Harremana

    OEH - Bilaketa

    5751 emaitza gizon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (103)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    amandre.
    sense-1
    1. (R), ama andre, amandere (R-is), ama andere. Ref.: EI 56; ContR 515; Iz R 283, 297 y 301.
    Madre, señora madre. (Frecuentemente ref. a la Virgen). "Amanderia, badakia? (R-is). Madre, ¿ya lo sabe?" Iz R 301. "Amandréa, zéren erraitan du gaiski? (R-uzt), madre, ¿porqué me riñe?" Ib. 297. "Amandréa, xin bedi láguntra (R-uzt), madre, venga a ayudar (dei egiteko esaten omen da amandréa)" Ib. 283. Cf. Izeba andrea (AN-5vill). Cf. aitajaun. Tr. Exceptuando algunas canciones populares y las expresiones como eguzki amandre oilargi amandre, son pocos los ejs. del s. XX (KIkG (18 ama andre ), Orixe (Eus 116), S. Mitxelena, Erkiaga (Arran 173 ama andre )).
    Aita jaunak eresten dau elia, / Ama andreak apainketan obia. "Y su madre adrezaba la sepultura". MLastur 6s. Zuretarik giren, othoi, egiguzu grazia; / zure ama anderia dakigula balia. E 73. Oi nitaukat emazte on bat, / zeña dan ama andrea; / Jaun Zerukoak oni demala / bizi ona ta luzea. Lazarraga 1196v. Egun partitzeko zeguen aren amandrea korterat, semea ere bai bide zati batean akonpainiatzeko. CartEsp 458. Kristo jaio zanean, nola gelditu zan Maria Ama andrea? OA 32. Bere amandre gaixoari eziozkan [S. Agustinek] naigabeak egiñ eunka ta millaka? Lar SAgust 6. Andre eder au aur onen / Ama andre izanik / jaio zanean bezela / dago orregatik. GavS 11s. Etzaitezela <echaitesela> izutu ama[n]dreak or[r]ela amenazatuagatik. DonGut 112. Zure koñataren amandrea. Ib. 112. Birjiña, nere Amandre, Jainkoaren Ama maitea. Cb Eg II 136. Ta guzien gañean Amandre Birjiña Maria, zure Ama maite, guziak baño maiteago dezun, ta zaituena. Cb Eg III 281. Baña zugan Erregiña andi ta amandrerik onena, nere uste osoa ta segurua daukat. Ib. 294. Birjina Maria gure Ama Andreari. Cb CatV 36. Jesu-Kristo ta bere Birjin-amandrea. Ub 12. Eta orregatik Jesu-Kristo ta bere Amandrea ez beste guziok jaiotzen gera bekatu hau gerekin degula. Ib. 67. Baña S. Josek Jesus ta haren Am-andre Maria artu, ta iges-egin zuan Ijitora. Ib. 63. Markesa Amandrea eriotzko gaitz andi batek artu zuen. Cb Just 62s.
    azpiadiera-1.1
    (ss. XIX-XX). Gure Señora edo Ama andre Maria Birjiñarekin. Gco I 465. Zure arrebatxo Maria Pilar ta Maria Carmengo Amandrearen aldamenean. VMg VI. Maria Birjiña gure Ama Andreari. Añ CatAN 33. Zortzikoa, Agorrillaren amarreko gabotsandean Erregiñari, bere Ama Andre eta aizpatxoari kantatua. Echag 212. Ez zitzan ark eraman / utsik bere eskuak, / eta eman zitzaizkan / nobi andreari, / aren aita-jaunari / eta amandreari. It Fab 234. Nor da Birjina Maria gure Ama andre ori? CatBus 21. Apostolu guzien Amandre Jesusen Ama eta zeru-lurren Erregiña Maria. Lard 534. Jainkoaren Ama eta nere Ama Andre eztia. Dv LEd 141 (Cb Eg II 76 Jaungoikoaren Ama ta nere Ama Andre maitea). Gure Ama Andre Birjiñarenganako jaiera. Aran SIgn 14. Am'anderia, zer die mithil hoiek / hainbeste nigar marrasketan? Balad 94. Oi, Ama anderea / so egizu leihora / zur'alaba gaixoa / uhinak derabila. Ib. 139. Amandrea nerea nizaz / bi erdi egin zanean, / milla oillo il ziran / ezkaratzean. "Mi Señora Madre". Canc. pop. in Or Eus 116 (v. otro ej. en la misma pág.). Nun dago, Amandrea, Zerorren Semea, / zeruti yatsiriko gure mesedea? (V-gip). A EY IV 108. Agur Arantzazuko Amandre berria. SMitx Aranz 33. --Ene Semia, eutsi zapatak, / jantzi eidazuz oñian. / --Ez, Amandrea, largatu bedi / onela nuan artian. Canc. pop. ib. 131. Ni ere ba'nengoen / lumatxo artian, / eta nere amandria / urre gortiña artian. Canc. pop. in Etxde AlosT 96. Nere amandre Santa Ines / bart arratsean egin det amets (G-bet). ADonostia CEEN 1972, 14.
    v. tbn. Ama andre: Harb 317. Gç 133.
    azpiadiera-1.2
    (Ref. al sol y la luna). "Ataunen eta Ormaiztegin Illargiari amaandrea deitzen diote [...]. Beste toki batzuetan berriz amandrea eguzkiari deitzen diote. Elosun eta Plazentzin, eguzkia sartzean esan oi dute: Eguzki amandrea [= 'la abuela sol'] / Badoia amangana, / Biar etorriko da / Denpora ona bada" JMB LEItz 105s.
    Ostartetikan begia kliska / dabil Eguzki Amandre. "El señor sol guiña el ojo". Or Eus 296. Amandre Eguzkik arrotua du / lênbiziko maindirea. "El señor Sol". Ib. 298. Illargia ere emakumezkoa da eusko mitolojian. Askok, sortaldetik agertzen dan orduko, agur egiten diote, esanaz: Illargi amandrea, zeruan zer berri? JMB ELG 82. Amandre Illargia: zuk bein ikus zenun / Jesus Olibeten lagun-gabez itun. SMitx Aranz 139. Gure erria Eguzki amandreak oraintxe eraiki yun lotatik. Or QA 62. Eguzki amandrea salatari ezpa'lute. Etxde JJ 35. Amandre eguzkia ba goian polito polito bere amaganantz. Erkiag Arran 10. Olderti jai bai litzan, / urdin sakonean / illargi amandre / iruditzen nagusi. Egieder Usk 26 (ap. DRA). Illargiak, irteterakoan, eztirudi eguzki amandrearen zordun. Ibiñ Virgil 77.
    sense-2
    2. (V, G, AN; Mic 5r, Añ (V), VocB ), amandria (V-gip). Ref.: A; A Apend; EI 382; Iz UrrAnz, ArOñ (amandria bat), IzG; Echaide Nav 218; Etxba Eib; Elexp Berg . .
     Abuela. "Suegra y abuela (V-arr)" A Apend. "Amándria bat, iru amándria, una, tres abuelas" Iz ArOñ. "Abuela. Gure amandria, Irustanekua" Etxba Eib. "Mugagabean, amandre nahiz amandria" Elexp Berg. v. 1 amama, amona. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos de los ss. XIX y XX.
    Ekartzu orain, amandre, beste beso ori, ikusi daigun ze kaltiak egin dirian. Mg PAb 77 (Maisu Juan hablando a la ventera). Agur amandre gaisua, gera zaitez Jangoikuaz. Ib. 78. --Aita! --Eta aitona / amandrearekin / ez dirade artaratzen / gauza ontan zurekin. Sor AKaik 116. Mutiltxoak batean aitonari bestean amandreari begiratzen zien. Zab Gabon 39. Barre karkaxada bat egiñik llobeak, / Entzun eban naibagez ori amandreak. AB AmaE 222. Martiñen izena aitatu orduko, muker ta minkaitz, aldegin zion amandreari. Ag G 268. Nik etxakiat zetan urteten zarien amandrien gona-artetik, arra beteko uretan itoten zarie-ta. Kk Ab I 16. Seaskan dagoan aurtxoaren eta ari eragiten ari zaion amandre edo amonaren arteko jarduna da. Inza (in Jaukol Biozk VII). Amandre, esan eutson mutillak, makallaua, zertarako da? Kk Ab II 147. Ikusten ditut kutxak; ikusten dut amandrea nigarrez. Or Mi 12. Amonaren eriotza. // Matiste Elbarren, amandre zizun, / amaren ama, Garazik. Or Eus 410. Aren sabeleko miña ez baitu âzteko; / amandreak ematen noizbait gonapeko. "La abuela de la casa". Ib. 59. Hil bere iloba maitea / egin du amandreak. Arti MaldanB 203. Lenagoko amandre zaarrak umiai kantatzen osten: [...]. And AUzta 89. Kibele da Amandrea, ta Iainkoen Ama ere deitzen zioten. Ibiñ Virgil 119. Erregin au Frantziako Franzisko Lelenan arrebia eta Nafarruako Enrike Franzian Laugarrena izan zanaren amandria. Etxba Ibilt 454. Auek dira, nere aitaren aldetik, nere aitajauna ta amandrea. JAzpiroz 17.
    v. tbn. NEtx LBB 37.
    azpiadiera-2.1
    (Seguido de nombre propio).
    Ai bere amandre Marikorotzek burue yasoko baleu yaso! Kk Ab II 39. An etorri omen amandre Mari-Axuntxi, ni bizkarrean eramatera. Or QA 40. Nere amaren eskutitza Montevideotik? Amandre Joakiña il zanetik ez nuen nere etxekoen berririk. NEtx LBB 70.
    azpiadiera-2.2
    Anciana.
    Galdetu zion amandre batek neskatx zuri-gorri lirañ bati. Otag EE 1884b, 525. Ezpain-muña, ta dirua, gero: / biotzean bero-ziña; / amandre xârrak, agopekoka, / andik aldegin-eziña. "Las viejecitas". Or Eus 229.
    azpiadiera-2.3
    "(Adj.). Con referencia a niñitas, marisabidilla; con respecto a hombres, afeminado. Bene benetan amandria dozu ume ori. Zan gizon bat zerbait amandria" Etxba Eib. .
    azpiadiera-2.4
    "Amandriai sartu [...]. Gezurra sartu, ziria sartu. Bueno i, ori amandriai sartuixok nai bok" Elexp Berg. .
    sense-3
    3. (G-azp-bet; Añ (G)). Ref.: EI 352; Garbiz Lezo 306.
     Madrina. (Empleado por Arrue CDoc 90 y 91 ap. Zait EG 1958, 390).
    Ostegun Donean garapaio ederra amandreak ekarri. Ag G 135. Adixkideen sendietara agertu ta egun gutxietan antolatu zuten ezkontza [...]. Bidelagun egindako ermutarra aitajaun Ander'en ordez, eta bestearen emaztea amandre. JAIraz Bizia 66s. Nere amandre izeba Antoni zanari, amaika bider entzun izan diot [...]. Salav 9. Bataiotik ekarri ta oraindik amandrearen besoetan nengola. Ataño TxanKan 34. Ni bataiatu niñutenean nere arreba Juanita izan zan, nere amandrea esaten genduan, nere amapontekoa. Albeniz 24s.
    azpisarrera-1
    AMANDRE-BISABUELA. "Bisabuela" Elexp Berg.
    azpisarrera-2
    AMANDRE-GONAGORRI. "Vaquita de San Antón (V-gip)" Revista del Anuario de Eusko Folklore 1924 XLIV, 31 (ap. DRA). v. ANDDERE KOTA-GORRI.
    azpisarrera-3
    AMANDRE MANTANGORRI (G, AN-gip). Coccinela, vaca de San Antón (Coccinella septempunctata). v. AMONA MANTAGORRI.

    amandre

    amandre
    << amaitu 0 / 0 amante >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper