OEH - Bilaketa

5802 emaitza gizon bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ahuldu.
sense-1
(V, G, AN, L (+ auldu), B, BN, S; Lcc, Lar, Arch VocGr, HeH Voc , Lecl, Dv, H, VocB ), ahultu (R; SP, ahültü VocS , Gèze), aoldu (V-gip) Ref.: A (auldu, aultu); Iz ArOñ (aúlduta); Gte Erd 165; Izeta BHizt2; Elexp Berg .
Debilitar(se), flojear (aplicado a seres vivos, ref. tanto a su constitución física, como a su carácter, voluntad, etc.). "Magrecerse, auldu, aulketan joan, iartu <hyartu>" Lcc. "Enmagrecer" , "enflaquecer" Lar. "Maigrir" VocS . "Ramaigrir (sic)" Ib. " Ahulzea, maigrir" Arch VocGr y Lecl. "Épuiser, ezint, ahült " Gèze. "Affaiblir, flaka, ahül " Ib. "Ahuldua, indarrez eskastua, ttipitua; --gezatua " HeH Voc. "Se débiliter, tomber en inanition, maigrir, exténuer. Goseak ahuldua zagon " Dv. "Affaiblir" H. "Debilitar por falta de tomar alimento" VocB . "1.º debilitarse, mermar" A. "Debilitarse" Iz ArOñ. " Uldu: ponerse fofo el tubérculo del nabo al subir la flor (V-gip). Arbixa, arbíxa, árbixak aoldu: (V-gip). Arbíxa auldu (V-gip)" Iz UrrAnz 69. "Debilitarse. Arras auldue nago. Auldue, deus ez naiz! " Izeta BHizt2. "Debilitar(se), [...] Joan den egunetan ziero aulduta nabill " Elexp Berg. v. ahuletsi. Tr. Documentado por primera vez en Oihenart, va generalizándose a partir del s. XIX. En DFrec hay 30 ejs. de a(h)uldu .
O Maria sainduaren ume saindua! O ene gatik ahuldu zaren bihotza! Harb 369. Kozina gizenegiak iabea du ahultzen, eta etxea aurritzen. "La cuisine trop grasse amaigrit le maître" . O Pr 110. Ez gera adiñ batera ezkero egunetik egunera desegiten, aultzen, usteltzen? AA III 568. Nekerik gogorrenarekin, guziak auldu, makaldu, arpegiak oritu eta ezur-uts egiteraño. Lard 64. Bideko nekeak aulduta. Ib. 125. Ian gabe eztitut egorri nahi, berzelaz bidean ahul litezke. HeH Mt 15, 32 (en nota: "ahultzea, barnea ttipi izaitea; Lç, He flaka, Ip ingoxa, IBk aki). Azienda erosterakoan badogoko ongi begiztatzea heia hortzik gabe denetz, ahul dadien beldurrez. Dv Dial 94 (Ip ahült eztadin; It, Ur argaldu ez dedin). Hoinbertze garraztasunez ahuldua, ez zuen gehiago ez lorik, ez janik. Laph 49. Orduan, agitz estutu, larritu, auldu eta kemen guziak galdurik, bere semetxoa besoetan artu, eta [...], abiatu zan. Arr GB 42. Aulduta jarri gera / alimentu naian. Ud 102. Ainbesteraño bere burua biziera onekin auldu zuan, eze doi-doi zutik egon oi zan. Bv AsL 267. Heldu ere izatu zen bururaino, bainan hala ahuldua eta trenkatua, non ezpaitzagoken ez xutik, ez jarririk. Jnn SBi 85. Segi deiogun gogor / ez gaitezen auldu. JanEd I 118.
( s. XX) Danak bustita, zurbilduta, nekatuta, aulduta, etenda, adorerik bage, goseak eta egarriak amaitu bearrean. Ag Kr 17. Kintzetik kintzera ahulduz doazi gure mutikoak [pilotariak] . JE Bur 30. Horiek hola, ene laguna hautemaiten dut ahultzen; ixilik egon ondoan minuta bat, galdegiten dio aurkerasle zailari zonbat nahi duen azken hitz. JE Ber 46. Auldu da nire gorputza, / Goguak nai dau goiruntza. Enb 109. Lelengo, nire zangoen bildurrak, gosez auldurik neukozan-da. Or Tormes 43. An zedukenat beian aita zarra, urteak auldua ta lanak akitua. Or Mi 70. Zezen-ezlariak ere indar eta burruka, lau zezenen bizkarrak auldu zituen. Ib. 49. Aitaso bat ikusi dut / ahultzen eta xahartzen, / Hil mihisea bezala / egunez egun xuritzen. Etcham 162. Odol-ixuria mara-mara joan zitzaiola-ta ederki auldu zan gaztea. Anab Usauri 81. Gose-nekeak auldurik, elur-gañean / etzin da. Ldi BB 34. Yesus gurutzean yosi zuteneko oso auldua ta makaldua zegoen. Ir YKBiz 511n. Baña enendin auldu urean / gentza yagok ba, itxas-ganian. Laux AB 60. Langille izena ez galtzearren / ez dira lanean auldu. "No han desmayado en su empeño" . Or Eus 85. Oraintxe belaunak etzaizkit aultzen, oiñak ez kolokatzen. Or QA 149. Napoleonen gudari-saillak argalak eta gogoz aulduak zeuden Europako gudari-batzari oldartzeko. Etxde JJ 180. Asi orduko zala / Barberito auldu. Auspoa 39, 20. Auldua ta gelgetua zegoelarik, iltera zioela ezagutu zuenean. Zait Plat 101. Nekeak auldurik, / ondatu bat letxerik, / azpirantza noa, / ez karraxi barik. Gand Elorri 167. Atzoko aundi t'arroa / urteak auldutakoa, / bere buruaz, arrokeriaz... / etsita dijoa. Ib. 177. Gorputza miñez aulduta. BEnb NereA 80. Batzuk aultzera bagoaz baña indartsu datoz gazteak. Basarri 35. Gau bat eta egun bat, han egon nindian estekatua, kanperoak atzeman artio, kordez kolpatia, ahuldia. Larz Iru 60. Auldu zaizkit begiok Zure laguntza irrikaz. Or Ps 118, 123. Oheak gaztea azkartzen, zaharra ahultzen. EZBB II 74. Nere indar denak aulduta. Auspoa 77-78, 28. Erabat auldua ta jauzia, bere astoari ere eziñ eragiñez. Berron Kijote 193. Zartzaroan, indarrak aitu ta bat auldu danean. Ataño TxanKan 17.

v. tbn. Kk Ab I 112. GMant Goi 19. MendaroTx 184. JAIraz Bizia 85. Bilbao IpuiB 137. Izeta DirG 49. SM Zirik 18. JEtchep 89. Ibiñ Virgil 94. Ayesta 115. AZink 103.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.).
Euskaldunak gizon aulduakaz eztogu ezer gura, arerioak izanarren. Ag AL 145. [Laborariek] akituak, kexu, ahulduak, haskari xume bat egiten dautzute hanxe. JE Bur 169. Oso txaldandua, moteldua, gazterik auldua, xarpaz jantzia, zetakaz betea, zorriz erdi-jana. Ag G 65s. Gaizki egonaren zurikail ta auldua zegoan. Anab Usauri 110. Nola ez ginioten bizpahirur egunez alemaneri oraino frogatu ez ginela ahulduak, are gutiago lotsatuak. Zerb Gerlan 24. Orra duaz auldubak otoi-egitera / baita gexo-eztenak mindu dituzanak. Laux BBa 20. Nire gorputz auldu au. Bilbao IpuiB 209 (v. tbn. gorputz auldu en BEnb NereA 191, Lasa Poem 100 y Onaind STeresa 48). Gauak badaki nekaturiko gorputz aulduak sendatzen. BEnb NereA 191.
azpiadiera-1.2
(V-gip ap. Elexp Berg ; SP) .
(Ref. a cosas o a conceptos e ideas abstractas). "Amaigrir, enmagrecer; dessécher, enjugar; tarir, secar. Eltze [sic] ahultu da neskatoak barnean ogia bustiz, le pot est devenu maigre parce que la servante a trempé son pain dedans" SP ( A). "Perder consistencia. [...] Etxe orren abiak aulduta dare " Elexp Berg.
Zilhoa hesiz inguratzen da eta estaltzen mandio bat bezala edo teilaz, zeren estalia ez balitz uriak ahul baitezake urina. Dv Lab 151. Gisuak ez du ezen zahartzerat utzi behar; aditzea dut ahul laitekeela. Ib. 186. Itzalak eta haize eskasak belhar guziak ahultzen dituzte eta ez diote uzten fruitu ekhartzeko indarrik. Ib. 55. Ezen Jainkoaren besoa ez da laburtu, ez haren indarra ahuldu. Prop 1881, 65. (v. tbn. indarrak auldu en Arr May 107) Zuk badakizu joaten / besteren etxera, / pakian daudenak / endreatzera, [...] tristura sortzera / odolak aultzera. AzpPr 98. Hura gabe beste berthütiak oro ahültzen dira, ülhüntzen eta hiltzen. Ip Hil 47. Nik ez dakit jendearen zentzua ahulduz doan, ala zer. HU Zez 145. Arnoldok ezeukan osatuterik. [...] izaera auldua eukan. Ag AL 91. Mediku xaharrari hatsa bazoakon ahulduz. JE Bur 125. Etxetik urrun du egiazki ikasten gizonak, nehon egitekotz, zer den gosea, [...], kopetako izerdi arau nola den ahultzen gemena. Ib. 206. [Alkoholaren espirituak] buruko gi-urduriak aulduta uzten ditu. Ayerb EEs 1916, 16. Bestela, sagar-ondoak janari oiek artuaz artuaz, batere gabe utziko luteke lurra, aulduta, indarrik gabe, aurrerako gauza ez dala. EEs 1916, 267. Zurekin alkartuta egoteak nere oben eta uts-egiteak gutxitu eta nere griña txarrak aulduko lituzke. ArgiDL 69. Memoriya auldu, / izketa moteldu, / neri artzen kargu, / lotsarik bai al du? Tx ( in Imaz Auspoa 24, 139 ). Eskualduner beren jaidura hoberenak ez baitzaiezten den gutienik ahuldu; azkartu ba, izaitekotz. JE Ber 100. Izkera berriak auldu diranean, eusko ele zarra gaztaro emankorrera datorkigu. Aitzol ( in Laux BBa IV ). [Izketa guziak] itzegiten eta idazten ezpadira ostera, aztu ta auldu egin oi dira. NEtx Nola 4. Baina vodkaren eragina ahulduz zoan araura bihotzeko kezka berriz ere nagusitzen zitzaion. Mde HaurB 85. Bixta ahulskoa jada, ahuldu zitzaion oraino. Zerb Azk 81. Artaraño auldu da beartasunean ene kemena. Or Aitork 312. Baiña Itzak aldegitean doai auek aultzen baitira. Or QA 180. Pultsoa ere auldu egin zaio... Biotz txiki orrek eztu lanik egin nai. NEtx Antz 129. Urbil-erazi nau, aulduta bai bai-du ikusmena. Txill Let 140. Borondatea auldu. Etxde JJ 184. Asi-barritako garrak makaltzen eta aultzen yoakiozan. Erkiag BatB 82. Adimen-argia illundua ta naimen-indarra auldua gelditu da. MAtx Gazt 87. [Zaartzaroan aitaren] adimendua aul badadi ere. Vill Jaink 166. Hola ahulduz beren nahitarat ahal bezain laster joanez untziak itsasoaren oldar basari ihardokitzeko zaukan lokia eta indar bakarra. Ardoy SFran 247. [Nafarra gaixoak] auzo azkarregiak zituen eta bera ahultzen ari. Ib. 48. Urtian ill bat bearreko da / beti itxura antzekua, / neguak auldu duen guztia / erabat konpontzekua. Uzt Sas 332. Berezko kemena asko aulduko bait-zion. Berron Kijote 80. Hango [Lapurdiko] mintzairaren gehientasunak, ahultzen zihoalarik, iraun zuela oraindik. MIH 380. Gipuzkoar sonatuen ospea ahultzen hasia zen sarritan. MEIG IX 151. Gai baten beratasunak sormena uxatu eta ahuldu egiten du. Ib. 116 (en colab. con NEtx). Nafarroako euskal erakusgarri horien iturburua txukun eta txairo idatzi nahiak ondorioak ahuldu eta indargabetu zituela. MEIG VI 78. Kemenak ahultzen eta makaltzen baitzihoazen. Ib. 50.
azpiadiera-1.2.1
(Con suf. comp. -ago ).
Irizpide au gero ta aultzenago joan zitzaion Erniopeko uri paketsuan. Etxde AlosT 66.
azpiadiera-1.2.2
(Part. en función de adj.).
Iguzkiak botatzen dituen urrezko iñar ahuldu goxoek. JE Ber 74. Lokhartzera deramatza itsasoaren orro ahulduak. Ib. 92. Eztira bide auek aski gure izkera urtetsu ta auldu oni bear duen indarra emateko. A Y 1934, 17. Mundu ikuskor eta ukikor hau ez da egiazki bizi den Munduaren errainua, errainu ahuldu bat baizik. Mde Pr 271. Arrastiko ordu aulduan. Gand Elorri 123. Etsaien gogo aulduen erruki. Ibiñ Virgil 112. O zu, [...] nere biotz aulduaren kemen ta aalgo. Berron Kijote 54.
azpiadiera-1.3
aulatu (Lar).
"Poner, ponerse insulso, gezatu, lelatu, lolotu, lergotu, aulatu " Lar.
azpiadiera-1.4
"(V-ple), estibar un carro" A.
azpiadiera-1.5
"(V-ple), ajarse la ropa" A.
azpiadiera-1.6
"(V-ger), despojar" A. v. uldu.
azpisarrera-1
AHULDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aproximativo).
Eztit deüsere zankhoak berere ahültüxerik. ArmUs 1895, 96. Bihozmin horiek guziek haulduxe baininduten, onhetsi zautan Jaun Aphezpikuak hamabortz bat egunen deskantsua. Prop 1899, 41. Hauek irakurritakoan, ahulduxea ageri baita haren kritikaren indarra. MIH 239.
ahuldu
<< ahul 0 / 0 ahuleria >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper