OEH - Bilaketa

5802 emaitza gizon bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
aldats.
sense-1
1. (V, G; Ht VocGr 399, Lar, (V), Izt 32v, H (s.v. aldapa)), aldatz (V, G; Dv (V), H) Ref.: A; Etxba Eib (aldatza) .
Cuesta. "Pente" Ht VocGr 399. "Cuesta", "ladera", "falda de monte" &c. Lar y Añ. "Gatza gañerako aldatza, latza" Etxba Eib. "Aldatz bikie (V-gip), cuesta empinada" Vill (comunicación personal). v. aldapa. Tr. Documentado en textos vizcaínos y, con menor frecuencia, en guipuzcoanos. Los textos antiguos apuntan inconfundiblemente a -ts. La tendencia a emplear -tz aparece primero en vizcaíno, por la temprana confusión de sibilantes.
Iausten <iausxten> dira aldatsak, goraetan dira ibarrak. " Cáense las cuestas" RS 211. . Ezta aldatsik ibar bakorik. Ib. 262. Ezin egin aldatza / gero aldapia / Induziyan egiteko / lelengo dantzia. DurPl 54. Kalbarioko aldats gogor onetan. EL1 188. Aurrera, ze aldatsa igorik idoroko dot bide zelaia. Erromeria batera igoteko aldats-gorak ta neke-izardi guztiak aztu-erazo ta gozotuten badeustaz noian lekuko gomute gozoak [...]. LoraS 180s. Mendi onetako aldats ta elurrak nekatuaz gañetik, eman izango dizute gosea. VMg 87. Beste leku solo aldats andikuak dagozanetan. JJMg BasEsc 118. Eztozula irago gura bide atatik, sasi, aranza eta abarrez beterik dagualako, eta onezaz ostian aldatz andijak daukazalako. Astar II 21. Mendi onen aldats beste-alderakoan arkitzen da burni meatze bat. Izt C 71. Alzatik Piñuetarako mendiskan aldatsaren erdian. Ib. 89. Pirineoen ifarraldeko aldatsean. Ib. 111. Amil-biderik gaiztoen eta aldatsik pikoenetan. Ib. 184. Mendi-aldatsean berrogei egunean itxedon zion Josue-rekin batu zan. Lard 80. Eta Moises igo zan, Josue aldatsean utzita. Ib. 79. Aldatzean topo-egiñik. Aran SIgn 21. Illa bertan larga ta / Aldats garratzean, / Igo ezinik dabil / Atx mutur artean. AB AmaE 342. Eroan ezinik aldatz bateti / tiraka burdi motz sorra. Azc PB 360. Noan noan ur-ertzetik aldatzean zear, gora ta gora. A BGuzur 108.
( s. XX) Uretan daukaz oñak [Arranondok]; aldats andiak iri edo kalietan. Ag Kr 18. Matik uste eban, eroazan bideak zuzen da leun topauko ebazala, baña ikusten eban, aldatz, sasi ta arantzaz beteak zireala. Echta Jos 210. Aldatzen goieneko / zelai eder baten. (V-m). Balad 192. Ai, baña danak ikusten dira / Geldirotzen aldatzian! Enb 94. Atzeratxuago asten da mendiaren aldatza goruntz; ermita-aurreko zelaiaren ertzetatik beruntz aldatz pikia dago erriraño. Kk Ab II 38. Alde aretan basua ta larra ta aldatz pikak eta arkaitz ixugarrijak baño besterik ez ikusirik. Otx 105. Gora-bide neketsu zail aren biurgune batean, yaun zuur, buru-yantzi, aldatz aiek are goragokoak aspaldidanik ibillia, sortu zitzaion lagun: "Orixe". Ldi IL 10. Otzarea aldatzean, aldekurru ipinita, erreztoago lurrez beteko dozu . (V-m) "Poniento en la cuesta la cesta ladeada" . A EY III 308. Jentil-arok ez jakin / nola an aldatz-mugan / Zeruak itxogiten / zion, Goiz-argitan...! SMitx Aranz 18. Erromesaren biotzarentzat / ez du aldatzak nekerik. NEtx Antz 70. Kolmenares-kalean beera, aldatz biguntxutik, ez naiz orren txarto be ibiliko. Erkiag Arran 126. Neke bagarik nator zugana / andia on arren aldatza. BEnb NereA 65. Ango aldatz, estarta illun, bidaro txar eta lupetzakaz. Akes Ipiñ 8. Atsegiña ta atsekabea / dabiltz alkarren atzian, / ixil ixillik jarraitzen dira / goiberan ta aldatzian. And AUzta 149. Aldatz makal aretan gora. Erkiag BatB 72. Gogozkoa zelaia, / baita ere aldatsa. Zendoia 98. Etxetik beeko kamiñora beste aldatz bat dago. Gerrika 162.

v. tbn. Aldatz: Etxabu Kontu 171. FEtxeb 71.
azpiadiera-1.1
(, H (s.v. aldapa, que cita a fB)) .
(Fig.). "Dificultades grandes, (V) aldats, (G, AN) aldapa andiak " .
Erraz ifinten gara, gogoz baño ezpada, danik txikienen oñetan; baña atzerapena, eurtada ta aldats eskergak asmetan ditu gurezko amore ta askogureak au egiteko gure bardin bategaz. LoraS 57s. Berein aldats ifinten deuskuzuez, oraziño eukitera, premiñatu gura zaituguzenean! Ib. 87. Asko kastau biar da. Ta menturaz gitxi edo bat bere ez saldu [...]. Aldats oneek guztiok era batera datoz neure burura, neure asmuaren sailari jarraituteko. fB Ic I VI. Ez dagoala Jaungoikoagana aldatzik. Itz Berb I 224.
sense-2
2. (Lar), aldatz. (Adj.).
Empinado. "Costanero, -ra" Lar.
Mendi aldatz batean zijuan gizon bat. ABar Goi 25.
azpiadiera-2.1
(H (s.v. aldapa), que cita a fB).
Difícil.
Baina, zeinbat geijago asmaubago sail onetan, ainbat gatxago ta aldatsago begitanduten jatan. fB Ic I VI. [...] geijago nekatutia bide garratz, aldatz baten, lau eta zelai baten baño. Astar II 242 (tbn. puede ser sust.). Bizitzako bide-gurutzerik aldatzenak eta txarrenak igarota geunkezala. Gerrika 140.
azpisarrera-1
ALDATS-BEHERA. (aldats bera Añ (V); aldatsa bera Lar).
a) (Uso adv.). Cuesta abajo.
Aldatz gora, aldatz bera / illun illunian / pauso tristerik asko / dodala aldian. DurPl 62. Ez eben euki beste iges egiteko modurik euren burubak aldatz beera amilka eta jirabiraka botatia baño. Astar II X. Bide ziorretatik zear, aldats gora ta aldats bera. Ag AL 89. Aldatz bera datorren solo gariz betea. Ag Kr 138. Eta arkitu nuen bide zabal eder bat [...], guzia aldaz beera. Urruz Zer 70. Jaurti eban aldatz bera erestuna. Bilbao IpuiB 177. Nok eragiten yoazan pedalak aldatz behera zoratute lez. Osk Kurl 214.
(aldatsa behera).
Geratu baga mendi gañean / [eguzkia] Joian goruntza aurrera, / Eta ni barriz aldatsa bera / Jatsiaz kale aldera. AB AmaE 462. Eta abiau zan berau bilin-balanka aldatza bera. Kk Ab II 117. Zaldijai atzera eragiñez aldatza bera asi ziran. Otx 105.
Cómodamente, sin dificultades.
Baña gaur umerik geienak aldatzbera azten dabe, alper, aurkeraz bigunegi. EG 1954, 192.
b) (Uso sust.). "Aldazbera, abajadera (V)" A Apend.
Birritan errena da, ta igarten jako ibilleran, batez bere aldats-beeran. Mg PAb 177. Aldats goria, aldats beria. Ib. 122 (Azkue (Morf 619) traduce "cuesta arriba (supone) cuesta abajo"). Troka bateko aldatz-bera banatatik bota. Bilbao IpuiB 271. Arrapaladaka asi zan aldatz beran. Ib. 176. Elizkizuna amaitu ondorean, gazteak aldazberan akitika, toki guztietan oi dabien legez. Ag Kr 48. Noizik behin txirrindulari talde bat agertzen zan, lehenbizikoak baño ariñago aldatz beheran. Osk Kurl 146. Urrengo aldatz beeran eroian abiadeaz, aize gogorrak errukizko esku legunez legortu eutsazan [negar-anpuluak]. Erkiag BatB 106.
Aldats gorakoan, oztoporik ez ta, so goi urdiñari; / aldats berakoan, oztopa bildurrez, erne larratzari. Or Poem 522.
azpisarrera-2
ALDATSEAN BEHERA. Cuesta abajo.
Eta negarrari ezin eutsika aldatzan behera abiatu zen Mayi. Etxde JJ 134. Atera zen aldatzan behera, ez ordea etorri bidetik. Ib. 248. Aldatzean gora ta beera. Erkiag BatB 72.
azpisarrera-3
ALDATSEAN GORA. Cuesta arriba.
Aldatzean gora geure zaldi zar azurtsuak ezin eroanik. Ag Ioan 268. Uso zuri eder bat / oinetan ortozik / aldatzean gora doa / egoak zabalik. (V-m). Balad 192. Piarres aldatzan gora abitu zen. Etxde JJ 151. Aldatzean gora ta beera. Erkiag BatB 72.
azpisarrera-4
ALDATS EGIN. Hacerse difícil, penoso. v. ALDATS GORA EGIN.
Aldats egiten zitzaion lanbide artarako Jainkoak autua zala uste izateko, eta uzkur zegoan. Lard 128. Aldats egiten da, Filistin-tarrak Israel mendean zeukatela sinistea. Ib. 138. Nork bere etsaia edo gaizki egin diolakoa maite izatea aldats egiten da. Ib. 382. Bada gure izate ergel oni aldatzena ta gogorrena egiten zaion hura guzia gogoz laztantzea. Aran SIgn 22.
azpisarrera-5
ALDATS-GABE.
Sin cuestas, llano.
Aruzkoan ariña ta aldatz bagea begitandu yaken bide-arloa. Onaind STeresa 47.
azpisarrera-6
ALDATS GABEKO.
Sin cuestas, llano.
Aldazgabeko launik eztago munduan. And AUzta 59.
azpisarrera-7
ALDATS-GORA. (Añ (V); aldatsa gora Lar).
a) (Uso adv.). Cuesta arriba (sdos. prop. y fig.).
Aldatz gora, aldatz bera / illun illunian / pauso tristerik asko / dodala aldian. DurPl 62. Kargia ezin sufridurik / aldatz gora bera. Ib. 56. Eta oberik etzekutsatenean abiatu ziran ill edo bizi aldats gora bidea irikitzeko asmoan gipuzkoatarrak zeuden tokira. Izt C 314. Bañan bere aotik / datorren bapora / kapaz da bultzatzeko / trena aldatz gora. JanEd I 70. Bide ziorretatik zear, aldats gora ta aldats bera. Ag AL 89. Ba-eukazan aldatz gora egiten yakozan gauzak be, baiña pozik aurkitzen zalako, dana begitantzen yakon erreza. Onaind STeresa Tranbi zarrok aurrera jarraitzen dabe, batian aldatz gora eta bestian beera. Gerrika 217.
(aldatsa gora).
Jentia ugari agiri zan aldatza-gora San Norbertoruntz yoiala. Kk Ab II 39.
b) (A (que cita Mg PAb)). (Uso sust.).
Aldats goria, aldats beria. Mg PAb 122. Zerurako bide barri ta Iesusen lagun danari ondo iagokon aldazgora neketsua. Ezale 1897, 229b. Erbeste onetan aldatz goretarako lagun on bat nai izatea. Ag AL 113. Sardiñeria bere otzaratxuegaz aldatz goran ikusi ebanean. Bilbao IpuiB 35. Lenengo aldatz gora gogorra zan, bost bat kilometro. Gerrika 18.
Aldats gorakoan, oztoporik ez ta, so goi urdiñari; / aldats berakoan, oztopa bildurrez, erne larratzari. Or Poem 522.
"Dificultades grandes, [...] aldatsgorak" Añ.
c) (Uso adj.). Empinado, en cuesta arriba.
Arantzazura bidea luze, / gañera aldatz-goria; / baña aldatzaren altuan dago / Ama Birjiña Maria. Canc. pop. in SMitx Aranz 124.
azpisarrera-8
ALDATS GORA EGIN. Hacerse difícil, penoso. v. ALDATS EGIN.
Zer gaitik guri gogor ta aldats gora egiten jakuz nekeak? LoraS 128. Nundik nora bada egin zinaitekezu ain latz, ain aldatz gora, ain pisutsu amodijo, eta gozatasunez beteriko agindu au? Astar II 43. Aldatzgora egin bajakon be, alakoren batean zutundu zan etxeruntza. Alzola Atalak 58.
azpisarrera-9
ALDATS-KALE.
Valladolid-ko aldats-kale atan. "En aquella Costanilla de Valladolid" . Or Tormes 93.
aldats
<< aldategi 0 / 0 aldatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper