OEH - Bilaketa

5802 emaitza gizon bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 amatu.
sense-1
(G, AN-egüés-ilzarb-olza; Lcc (-adu), Lar, Añ, H) Ref.: Bon-Ond 156; A .
Amar. "Amar, tomóse del Bascuence ama, madre [...]. Pues ese amor especial es propísimo de las madres" , "amar, amatu, onetsi, oniritzi, maitatu, maite izan" Lar. Cf. MIEG VII 31: "Amatu horrek [...] erabilera berezia du, maitatu-k ez bezalakoa, [...] ez du gehienbat --sekula ez duela esaten ez naiz ausartzen-- 'haragizko' kutsurik". v. maite, maitatu, onetsi, oneritzi. Tr. Documentado en la literatura meridional desde el s. XVI, aunque en textos antiguos es, excepto en los religiosos, mucho menos usado que oneretxi, maite izan... En el ms. de Lazarraga, p. ej., sólo aparece en una ocasión, frente a numerosos ejs. de on eretxi . Se usa hasta fines del s. XIX y lo emplean casi todos los autores, incluyendo a los de léxico más cuidado (con la excepción de Mendiburu ?). En el s. XX se encuentra todavía en bersolaris. Por otra parte, salta a la vista que amar no es, desde hace años, una palabra castellana corriente, sino, al al igual que en catalán, un término 'distinguido' de alguna manera. Parece que este préstamo se introduce en la literatura vasca como expresión de los usos teológicos del verbo 'amar' y, así, se refiere al amor de Dios y de su Ley (nunca, salvo error, al de la Virgen), al del prójimo, cónyuge, al amor paterno-filial, a las ánimas del purgatorio, etc., y también, por oposición, al mal, al pecado, los bienes materiales... En algunos autores como fray Bartolomé, Arrese Beitia, etc., se observa ya una cierta apertura de sentido. Fuera del ámbito propiamente religioso, se usa como verbo de tono 'solemne' en Bilintx y en las composiciones de APBB.
Beti zenduan, Jauna, egi[a] amatu. Miserere 333. Ez deraustae besterik aterako / salbo bai zaitudala amaetan. Lazarraga B20, 1194v. Iaungoikoa amatea gauza guztiez ganeti. Bet 10. Zerren zu zareana izanik eta amaetaan zaitudazana gauza guztiez ganean. Cap 119. Amadu eitea Iangoikoa gauza gustien ganean. VJ 12. Amaetan dabelako gauza guztien ganean. Zubia 154. Jaungoikoagatik amatzen debanak bere burua bezela lagun proximoa. OA 62. Jaungoikoen izena izan daiteala ezauna da amadua mundu guztian. Arz 38. Leenengoa Jaungoikoa amatzea gauza guztien gañean. Iraz 6. Ametan dogula geiago pekatua. Urqz 17. Kendu zion, ostu zion, naita nai ez Jangoikoari bere biotza, eta arekintxe arrezkero amatu zuen. Lar SAgust 14. Onik andiena bezala bera ama dezagun. CatBurg 43. Jainkoaren umeak, elkar ama ezazute. Cb EBO 54. Zergatik banidade edo utsa amatzen ta gezurra billatzen dezute? (Ps 4, 3). Ib. 12 (Dv zertako maithatzen duzue ergelkeria). Kristauak bere gorputza amatu bear du. Cb Eg III 380 (Cb CatV 9 amadu). Lenengoa da Jainkoa gauza guzien gañean amatzea. Ub 169. Bakia zabaldurik / Jesus ametako. Iraultza 170. Alkar guztiok amau / ta ez gatxik iñori. Ulib in FrantzesB II 36. Amau egizube zeuroen emaztiak. CatElg 234r. Ez amatzea Jauna gere gustoz ta bai dana dalako fede utsarekin. Mg CC 237 (CO 47 amau). Damu dot, Jauna, Zu ez amatua! [...] Eta amaten ditut projimoak Zugaiti. Añ EL1 235 (LoraS 88 amadu). Guziok alkar amatu, serbitu, lagundu, sokorritu eta sufritu bear gerala. Gco I 410. Emendik agirian dago, beartua dagoala gizona amatzera bere emaztea. AA I 585. Elkar amatu dezazuela, nik amatu zaituztedan eran. AA II 107. Karidadea dá amátzea Jangoikoa: eta Jangoikoak dió, nik amatzentút amatzennauténak ni. LE Ong 43r. Lendabiskue Jangoikue amatzea eta onratzea gauze guzien gañen. CatUt 5. Amatzen ditut orrengati naure proximo guziek naurau bezala. Ib. 30. Guztiak bakotxari ta bakotxak guztiai ondo begiratu dagijuen, eretxi dakijuen ta amau dagijezan. fB Olg 51. Inok bere amau ezin legizala ugazaba bi. fB Ic I 30. Beti izango da egiija, ondasunak asko ameetan diriala ta dirubari guztiak obeiduten deutseela. Ib. 47s. Inori gatxik ez gura izatia ta ameetia, gauza bi dira. Ib. 40. Izanik bada gu gustijok anaijiak, maitetu edo amadu biar dogu alkar. Astar II 252. Ez dogu ametan Jesus, ta alanbere Jesusek ametan gaitu. Ur MarIl 114. Izatia daukien beste gauza guztiyen ganetik ainbestian amau euen ze, beragan bakarrik eukan atsegiñik andiyena. Ur BulaAl 2s (BulaG 504 maitatu). Gauza guzien gañean zere Jaun eta Jesusek begiratu zion eta amatu zuen. Lard 421. Etzaio aztu nola kontu egiten ziyon Abraken, Anjelikak Reinaldo amatzen zuen denboran, bada bein bañan geiagotan izandu ziyon jaten ematen. Bil 164. Saia zaite beti on eta urrikaltsu izatera; garbi eta gaitzgabe gizonak amatzera, guziai on egitera. Arr GB 86. Etsaiak engañatu nai izan zuen, eta au zan, lilluratuta bezela denboraldi luzeetan egonerazitzea, esanaz: amatzen det, amatzen dezu, amatzen du, [...]. Aran SIgn 49s. Separatubak egonakgatik / len aña zaitut amatzen, / gauba ta eguna pasatzen ditut / denak zuregan pentsatzen. APBB 68. Ezin geiago liteken aña / alkar amatzen genduban; / [...] / maite, adiyos, alkar ikusi / biarko degu zeruban. Ib. 69. Ai, nere amantea, / nola da posible / bizi al nitekela / zu amatu gabe? Ib. 38. Mantxarik gabe dijuazenentzat / badira toki ariñak, / bera amatuaz dabillenentzako / gure Jainkuak egiñak. Xe 320. Amatu zeon antzekuak ta karidadezko neurri batekin neurtu denak berdin. Bv AsL 193. Gero jartzen ditu zenbait itz gozo, gu Jaungoikua biotzez amatzera mugitzeko. Ib. 111. Eztot nik inos burua legez / gaisorik inor ametan / eztodalako sendotu barik / gizon artean kontetan. Azc PB 244. Beste gauzarik ez du amatzen. Auspoa 97, 81. Alkar amatutzia / gauza ona baita, / ia arekin ezkon- / dutzen dan Txirrita. Tx B II 236. Gauza guztien gainetik, / Jaungoikoa maitatu, / Zure burua bezala, / lagun urkoa amatu. Arti MaldanB 233.
v. tbn. Amadu: Oe 11. Balad 184. Amau: Zuzaeta 89. CatLlo 8. CatBus 54. AB AmaE 242. Gand Elorri 87.
azpiadiera-1.1
(Lar, ) .
(Part. en función de adj.). "Carísimo, muy amado, txit amatua " Lar (Añ guztiz amatua).
S. Juan dizipulo amatuak egunoro ta beti aoan ta biotzean zekarren Dotrina. Cb EBO 54. [Artzainari] aztutzen zaiozkan atsekabe guztiak, bere lagun amatuen ondrabide aiñ oparoa ikustearekin. Izt C 226. Eramango du bere txabolara eta emen gozarotuko du egin-al guztian, adiskiderik amatuena balu bezalaxen. Ib. 227. Txakur amatua da, / ixena du Blanko. Noe 93.
azpiadiera-1.2
(Aux. intrans.).
Zu zerorrek, Jauna, nere deseoa ondoena kunplitzen dezu. Ama zaite, bada, ta goza zaite. Cb Eg II 136.
amatu
<< amarrutsu 0 / 0 2 amatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper