OEH - Bilaketa

5802 emaitza gizon bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
apaldu.
sense-1
(V-gip, L, BN; SP, Ht VocGr 324, VocB ; -ph- Arch VocGr, VocBN , Dv, H), apaltu (R, S; aphaltü VocS , Gèze), apalatu (V-m) Ref.: A (apaldu, apaltu); A Apend (apalatu); Lrq /áphalt/; Iz ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 36.
Bajar, postrarse, agachar(se); humillar(se), rebajar(se); volverse humilde. "S'abaisser, se prosterner. Bihotzez eta arimaz apaldurik" SP. "Rabaisser" Ht VocGr. "Aplhatzea, baisser. [...] Abaisser, rabaisser quelqu'un [...] S'abaisser, s'humilier. Iaunaren aitzinean aphaldurik, s'humiliant devat le Seigneur" H. "Abajar o coger la punta y doblar abajo" VocB. "2.º humillarse, abajarse, [...]; 3.º "(Sal), bajar las aguas" A. "Apaltu (R), aphaltü (Sc), menguar, disminuir" Ib. "Bajarse un montón (de hierba)" Iz ArOñ. "A zan tontor zorrotza, apaldu dabe eta launa politta geldittu da" Etxba Eib. "Arro madarikatu arek, biar eban apur bat apaltzia" Ib. "Soldata apaldu dute (BN-arb)" Gte Erd 36. Tr. Documentado, desde Oihenart, en textos septentrionales y alto-navarros. En la tradición meridional aparece por primera vez en Arrese Beitia; en el s. XX aumenta su empleo. En DFrec hay 18 ejs.
Gorputz eta arima aphaldurik. EZ Man II 13. Han Iesus haurra baturik, / Troxaturik / Utzioan zatzala, / Gurrez iar zazkion apaltzen, / Nor ahal zen / Zakitenak bezala. 'Ils adorèrent en se prosternant' . O Po 62. Guzien gainetik humildu behar zare eta apaldu, noiz ere baitakusazu debozione guti duzula. SP Imit IV 15, 1. Gerthuz humil eta aphal zindezke lurreraino. SP Imit III 47, 3. Eta urak aphaltzen eta jausten hasi zirenean, eta lurra leihortzen eta xukhatzen [...]. ES 388. Ez zaiteztela altxa zeben baitan handigozko gogoetez; aitzitik aphal zaitezte presuna beheratuen alderat. He Rom 12, 16. Aphal zite arren orai ümilki besten ororen eskü petara. Mst III 49, 7. Guziz gora dena aphal dadin bada guziak baino gehiago! Lg II 128. Haren exenpluat aphal hadi, o ene arima! Mih 38. Eta kurutze haren huiñetara apaldiak hura besarkatzen dutela. AR 203. Eta ahalaz umilia, eta apal giten. Ib. 284. Nola dauka apaldurík / ain apál Majestadéa? LE Kop 138. Leioak etxi edo apaldu. (173). LE-Ir. Bera beár-da gorátu, baña ni apáldu. LE Io 3, 30 (Lç xipitu ). Aphaltürik zure aitzinian errendatzen derizüt homajerik barnena. Mercy 22. Zazpi gaiza ziradiala mündian gizona apaltzen zütienak. Egiat 256. Zeren apaltzen direnak / Bai dire altxatuak, / Eta altxatzen direnak / Justuki apalduak. Monho 106. Zeinaren aitzinean ez bainaiz gai aphalzeko haren zapaten soken laxatzeko. TB Mc 1, 7. Belhaunikaturik, eta begiak apalduak. CatLuz 37. Konfiteorra aphaltürik erraiten dianian. UskLiB 54. Baniz ere apalzen / Enuzu ni hausten. "Je plie, et ne romps pas" . Arch Fab 93. Buztana sabel pian, / Aphalzez jiten da hora gana. Ib. 81. Ziduritzon aphaltzea [mandoari] / Mediku bat ere soiñera hartzea. Gy 139. Eta aphalduko dena, izanen da goratua. Dv Mt 23, 12 (HeH, SalabBN, Ip, Ol, Leon ap(h)aldu, Ur, IBk be(h)eratu, Hual umildi ledina). Zuri nago, zilegi othe zaizuen ene horrela aphaltzea eta belztea. Laph 115. Mündü güziak eztü altxatüren, egiak bere pian aphaltü diana. Ip Imit 14, 4. Begiak apaldurik zagoen nigarrez. Elzb Po 189. Apaldurik belarriak. AB AmaE 372. Au da ain gora euren artetik / Bere buruaz urteten, / Pirineoak dituen legez / Gure mendiok apaltzen. Ib. 123. Begiak, lehenik zerura altxatu ondoan, aphaldu... eta hetsi. Elzb PAd 43. Gu nahiz altxatu bera da aphaldu. Zby RIEV 1908, 209. Zure jüstiziaren besoa aphal ezazü, zure haurren gaizkiak ahatz etzatzü. Ip Hil 234. Yuduak eta framazonak obra gaixto beraren egiten ari dira, erran nahi dut, Frantziaren aphaltzen, mendratzen, azkenean, ahal badute, erhausteko, ezeztatzeko. Elsb Fram 157.
( s. XX) Begiak aphal, arras hetsi gabe. CatJauf 116. Nahi gabez aphaltü, ürgüllia zer den, / Graxi horrek umen dü xüti pixegiten. Xikito 10. Natorkizu ni / Naigabeturik / Ta oso apaldurik / Zure aurrera. ArgiDL 161. Aintzineko oihal handia aphalduko dute. Barb Sup 19. Elguebarnek behar üken zian büria apaltü. Const 40. Mutil au ba beti apaltzen zan, beti ixiltzen zan, aurrekua gogortzen asi orduko. Kk Ab II 61. Eguzki-illargiak urrutiko aintziradietatik agur egin zuten bekoki zabal gorria apalduz. Or Mi 126. Ez othe nuenez ere ohartu-gabean apur bat apaldu egun hartako bazkaria. JE Ber 36. "Baia baa!" dut aditzen norbaiti hortzen artetik, eta zango-punta ikusten diot geroago zapanago apaltzen. Ib. 101. Apalduaz. Alz Burr 22 (acotación escénica). Orai azkenian nola / dirade gelditu? / Luxia apalduta / Latasa aunditu. Yanzi 209. Euskera apaldu dela / jende askok esan du, / orañ beziñ apal len / ez dala izandu. Ib. 237. Ibarrak beteko dira, / mendi ta muñoak apalduko. Ir YKBiz 39. Ez ditugu gure buruak behar den baino gehiago apaldu behar! Zerb Azk 31. 8.000.000-etarik 4.000.000-etara apaldu baitzen irlandarren kopurua. Mde Pr 237. Apaldu zala, eriotzaraiño mendeko egiñik, gurutz-eriotzeraño. Or Aitork 167. Gabontzaren diruak emoniko jabetasun ta jauntasuna apaldu ta ezereztu bidean dago. Erkiag BatB 171. Emazte ona danak senarran burutaziño zoro guztietara apaldu biar dau ondo izateko. Etxba Ibilt 471. Beti-ta gehiago apaltzeko ukan duen gutizian. Ardoy SFran 303. Apaldurik eskatu / barkatu daiguzan. Ayesta 62. Ez, ez zinen zu, beste batzuek beren neurrirat apaldu nahi izan duten gizon ttipi hura, bainan haundietan ezartzekoa. Larre ArtzainE 121.

v. tbn. Dh 210. HU Aurp 145. Lh Yol 18. GMant Goi 102. Pi Imit 92 (ap. DRA). Ugalde Iltz 21. Larz Iru 132. Mattin 89. Aphaldu: Tt Onsa 53. MarIl 27. Lap 48 (V 26). Jnn SBi 5. Aphaltü: CatS 65. EvS Io 20, 11. Casve SGrazi 82.
azpiadiera-1.1
(Forma con suf. de comparación).
Holatan bera aphaltzenago zen, oro Jinkoari ützültzen zeitzolarik. Ip Hil 113.
azpiadiera-1.2
(Con buru ). Agachar (la cabeza); humillarse.
Nurk ere bere büria aphaltürik etxekiten beitü. Mst III 53, 2. Otsóak apaldurik búrua obeditzen ziola bekála joán ta yá sékula etzué dañurik egin. LE Matr2 85. Inhurri bat, buria aphalturik urerat zen joan. Arch Fab 107. Ez bururik aphaldu nihongo yaunekin. Hb Esk 169. Burua apaldurik aithortu behar dut abereenak baino-ere tzarragoak izan direla nereak. Dv LEd 51. Hainbertzenarekin aphaldu zuen burua eta eman azken hatsa. Jnn SBi 31. Burua aphalduz. Elsb Fram 73. Asko dira euren burua, euren miiñean beintzat, apalatu edo apalduten dabenak. Ezale 1898, 3b. Elguebarnek behar üken zian büria apaltü. Const 40. Gizonaren neurri xuxenerat aphaldurik gure burua mendiak, gogoa bildua ginoazin. JE Bur 161. Lasterkariek bertan burua apaldu ziñetenean eta soingañekoak eskatu. Or Mi 13. Burua apaldu, biotza agertu eta belaunikatu. FIr 164. Buria apaldia, ostatuko solasak gogoan, bazohan doi bat beldurtia. Zub 38. Deus erran gabe burua aphaltzen zuen. JEtchep 93. Ba, jauna... ihardetsi zuen haurrak burua apalduz eta gorrituz. Ib. 30.
v. tbn. Lh Yol 13. Aphaltü: UskLiB 42.
azpiadiera-1.3
Declinar (el sol, el día).
Eta iguzkia aphaltzen hasia zen, bainan oraino bere argi guziarekin. Arb Igand 146. Iguzkia aphaldu baita, ukan baitute mutiko gaizoek beren indarren berritzeko ephea. JE Bur 32. Eguzkia Beizamako mendi-tontorretan bêra apaldu zanean, Tolosalderako igitu ginan. A Ardi 72. Iguzkia zerutik aphaltzen denean, / Oraino're Gaxuxa karrika gainean. Ox 164. Geldi zaite gurekin; arrastuz dioa ta eguna apaldua da. Ir YKBiz 529. Eguna apalduz zioan ta berandu zan. Ib. 209. Zeruan iguzkia zelarik apaldu / andre gazte bat zaitan aldetik pasatu. (In Onaind MEOE 99 ).
azpiadiera-1.4
Calmar(se), aplacar(se), suavizar(se), perder fuerza.
Itxasoko urak diran erara / Apaldu zeñ da jaikitzen. AB AmaE 139. Uhinak dire aphaltzen / Haren ingurunetan, / Haizeak ditu hanpatzen / Haren belak lorietan. Arb Igand 158. Gure Fedea dugu aphaltzerat utzi... / Eskualdunaren ganik hori zaitzu gaitzi! Zby RIEV 1908, 290. Itsasoko ibaiak aphaltzen ditu, bere eskuez egin dituen untzien pean. Lap 3 (V 4). Badü zunbait mente arauz Eiheramendiko üthürria oraiko indarrian dela, eta eztü üdüri aphaltzeko abiorik badiala. Eskual 21-2-1908 (ap. DRA ). Orain, makaltasunak ibittu eutsazan bere zolittasunak, eta oso apaldurik egitten ebazan lanak. Echta Jos 107. Orduan aphaldu ziren eta gelditu Piarre eta Ñakeroren makilak! Barb Sup 184. Esan nai ta ezin esan onek, barren guzia kixkaltzen jarri ziak. Apaltzen ote naizen, ekatzute sagardo pixka bat. Alz Ram 42. Galda apaltzen danean, damu-damuz utzi / baztarrean begira dagon amonari. "Cuando la llama ha bajado" . Or Eus 286. Haren desioa apaldu zan. Etxba Ibilt 485. Jakitearen aurrerakuntzak, lasai zeudenak lotuaz, ez zuen, bistan da, Campionen gose-egarria apaltzen. MEIG VI 85.
azpiadiera-1.4.1
Itz aiek Andoniri on egin zioten. Ez zituan oso xinixten, bañan apaldu zan. JAIraz Bizia 117.
azpiadiera-1.5
(Ref. a la voz). " Boza apaltü (S)" Gte Erd 8.
Hemen enperadorearen mintzoa ganbiatu zen, aphaldu, ixildu. Hb Egia 95. Jarraitu zun abotsa apalduz. Etxde JJ 189. "Edo nahiago baduzu, zuen bien historia konta diezakedazu lanaren sari", amaitu zuen, botza apalduz. Mde HaurB 71.
azpiadiera-1.6
Eta zorrak? Eta intresak? Eta zorraren urthekal aphaltzea? Prop 1900, 56 (ap.DRA).
azpiadiera-1.7
Abaratar, bajar los precios.
Prezioak ere, dakikan bezala, arras apaldiak dituk. Zub 41. Erran düzü aragi-saltzaliak aragia apaltü diala? Egunaria 9-4-1963 (ap. DRA ).
azpiadiera-1.8
"Abajarse, reducirse por su propio peso la altura de, por ejemplo, un montón de hierba. Pillan dagon bedarra denporiakin apaldu eitten da " Elexp Berg. .
azpisarrera-1
APAL-APAL EGIN. "Gure txakurrak belarriak apal-apal eginda igesten dau gaiztakeriaren bat eginda gero (V-m)" A. "Belarrixak apal-apal einddda, con el rabo entre piernas. Frontoian diru guztiak galdu ta belarrixak apal-apal eindda urten giñuan" Elexp Berg.
Badut aitzakirik aski nere lantxo au argitarazteko, nere burua apal-apal eginda argitarazten baitut. Zait Plat 2s. Belarriak apal-apal eginda gelditzen ziran entzuleak oro, zer erantzunenik iakiteke. Ib. 90.
azpisarrera-2
APALDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Azken hitz horik Haritxabaletek erran zütian botza apaltüxez eta Jaun Apezküpiaren beharriala igorriz. Const 34.
azpisarrerakoSense-2.1
"B ata seme, bestea sasikume! " ekin omen zun sututa, eta gero, apalduxeago zanean, maltzur-maltzur onela esan omen zioken: [...]. Etxde JJ 7.
azpisarrera-3
EZIN APALDUZKO. "Ezin-aphalduzko, qu'on ne peut abaisser; qui ne peut s'abaisser" Dv.
apaldu
<< 1 apal 0 / 0 apaletsi >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper