuer" H. " Indarrak aitu zaizkio (AN-gip), indarrak akitu zaizkit (AN-5vill, B)" Gte Erd 165. Tr. De uso general desde principios del s. XVII.
Bañan guardaturen ditu indarrak Iongoikoak / oren oro sentitzeko plazer fin gabekoak. EZ Man I 133. Denboraz ahitu zaizkizun indarrak erreparatuko dire. SP Phil 503. Zure indar guziak enplegatu behar ditutzu. He Gudu 37. Sendotuten dira diabrubaren indarrak, ta argaldu arimiarenak. Mg CO 274s. Indarrak gitxitu ta geitu kargia? Ib. 118. Jaunari lenagoko indarrak eskatu ziozkan. Lard 146. Araba ta Bizkaiak / legezko indarrak, / Gipuzkoan ez gaude / laguntzalle txarrak. Xe 398. Jakinki mezaren indarrak hainitz handiak direla. Jnn SBi 53. Egiyaz enpliatu / dauzkazun indarrak. AzpPr 52. Indar guziak eskuetan izaki, eta halere jendearen beldur! HU Zez 162. Ik eztekok gizonak beste inder besoetan, baie beste inder batzuk dekozak ik. A BGuzur 130s. Indarrak aitu eta erori da putzura. Ill Testim 27. Balendinek, ordea, indarrak neurkiroago [...] erabiltzen zekin. TAg Uzt 138. Suak indarrak baditu ere / sinismenak erredoble! SMitx Aranz 102. Zorakeria bat zela linguistikako joku batean indarrak higatzea. Mde Pr 241. Goizetik gabera, jai ta aste, nere indarrak lan gogorrean urtzen. NEtx Antz 107. Egia da gure indarrak nekatu egiten direla jardunarekin. Vill Jaink 152. Erraldoiari indarrak ahitu zitzaizkion. MEIG IX 105.
" Herritik goan da bere indarrak adiskide bati utzirik, il a quitté le pays en laissant ses pouvoirs à un ami" Dv.
4. (Gralmente. pl.). Fuerzas (armadas).
Ordena ona eta bakotxaren izateak seguratzeko establituak diren indarrak, erran nahi da tropetako Soldaduer-Guardia-Nazionalak. "Force publique" . Revol 139. Erregeren eskaeraz ifiñtea eta tinkatzea ala lurreko nola itxasoko indarra. EConst 45. Alemaniak nondik ote zituen holako indarrak mila gogoeta eginik baikinauden. StPierre 27. Erri-pakearen alde jarduten diran indar guzien erakundea. "Las fuerzas de Orden Público" . EAEg 23-11-1936, 368. Emen nagusi gelditu diranak indar asko biltzen ari dira, ta nik uste, azkenean auek irabaziko dutela gudua. NEtx LBB 81. Zenbat gizon, zenbat artilleria, zenbat indar zegoan ikustearren. Alkain 17. Napar indarrak egun gitxira Irun euregandu. Gerrika 59.
5. (V-gip, G-azp) Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib; Elexp Berg.
" Inddar, energía eléctrica, fuerza motriz. Indarreko kableren bat edo eten dala ta erri guztia gelditxu da inddar barik " SM EiTec1. "(Industria). Fluido eléctrico, energía. Indarra juan da iruretan " Etxba Eib. v. ARGI-INDAR, elektrizitate.
Eletrikako indarra. Tx B II 114. Izadiak nai aña argi, bero ta indarra demaizkigute. Anab Usauri 102. [Gintzan] zenbat indar bear izan oi dan. "Energía" . EAEg 14-10-1936, 44. Euzkadiz kanpora doazen uraz indarra sortzea galerazia dagolarik. Ib. 11-10-1936, 21. Errotara dijoaz urak iriña egotzera, edo lantegira, indarra ematera, langilleak ogia izan dezaten. Munita 19. Eibar ta inguruko erriak indar barik, larri ebizen. SM Zirik 65. I, plaentxi, Plaentxian zelan zabize indarrakin? Ib. 65. Argi-etxetik datorren indarrari bonbillara bidea zabaldu besterik ez dezu egin. MAtx Gazt 22. Egunez indarra kenduten eben aldia be izan zan, eta gabaz lan egin bear izaten genduan. Etxabu Kontu 205. An indar-etxea egin; indarra tella-pabrikara eraman. BasoM 15. Eletrikaren indarrik ez baigendun artean. Ataño TxanKan 191.
6. (Uso adv.). "(V-ger, AN), mucho, en abundancia. Euria inddar ezan da ori aldarrika ibil danean (V-ger), ha llovido mucho [...]" A. "Los vocablos antes citados [...] tienen casi todos la acepción adverbial de 'muy, de gran cantidad' [...]. Euria indar egin dau, ha llovido en gran cantidad (V-ger)" A Morf 678bis.
" Indar jo (V-ger), pegar fuertemente" A.
Asarratu zan egunoko inddarren. Otx 24.
INDAR-AGOÑU. "(S; Foix), énergie" Lh.
INDAR-ARGI. Corriente eléctrica. v. ARGI-INDAR.
Ixkiña baten tximixtak ikutu ezkero, antxe zuan bere txabolan, indar-argia bezela da ori-ta. BasoM 123. [Elurrak] zugaitzak bota, ariak eten, / akabo indar-argia. Insausti 289.
INDAR-HARI.
Haren lotura indar-arien eraginetan mamitzen da. "Líneas de fuerza" . MEIG IX 119. (en colab. con NEtx) Hor agerpen bat kuxkurtzen da, argitzeko, indar-haritan lehertzeko, irten bizietan urratzeko, pitzatuetan loratzeko. Ib. 130.
INDAR HARTU.
a) Robustecerse, fortalecerse. "Prendre force" H.
Eta ian zuenean indar har zezan. Act 9, 19. Arno guti bat bihotzaren alegeratzeko eta ahoaren bustitzeko hartzen duen bidezko gizonak [...] indar hartzen du lasterrago eta errazkiago haren iragaiteko. SP Phil 127 (He 130 indarrak harturik ). Konfirmazioniaren medioz bizitze izpiritüalian indar hartzen dügü. CatS 112. Gorphutzeko begieri agertzen diren gauzetarik indar hartzen du zure bihotzak. Arb Igand 153.
( Indarra(k) hartu ).
Loan, janean ta ardoan kontuz ibilzea, geiegiak utzi ta indarrak arzeko behar denarekin gelditzeko. Mb IArg I 133. Edan orain indarra artzeko dxangadatxu bat. Ag AL 146. Yanarekin indarra artu duzutenean zoazte basora. Or Mi 89. Biderako indarrak artzen. SMitx Aranz 163.
(Con adj.).
Arzen ditu indar andiak geu galzaiteko. Urqz 23. Zonbait egun iragan zitzan hetarik baten etxean indar berrien hartzeko. Laph 45.
(Con negación) "Porrubarrek eztin inderrik artzén" Iz Als (s.v. porrubarrek).
b) Tomar fuerza (algo).
Zeren ezpaita on hurbiltzeaz indar hartzen duen etsaiari alderatzea. Ax 400 (V 261). Hala Jainkoaren hitza hedatzen hari zen geroago eta gehiago eta indar hartzen podoroski. He Act 19, 20 (Dv gogortzen ). Mirabeen artean sortutako despita eta ezdabaidak indar artu ezkero. Lard 14. Oitura oiek Euskalerrian ere noizbait itsasi eta indar artu zuten. JMB ELG 81. Makinak indar artu baitute / len gizona zan lekuan. Basarri 133. Ingurina guzian indar hartzen eta ebasten ari dire. Ardoy SFran 26. Sua sortu ta garrak indar artu dute. Lab SuEm 173. Aizeak indar artu zuan. AZink 61. Baiña Seguran gauza formalak / ere indar artu zuten. Insausti 114.
v. tbn. Bv AsL 192. Or Eus 316. Eguzk GizAuz 26. Mde HaurB 105.
( Indarra(k) hartu ).
[Erremedijuak] belu datozala gatxak indarrak artu baditu. Mg CO 113. Itxi egijozu ekandutxu txiki orri indarra artuten. Astar II 92. Eguzkiak indarra artu arteraño. Lard 157. Guduak inddarrak artuten bebazan. Echta Jos 335. Erdel zaletasunak / artu du indarra. Basarri 178. Gure errukarriak, joera oiek indarra ar balezate! Vill Jaink 173. Andik aurrera eguzkia indarra artzen asi zan. Albeniz 83.
v. tbn. Indarrak: VMg 24. AB AmaE 382. Indarra: Sor Bar 21. Kk Ab I 21. Inza Azalp 126. Or Eus 348. Eguzk GizAuz 31.
(Con adj.).
Larrak zañetik ateratzerik ez dik nai, itxitura galdu ez dedin. Indar geiegi artzen uztea ere, etzaiok komeni. Ataño TxanKan 238s. Indar aundia artzen asi zan [sindikatua]. Gerrika 52.
(Con negación).
Indarrik artu eztaijen onegaz aziko dituzuz eurak baga. Astar II 92. Udarearekin ere txertatzen da [...]. Baiñan ez du indarrik artzen, bear bezela. Ostolaiz 122.
INDAR-AZENTU. Acento de intensidad. v. INDAR-MINTZOR.
Nire ustez, bultzaratxo esaten zaion bide-modu ori ez dagokio euskerari, ez baitu indar-azentu nabarmenik. Or ( in Gazt MusIx 48 ). Euskara zaharrak indar-azentua zuela eta azentu hori hitzaren silaba jakin batean zegoela. MEIG VI 106. Aski litzateke trintete (trinitate) esaten dela jakitea, indar-azentua baduela edo izan duela igertzeko. Ib. 105.
INDAR BETEAN. En vigor.
Igazko Azaroaren 23garrenez Euzko-Jaurlaritzak eman zuan Oroaginduak sortu-erazitako zerga indar betean arkitzen da. EAEg 25-2-1937, 1149.
INDAR-BURUZ. A la fuerza.
Jaungoikoak ez darabil gizona indar-buruz. Aukeramendu dau. Ibarg Geroko 76 (ap. DRA).
INDAR-EGILE (El) que hace fuerza. Cf. indargile.
Indarka egin bear da zeruko yaurgora sartzeko, ta indar-egilleak atzematen dute ura. Ir YKBiz 152.
INDAR EGIN (BN-arb; VP, Dv, H; inyer in V-ger). Ref.: A; EAEL 319. Esforzarse; hacer fuerza. "Violentar" VP 31r. "Resistir" Ib. 47v. "Forcejar, forzar" Ib. 39v. "Indar egitea, faire effort, s'efforcer" H. "Obrar, poner medios" A. "Empuja [...] inyer itten dau" (V-ger) EAEL319.
Nekatzen diranak edo indar egiten duteenak, arrapatuko dute [Zeruetako erreinua] . Mg CC 192. Indar egiten degun bitartean atenzioarekin orazio egiteko beti irabazten gaude. Gco I 404. Hai-tarrak indar egiñik, Israel-tarrai eraso, abarrakitu eta Sabarin-go ibarreraño atzera erazo zituzten. Lard 112. Gero bera izaten dala [pekatutik] irten ez ditezen indar egiñ eta pekatu berrietan erorierazitzeko lazo gogorragoak ipintzen dizkatena. Arr BasEsc 61. Beti erlisioneko gizonen alde, lege tzarren kontra egin du indar. HU Zez 197. Indar egiñaz besteak haren eskuen ikaratzea ikus ez zezan. Mde HaurB 77. Arrakalean eskuek sartute inder eiteko esan ei eutsien. Akes Ipiñ 31. Ez! Egin indar, erakuts zure balioa. JEtchep 94. Pakearengatik nere biotzari indar egiñaz [...] erdi arrotz batzueri eman nioken botoa. Ataño TxanKan 213. Behar ukan ginuen berriz bultzatzen indar egin, flakatzen hasten zenean gure manddoa [=autokarra] . Larre ArtzainE 144.
v. tbn. Astar II 115. Dv LEd 46. Laph 92. Ill Testim 27. Ir YKBiz 152. Zait Sof 151. Onaind STeresa 32.
(Con indar det.).
Estadu gustietan egiñ biar da indarra Zeruba irabazteko. JJMg BasEsc 2. Ura jarriko zala goiko adar batetik zintzilik, eta aren anketatik besteak zintzilik jarri, ta danak batean indarra eginda botako zutela. BAyerbe 128.
(Con bat ).
Behar du, beraz, indar bat egin. Laph 80.
( indarrak egin ). "Hacer fuerzas, hacer violencia. Indarrak eiñ zittuan gure aurka baña ez eban ezer atara " Etxba Eib. "Empuja [...] inderrek egiten dautzo " (V-arrig). EAEL 319.
Apostoluek zer bizia ereman zuten, zer indarrak egin zituzten. Laph 194. Lau seme ta lau alaba azitzen egin zituzten indarrak. Auspoa 127, 14. (ap. ELok 144)
v. tbn. ArgiDL 22.
Nahiz nik egin indar guztiak alper alperrikan izan. Xa Odol 311.
(Con compl. en dat.). Hacer frente a.
Eztakie zer dan pasio gaiztoari indar egitea. Gco I 418. Zerubetako erreinubari indar egin biar jako. Ur Mt (V) 11, 2 (Dv bortxatu; Ur (G) indarra egin ). Beriala ezaguturik gaizki egin zuala, biotzari indar eginaz, sartu zan jende taldia zeguan tokira. Bv AsL 54. Beren buruai indar edo gogor egiñez. Urruz ZerA 206 (ap. DRA ). Zerura nai badugu geren buruari indar egin bear diogu. Ir YKBiz 138n.
INDAR-EMAILE (El, lo) que da fuerza, fortalece, apoya.
Ni nüzü Jauna, thürbürarzünaren egünian indar emailia. Mst III 30, 1. Nahiz edozoin zeretan gobernamendu tzar izigarri huni indar emaile diren. HU Aurp 143. [Olioa] berenaz hedakor delakotz eta indar emaile. CatJauf 110. Indar-emoille ta zuzpergarri auta da, izan ere, itxaropena. Erkiag Arran 93. Bera dugu gidari, indar emale eta bai bozkario banatzaille ere. Vill Jaink 9. Maria guziontzat / da indar emaila. Ayesta 62.
INDAR EMAN. Fortalecer; dar fuerza. "Fortifier. Neurriz edaten den arnoak indar emaiten du" H. v. bortiztu.
Iaunari othoitz dagioten indar eta bothere eman diezén. Ins E 1r. Ematen baitio oliatzen denari indar eta fabore. Ber Doc 160v. Iainkoak demola indar etsaiei gogortzeko. EZ Eliç 387. Garaitiarekin gelditzeko indar eta antze eman ziazadala. Ax 364 (V 240). Ni naiz jauna, tribulazioneko tribula [sic, quizás por impericia del ed.] egunean indar emaiten dudana. SP Imit III 30, 1 (Ch borthisten; Mst indar emailia, Ol yaun azkartzallea). Ziala jenden bihotza azkartzen ta indar emaiten. Egiat 159. Indar emozu, otoi, gure bihotzari. Iraultza 94. Indar eman ezadazüt / bizi nizano mündian. Xarlem 550. Arimari indar emaiteko etsaiaren tentazionen kontra. CatLuz 24. (v. tbn. CatAe 58, CatSal y CatR 59) Onek beronek, San Pabloren itzari indar geiago eman zion. Lard 517. Jaungoikoak maitatzen du ta indar ematen dio. Ag Serm 460. Aingeru bat zerutikan: ark indar eman dako. Or Poem 543. Jakintsun haundi batzuentzat hartzen gituzte, eta horrek indar emaiten du gure erakaspener. Ardoy SFran 239. Aita Sainduak ere indar emanik, sekulan baino suharrago itzuli ginen gure eliza-lanean aintzina segitzeko. Larre ArtzainE 288.
v. tbn. Mat 145. Tt Onsa 25. Gç 216. Bp I 139. Mst I 2, 2. LE Prog 112. Dv Lab 161. Laph 182. Bv AsL 111. HU Zez 201. Mde Pr 69. NEtx Antz 156. MAtx Gazt 15.
INDAR-EMATE. Acción de dar fuerza, de hacer funcionar.
Jaungoikuak unetxu batian geldituko baleu bere indar emotia, gauza guztiak birrinduko litzatekez beriala. Ag Serm 184.
INDAR-ETXE. "Realizadas las obras del salto de agua de Arrateta y las de la casa de máquinas (Indar etxea o Argi etxea) se hizo su bendición (G-goi)" AEF 1926, 69. "Inddar-etxe, central eléctrica. Saturixoko inddar-etxian azelin barrixa ipiñi dabe" SM EiTec1. "Central eléctrica. Okerra indar-etxearen parean izan da" Gketx Loiola.
Indar-etxe guztiak baiño naimenak indar geiago. EgutAr (ap. DRA ). Indar-etxe arek urte askoan eman dio indarra Arrua-beko tella-pabrikari. BasoM 15. Andoaingo argi-indarra egiten zuan Bertxiñ indar-etxera urak ekartzen zituan urbidea. AZink 20. (En DFrec hay 9 ejs. de indarretxe.)
INDAR-GIZON. Atleta. v. indarlari.
Erriko indar-gizon edo athletak, apustu, gertakari latz eta abar, gosegarri zaizkio gure baserritarrari. Or EEs 1927, 173.
INDAR-ITURRI. Energía.
Ta bana-biderik arrigarriena tximistoa dugu [...]. Indar-iturri ori, tokitara daramakegu! Anab Usauri 102.
INDAR-JOKO. Prueba, competición (de fuerza).
Indar eta zalhu jokuetan artzen direnak [...] gauza guzietarik begiratzen direla. AR 365. Indar-yokuetan azkarrak, arro samarrak. Kk Ab II 164. Kartajokulariak, goruetan andrak, idiekin indar-jokoak, erromeriak [...]. Alzola Atalak 78.
Ikusi zuten mandazaiek beren beorrei egiten zitzaien indar-jokoa eta makillak artu-ta joan ziran eta makilka eraso zioten. Berron Kijote 164.
INDAR-LAN. Trabajo físico, de fuerza.
Ikuskizuna zerabilaten arte guzian hiria hutsa zen, saldegiak hetsiak eta auzapezak debekatzen zituen indar-lanak oro. Lf ( in Casve SGrazi 9 ).
INDAR-LEHIA (indarlei V, G ap. A). "Prueba de fuerzas" A.
Pulsuan, saltoka, lasterka eta beste onelako apustu gorputzaren azkardade, arintasun eta indarleiari dagozkionetara. Izt C 245. Atxi atxika, itzulamilka, makilurrunean, arriurtika, indarlean [sic ¿por indarleian?] eta beste onelako egikari anitzetan jostaldiatzen dirala. Ib. 229. Baso-abereakiko indarleietan ere gaiñ gañekoak dira gipuzkoatarrak. Ib. 247.
INDAR-MINTZOR. Acento de intensidad. v. INDAR-AZENTU.
Oraingo izkuntza berriori [...] eragaitz aundia zaie indar-mintzorra, bai izketa neurtuan, bai askatuan ere. "Acento intensivo" . Or ( in Gazt MusIx 18 ). Erderazko itz-neurketa indar-mintzorrak eta etenak egiten dute. "Acento fuerte" . Ib. 20.
INDAR-NEURKETA. Competición, prueba de fuerza.
Eztot esan gura estropadeak edo gure arrantzalien indar neurketeak zelangoak diran. Ag Kr 54. Orrelako zeingeiagoka ta indar-neurketen zalea zan. TAg Uzt 98.
Gizon talde andi bat billatu neban indar neurketan burdin luze bat iaurtika. Ag AL 44.
INDAR-NEURTZE. Concurso, certamen; competición, prueba de fuerza. "Concours. Euskal izkribatzaleen indar-neurtzea... Donostian egiña" Dv. v. INDAR-NEURKETA, lehiaketa.
Euskal-izkribatzalleen indar-neurtzea. (Donostia, 1879). JFlor . Ondoren agertzen diran indar neurtz eta josta-gudak. EE 1882c, 343. Indar-neurtze orretan [...] galdu egieben arraunketarik ospetsuena. Ag Kr 168. Indarneurtze, itxas-dema edo arraunketa estua igaro zan ezkero. Ib. 168. Iztueta bera zan [...] itzneurlarien artean zan indar-neurtze artarako epaille edo erabakitzaleetako bat. Etxeg ( in Muj PAm 24 ).
Biak iduki zituzten illabete ta geiagoan jaten ta edaten, arrautzaz ta aragiz asetzen, ixillikako indar neurtzeak egiten. Ag G 90.
INDAR-NORGEHIAGOKA. Competición, prueba de fuerza.
Naiago izaten zuten itzaldi bat entzun, indar-norgeiagoka bat ikusi baino. Zait Plat 112.
INDAR-OLA. Central eléctrica.
Ampueroko Indar-ola "Hidroeléctrica Ibérica" Bazkunaren indarrarekin josiaz. "Central" . EAEg 21-11-1936, 350.
INDARRAGO. Más fuerte. Cf. indartsu.
Euskeraz sortutako izneurtuak mamiago zitezkela, ta indarrago, aien erdel-itzulpena baño. Ldi IL 32. Erria neurri, ibili ari ziran sasi-iakitunok, iardunago ta indarrago. Zait Plat 124.
INDARRAK AHULDU, INDARRA AHULDU (etc.). Flaquear, debilitarse.
Ezen Jainkoaren besoa ez da laburtu, ez haren indarra ahuldu. Prop 1881, 65. Ezagutzen eztezu, egunetik egunera aulduaz dijoazela zure indarrak. Arr May 107.
INDARRAK BATU, INDARRAK BILDU. Reunir fuerzas.
Behar ditutzu berehala zure indarrak bildu, ez lehiaka, ez burugogorka, bainan emeki. SP Phil 233 (He 235 indarrak billdu). Errege hark bildu zituen bere gorphutzeko indarrak eta hedatu zen bere armadarat. Lg I 295s. Piarres, indarrak bildu berria baitzen, hasi zitzaitan mintzatzen gisa huntan. Elzb PAd 35. Banua indarrak biltuz erdixkalki. Mdg 122. Hunek indarrak bildu artio, guri zagon [...] hausko giderraren erabiltzea. JE Bur 61s. Bi eskuz nere mintzoa zuzendu nai erdira, / indar guziak bildurik, oiu biur dira. Or Poem 549. Indar guztiak batuta, itzelezko ostikadea agin-agiñetan emon, eta luze itxi eban azeria. Bilbao IpuiB 129. Indarrak eta kemena bildu ondoren. Ibiñ Virgil 99. Bere indar guziak bilduta esan zion semeari. NEtx LBB 125 (Nola 28 indarrak batu).
v. tbn. Lard 114.
INDARRAK BERRITU, INDARRAK BERRIZTATU. Renovar las fuerzas. v. indarberritu.
Indarrak berriturik oinez abiatu zen Generat. Laph 67. Emoten deutse denporea biarginai eta langillai euren gorputzeko indarrak barriztetako eta geituteko. Itz Azald 91. Indarrak berritu zituen bezain sarri, jauzi batez igaiten zen bere errotaren barnerat. JE Bur 62. Ukan baitute mutiko gaizoek beren indarren berritzeko ephea. Ib. 32. Langilleak aloger orregaz jan, edan eta bere indarrak barriztau bear ditu. Eguzk GizAuz 57. Zerutikako dei ezti horrek / indarrak berritu nauzki. Iratz 57. Tegietara dioaz indarrak berrizteko, (atseden artzeko). Ibiñ Virgil 111. Eguraldiak samurtzen diranean indarrak berrituko zaizkitzu, ama. NEtx LBB 65.
INDARRAK NEURTU.
a) Competir, medirse (con). "Bein bada-ta gure indarrak ondo neurtuak izango dira" Gketx Loiola (s.v. neurtu).
Bildur gutxi Txirritarekin ere indarrak neurtzeko. Lab EEguna 97. Sarritan jaisten zan portura ta arrantzaleakin arraunketan indarrak neurtu ere bai. TAg Uzt 44. Etzittun, ez, neurtuko bere indarrak, koldar orrek, bere sasoieko mutil batez. Etxde AlosT 24. Prest egozan gure mutillok indarrak neurtu edo nor zirean agertuteko. Bilbao IpuiB 185. Orrek Phebukin ere ez ote lituke bere indarrak kantuan neurtuko? Ibiñ Virgil 45. Irekin bakarka bere indarrak neurtu nai dituana. Berron Kijote 201.
b) Medir, controlar las fuerzas.
Indarrak ongi neurtu, ez utzi ni motzik. Or Eus 133. Indarrak ondo neurtzen ezpadituk lerreginda geldituko aiz. TAg Uzt 231. Norberaren indarrak neurritzen. Ugalde Iltz 48. Hobe genukeela indarrak neurtzen saiatu borrokan hasi baino lehen. MIH 393. Norbaitek, gainera, lumero kontua bere gain hartu beharko du, indarrak ongi neurtzeko hasi baino lehen. MEIG IV 108.
INDARRAK PROBATU. Medirse, competir (con). v. INDARRAK NEURTU.
Berriz ere igandea etortzeko poxez egoten zan [...] beste kontrariyo batekin bere indarrak probatzeko. Salav 34.
INDARREAN.
a) Por la fuerza. "(V-ple, G-nav), a la fuerza, por necesidad" A.
Arturik besotatik eta buruko illietatik, beste batzuek gorputzetik, an daramate indarrian. Bv AsL 95. Euskaldunai emongo neuskioez indarrean malmuzkau ta kendu iakoezan lurrak. Ag AL 46s. Nai dute indarrean Yerusalemera eraman ta an errege egin. Ir YKBiz 212n. Bestela ezin bazan, nai ta nai ez, indarrean neronekin eramateko. Alz Ram 129s. Ain oitua zegon bere burukeri guztiak indarrean aurrera ateratzen. TAg Uzt 188. Aldi luzearen ondoren indarrean yaurti niñun iriak. Zait Sof 118. Zergatik indarrean botatzen dituzu? JAIraz Bizia 33. Banko batetik indarrean lapurreta egiten duan bati. Ataño TxanKan 35. Euskara batua ez dagoenez gero, ezin bat dezake Euskaltzaindiak indarrean, indarka ibiltzeko ez baitu indarrik aski. MEIG Vii 77.
b) (Estar, etc.) lozano, vigoroso; (tener) buena forma física. "(G-azp-to), lozanamente. Indarrean dator, crece lozano (se dice de plantas y aún de niños que crecen mucho)" A. "Zuk sartutako larrosak indarrian datoz" Elexp Berg.
Sustraia samur dago, / indarrean lurra. Echag 136. Oraiñ ogei bat urte / nintzan indarrian. AzpPr 31. Sagar bat indarrean dagon edo ez ematen duenetik ezagutzen den bezela. Goñi 99. Duda gabe Paulino / zeguan indarrian. MendaroTx 418. Ur geiago edaten du zuaitz gazte eta indarrean dagoanak, zarra ta gelditzen asitakoak baño. Munita 73. Gazte-sasoian izan / giñan indarrean. Uzt Sas 298. Berrogeiren bat sagar-landare gazte, aldatu berri xamarrak, baña ordurako indarrean zeudenak. Ataño TxanKan 144. Udaran, muskillak ta ostoak indarrean daudenean, adarrak moztu. Ostolaiz 37.
Boltsa aski indarrean zauken eta ainbertze gauz erosi zituen oroitzapenetako. Izeta DirG 112.
c) (Estar, etc.) en vigor, vigente.
Araudia, 1937gn. ilbeltzaren lenengotik indarrean dana alegia. EAEg 23-1-1937, 879. XVgn. gizaldian, bear bada, indarreanago egongo zan [forma zahar au] eta XIVean zer esanik ez. Lek SClar 115. Gure Santa Clararen kanta onetan oso indarrean dagola dirudi. Ib. 115s.
En boga.
Sorgiñak indarrean ziran garai artan. BBarand 20. [Oitura onek] eunka urtetan kera gabe jarraituko zuan, eta orain ere indarrean dago. Insausti 319.
(Tras bere, etc.).
Ugoldea bitarteko milla eta geiago urtean lege au bere indarrean egon zan. Lard 16. Zapaldutako zuzena barriro zutunik eta bere indarrean ipiñi ezkero burrukeari ekin bearrik eztago. Eguz GizAuz 100.
d) Con fuerza, con vigor.
Txokok tri tra itxi du atia indarrian. Iraola 27. Indarrean badabila pilota, lore, gora, urrun, batzuetan aphalik, ximixta bezala. JE Bur 29. Ekaitza indarrean ta egiñaletan gañera badatorkio. Ag G 152. Or dator norbait ate ondora ta, danba, jo dute barrutik indarrean. NEtx LBB 172. Udaberriko azken egunak, / eguzkia indarrean. MMant 76. Amazortzian Españiara / zabaldurik indarrean, / igarri geuntsan aik zetozala / dana iruntsi bearrean. FEtxeb 51. Bazakiten orduan jokalariek zintzurraren ongi idekitzen eta bozaren klartzen naturalki eta indarrean. Larre ArtzainE 237. Ez ikaratu, zuentzat ere / txalo jo degu indarren. Insausti 137.
Ejercitando las fuerzas.
Grezitarrak oso emanak zeuden indarketara, eta gaur zenbat errietan ostiko-zelaiak gertutzen baditugu ere, antziñako Grezi orrek bere erri guzti-guztian indarrean ta ariñean aritzeko toki bereziak zeuzkan. ArgEgut 1924, 98.
e) (Tras tema nominal nudo). Movido por, usando la fuerza de.
Ikatz indarrean ezarria zuen auto txar eta zahar uzkerkari bat. Larre ArtzainE 136.
INDARREKO.
a) "Vigoroso, fuerte. Adulto. Ume txikirik ez du orrek, danak indarreko mutillak" Gketx Loiola.
b) De fuerza, que exige fuerza.
Naiz beiak jezten, arta-jorran, indarreko lan zakarren batean ez bestetan [...], bertsotan kantari edo txistuka somatuko nioteken. Ataño TxanKan 143.
INDARRAREN INDARREZ, INDARREN INDARREZ. Haciendo mucha fuerza; empleando mucha fuerza.
Indarraren indarrez gizonak uri batetik bestera egin dituan bideak. Ag G 12. Arraiñaren jarrai urrunago ta urrunago, beti abant eta abant, tostaganean jesarrita, indarren indarrez untzia abiau-araziaz. Erkiag Arran 79. Bat mutua zan. Etzuan zaunkarik egiten erbia altxatu arte. Orduan karrasi zelebre bat egiten zuan, indarraren indarrez. BBarand 60.
INDARRETAN. "Indarretan sartzea, prendre de la force" Dv.
Etxetiarra indarretan balin bada on baizik ez dela nausiarentzat. Dv Dial 64. Ez dela indarretan frantses armadari ihardokitzeko. Laph 9. Gure eriak ere indarretan berriz sartzen abiatu ziren. Prop 1881, 30. Bi aizpa zaizkigu / Indarretan asi, / Joka atera dira / Gizon baten nahusi. LuzKant 94.
INDARREZ.
a) (V, G ap. A; VP, VocBN, H). Por la fuerza. "Booz, indarrez" Lç Decl Mm 3v. "Indarrez atera, sacar por fuerza" VP 37v. "Par force, par l'emploi de la force" VocBN. "Por fuerza, violentamente" A.
Errijen jaube egiten garianian bere, indarrez artu arren, parketan jakee alanguai. Mg PAb 18. Indarrez gorputzeko birjinatasuna kenduko baliote, Jaungoikoaren aurrean birjiña izango lizate. Gco II 44. Erakutsiaren ariaz, balakuz, lausenguz, indarrez batzuetan, har arazten zioten azkenean. JE Bur 176. Soña indarrez kendu zioten. Ag Serm 580. Nere Mexico kendu didate / nere albotik indarrez. Jaukol Biozk 64. Amerika be menpetu eban / indarrez beingo batian. Enb 163. Indarrez azpiratu ta zapaltzeko. Eguzk GizAuz 23. Primo de Rivera bakar-agintaria jabetu zan indarrez Españako agintearetzaz. TAg uzt 173. Indarrez erautsi bide zituzten [...] herri sinespenak. Mde Pr 265. Bakoitzaren joera ta zaletasunak ezin leikez iñork indarrez, bortxaz, bildur-bidez ta zemai-ikaraz alda. Erkiag Arran 62. Azkenengo jabeagandik indarrez banandua. Erkiag BatB 112. Goiko arrobi aundi ori indarrez kendu zigutenean. Ataño TxanKan 27. Leen aurretik indarrez itxitako Batzokiak zabalduez. Gerrika 51. Gerok ematen guretzako legeak, eta indarrez gorde-arazi. MEIG II 84.
v. tbn. AA II 165. Astar II 249. Ur MarIl 93. Lard 546. AB AmaE 75. Arr May 155. Itz Azald 105. Inza Azalp 90. Ir YKBiz 24. Alz Ram 100. Or Eus 147. Zait Sof 42. Vill Jaink 80. Gazt MusIx 57. Ibiñ Virgil 115. Uzt Auspoa 43, 116. Onaind STeresa 128. JAzpiroz 126.
b) Por medio de, por la fuerza de; a causa de. "Makhilaren indarrez, par la force du bâton" H.
ere botherearen indarrez kreatu izan dituela ezdeusetarik munduan diren gauza guztiak. Mat 54. Gurutzearen indarrez, / pensamenduetarik / Iauna begiera nazazu / othoi gaixtoetarik. EZ Eliç 2. Zure othoitzen indarrez parabisuko bidea izaitea gatik. Harb 54. Nola lur-parabisuan zeudezinek ahala baitzuten gorputzez ez hiltzeko, Iainkoak baratze hartan ezarri zuen fruitu bizigarriaren indarrez. SP Phil 161. Hitz oen indarrez ogi guzia aldatzen da bereala une artan bertan Jesu-Kristoren gorputz izatera. Ub 201. Bere armen indarrez / Hanbat garraiti-ederrez / Itsaso-leihorren / Soberano / Bihurtu arren. Monho 140. Berak esan ta nai izanaren indarrez egin ziran beingo batean Zeruak eta Lurra. Mg CC 195. Pekatura daruan gauzaren bat, dala bere naturaleziaren indarrez, dala darraikon lagungarri edo zirkunstanzijaren bategaiti. Mg CO 120. Ill ziran, ez ainbeste gaitzaren indarrez, nola Jaunaren amorioz. AA I 411. Orduban parkatu jakun Sakramentu onen indarrez pekatu orijinal, edo jatorrizkua. JJMg BasEsc 47. Parkatu yausten banas argaltasunez, yakinezaz, edo neure guraari txar, eta ekandu gaistoen indarrez. EL2 12. Geratu zan konort bagarik gozotasunaren indarrez. Ur MarIl 61. Junta Jeneralian egin zan agindu baten indarrez izentau zan gizon-talda edo komisinoiaren egitadaak. " A virtud del decreto" . (1850) BBatzarN 169. Guk erainagatik bihia, ez laiteke haz bihi hura gure nahiaren indarrez. Dv Lab 5. Erotu egingo naiz / pozaren indarrez. Bil 48. Bere pareteak beltzak eta betiko busti eta ezeantzaren indarrez oroldioz estaliak zeuden. Arr GB 18. Oiturearen indarrez erneguren bat edo birauen bat urteten badeutso bere. Itz Azald 89. Badatoz mendira txindurriak txindurtegira bezela, oñez edo zalpurdietan, manaz edo neketsu, aberien indarrez edo norbere adorez. Ag G 181. Besoen indarrez bideak idikiaz. Ib. 202. Arkaitz gogorrak zeren indarrez zatitzen dira? GMant Goi 57. Itzai adimenaren indarrez biotzaren gogo beroak lagunduaz. Inza Azalp 120. Baña Semiaz itzik ezin dau / Naigabiaren indarrez. Enb 102. Orduan elkar besarkatu zuten eta atseginaren indarrez ariñago jo zuten mendi gain bat. FIr 152. Maitasunaren indarrez euskerari aintza-bideak urratzen laguntzea. Ldi IL 108. Olatuak zakarrak / aizian indarrez. MendaroTx 347. Gaur [...] ageri diran ondartza eta arrikadirik mardulenak, ujol aundien indarrez, orduan bildu ziran. JMB ELG 13. Gizarteko arazoak be errazoiaren indarrez atondu bear doguz. Eguzk GizAuz 98. Oroagindu onen indarrez errudunei ezarri leizkieken nekeak. EAEg 20-12-1936, 597. Zure meetasun orren indarrez suntsitzen eta aizatzen baituzu animatik sorkarien edozein ukitu. Or QA 182. Bearra ere ba-zeukat ainbeste lorraldi [...] ardo ta bertsoen indarrez ito erazteko. Etdxe JJ 78. Keia [...] jaurtiaz, makiñaren indarrez andik lasterrean urten eban portutik. Erkiag Arran 83. Laster joan bearko dau inpernuko sakonera nire konjuruen indarrez. Bilbao IpuiB 233. Ama, botiken indarrez, zentzua galdurik zegoen. Arti Ipuin 75. Napoleonen ospea nai izanarren, eztut noski naikunde uts orren indarrez ospe ori iritxiko. Vill Jaink 149. Lizar-landare gazte, iturri-ondoan; / ezkoaren indarrez goraka zijoan. NEtx LBB 258. Zortearen indarrez, munduan ni ere / sartu nintzan euskaldun agerian jabe. Xa Odol 224. Argi-indarra ere uraren indarrez sortzen dute. TxGarm BordaB 66. [Sagarren zumoa] eguzkiaren indarrez zegon / irakiñikan jarria. Ostolaiz 51. Aizearen indarrez ibilten ziran ontziak. Etxabu Kontu 132. Politikearen indarrez beartuta joan ziran [estropadetara]. Ib. 159. Egazkiñen indarrez da abar kendu ebena. Gerrika 70.
"À force de. Erranaren indarrez, à force de le dire" H.
Ez da suertez eroia; / baizik saiatuaren indarrez / atera dan arrazoia. Insausti 199.
(Tras tema nudo).
Amak dakuszala, ez dau eukiko ba, / lertuten biotza samin-indarrez? GMant Goi 62. Bertsolariak egin daroa, / goi-irudimen indarrez, / jakintsu askok ezin dabena / bere erriaren aldez. Enb 98. Eguzki-indarrez, beorren lanez / dirdaitu zaio azala. Or Eus 388. Naiz eskuz naiz ur-indarrez naiz lurrun edo bapor-indarrez erabilteko makiñak. Eguzk GizAuz 21. Ezetz eraman zuek irurok arraun-indarrez Getaritik Mollarriko arkaitzera ogei miñutun Txantxikoren ontzia. TAg Uzt 48. Etzan iñolas ere arpegiaren xamurtasun eta emetasun jarioz gizonezkoen biotzak maite-indarrez ikuitzekoa. Etxde JJ 87. Diru-indarrez arrotu eta / gerekoi ez biurtzeko. Olea 82.
INDARREZ INDAR.
a) "Indarrez indar baziren bata bertzea bezenbat, comme fortes, ils étaient l'un autant que l'autre" Dv.
b) Por la fuerza.
Asmauta daukot zer egin, eta ezetara be enabe ni inddarrez-inddar ezkonduko. Otx 77.
INDARREZKO.
a) De fuerza, de fortaleza.
Berthutezko eta indarrezko estatu berean. Ch III 57, 3. Eman diezazuentzat bere gloriaren aberatstasunen arauera bere Izpirituan indarrezko berregune bat gizon barrenekoarentzat. He Eph 3, 16. Zure indarrezko grazia betor, Jauna. Cb Eg II 28 (Dv LEd 62 indarrezko ). Orduan Jinkoak emanen darozkitzu indarrezko graziak. Mih 26. Emozu indarrezko izpiritua. UsJub (ap. Dv ). Ez da alizate au ez indarrezkua, ez jakiturijazkua, ez diruzkua. fB Ic III 283. Egiten zituen indarrezko lanak berez ezin zitzakeanak ziran. Lard 144. Indarrezko ariketa batzuk kendu ta parragarrizkoak egin aien ordez. Anab Poli 112.
b) Vigente.
Ondoren aitatzera goazen erabakiak indarrezkoak izango badira. " Para la validez" . EAEg 14-2-1937, 1065.
INDARRIK-EZ.
Erakusteko argiro euren indarrik-ez barregarrija. " Impotencia" . (1864) BBatzarN 187.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper