Azpisarrerak (sarrerak) (103)
jainko.
Tr. De uso general en los dialectos septentrionales. Jinko es la forma suletina (se documenta tbn. en Mihura, Bordel (126), Hiriart-Urruty, J. Etchepare y Zubiri (Yinko); todos ellos, salvo Mihura, emplean tbn. Jainko). Jeinko es la única forma atestiguada en Dechepare; hay tbn. Jeinko en Echaux (155), Voltoire (138, + Jainko), Archu (Fab 223, + Jinko y Jainko (v. JAINKO JAUN)), Etchamendi (+ Jainko), Mattin (118) y Xalbador (EzinB 82, + Jainko). Ienko se documenta únicamente en Argaignarats. Haraneder escribe normalmente Jaiñko. Etchart usa, junto a iainko, la var. ioainko, siempre en expresiones desiderativas.
Hay ejs. alto-navarros de Jainko en Suescun (3), Ezcurra (37), Aldaz (58), Elizalde ((116), pero tbn. Jaungoikoa y Jangoikoa), OrrAmaB (11), ConTAV (5.2.6 (1597)), SermAN (7), Legaz (2) y F. Irigaray. En Lizarraga de Elcano hay un ejemplo de Jaingo (var. que tbn. hallamos en Iraizoz (YKBiz 153), S. Mitxelena (Aranz 166), y K. Enbeita (83)). En salacenco hay un ej. de Xinko en Balad. El primer ej. guipuzcoano es de Larramendi (SAgust 6, Jainko); hasta el s. XX, que es cuando se hace general, se encuentra en CatBurg 7, Cardaberaz (Eg II 68), GavS (13), Ubillos (164), Aguirre de Asteasu (III 448), Iturriaga (Fab 232), Lardizabal (130), Arana (SIgn 39) y Arrue (GB 130). Lazarraga lo usa en la var., no del todo segura, jaiko (cf. tbn. Iaiko en Madar 107v); en textos vizcaínos, aunque se documenta ya en RS, los ejemplos son muy escasos. En DFrec hay 846 ejs. de Jainko (79 septentrionales), 3, sept., de Jinko y 3 de Yainko.
1. (gral.; SP, Urt I 48, Ht VocGr 349, Lar, Añ, Dv, H; y- Lecl, Arch VocGr , VocBN), jinko (AN-burg, B, BN, Sal, S; Deen I 491, Urt I 50, Lar, VocS , Arch VocGr, VocBN (s.v. yainko), Gèze, Dv, H, VocB ; y- VocBN), jeinko (H (BN)), janko (Lh (BN-baig)), jenko (BN-mix), xinko (R-is-uzt; Lh), jaingo , jingo (L-sar), ioainko . Ref.: A (jainko, jinko); Darric RIEV 1911, 19; Lrq (jinko); ContR 513; Iz R 295; Etxba Eib ; EAEL 114; Echaide Nav 204; ZestErret.
Dios (ref. al dios único de los cristianos y la Biblia). "Dieu" VocS. "Jinkoaren begia, ikus baleza, ebats lio (BN-arb)" A. "Jainko hirurkuna, Dios Trino" Ib. (que cita a O). Cf. TAV 2.1.2 (s. XI ó XII): "Iavninco ne ego iei no" (la lectura no es segura; A. Azkarate (ASJU 1985 (1), 51-63) prefiere leer NUNINCO). v. jaungoiko.

Ieinkoaz orhitzeko ordu lukezu. E 207. Baptismoaz Iainkoak adoptatzen eta rezebitzen gaitu bere Elizara. Ins F, 6r. Sinhetsi eta ezagutu diagu ezen hi aizela Krist Iainko biziaren Semea. Io 6, 69. On erexteko Iainkoari egiok urgazi geideari. RS 339. Egun Jainkoa Jainkoa gatik / gizonari ematen da. Ezcurra 37s. Miserikordios da Iainkoa. Ax 140 (V 92). Iainko hirurkuna. O Po 66. Noiz Ienkoa egiñ zen Ienko, eta nondik du bere ethorkia? Arg DevB 233. Jinko bakhoitz bat adora eta maitha ezak. Bp I 46. Nola Jainkoa baita guzien fiña. Ch III 9, tí. Erran komün bat da gizonak deseña hartzen diala eta Jinkuak harez plazer diana egiten. Mst I 19, 2 (SP Iain-, Ch Jain- Ol Yain- ). Jesü-Kristo baita bethan Jinko eta Gizon. CatLan 36. Jainkoa ene janhari, Jainkoa ene edari dut. Brtc 229. Ni bekataria konfesatzen naitzaio Jainko Guzialdunari. AA III 524. Jaingo onak emandigu / amar onzi gari. LE Bail 220. Orduartio Jainko baizik etzena gelditu zen Jainko eta Gizon eginik. CatLuz 12s. Othoitzeko denboran konsidera ezazü Jinkuaren aitzinian zirela. UskLiB 73. Jinko oro-photeretsia. Ib. 20. Moisesen legeak ere, Jainko bakarra besterik adoratzea debekatzen zuen. Lard 518. Salem-go errege au denbora berean Jainkoaren apaiza zan. Ib. 15. Hirur persuna horik eztira Jinko bat bera baizik. CatS 3. Jainkoak eman zizkigun bi seme. Zab Gabon 39. Hiruak jainko bainan / Jainko bat baizen ez. Zby RIEV 1908, 204. Bakhotxa Jainko bat da / hiru horietan. Ib. 204. Haren gogoa eta bihotza bethi Jinkoarekin ziren. Ip Hil 51. Dolore gabe sorthü zian Jinko Salbazalia. Ib. 171. Bihur zaitezte zuen etxetarat, Jainkoaz betherik. Arb Igand 179. Jainkoak zazpigarren eguneko osatu zuen bere eskuko lana. Ib. 59. Jainkoaz azturik bezala. FIr 186. Urte on deiet desiratzen, ta / Jeinko onak laguntzeko. Etcham 32. Deituko dute Emanuel, (esan nai du: Yainkoa gurekin). Ir YKBiz 19. Diren guzien iturburu den betiereko Jainkoa. Iratz 179. Iainko guzialdun. Or Aitork 117. Gure Jeinkoak eman baiteraut / desira nuen laguna! Mattin 96. Gauza ederrak aberatsentzat sortu zituela Jainkoak. MEIG III 87.
v. tbn. (Sólo para textos vizcaínos): Mg PAb 78. CatLlo 3. AB AmaE 361. Kk Ab I 64. Enb 44. Laux BBa 128. Gand Elorri 123. BEnb NereA 66. Onaind STeresa 13. Ayesta 130. Yainko: Zav Fab RIEV 1909, 32. Añ EL2 232.
(Usos muy frecuentes: Jainkoaren Ama, Jainkoaren grazia, Jainkoaren Seme... ).
Orduan behar da populua bil dadin Iainkoaren egián instruitu izatera. Ins D, 5v. Zeñek hautsi baitituzte Iainkoaren legeak. EZ Man I 91. Jainkoaren Bildotsa, zeiñak khentzen baititutzu munduko bekhatuak. 53. Jinkoaren grazian hil diratian kristiak. Bp I 39. Egürüki nazazü, dio Jaunak, Jinkuaren erresoma jin artio. Mst III 49, 3. Jainkoaren Amak lekhu hartan hazi zuen eta altxatu bere seme adoragarria. Lg II 122. Norgatik, edo zertako, Jainkoaren Semea gizon egin zan? Ub 132. Jainkoaren grazian hilen dena eta salbatuko dena. Dh 124. Badugu, bederen Bazkoetan, Jainkoaren Bildotxaren jateko manua. Jnn SBi 8. Jinkoaren hitza entzüten dienak eta hura begiratzen. Ip Hil 155. Bedeinkatua izan bedi Jainkoaren Ama goragarri, Maria guztiz Donea. ArgiDL 85. Jainkuaren Semia / etorri da lagun. Balad 196. Yainkoaren esanak ta aginduak zintzo bete dituelako. Ir YKBiz 169n. Hebreo deithu populuak atxiki ditu Jainkoaren agintzak. Zerb IxtS 114. Handia izanen da, Jainkoaren Semea deithuko dute. Ib. 81.
(En exprs. desiderativas). "Jainkoak lagun dakidala" Lar (in Aq 1378).
Ieinkoak gitzan aiuta. E 235. Jainkoak parka derozola Migeli. CartIrañ 60. Jainkoa laudatu dela. (AN, 1576). ConTAV 5.2.6. Eta, hainberzereki, Iainkoa dela gureki. Etchart 3.2r (5.2r Ioainkoa ). Jainkoa dela zureki. MRos 12a.1r. Jainkoak bere glorian duela. Cb EBO 59. Jainkoak begira nazala saltzetik ene aitzinagokoen primuza. Lg I 360 (v. JAINKOAK BEGIRA). Ala Jainkoak salba nazala, emendik mugi ez nadilla. AA II 35 (cf. alajainkoa ). Jinkuak maradika beza Gaztelondo Topetia. Etch 236. Jainkoak urriki zaitzala, ene seme. Lard 57. Yainkoak adi nezala! Elsb Po 203. Jainkoak begira nezala sekulan nere amaz trufatzetik. Barb Sup 19. Jainkoak lagun zitzatela. Zerb Azk 11. Jainkoak gorde zaitzala bide oietan! NEtx Antz 92. Ez dezala Jainkoak nai! MAtx Gazt 41. Jainkoak berekin izan dezala. Salav 66. Holako euripetikan / Jeinkuak begira gitzala. Xa EzinB 115. Jainkoak lagun dagidala! Berron Kijote 81. Gure Jainkoak emango al zion betiko saria zeruan! BAyerbe 50. Sarituko ahal ditu zeruan Jainko Onak! MEIG II 68.
(En exprs. como Jainkoak (dizuela, digula...) + sintagma). "Buenos días tengan ustedes, egun on diela Jainkoak" Lar.
Iainkoak digula hara heltzeko indar, dohain eta garazia. Mat 35. Iainkoak dizula osasuna. Volt 134. Yainkoak dioela luzeki bizia. Hb Esk 75. Gabon Jainkoak dizula. Noe 19. Gabon Jainkoak dizutela. Zab Gabon 33. Egun on Jainkuak digula. Sor Bar 33. Xinkoak dizula egun on / andere aurena . (Sal). Balad 124. Jainkoak arratsalde on, / Jaun, andere maiteak. Ox 34. Agur adixkidea, Jinkoak egun on. (In Etcham 132 ). Yinkoak tzila egun hun. Zub 73. Egunon Jainkuak, andre Ana. Etxde JJ 74. --Egun on! --Jainkoak dizuela! Lab SuEm 187. Jainkuak gau on dizula. (In Mattin 149 ). Biotz-biotzez lendabiziko / arratsalde on Jainkuak. Basarri ( in Uzt LEG I 307 ). "Egunon" esaten ziotenei, erantzun zorrotz ta motza ematen zieken beti [...]. "Jainkoak egun on!" esatea nal izaten zin. Ataño TxanKan 129. Kaixo, Nikolas. Jainkoak gau on daizula. Zendoia 217. Jainkoak didala zorion. MEIG VII 73.
v. tbn. Arb Igand 120. HU Zez 71 (97 Jinko). FIr 156. Barb Leg 142. Lf Murtuts 24. Balad 100. A Ardi 41. NEtx LBB 170. BBarand 142. Larre ArtzainE 251. Iainko: SP Phil b 1v. Yainko: Elsb Fram 133. Jinko: Egiat 184.
(En otras exprs. exclamativas o vocativas).
O, Iainko, zeiñak baituzu / gutzaz artha handia. EZ Noel 137. Plazer duzula, o, ene bethiereko Iainkoa. SP Phil 76. O, Jinkoa, enzün gitzatzü. Bp II 64. Zaren bethiere benedikatua, o ene Jainkoa! Ch III 8, 3. O, Jinko, egia zirena. Mst I 3, 2. Nere Jauna ta Jainkoa, arren egidazu grazia munduko atsegiñetan ta atsekabeetan falta eztezadan. Lar STomas 1. Ai, nere Jainkoa, ai! Norgana biur naiteke, ez bada zure ontasun ta pazienzia andiagana? Cb Eg II 36. Zure handitasunak, o ene Jinkoa! ez du mugarririk ezagutzen. Mih 54. Oh, Jinko infinitoki hun zirena. Mercy 3. O, Jinko adorablia, / lürra kreiatü düzüna. Xarlem 363. Ene Jainkoa, maite zaitut ene bihotz guziaz. CatLuz 41. Egizu nitaz, o ene Jainkoa, kreatura berri bat. MarIl 51. Ene Jainkoa, ene Jainkoa, zergatik utzi nazu? Lard 461s. Ez nezazula abandona, o ene Jainkoa! Arb Igand 203. Ene Jainkoa, sinhesten dut zu baithan. CatJauf 10. Jinko maitia, egizu nitarik mutiko perestu bat. JE Bur 22. Yinko huna! Izan ditekeen senarrik gisakuena eman daazu. Zub 44. Urrikal zakizkigu, Jainko maitea! Xa Odol 168.
(Como primer miembro de comp.). v. infra otros compuestos más frecuentes.
Bere [Mariaren] Jainko amatasunaz batere suphertu gabe. Dh 273. Jainko-amorez sutua. Aran SIgn 83. Jainko-gauzen gañean. Ib. 59. Bere jainko-su ta oneraspenagaitik. Belaus Andoni 4. Jainko-maitetasuna biotz-zañetan. Jaukol Biozk 13. Ortako biar Jainko-baimena. Enb 201. Jainko-eskarra jaritxiko dau. Ib. 136. Jainko-Alaba, / Goteun-emazte, Josu-ren Ama, / beti garbirik ixango dana. Ib. 86. Yesus da ereilea, Yainko-itzaren azia munduan zabaltzera etorria. Ir YKBiz 71n. Yainko-argizko lurraldea. Ldi IL 107. Aralar ontan Jainko-bildotsa / gaurgeroz Errege bedi. Or Eus 253. Jainko-mendirat ni sutan joan nintzen. Iratz 185. Yainko-erabakiz, itxaso zabala izan duzute. Zait Sof 154. Jainko-aintzarik aundienera / amaikatxo euskal-seme / junak dituzu mixiolari. SMitx Aranz 177. Birjiñak berak "Jainko-epaia" / erri-alde eman zuen. Ib. 69. Gain-lerrora igoek, aldiz, Iainko-ixuri ori pake ta maite goxoan sumatzen dute. Or QA 171. Jainko-edari onari. Mde Po 81. Iainko mintzoak au agintzen dit [...]. Or Aitork 281. Aintxe zenbiltzan Jainko-asmotan. Gand Elorri 133. Ordurarteko Jainko-fedea erortzera ote zijoan? Vill Jaink 32. Iainko-ukitu ori ukan zunik eziñ ukatu. Or ( in Gazt MusIx 38 ). Jainko-laguntza. BAyerbe 177. Askori emon deutso / Jainko-egarria. Ayesta 130.
v. tbn. Inza Azalp 24. Onaind in Gazt MusIx 208. MAtx Gazt 58.
2. (V-gip ap. Etxba Eib; SP, Ht VocGr 372, Lar, Añ), jinko, jaiko . Dios, divinidad (en general). " Iainko arrotzak, dieux étrangers" SP. "Idole, jainko falsua " Ht VocGr. "Adoratorios, templos de falsos dioses, jainko gezurrezkoen adorategiak " Lar. "Idólatra, jainko falsoen adoratzallea " . "Los dioses de la gentilidad. Jentillen jainkuak asko ziran eta izate guztietakuak " Etxba Eib.
Hek ere Iainko arrotzen ondoan disolutoki laster egin ukhan duté. Adv ** 2r. Ni bidaldu nabela batalla eta gerratako jaikoak, zeñari deretxan Marte. Lazarraga A, 1153v. Eztuzu eginen iuramenturik iainko falsoez. Ax 251 (V 168). Batzuek jainkotzat artu zuen Eguzkia, besteak Illargia. Ub 14. Idolo edo gezurrezko Jainkoak. Ib. 49. Kita itzak idolak, / ore Jinko faltsiak. Xarlem 773. Bere jinkoez hitz eman zuen / hortaz deusik etzuela erranen. Arch Fab 133. Lurra dute zeru, naturaleza yainko, gaua egun. Hb Egia 125. Yainkoei gerla egin zioten. Ib. 70. Zurezko eta harrizko jainkoak phorrokatzen dituzte eta Jainko egiazkoaren laudorioak errepikaz khantatzen. Laph 202. Zin egiten duzularik gure enperadoren jainkoen izenean. Jnn SBi 159 (cf. infra JAINKOAREN IZENEAN). Oihanetako jainkoren bati eskeiniak. Mde Pr 189. Jinkoak eta ez-jinkoak zurekin izan bite. Ib. 56. Aitortuko ote dugu ez dugula zurezko jainkoetan baino sinesten? Zerb Azk 91. Bera ere maiz erortzen da Jakintza jainkotzat artzeko tentazioan. Vill Jaink 129. Oi, Melibeu! Atsarte auek iainko bateri zor dizkiot. Ibiñ Virgil 31. Erriak berak iarri zuen Oktabian iainkoen maillan. Ib. 80n. Jainkoek ordun Tereu basoillar biurtu zuten. Ib. 50n. Jainko etsaiei, Izadiaren indar itsuei alegia, gogor egitean dago gizonaren handitasuna. MIH 324. Cánovas zen orduko jainko ttikia, baita kultur gauzetan ere. MEIG VI 69.
v. tbn. SP Phil 392. ES 131. Lar DT LXXXII. Cb Eg II 85. Lg I 157. Brtc 269. Añ CatAN 36. AA II 5. JesBih 462. CatLuz 18. Lard 103. Gy 110 (332 y-). Zby RIEV 1908, 206. Lap 326 (V 149). CatJauf 23. JE Bur 124. Ardoy SFran 11. Lasa Poem 100. Lf CEEN 1973, 126. Berron Kijote 146. Jaiñko: He Gudu 64. Iainko: O Po 53. Zait Plat 21 (Sof 107 y-). Yainko: Elsb Fram 122. Jinko: Ip Hil 127.
Ez zuan ez buru onik izango Zesar Augustok, Mantuako jainko-kideak bere azken-naian agindurikoa egitan egin izan bazuan. " Divino Mantuano" . Berron Kijote 150.
(Como segundo miembro de comp.). v. LARRE-JAINKO, MENDI-JAINKO.
Esus beren baso eta gudu-jainkoa ohoratzeagatik gizonak sakrifikatzen zizkiotela. Mde Pr 189 (v. tbn. gudu-jainko en Berron Kijote 165).
ALA JAINKOA. v. alajainkoa.
HEMENDIK JAINKOAREN AURRERAKO (Fórmula para encarecer la verdad de una una afirmación o la firmeza de una resolución). "Para aquí y para delante de Dios, emendik Jaungoikoaren, Jainkoaren aurrerako" Lar (in Aq 1377).
JAINKOA (Exclam.).
Jeinkoa! Zer lan hortarik / izanen duzu probetxurik? Arch Fab 231.
JAINKOAGATIK. Por Dios (súplica). v. jainkoarren.
Laster bitarteko irten zaitezte, [...] nigana laster, Jainkoagatik. Cb Eg II 115 (Dv LEd 207 Jainkoagatik). Orrelakorik egin badegu / Jainkuangatik barkatu. EusJok II 141. Bereganatu da, ta ez al dau ezer izango Jainkoagaitik. Or Tormes 59. Zaoz ixillik, Yainkuaitik! Kk Ab II 165. Erdi partia etxetxu orrek / nola daukan eroriya, / Jainkuagatik ez dedilla izan / gaur beintzat or bazkariya. Uzt Noiz 85. Lasaitu bedi berori, Jainkoagatik, ez naiz-ta isekaz ari. Berron Kijote 227. Eta ez dezazula Jainkoagatik gutxiets [...] nahi bezain garbi ez derizkiozulako. MIH 164.
--Nora zoazke, gizona! --Kalera, euri jasetan blaitzera. --Jainkoagatik! Lab SuEm 180.
JAINKO AITA. Dios Padre. Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales. Hay ejemplos meridionales de Ubillos, Inza (Azalp 30), Iraizoz (YKBiz 217 Yainko) y Villasante.
Gure Iainko Aita eternalaren benedikzionea. ABC B, 6v. Iarririk dago Iainko Aita bothere guztia duenaren eskuiñeko aldean. Mat 4. Bedinka eta begira / gaitzala indarsuak, / Iainko Aita, Seme eta / Spiritu Sainduak. EZ Eliç 293 (v. tbn. Man I 36). Ezin goazke Iainko Aitagana athe hartaz baizen. SP Phil 91 (He 93 Jainko Aitaganat). Sinhesten düt Jinko Aita potere oro dianian. Bp I 39s. Ni bekataria, konfesatzen natzaio Jainko Aita guzi-aldunari. Ub 166. Jinko Aita, zelietan zirena, ükhazü pietate gützaz. UskLiB 138. Yainko Aitak ikusten ditu nahi edo ez ungi eta gaizkiak. Hb Egia 17. [Jon Doni Petri] Jainko Aitarengana badoa. Barb Sup 133. Erri primitivuek Jainko Aitagan duten fedea. Vill Jaink 16.
v. tbn. Gç 38. Lg II 142. Brtc 262. Monho 76. Dh 80. JesBih 458. MarIl 41. Dv LEd 6. Laph 171. Jnn SBi 50. Arb Igand 104. CatJauf 49. Jinko: FPrS 6. CatLan 11. CatS 14. Ip Hil 170.
JAINKOA JAKILE.
Hik béno léhen ekhúsi diát, Jínkua jakíle! "Dieu m'en est témoin!" . Lrq Larraja, RIEV 1931, 239.
JAINKOAK AILIOTSA, JAINKOAK DATSALA. Quiera Dios.
Hauk dira (eta Iainkoak ailliotsa liren asko) [...] erremediorik prinzipalenak. Ax 419 (V 271). Jainkoak ailiotsa zure ontasunak nahi hala gertatu lizen. SP Imit III 45, 4 (Ch oxala, Mst Jinkuak detsala, Ol Jainkoak ba-letsa).
(Con negación).
Jinkoak eztatsala. Mercy 18.
JAINKOAK APARTA (Sin aux.). Dios me (nos...) libre.
Txaro esan al-dek?... Jainkoak aparta! Nexka ori etzaik iñola ere komeni. NEtx LBB 124.
JAINKOAK BEGIRA (Sin aux.). Dios nos (me, lo, etc.) libre.
Yainkoak beira haren haurra ukitzetik. Hb Egia 44. Jainkoak begira gure eskuararen galtzetik. Arb Igand 7. Jainkoak begira behin jaidura tzarreri esku hartzerat uztetik. Ib. 150. Ez badire salatari nahi, Jinkoak beira, ez diten izan berak salatuak. HU Aurp 138. Jainkoak begira, guk asto bat arrapatzetik bidean! Etchebarne 22.
JAINKOAK DAKI. Sabe Dios.
Ala gorputzetan, ala gorputzetik lekhora, eztakit, Iainkoak daki. 2 Cor 12, 3. Jaikoak daki ze atsegin gutxi euren biotzetan artu eben. Lazarraga A, 1154v. Iainkoak daki zenbat damu harzen zuen. Ax 346 (V 230). Jainkoak daki bere gorputz birjinal garbia nola tormentatzen zuen. Cb Just 36. Jinkoak daki! HU Aurp 135 (Zez 203 Jainkoak). Baserri zalia izan bada, ta erosi zituben Errezillen [...] Jainkuak daki zenbat zelai. Alz Bern 51. Jainkuak daki zenbateraño / faltatutzen dan itzian. Imaz Auspoa 24, 159. Jainkuak daki zergaiti. Enb 40. Dena odoletan, Jainkoak daki non ibilirik, heltzen da Akelarrera. Barb Leg 141. Xinan sortua, Jainkoak daki nun ibilia zen! Ardoy SFran 208. Garai batean, Jainkoak zekik noiz. Ataño TxanKan 25. Zenbat ebaki ote zuan gure ama gaixoak? [...]. Jainkoak daki. JAzpiroz 75. Nahigabetzen gaituen ala ez, Jainkoak daki. MIH 138.
v. tbn. Lar Carta a Gandara 161. Dh 71. ChantP 264. Arb Igand 131. FIr 147. JE Ber 41. JAIraz Bizia 71. Etxde JJ 32. Txill Let 52. Anab Poli 137. NEtx LBB 26. Auspoa 77-78, 265. Olea 239. Larre ArtzainE 14. Yainko: Hb Egia 125. Elsb Fram 114. Iainko: Or QA 169.
" --Noa jun da pelota? --Jainkuak bakarrik daki " ZestErret. " Guk zenbat ibilli alperrik in deun, Jainkuak bakarrik zekik! " .
Jainkoak berak daki zenbat mila jendei salbatu zioten bizia. Jnn SBi 55. Predikatzen ari zen bar-bar-bar, Jainkoak berak daki zertaz. Lf Murtuts 22. Jainkoak berak daki nor garen hobendun. Xa Odol 167.
" Jainkuak dakiyen tokian eon/ibili, oso urruti, inork ezagutzen ez duen tokian dagoela esateko" ZestErret. " Jainkuak dakiyen tokitik etorritakua " Ib.
Jainkoak dakien egunean etorriko da bakea. SP Imit III 47, 2 (Ch egun batez, Ol Jaunak dakien egunean ). Gañerakoan nagusi arrek Jainkoak dakin loxintxak egin zizkan. JAIraz Bizia 51. Jainkoak zekin garaietan etxera. Ataño TxanKan 126.
JAINKOAK DATSALA. v. JAINKOAK AILIOTSA.
JAINKOAKETZ (-ez SP). "Iainkoakez igorria, envoyé de la part de Dieu, Iainkoaren partez" SP.
Yainkoaketz zer berri ekarki zatozkigu? '¿Qué respuesta del oráculo?' . Zait Sof 59.
JAINKOAK GUARDA (Sin aux.). Dios me (nos...) libre. v. JAINKOAK APARTA.
Eztakit oraingo txanda ontan [...] danak berdin il biar ote degun. Jainkuak guarda! Anab Poli 63.
JAINKOAK ZERUA DIOLA (AN-gip). Que en paz descanse (litm. 'que Dios le dé el cielo').
Joxe Mari [...] gerran il zen. Jainkoak zerua diola. Ostolaiz Auspoa 182, 50. Yainkoak zerua diola gizagaixoari. Or QA 43 (v. tbn. Mi 5).
JAINKOA LAGUN.
a) Dios mediante, con ayuda de Dios.
Nik, badakizu, Arizpe, nor naizen-ta, edatsiko nizkioke ipuin ta izkirimiritan, Jainkoa lagun! oraintxe asi ta etzi gaberarte, isildu gabe. A Ardi 110. Mintzatuko nazaitzue, Jainkoa lagun, gaitza tzar orietaz. FIr 169. Lau urte hotan frantses guziak / bermatzen ginen egin-ahala, / Jainkoa lagun, hor ezartzeko / gure etsai tzar hori hila! Etcham 119. Jainkoa lagun, bai berpitz hadi, / arbaso gaitzen Euskadi! Iratz 26. Nexkarekin edo nexkarik gabe berdiñ izango gera. Jainkoa lagun. JAIraz Bizia 61. Gertapen zoriontsu au, Jainkoa lagun, urrillaren 15an [...] goizeko 10tan izango da. NEtx Nola 36. Ez bait-du bi sosik ere balio erregintarako, kondesa agian obeki, eta uraxe ta uraxe, Jainkoa lagun. Berron Kijote 91. Luzaro gabe, Jainkoa lagun, bekainean hartuko dugu muturrekoa. MIH 328. Badu zer esana ugari eta esango ere du, Jainkoa lagun, gure literaturaren eta hizkuntzaren onerako. MEIG III 93.
v. tbn. Yainkoa l.: Ol Imit I 13, 4. Or QA 47.
b) "Jainkoa lagun (V), ¡a buscarlo! ¡no hay más que averiguarlo! ¡quién lo sabe!" A.
JAINKOA LAGUNTZAILE. "Dios mediante, Jainkoa laguntzalle" Lar. v. JAINKOA LAGUN.
JAINKO ANDRE. Diosa. "Armifera Dea, andrejainko, Jainko andre armak dakharzkéna" Urt II 334.
JAINKOA PARTE, JAINKO PARTE (L, BN, S sg. Lh; SP). "Sorte de jurement" SP s.v. partea. "Jainko parte! pàr Dieu (juron)" Lh.
Jainkoa pharte! Pikorrik ez duke sarri. "Dieu m'est témoin!" . ChantP 94.
JAINKOAREKIN BATEAN. "Dios mediante" Lar (in Aq 1376).
--Noiz partitu nahi du Iauna? --Bihar goizean iainkoarekin batean. Volt 168s. Guk geureak [bekhatuak] oraiño, gehiago balira ere, Iainkoarekin batean, erremedia baititzakegu. Ax 117 (V 77). Baratxeka pazienziaz eta irautez (Iainkoarekin batean) hobeki garaitu, zaizte buru gogorka iarriz baino. "Deo juvante" . SP Imit I 13, 4 (Ol Yainkoa lagun).
JAINKOAREN BEGI. "Hay regiones donde llaman eguzki a la luz solar y eguzkibegi 'ojo del sol' y Jainkoaren begi 'ojo de Dios' al astro mismo (V-goi-to)" JMB OC I 75.
Eguzkiak izen asko ditu Euskalerrian. Oietako batzuek "Jainkoaren begia" edo egun argiaren begia (euzkibegi) esan nai dute. JMB ELG 79.
JAINKOAREN BELATX. "Mariposa" Muj EEs 1915, 264. v. JAINKO-BELATX.
Iguzkiari hegalak zabalduz distiratzen duen Jainkoaren-oillo (edo Jainkoaren-belatxa, xinxitola pinpiriña). EskLAlm 1909, 13.
JAINKOAREN BELDUR.
a) Temor de Dios.
Gizonén beldurragatik Iainkoaren beldurra utzi ukhan dukeitenak. Adv ** 7v. Iainkoaren beldurra zori ona da. Hm 142. Jinkoaren beldürra. Bp I 50. Jainkoaren bildur gabe azi ta bizi zan. Cb Eg II 190. Datza Jinkoaren beldurrean eta haren manuen begiratzean. Mih 27. Zerurako autuen bigarren marka da Jainkoaren beldur santu bat. AA III 290. Hiri Jainkoaren beldur sainduaren lokharria jauntziren diaiat. Dv LEd 85. Ez da Yainkoaren beldurra bezalakorik. Hb Egia 37. Sinheste, errespetu, Jainkoaren beldur eta amodio. Barb Sup VII. Jainkoaren beldurra eta haren gaztiguen dorpea predikatzen zuena. Larre ArtzainE 284.
v. tbn. Iraultza 14. Ub 187. Iainkoaren: SP Phil 27.
(Con ines.).
Iainkoaren beldurrean aitzinaratzen eta konfirmatzen delarik. Ins G, 6r. Umeak Jainkoaren bildur santuan azitzeko legeak. Cb EBO 53. Haur danik Jainkoaren beldurrean bizi zena. Lg I 352. Jainkoaren bildurrean azitzea. Ub 223. Guraso zorioneko oiek Judako basoetan Jainkoaren txit bildur andian bizi ziran. Lard 362. Buraso aberats eta Jainkoaren beldurrean bizi ziren batzuenganik. Jnn SBi 96.
v. tbn. Dh 140. Zerb IxtS 31. Jinko: Ip Hil 130.
b) Temeroso de Dios.
Egitzu zure egitekoak gizon zuhur eta Iainkoaren beldur batekin. SP Imit I 8, 1 (Ch Jainko beldurti, Mst Jinko beldürtieki, Ol Jainkoaren beldurtiarekin ).
(Uso pred.).
Garaiz izan gaitezen / Jainkoaren bildur. Auspoa 39, 89. Jainkoaren beldur ez denaren beldurtzeko da. EZBB II 8.
JAINKOAREN BELDURKUNDE. Temor de Dios. v. JAINKOAREN BELDUR.
Galduko duzu Jainkoaren beldurkundea. He Gudu 111.
JAINKOAREN BELDURREKO.
Temeroso de Dios.
Gizon zuzen Jainkoaren bildurrekoa. Lard 133s.
Guraso Jainkoaren bildur gutxiko batzuez bizi ziran. Cb Eg II 188.
Jinkoaren beldur eta amodiozko izpiritu bat. Mih 4.
JAINKOAREN BELDURTASUN. Temor de Dios.
Iainkoaren beldurtasuna. Mat 24. Iakiteak zer dakarke Iainkoaren beldurtasunik ezpada? SP Imit I 2, 1 (Ch Jainkoaren beldurtasunik gabe, Ol Yainkoaren beldurrik). Zuhurtziaren hatsapena baita Jainkoaren beldurtasuna. ES 187. Zazpigarrena, Jainkoaren beldurtasunaren doaia. CatBurg 43. (CatLuz 27 Jainkoaren beldurtasun) Andre Jainkoaren bildurtasuna duena, alabatua izango da. Cb Eg III 378. Seme onen ondorengoak iduki zuen aldi batean Jainkoaren bildurtasuna ta ezaguera. Ub 12. Sar araz dezan zure bihotzean Jainkoaren beldurtasuna. MarIl 36.
v. tbn. CatJauf 108. Iainko: Harb 25.
(Con ines.).
Haur izaiteko, eta heken hazteko Iainkoaren beldurtasunean. Mat 137. Umeak Iainkoaren beldurtasunean aztea eta alxatzea. SP Phil 402.
JAINKOAREN BELDURTI. Temeroso de Dios. v. JAINKO-BELDURTI.
Erretor, bikari eta Jinkoaren beldürti güzier. Bp II 3. Kristau onak, ta Jainkoaren bildurtiak jan oi duen anbateraño. Ub 189.
JAINKOAREN DEIKO. "Mendigo, Yainkoaren deiko (V)" A EY III 312. v. JAUNGOIKOAREN DEIKO.
JAINKOAREN EGUN. Día del Señor.
Zazpigarrena zure Jaun Jainkoaren eguna da. Lard 78. Igandea, Jainkoaren eguna. Arb Igand 53. Orhoit hadi Jainkoaren eguna bethi atxiki beharko dukala. Zerb IxtS 38.
JAINKOAREN GERRIKO, JAINKOAREN PAXA. Arco iris. "Jainkoaren paxa (AN-ulz)" Garate Cont RIEV 1930, 155. "Jainkoaren gerrikoa (G-nav, AN-larr), Jainkoaren paxea (G-nav)" A EY I 165. "Jáinkuan páxa, el arco iris" Iz Ulz.
Yainkoaren paxea agertzen danean, bederatzi eguneko euria. (V-arr). A EY I 166.
JAINKOAREN GRAZIAZ. Por la gracia de Dios.
Aingerua da, Iainkoaren graziaz berak bere zerbitzuko kreatu zuen integritatean persistitu eta iraun duen Spiritu on bat. ABC I 8r. Sendatu zen Iondone Petri Iainkoaren garaziaz, eta gelditu zen sendatu gabe Iudas. Ax 109 (V 72). --Kristi zireia? --Bai, Jinkoaren graziaz. Bp I 43 (v. tbn. Jainkoaren g. en el mismo contexto en CatBurg 9, CatLuz 7, CatJauf 35; Jinkuaren g. en CatLan 18 y CatS 1). Jainkoaren graziaz higitua zen Franzizko. Laph 127.
JAINKOAREN IZENEAN (Dv). En el nombre de Dios.
Iainkoaren izenean minzo zena menospreziatzen zutenak. He 12, 25 (TB Jaunaren partez ). Probeari emaiten diozunean Iainkoaren izenean. Ax 226 (V 150). Etzarela ahalke pobre izaiteaz, eta Iainkoaren izenean aumoin eskatzeaz. SP Phil 281. Miserikordia ta limosna Jainkoaren izenean egin. Cb Eg III 349. Joanesek Jainkoaren izenean bathaiatzen zuela. Lg II 227. Bedeinkatua izan bedi Jainkoaren izenean datorren Israel-ko Erregea. Lard 429. Moyses bethi Yainkoaren izenenan mintzo da. Hb Egia 7. Jainkoaren izenean galdatzen diote jan puxka bat. Laph 57. Handiak dire eta miresgarriak Jainkoaren izenean egin behar dituen gauzak. Jnn SBi 69. Benedikatü da Jinkoaren izenian jin dena. Ip Hil 232. Mois joan zen Faraonenganat eta bere galdea egin zuen, Jainkoaren izenean. Zerb IxtS 34s. Ongi etorri derautzuet nik Jainkoaren izenean. Xa Odol 275. Ori egiten baldin badegu / Jainkoaren izenian. BAyerbe 61.
v. tbn. Dv LEd 197. PMuj in MEIG I 94. Ataño TxanKan 218. Yainko: Ir YKBiz 377. Or QA 80.
(En súplicas).
Karitate bat, othoi, jaun gaztea, Jainkoaren izenean. Barb Leg 139. Limosnatxo bat, Jainkoaren izenean. NEtx Antz 86. Zuhurtziari pixka bat beira, / Jainkoaren izenean. Mattin 63. Urrutiraño ez beintzat joan, / Jainkoaren izenean! Olea 180.
" Ezta jinkoaren izenean (BN-lab), no es barato, no es de balde" A.
Hor erdi kitorik bildurik, ez baitziren gero Jainkoaren izenean izanen Europako merkatuetan! Ardoy SFran 189.
JAINKOAREN IZENEKO. "Pordiosero, Jainkoaren izenekoa" Añ. "Mendigo, Jainkoaren izeneko (AN-ulz)" A EY III 312.
JAINKOAREN KATU (jainkoa(re)n katu Bähr RIEV 1908, 2). Mariposa. v. JAINKOAREN MANDATARI, J. OILO, J. ZALDI.
" Jainkuen katua, el gato de Dios. Se llama así a la larva de la mariposa (gusano)" Iz ArOñ 141n.
JAINKOAREN MANDATARI. "Mariposa" Muj EEs 1915, 264. "Jainkoaren manddatari (AN-5vill), yinkoain mantariak (L-sar), [...] jainkoon mandatarie (G-goi)" EI 358s.
JAINKOAREN OILO (AN-ulz-erro, yinkoan o. BN-arb-baig ap. EI 359; jinkoaren o. B ap. A (s.v. Jaungoiko); Añ (jainkoen ollo), vEys (s.v. jaun), Dv (BN-lab) s.v. altxalili). Mariposa. v. jainkoilo.
Duela zenbeit denbora angles batzu ibili baitire hemen gaindi hemengo apex edo Jainkoaren oilo batzuetarik biltzen. Prop 1892, 57. Iguzkiari hegalak zabalduz distiratzen duen Jainkoaren-oillo (edo Jainkoaren-belatxa, xinxitola pinpiriña). EskLAlm 1909, 13. Jainkoaren oillo --eun izen ba ditu-- eietan, inguma. Or Poem 521.
JAINKOAREN PAXA. v. JAINKOAREN GERRIKO.
JAINKOAREN TXORI. "Pesiatal, Jainkoaren txoria" Lar. "Jainkoaren xori, juron, oiseau de Dieu" Hb.
JAINKOARENTZATEKO. De hacia Dios.
Guztiei irakhasten ziotelarik Jainkoarentzateko amodioa eta beldurtasuna. ES 389. Munduarentzateko aborrimendua eta Jainkoarentzateko amodioa. Jaur 130.
JAINKOAREN ZAKUR, JAINKO-XAKUR. "Yinko-xakur [...], luciérnaga. Sasi ortan badire yinko-xakur aunitz" Izeta BHizt2.
Eta Kattalin gorriak eta Jainkoaren zakurrak hiltzen badira ikaragarriko erauntsiak hasten omen ditun. JEtchep 230.
JAINKOAREN ZALDI. "Jinkoaren zaldi (BN-arb), especie de gusano grande" A. v. JAINKOAREN KATU.
JAINKOARI ESKER. Gracias a Dios. v. JAINKOARI ESKERRAK. Tr. Propio casi exclusivamente de la tradición septentrional.
Bai, Iainkoari esker. Mat 37. Eztugu, Iainkoari esker, desonheskeriarik akhometatzen. Ax 178 (V 119). Yainkoari esker da hura gutartean. Hb Esk 118. Jinkuari esker eztügü heben holako gabeziarik. Ip Dial 101s (Dv Yainkoari esker; It, Ur Jaungoikoari eskerrak ). Jainkoari esker liburu gaxtorik ez dugu gure Eskuaran. Arb Igand 19. Jainkoari esker, oraino ere badira herri onak. HU Zez 12. Deusik ez din izanen, Jainkoari esker! Barb Sup 68. Zangoak on ditu oraino, Jainkoari esker. Ib. 174. Con un gran apetito / Jainkuari esker. Enb 183. Yainko-ri esker ondo bizi naiz. EA OlBe 24. --Bethi ontsa? --Ba, ba, Jainkoari esker. Larz Iru 128. Jainkoari esker etziren oro beti eri. Ardoy SFran 156. Ez min-bizia eta holakorik ez, Jainkoari esker. Larre ArtzainE 273.
v. tbn. StPierre 79. Iainko: SP Phil 309. Yainko: Gy 229. Elzb PAd 69. Elsb Fram 161. Jinko: Lrq Larraja RIEV 1931, 239.
(Con esker antepuesto).
Sahats bat gerthatu zen, / zoiñak, esker Yainkoari, salbarazi baitzuen. Gy 84.
JAINKOARI ESKERRA. Gracias a Dios. Empleado una vez por Etcheberri de Ziburu, seguramente metri causa.
Hauk guztiak ioanen dire Iainkoari eskerra, / uriaren ondoan da noizbait denbora ederra. EZ Man I 80.
JAINKOARI ESKERRAK. Gracias a Dios. v. JAINKOARI ESKER. Tr. Documentado en autores meridionales a partir de Aguirre de Asteasu. Hay ejs. septentrionales de Duhalde, Zerbizari, Arradoy (SFran 172) y Xalbador (Odol 136).
Oraindik badet denbora, Jainkoari eskerrak, ilzerakoan egingo det bizitza guziko konfesio bat. AA III 531. Jainkoari eskerrak, dio San Agustinek, ezpadauku egiten daukun baino miletan gaitz eta bide-gabe gehiago egiten. Dh 187. Jainkoari eskerrak, / bizi naizenean! It Fab 44. Bai, motel, Jainkoari eskerrak ni ondo bizi nauk. Zab Gabon 27. Zeuri ezer egin eztautzunian, Jainkuari eskarrak. Kk Ab I 66. Ondo, Jainkoari eskerrak. Alz Txib 100. Jainkoari eskerrak, amabost egun buru sendatu yatan zauria. Or Tormes 63. --Ganix gogortu? Noiz? --Atzo [...] --Jainkoari eskerrak! Zerb BiGo 305. Bañan, azkenean, / Jainkoari eskerrak ontan naizenean! Lek EunD 31. Jainkoari eskerrak ortan joan zitzaizkan egunak. JAIraz Bizia 116. Zu Jainkoari eskerrak antziñako erara sendo egiña zaude. Lab SuEm 170. Amak miña pranko artu zuan, baiña besteak ez, Jainkoari eskerrak. JAzpiroz 57. Oraingoan, Jainkoari eskerrak, liburu biribila eman digu argitara. MEIG II 129.
v. tbn. NEtx Nola 22. Bilbao IpuiB 144. Berron Kijote 130. BAyerbe 114.
JAINKOARI EZ DATSALA. Dios no quiera. Cf. JAINKOAK DATSALA.
--Ezta beraz Kürütxiaren materia adoratzen? --Jinkoari eztatsala. Bp II 51.
JAINKOARI KONTU EMAN (AN-gip) (Empleado en fórmulas para dar noticia de la muerte de alguien). Cf. Cb Eg II 104: Goazen, bada, nere anima, Jainkoari kontu ematera.
Artzen du gelditu zitzaigun seme bakarra tipus gaizto batek eta ogei ta laugarren egunean Jainkoari kontu eman zion. Zab Gabon 39.
JAINKOARI LIOTSA. Dios quiera. v. JAINKOAK AILIOTSA.
Yainkoari liotsa nik ikusi izatea, esan zun, Yainkoari liotsa! Or Mi 146.
JAINKOARI NAHI DAKIOLA (Lar). Quiera Dios. "Dios lo quiera" Lar. "Dios me libre de eso, Jainkoari nai eztakiola" Ib.
Jaikoari nai ez dakiola zu joan da ni eben gera nadila. Lazarraga A, 1151v. Jainkoari nai dakiola. Zab Gabon 29. Jainkoari nai dakiola ongi bukatzea. Berron Kijote 118. Ez dakiola Jainkoari nahi! MIH 82. Badira, Jainkoari nahi dakiola, oraindik erantzunaz oroitzen direnak. Ib. 215.
JAINKOARREN. v. jainkoarren.
JAINKO HAUR. Niño Dios.
Horra nola hedatzen duten / Jainko <-au-> Haur hunen gloria. 77.
JAINKO HAURTXO. Niño Dios.
Gurtu gatzaion Yainko / aurtxoari biziok / eta illok. Ldi BB 54.
JAINKOAZ. "On dit aussi Jainkoaz, par Dieu. Mais généralement cette forme équivaut à je vous en supplie" Dv.
JAINKOAZ ALATU (A, que cita a Dv). "Jurar" A.
Jainkoaz alatzea, berriz, usu izan ez bedi zure ahoan. Dv Eccli 23, 10 (Ol zin egiteko oikuntza).
JAINKO-BATAIO. "Jinko-batheiak (S-bas), réveillon de Noël" Lh.
JAINKO-BEGIRAMEN. Respeto por los dioses.
Ez zion honi [Ulysseri] agian jainko-maitasunak gehiegi eragingo, baina bai jainko-begiramenak edo, garbiago esateko, jainko-beldurrak. MIH 324.
JAINKO-BELAR. "Jainkobelhar, herbe du bon Dieu, le médicinier" Hb.
JAINKO-BELATX (jinko- S; Foix ap. Lh). Ref.: Lh; EAEL 94. "Papillon" Lh. v. jainkoilo, JAINKOAREN BELATX.
JAINKO-BELDUR.
a) (Adj.). Temeroso de Dios. v. JAINKOAREN BELDURTI.
Azkenean badira aiphatuak gathozen baino Jainko beldurrago direnak, bekhatu diren ta bekhaturat daramaten guziak higuintuztenak. Birjin 149. Zer diozue, ihardetsi zeraien emazteki Jainko-beldurrak? Dh 204. Liburu onak irakurriz, sortzen zaizkoten dudak gizon jakintsun eta Jainko-beldurrekin argituz. Ib. 141.
b) (Sust.). Temor de Dios, de los dioses.
Jainko-bildurra muga altxatuaz / il bedi erabatetan. Or Eus 254. Ez zion honi [Ulysseri] agian jainko-maitasunak gehiegi eragingo, baina bai jainko-begiramenak edo, garbiago esateko, jainko-beldurrak. MIH 324.
JAINKO-BELDURTI. Temeroso de Dios. v. JAINKOAREN BELDURTI.
Mintza zaite zure egitekoez gizon zuhur eta Jainko beldurti batekiñ. Ch I 8, 1 (Mst Jinko beldürtieki).
JAINKO-EME, JAINKO-EMAKUME. Diosa. v. jainkosa.
Orregatik, jende itsu aen ustean, Idolo batzuek ziran jainko-gizonak ta besteak jainko-emakumeak. Ub 37. Yainko-eme oriei ots egiñaz otoi ta arrenez auspezturik. Zait Sof 135. [Mari Urraka] batean samur samurra, emakume maitemindua antzo, bestean isaz eta isekaz, txarra: zeren jainko-emea bait da. Mde Pr 140. Iainko-emeok Iainko-emeei, Eskerrak Museei / emen eskeini zizkien Espeusipak, / eskeini zioten iakitearen esker onez. Zait Plat 21. Ekarri dozuezan gizonok ez dira gurtza-ausle, ezta gure jainko-emearen biraolari be. Ker Act 19, 37.
JAINKO-ERAMAILE. "Deífero, jainko-eramallea, jainko-eroallea" Lar.
JAINKO ESPIRITU SANTU. Dios Espíritu Santo.
Jainko Spiritu Saindua, urrikal gakizkitzu. EZ Eliç 344. Iainko Espiritu Sainduaren espos guziz onetsia. SP Phil 546. Jainko Izpiritu Saindua, urrikal gaizkitzu. MarIl 41. Jinko Aitaren alhaba da, Jinko Semiaren Ama, Jinko Espiritü Saintiaren Espusa. Ip Hil 213.
JAINKO-ETXE.
Templo.
Gu, bestetarrak, guztia oartu naiean jarri giñan; noski, jainko-etxeari zor zaion lotsarekin. Anab Usauri 4.
Au al da iainko-etxea, ez Iainkoari betikide, baiña bere neurrian zeruetan betikor dana. Or Aitork 355 (ref. al conjunto de la Humanidad).
JAINKO GIZON.
a) (Hb). Dios Hombre.
Iainko-gizonaren presunan egin zen miretsteko eta ezin erranezko obra hartan. SP POB 48. Deitzen da Jesus-Kristo edo Jainko Gizona. 213. Zointan ezpaita figurarik lege zaharrian bezala, baina bai erideiten egiazko Iinko gizon bat. Tt Arima 13. Jesu-Kristo, Jainko Gizon egiazko au errezibitzen degula Komunio Santuan. AA III 589. Hark eman zuen mundurat Jainko-Gizona. Dh 261. Jainko Gizonaren bizitza ikusi degu; emendik aurrera Jainko Gizonaren eriotza ikusiko degu. Lard 436. Adoratu dezadan / Jainko Gizon ori. Zab Gabon 45. Jainko Gizonak aneietarik horra zer duen emaitza! Ox 79. Iainko-Gizon Iesukristo --Iainko Berbera zer-izanez eta Nor-izanez, baiña gorputz animaz gizon--. Or QA 154. Teresak beti Maisua du agotan, Iainko-gizona. Ib. 162. Seme-Jainkoa Jainko-Gizon egin zedilla erabagi eban. Gand Elorri 133.
v. tbn. Lg II 167. Brtc 95. Ub 151. Zby RIEV 1908, 207. Arb Igand 99. SMitx Aranz 113.
b) Dios varón.
Orregatik, jende itsu aen ustean, Idolo batzuek ziran jainko-gizonak ta besteak jainko-emakumeak. Ub 37.
c) Devoto, hombre de Dios, religioso.
Yainkorik nahi ez dutenek ez dute nahi Yainko gizonik. Hb Egia 29. Yainko-gizon maitagarri ura euskel-egunkariatzaz mintza zitzaidan. Ldi IL 76. Yainko-gizon auen soñekoak bai kolkope sakona! Ib. 76.
d) (Pl.). Los dioses y los hombres.
Ezabatuko baliz iainko-gizonen arteko eztabaida. Zait Plat 34.
JAINKO-JAINKOSA (Pl.). Dioses y diosas.
Huna jainko-jainkosa horien izenak nundik atera ditugun. Lf CEEN 1973, 125n. Jainko-jainkosak aurrenik, hain giza-irudiko eta halaz ere hain bestelako. MIH 323. Antzinako jainko-jainkosen makina miresgarria. Ib. 242.
JAINKO-JAKINTZA.
Teología.
Jainko-jakintzan batez be eskola aundikoak ziranakaz ar-emonean jardunik, goi-jakituriaren gaillurreraiño igon zan. Onaind STeresa 13.
JAINKO JAUN. Señor Dios. Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales. Hay además ejemplos meridionales de Lardizabal, J.I. Arana (SIgn 99), ArgiDL (158), F. Irigaray, Iraizoz, Orixe (Aitork 367 Iainko Iaun), Olabide y M. Atxaga (Gazt 15).
Onhetsiren duk, bada, eure Iainko Iauna. Mc 12, 30 (He, TB, Dv, Leon Jainko Jauna, Ol Yainko Yauna; IBk Jauna, zure Jaungoikoa). Zaretela saindu, zeren ni zuen Jainko Jauna bainaiz saindu. SP Imit IV 11, 7 (I 25, 9 Iainko Iaun). Jainko Jaun adoratua, / Mariaren sabelean / ediren da zarratua. 145. Jainko Jauna guzien gaineko. Iraultza 15. Jinko Jaunak eman tü hamar manü. Etch 666. Ni naiz Abraham-en Jainko Jauna eta Isaak-en Jainkoa. Lard 35. Nola biziko giren / Jinko Jaunak daki. Bordel 126. Jainko Jauna bera jarriko da gure alde. Jnn SBi 3. Zazpigarren egunean duk Jainko Jaunaren larunbata. Arb Igand 69. Bazakian Jinko Jaunak / gure behar handia. UNLilia 14. Jainko Jaunari usoak baño usa kumeak gozoago zaizkio. FIr 133. Jainko Jaunak zerutik / lagunduren gitu. Etcham 168 (136 Jinko J.). Israeldar asko beren Yainko Yaunagana itzularaziko ditu. Ir YKBiz 3. Aipa zazue jende guziek Jainko Jauna. Ardoy SFran 347.
v. tbn. ES 200. Lg I 259. Brtc 92. Monho 102. CatLuz 4. MarIl 26. Arch Fab 81 (131 Jinko Jaun). Dv LEd 194. Laph 151. LuzKant 72. Zby RIEV 1908, 209. CatJauf 2. Barb Sup 16. Ox 90. Balad 244. Iratz 156. Lf Murtuts 45. Zerb IxtS 38. Mde Pr 175. Xa Odol 343. Iainko Iaun: Mat 182. Harb 412. EZ Eliç 392. Ax 337 (V 224). O Po 57. Hm 134. Yainko Yaun: Elsb Fram 152. Jinko Jaun: Bp I 17. Mercy 103. CatLan 163. Egiat 275. Xarlem 1132. UskLiB 220. ChantP 140. Ip Hil 214. Balad 116.
(Vocativo).
Zarela benedikatua, ene Jainko Jauna, gertatzen zaizkigun guzietan. SP Imit III 45, 1. Lagun nazazu, ene Jaiñko Jauna, lagun nazazu. He Gudu 93. O, ene Jinko Jauna, zü zira ene huntarzüna oro! Mst III 3, 5. Ene Jainko Jauna, orhoit zaite nitaz. Lg I 234. Oh, Jainko Jauna! Dh 153. Zelietako Jinko Jauna, zuri gomendatzen nüzü. Etch 246. Jainko Jauna, zuk, iguzu / gure artean bakea. Etcham 48. Jainko Jauna! Ez dauzkitzute balinba itho? JE Bur 17.
JAINKO-LEGE. Ley divina, ley de Dios.
Jainko-legea irakhatsiz. Dh 249. Herri bateko gizon guziek nahi ukanikan ere Jainko-legea bazterrerat eman, zuzen kontrako legea litake. HU Aurp 83. Jainko-lagija zuzen gorderik. Enb 50 (110 Jainko-lege). Bazabiltzanak nun-nahi Jainko-legearen predikatzen. JE Ber 66. Naiz Jainko-legeak naiz gizalegeak onesten bait-du. "Las [leyes] divinas y humanas" . Berron Kijote 98.
v. tbn. NEtx LBB 13.
JAINKO-MAITASUN.
Amor a Dios.
Ortxe dago Teresa zan bezela ta oso-osorik, ez geiago ez gitxiago, Jainko-maitasunez txinpartaka ta jakituriz blei-blei. Onaind STeresa 116. Jainko-maitasun galdatan urturik. Ib. 13.
Amor por los dioses.
Ez zion honi [Ulysseri] agian jainko-maitasunak gehiegi eragingo, baina bai jainko-begiramenak edo, garbiago esateko, jainko-beldurrak. MIH 324.
JAINKO MAITEA (Exclam. de asombro, sorpresa).
Baionan? Jainko maitea! Haraxko da Baiona! Barb Sup 21. Gezurra baitzen, ez ttipia. Ba eta zuek orok sinetsi!... Jainko maitea! JE Ber 103. Zein da or barreneko bidetik datorrena? Jainko maitea! Juana da ta! NEtx LBB 26. Jainko maitea! Zer iritxi da / orain nere belarrira? Olea 64.
(Precedido de Jesus ).
Jesus, Jainko maitea! Zer da hau! Barb Sup 42. Jesus, Jainko maitea! Nondik dakizu? Ib. 88.
JAINKO-MUKUR. "Jinko-mükhür (S-bas), bûche de Noël" Lh.
JAINKO-NOR.
Persona de la Trinidad.
Beraz, bigarren Iainko-Nor ori, ots, Giza-Iainko ortan geienik dana, beti gurekin daukagun ezkero, esan ere liteke: [...]. Or QA 158.
JAINKO-OLINPO. Olimpo de los dioses.
Auzpezturik ikusi genun, Lur eta Yainko-Olinpo-ari otoi bera egiten. Zait Sof 152.
JAINKO PARTE. v. JAINKOA PARTE.
JAINKOPE (Con suf. local de declinación, en sing.). En Dios.
Jaunagan zure (beorren) menpeko dezu. Jainkopean oso zure (beorrena) dezu. NEtx Nola 13 (despedidas epistolares entre clérigos).
JAINKOREN JAINKO.
Zure laguntza-bidez idazu / damu erdiragarria: / ikusiko dut Jainkoren Jainko / itzaltzen ez dan argia. "Mientras Dios es Dios" . Or Eus 123.
JAINKO-SAGAR (jin- S ap. Alth Bot; Dv A, H s.v. sagarra). "Pommier, sagartzia. Melgak dira: üzta sagarra, arneta beltxa eta xuria [...] pea sagarra, Jinko sagarra" Alth Bot 48. "Una variedad de manzanas" A.
JAINKO SEME.
a) Dios hijo. "Le fils de Dieu" Dv. Tr. En textos septentrionales se documenta desde Etcheberri de Ziburu; al Sur los ejs. son del s. XX.
Iainko Semea sorthu zen heian. EZ Noel 67. Berdin zuk iaioko duzu / Iainko Seme bizia. Hm 137. Jinko Seme, mündia arrerosi düzüna, ükhazü pietate. UskLiB 141. Yainko Seme bezala duela indarra bekhatuen barkhatzeko. Hb Egia 52. Jainko Seme gizon eginaren imaiak. Elsb Fram IX. Jinko-Semiaren Ama izan behar ziana. Ip Hil 14. Nola deitzen da Jainko Seme gizon egina? CatJauf 37. Gurutza batean zinzilika dager / ankerki yosirik Yainko-Semea. GMant Goi 61. Buruz buru Iainko-Semearekin ari da. Or ( in Gazt MusIx 34 ). Jainko Semea zarenaz geroz baitakizu denen berri. Xa Odol 265.
v. tbn. Gç 36. Dh 261. MarIl 41. Laph 214. Zby RIEV 1908, 412. Arb Igand 114. Inza Azalp 51. Barb Sup 134. Ox 79. Enb 146. Balad 237. Iratz 116. Or Poem 539. SMitx Aranz 180. Iainko: SP Phil 546. Yainko: Ir YKBiz 48n. Jinko: CatS IV. UNLilia 8.
b) Hijo de Dios, cristiano.
Ez nian uste bazela / Jainko-semetan gezurrik. Balad 210. Ilunpetik auhenez maiz entzun dutana, / euskaldun Jainko-semen goizaren begira. Iratz 145.
JAINKO TTIPI, JAINKO TXIKI.
a) Saludador, curandero.
Arruntzako Jainko ttipiak ere sendatzen ditu-eta hplako gaitzak. Zerb BiGo 308. Beharbada gure irakurtzale gaztek ez dakite zer den saludadore bat? Gure zaharrek izen hori emaiten zioten "jainko ttipi", "donatu" edo basa-medikueri; hots, diplomarik gabe... eri artatzen eta noiztenka sendatzen ari zirenei. Herr 16-5-1963, 1.
b) Ídolo (fig.), persona admirada.
Jainko txiki bat uan guretzako bertsolaria. Ataño TxanKan 79. Cánovas zen orduko jainko ttikia, baita kultur gauzetan ere. MEIG VI 69.
c) "Ik Jainko ttikiyan berri eztakik, tú no sabes nuevas del dios pequeño (significa que no entiende la vida de este mundo) (G-to)" AEF 1924, 50. "Orrek Jainko txikerraren barri eztaki, ése es muy sencillo; litm. ése no tiene noticias del dios chiquito (V-ger)" A EY III 335.
Jainko txikiaren berri bazekitek; aundiarenik ordea... Ez izatea naiago. Ataño TxanKan 130.
JAINKO-UKATZAILE (Dv (-kh- s.v. jainkogabe) A). "Ateo" A. v. jainkogabe.
Ala mintzo dira gaurko jainko-ukatzailleak. Vill Jaink 35s.
JAINKO-USTEKO. Falso dios.
Beronen aldamenean ba ote zituzten beste jainko txiki edo jainko-usteko izakien edo indarren siñeskerak eta siñeskeriak? Vill Jaink 23.
JAINKO-XAKUR. v. JAINKOAREN ZAKUR.
JAINKOZKO. v. jainkozko.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper