Onom.:
Ançargarai. (1182). Arzam 107.
Pieza clamada Anzare Soroa. (1397). Lac VM 40.
(V-ger, AN, L, BN-baig, S; Urt II 127, Dv, H; -nz- SP, Ht VocGr 392),
antzare
(Ae, Sal; -nz- Aq 1251 (AN)),
antzar
(V, G, R; Lar, Añ, Izt 55r; -nz- Lcc, Lar, VP 4v, Añ),
antzera
(BN, S; H, Lander ap. DRA ; -nz- Arch VocGr, VocBN , Gèze),
antzer
(Lar (+ -nz-), Izt 55r),
ansara
(L; SP),
ansare
,
antsar
(-ns- Lcc, Mic 5r y 8v),
ansera
(AN; H (V, G)). Ref.: VocPir 487; Bon-Ond 143; A (ansara, ansera, antzar, anzara, anzera); Arzdi Aves 166; Lrq /ancáa/; Iz ArOñ (ántzarra); Etxba Eib (antzarra); Satr CEEN 1969, 168; Holmer ApuntV ; SM EiPaj (antzarra); Elexp Berg (antzar).
Ganso, oca, ánsar. "Ánsar ave, anzarra" Lcc. "Ganso, ansarra" Ib. "Graznar el ánsar, ansarrak graznadu" Ib. "Ánade, ave, ansarra" Mic 5r. "Pato, ánsar, ansarra" Ib. 8v. "Oie, ganso, pato, ánsar, ansarón" SP. "Anser, antzára" Urt II 127. "Ánsar", "ganso" Lar y Añ. "Ansarón, antzar txikia" Lar. "Anzarra, ganso" VP. "Oie" VocBN y Gèze. Larramendi añade una var. antzerra, sin duda facticia, para justificar su etimología (lo relaciona con zerra). v. ETXE-ANTZARA, itsas antzar, soro-antzara.
Tr. La forma más extendida es
antzara. En textos alto-navarros hallamos
-are. Los escritores vizcaínos y algunos guipuzcoanos emplean
antzar, con vibrante múltiple.
Anzareak oina xabal, buztaina laburko.
CoplEch 63.
Nor aiz i gaizto andur bat baizik, antzare <ancare> maingueki goztatzen aizen ori.
(Pamplona, 1563).
ReinEusk
55 (de interpretación no segura; para el sdo., cf. tal vez el refrán de Sauguis).
Anzara maikua arrunt.
Saug 10.
Anzarak bazeakik deadar egiten.
PasqTo 38.
Anserati ez ian zati.
"
De l'oison, il n'en faut pas manger quantité"
.
O Pr 27.
Phereka zazue idia hirur goizez eta arratsez, eta finean antzara edo ganz gezaz.
Mong 592.
Ansarees kontatzen da... karrakaik ez iteko, artzeuntela pikoan arri-koxko bana, ta ala pasatzen direla ixil ixiltoa.
(227).
LE-Ir (s.v. arri-koxko
).
Anzarrak esan gura dau anditzarrak, ta alan da.
Mg PAb 179.
Gizon edalea da, dio, anzararen antzekoa: anzarak nai du beti mokoa iduki bustian.
AA III 375.
Antzara gaisoari kentzen diozke atzenean dituan luma guziak.
Ib. 375.
Antzarak bezala hazten eta gizentzen dira ahateak.
Dv Lab 292.
Zenbeit aratxeki edo lumaki puxkaz, edo horien eskasian anzara-ixterkiz.
ECocin 25.
Antzarrak doatzi karrankaz / Donibaneko karrikan.
Balad 211.
Plazaren erdian alhan zabiltzala dotzena bat edo hamabortz antzara.
Elzb PAd 31s.
Hartzen dik eskuan antzara luma xuri bat.
Ib. 79.
Erraten zuen anglesa dela antzaren lenguaia.
Elsb Fram 68.
Bainan ez du horrek erran nahi oilo busti batzu girela, zenbeit antzara karrankaritarik entzuten dugun bezala.
HU Aurp 127.
Anzera luma handi baten punta har, hartarik ttutta bat egin.
EskLAlm 1893, 14.
(s. XX)
Arratsaldean antsarrari burua kentzea egieben, ibaian.
Ag Kr 60.
Ollanda, ollasko, antzara gazitu / irugarreneko.
JanEd II 73.
Arpegia gorri, matrailak anpatuak, an zeuden, zintzurraraiño aseak diran antzarak bezelatsu.
Lh Yol 24 (21 antzer
).
Azkenean, antzara-luma baten biderik ez da gelditzen [giranoian], ura baizik ez dezake ordutik irets gizonak.
JE Med 71.
Badire bortz antzara mota bederen, erdaraz beren izenekin. Eskuaraz izen bera dute guziek, gure jakinean.
Dass GH
1925, 273.
Zotz au jausi zan oxil-aldian egurastuten ebillan antzar baten gañera.
Altuna 85.
Leio-zulotik beiratzen zuen / gu ari giñan leku'a, / anima salbo antzarran gisa / luzaturikan lepua.
Tx B II 158.
Ixiii, ama ixiii... antzarra neuri begira-begira daukot etaaa.
Otx 139.
Mikel, datorren astelen-iautez / antzaretan buruzagi.
Or Eus 166.
Antzar zango-gorri orri, / zaldun buruzagi, / lepoa erauzi.
Ib. 179.
Antzarik ederrena / zintzilik daukatena.
Ib. 180.
Hau sakatrapua bezala jauntzia zela; harek antzara mainguaren urhatsa zuela.
Lf Murtuts 43s.
Buhurdiko antzara-lumatxak.
Ib. 25.
Soka batetik esegita jarri zituzten ilgai zear zuten antzar gaizoak.
Etxde JJ 204.
Antzarari lepo egiten ziona.
Ib. 204.
Antzar elbarria, arrautz-jale garbia.
EZBB I 189.
Kikne zolien artean kuatuz ari dan antzarra bezelakoa naiz.
Ibiñ
Virgil
60.
Sar bedi Babette, eskuan antzara bat daramakila.
Lab SuEm 198.
Antzara zonbait hartuta eremanez.
Ardoy SFran 198.
Askoz ere gozoago zaidala nere txokoan jandakoa [...], beste zenbait maaietako antzarrak baiño.
Berron Kijote 124.
Ango antzarren arrapaketa.
Zendoia 114.
v. tbn. Gy 307. Iraola 40. RIEV 1931, 639. Antzar: Izt C 195. Ezale 1897, 198a.
"Orotan antzara bere mokoz alha (BN), rien sans travail" Lander Eusk 1925 (IV), 35.
Ameriketa on eta / ederra dela fama da. / Bainan han ere antzara / bere mokuaz ala da.
Etcham 246.
Den lekuan, antzara bere mokoaz alha.
Larre ArtzainE 77.
"Antzarren lumatzan bizi da, vive en montón de plumas de ganso (V-m)" A EY III 290.
"Antzarra, sekulako ederren gaur zara, [dirigido] a la recién casada el día de la boda (V-och)" A Apend.
ANTZARA BASA.
Ganso salvaje. v. basantzara.
Antzara-basa batzu sistakoan jalitzen ziren hedoien artetik, eta hedoi hetan berriz suntsitzen, halako karrasi erdoildu batekin.
Barb Piar I 86.
ANTZARA-BEGI.
"Antzar-begi (V, G), dos cortes por el extremo paralelos" A.
ANTZARA-BELAR
(antzara-belhar S ap. Lrq; Hb; anzar-bedar A). "Herbe aux oies, potentille ansérine" Hb. "Buen varón (bot.) (msLond)" A. v. antzarazbelar.
ANTZARA-BILI.
"Ansarino, pollo, anzar bilia" Lcc.
ANTZARA-EGUN.
"Ansara eguna, larunbata, le jour qu'on mange l' oie" SP (s.v. an
z
ara).
ANTZARA FERRATU,
ANTZARAK FERRATU.
Hacer puñetas (usado en imperativo o con joan, igorri, etc.). "Antzarak perratzik (AN-gip)" Inza Eusk 1928 (II), 94 ( A EY III 270). "Envoyer promener, antzara ferratzerat igorri" T-L (s.v. promenade). "Airez aire antzarra ferratzerat igorri zuen (BN-lab), zoaz antzarra ferratzera (BN-lab-arb)" Gte Erd 303.
Antzara perratzerat, zuen sainga, lausengu ta gezur guziekin!
Eskual 10-3-1925 (ap. Inza Eusk
1928 (II) 94
).
Bera balinbada, igortzen dut ba airez aire antzara ferratzerat.
Larz Senper 40.
Hots, laborariak eta laborarien aldeko deputatuak antzar ferratzerat igorri ditu.
Herr 24-3-1960 (ap. DRA
).
Eta jaun horiek aldiz joanen zirela... antzara ferratzerat!
"Qu'ils iraient... ferrer les oies!"
.
Ardoy SFran 210.
"Para decir de alguno que se ha muerto [...]: Antzarak perratzea jon da (AN-gip)"
Lek AEF 1923, 86.
ANTZARA-GARAGAR.
"Antzargaragarra, la hierba de prado con espiga" Iz ArOñ.
ANTZARA-GARI
(antzar-gari V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg. "Antzárgari, es una clase de hierba dañosa, que sale entre el trigo, etc. (Bromus sterilis)" Iz ArOñ.
ANTZARA-IZTER.
"Antzarixter (Hb), cuisse d'oie" Hb.
ANTZARA-JOKO.
(AN-larr; Hb, H; antzar-yoko AN-larr). Ref.: Asp Leiz (antzar-yoko), ANaf (zezen-joko). "Jeu de l'oie" H. "Juego de gansos. Consistía en arrancar el cuello de los gansos, colgados de un arco, por jinetes montados a caballo" Asp Leiz.
v. tbn. CEEN 1971, 180s. Cf. VocNav s.v. antzara-yoku.
--Ezta besterik aitzen, zezenak, musika eta On Eleuterioren lebita. --Antzara jokuak, lobuak, ogi gogorra pobriari partitzia eta orla.
Iraola 56.
Antzara-jokua.
"
Degüello de gansos"
.
Or Eus 177.
Antzara jokoa arratsaldeko bostetarako zegon iragarrita.
Etxde JJ 204.
Engrazik etzion antzar-joku ikusgarriari jaramon aundirik egin.
Ib. 205s.
ANTZARA LOKA.
Gansa clueca.
Ara non ikusten dauan antzar lokea otzara andi baten barruban, kumak ateraten eragoiola.
Otx 138.
ANTZARA-LUMAKA.
"Antzera lumaka eraman, llevar a uno sobre cuatro manos cruzadas (BN-mix)" A Apend. "Antzera-lumaka eraman (BN-mix), andresillaka eroan (V-ger-m...), llevar a un niño en silla de manos; es decir, sobre cuatro manos cruzadas" A EY III 336s. v. ANDRE-SILLAKA.
"
Antxeralumaka (BN-mix), juego de muchachos que consiste en que dos de ellos se cruzan las manos de manera que formen una especie de silla, sobre la cual se sienta un tercero como sobre un asiento"
A.
Se trata, obviamente, de una expr. adv., no de un sust.
ANTZARA MUSU-BELTZ.
"Antzar musu beltz (Branta bernicola), barnacla carinegra" MItziar Txoriak 13.
ANTZARA-PIKA.
"Pie-grièche" T-L. v. ANTZARA-TXORI.
ANTZARA-PIRO
(Hb (-nz-), H (s.v. piroa)). Cría de ganso.
Antzara-piro sorthu berriak begiratu behar dira hotzetik eta uritik, eta ez dira kanporat igortzen jatera eman gabe.
Dv Lab 292.
Xito, ahate edo antzera piriak harrapaka eramaiten duzte (buzoka ta miriak) oilo kolokaren ondotik.
GaztAlm 1934, 54.
(ap. DRA)
ANTZARA-SAGAR
(S ap. Lrq; antzera-sagar S ap. Lh). "Variété de pomme" Lh y Lrq.
ANTZARA-XANGO.
"Rides, antzara-xango, begi-ximur" T-L (s.v. patte d'oie).
ANTZARA-XORI.
"Chenalopex, antzarxória" Urt IV 469.
(Dv (
A
), H).
"Pie-grièche"
Dv, H y Dass-Eliss GH 1923, 594.
ANTZARETARA IBILI.
"Antzarretara ibill
i, parrandear, andar de picos pardos (V-ple)" A EY III 320.