Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    Azpisarrerak (sarrerak) (103)
    3 ala.
    Etim. Se da el caso de que la conj. disyuntiva sirva también de part. interrogativa (en claúsula no inicial, al menos) y exclamativa. Cf. DES 34a, con bibliografía, para los dialectos sardos "centrali e rustici" y paralelos en otras lenguas. El origen de sardo a es lat. aut, conj. disyuntiva en latín.
    1. (V, G, AN-gip-5vill, L, B, BN, S; SP, Ht VocGr , Añ, VocBN , Gèze, Dv, H, BeraLzM). Ref.: A; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 30 y 303.
    (Conjunción disyuntiva). O. "Ou" SP, Ht VocGr y Gèze. "Si es o no es así, (c.) [...] dan ala ez" Añ. "Conj. d'alternative, 'ou'; hi ala ni? toi ou moi?" VocBN. "Ala [...], o, conjunción disyuntiva distintiva: zuriya ala beltza? ¿el blanco o el negro?, es decir, cuál de los dos, no indiferentemente, sino concretamente; la conjunción disyuntiva edo, en cambio, es una conjunción de igualdad: zuriya edo beltza, el blanco o el negro, es decir, lo mismo el uno que el otro" BeraLzM (en Bera no aparece ala). "Etorriko zaraz ala neu juengo naiz orra!" Etxba Eib. "Zuk autetu, ni gatea ala zu gatea (B)" Gte Erd 30 (frente a ejs. de edo en V-arr, G-azp, AN-gip-5vill y BN-arb). "Eztakit [...] ondo ala txarto dagoen (V-arr-gip), eztakit etortzerik izan dun ala ez (G-azp, AN-gip)" Ib. 303. Cf. edo.     Gram. Se emplea en oraciones interrogativas (directas o indirectas), poniendo en relación dos o más posibilidades que se excluyen. v. Lf Gram 396, Altuna Mundaiz 7 (1977) 45s, PGoen Gram 248-252 y EGLU IV 155ss. Tr. De uso casi gral., aunque menos frecuente al Sur, especialmente en textos guipuzcoanos; no lo encontramos, por ej., en Larramendi (que tampoco lo recoge en su diccionario), Ubillos, Aguirre de Asteasu (aunque sg. Harriet sí aparece en dicho autor) ni Lardizabal. Su frecuencia parece aumentar al Sur a partir de aprox. 1930.
    Ama emazte luien ala ez nahi nuke galdatu. E 119. Hi aiz ethorteko zen hura, ala berze baten begira gaude? Lç Mt 11, 3 (He, TB, Dv, Ip, Ur, Ur (V), SalabBN, Ol, Leon, Arriand, Or, Ker, IBk, IBe ala; Echn, Samper, Hual edo ). Jakiteko [...] kartea artu eben ala ez. Lazarraga A, 1138v. Lo ete natz? Ala iratzarririk nago? Ib. A, 1152r. Zertan ezagutzen da bekatu bat mortal ala benial denz? Mat 165. Konsidera bezate hau erraten duten sines ala ez. Ber Trat 68v. Beraz gizona iaustea ala igaitea da espantosago? Harb 228. Zeren ezpaitakigu zeiñez zerratzen den kontua, lehenbiziko egiten dugunaz ala bigarrenaz. Ax 117 (V 77). Harekin hartzen den atsegin hura [...], atsegin othe da, ala atsekabe? Ib. 514 (V 321). Begiratu baga guzurra ala egia dan. Cap 95. Zein atsegin dau, zuria ala gorria? Mic 14r. Ezi ordu dut iakinzu izan, / Hil ala bizigei nizan. O Po 22. Gaitz da egiazki iujeatzea ea Espiritu onak ala gaixtoak gonbidatzen zaituen gauza hunen edo haren desiratzera. SP Imit III 15, 1. Laikoak ala aphezak / Du gehiago hartzen? Gç 214. Jesüs-Krist bi natüralezetan persona bat deia, ala biga? Bp I 32. Nork [...] emanen darot laguntza iskiribatzeko? Kerubinak, ala Serafinak? ES 152. Etzazula begira ea liburuaren egillea iakinsuna den, ala ez. Ch I 5, 1. Ea zure hutsa Jaiñkoak barkhatu darotzun, bai ala ez. He Gudu 158. Gogua emazü, eia ene uhuriak, ala zihauren abantallak haboro bulkatzen zütian. Mst III 11, 1. Dakuskun orañdaño nik zer lan egin dedan. Aingeruena ala aberatsena? Cb Eg II 20. Jesu Kristo Jangoiko danaz, ala gizon danaz, lenago izan zan? Cb CatV 72. Ez dakigu noiz hillen garen, ez non, ez nola, laster ala berant. Lg II 187. Non hilen naiz? Etxean ala kanpoan? Herrian, ala atz-herrian? Brtc 116. Nola ezagutzen da bekatia mortal ala benial den? CatLan 112.
    (s. XIX) aunak han ez du galdetzen / Zenbat urte ditugun, / Ez munduan izan garen / Pobre ala dirudun. Monho 104. Eskoatara ala ezkerretara egongo nas ni? Añ EL1 46. Zer pekatu egin du? mortala, ala beniala? Gco II 13. Iakin nahi duzu zure nahia eragilea izan den ala ez. AA (sg. H, pero no lo encontramos; cf. AA II 325: nai dezu jakiñ [...] zure asmoa osoa eta eragillea izan dan edo ez ). Zeinek othe du arrazoin? Munduak ala Jesu-Kristok othe? Dh 113. Agiriko da artez ala okerrak dirian [...] atxakijak. Astar II 68. Bizirik, ala ilik dago Jesukristo ostiya eta Kaliz konsagraduan? CatLlo 73. Azkeneko phüntü hoietarik ezagütüren düzü zure kofesioniak ontsa ala gaizki egiten dütüzün. UskLiB 87. Illak ala biziak daude? It Dial 7. Nire etxia izango da betikua, baña zelakua? zorijonekua, ala zorigaistokua? Ur MarIl 34. Atzarria othe naiz, ala ametsetan ni? Gy 317. Yainkoak badaki sendatuko zaren ala ez. Hb Egia 24. Bi gaiza hoietarik zuñ zaizü izigarriago? arraphiztia ala jinkollotzia? Ip Dial 7s. Ongarriez mintzo garenaz geroztik, azpira ala gainera da hobe emanik? Dv Lab 142. Irabazi edo atsegiñen bat emango ote zion ala ez [begiratzen zuen] . Arr GB 15. Nahi duzu, bai ala ez, andre Prinzesa sendatu? Elzb PAd 62. Nai dezu izan morroi ala nagusi, pobre ala aberats? Bv AsL 32. Bildur ikaraz dabil, lokatz ala arritzan, / Egingo ete daben ankea ipiñi. AB AmaE 363. Bat ala bertzea den othe hobeago. Arb Igand 17. Heldu bazauzku ohoinak erranez: "Bizia ala eskuara" edo "eskuara ala moltsa", ihardets goraki: "Bata ez bertzea". HU Zez 124s. Berunezkoa ala argizkoa dot ene seme au? A BeinB 77.
    (s. XX) Ermoken, emasteak ala euk daroezak galtzak etxean? Echta Jos 181. Etzekiat auzia irabazi dekan ala ez. Ag G 273. Heriotzeak ea hiltzen gituenez osoki, ala bertze norapeit bertze itxura batekin apaindurik alharat eremaiten. JE Bur 166. Esan eiskuzu mutilla ala neskea ixango dan. Kk Ab I 27. Hotzez ala beldurrez ez dakit, bainan ikaran nago ni ere! Barb Sup 121. Gau egunak nolako dira? on ala tzar? Ox 70. Egiazki untsa edireiten ziena, ala lotsak erabilten zütian? Const 23. Ene kumeok, nun toki polit / Alaiaguak, an ala emen? Enb 202. Orain ikasiko duk gizonak zigorrez ala eskuz neurtzen diren! Or Mi 60. Eutsiez eta zenbatu zeubek, ia lau diran ala eundaz diranentz. Otx 134. Ibiltzen asi baño lenago, oñazpian lur ibilkorra ala geldia degun ikusi bear. Ldi IL 79. Zein nai duzue lokabe utzi dezadan: Barabba ala Yesus? Ir YKBiz 490. Langilleok ume asko ala gitxi dauken aintzat artu barik. Eguzk GizAuz 183. Ez dakit buruz ala burugabe jokatu nitzan. TAg Uzt 297. Eztakit bertan jaio den / ala datorren zerutik. SMitx Aranz 60. Emen ekuratzea, ala, berriz itzultzea dagokizunez, oriek erabakiko dizute. Zait Sof 107. Ez dezu beñere jakingo besteak ongi ala gaizki egiten duten bere tokin jartzen ez ba zera. JAIraz Bizia 60. Etzekiat ordea, berriro gudari joan ala Españiako muga pasata Ameriketara jo. Etxde JJ 148. Herria berezi zen britaindar gobernuaren ala berjabegoaren edo berezkuntza osoaren alde zirenatan. Mde Pr 298. Ezin igarri biarrian ala denpora-pasa ziarduan. SM Zirik 55. Ikusiko dogu ba nor dan gogorrago: Don Martin ala bere erritarrak. Bilbao IpuiB 217. Jaun horri ihardoki behar othe zuen berehala, ala oraino ixtaño bat iguriki, ikusteko? JEtchep 92. Gauzak bide onetik doazi ala ez? Izeta DirG 51. Noren tripako mina? Zure ala gurea? Larz Iru 60. Aukeramenari esker, bat ala bestea aukera dezake. MAtx Gazt 25. Ez dakit hola beharturikan ala inozentkerian, / beti bagira bataillon on bat gaudenak presondegian. Xa Odol 33. Egia dan ala ez dan / seguru jakiñ ez. Uzt Sas 236. Ez nekian aldekoa ala aurkakoa zan. AZink 104. Barriz konpondu ala barria ekarri, dudak. Gerrika 167. Ongi dagoen ala ez zalantzan jarri da. MIH 321.
    v. tbn. Volt 154. EZ Eliç 148. Hm 225. Arg DevB 243. Tt Onsa 6. CatAnz 3. Mih 123. Zuzaeta 58. Xarlem 305. fB Ic I 37. JJMg BasEsc 158. Zav Fab RIEV 1909, 31. Etch 274. Laph 94. ChantP 286. Elsb Fram 161. Zby RIEV 1908, 213. Jnn SBi 133. Itz Azald 140. Mdg 143. Iraola EEs 1912, 140. Etcham 61. Zerb Azk 5. Lek SClar 111. Txill Let 126. BEnb NereA 174. Akes Ipiñ 15. Arti Tobera 289. Gand Elorri 187. Balad 101 (V-gip). And AUzta 50. Osk Kurl 97. Vill Jaink 23. NEtx LBB 20. Lab SuEm 171. Alzola Atalak 75. Ardoy SFran 93. Berron Kijote 148. Etabu Kontu 30.
    (Tras pausa). O es que. "Dans une interr. double, ala introduit la seconde: 'ou bien est-ce que' (même emploi que celui du latin an)" Lrq. Cf. infra (3).
    Ezarrak eure ezpatá maginán, ala eztut edanen aitak niri eman drautan kopa? Lç Io 18, 11. Othe dugu adimendurik? Ala elheak, ametsak edo gezurrak othe dira hauk? Ax 599 (V 385). Hauk gustiak beraz erranik / ez othe dut azarkatu? / Ala kondaturik sobera / ez othe naiz enganatu? Gç 173. Jalki adi kanpaiñala; / ala lotsak ai ikaratzen? Xarlem 765. Zek bada falta egiten deutsu denporia emoteko? Ala izango da egiija, zuben biotzak ez daukeela pozik onelako gauzeetan? JJMg BasEsc 108. Bihotz gogor hori ez ote zaizu, bada, / ene alderat tendratuko? / Ze! ala orai kitatzen nauzia / arabez obe batendako? Bordel 65. Au oraindik kastigu andijago ta bildurgarrijago bat [...]. Ala eldu zara ez eukiteraño zeure ariman kezkarik? Ur MarIl 30s. Horla doa denbora / Eztia doa galtzera; / Yuieak, klaro errateko, / Ordu luke khexatzeko. / Ala, oraindik ez othe du, / Aski hartza milikatu? Gy 189. Ala nahi zindukete / Bizi lediñ bethiere / Ermitaiño baten pare? Ib. 241. Bategaitik negar egiten dozula usteko dabe. Ala ezaldaki iñok zuk Anjelegaz zerbait badozula? Ag Kr 23. Zelan ixan leiteke ori? Zer artu-emon dauke buruko miñak eta bibotiak? Ala sorginkerija ete da? Kk Ab II 19. Ezin dodala, ba! Ala, zelan gura dozu esatia? Otx 139. Aundiki oiek, ez al dute asmo ederraren mamia atxiki?. Ala, etxez-etxe eskean astea bear dute? Ldi IL 105. Ez al zezakeat nik nai dudana egin? Ala ire begia gaiztoa, bekaiztia al duk ni ona naizelako? Ir YKBiz 354. Ezteiliarrak? Eta nun ditutzu ezteiak, muthiko zozoa? Ala den estatuan elizarat ereman nahi duzu? Lf Murtuts 53. Itza zilegi al zait? Ala itzulita, aldenduko ote naiz? Zait Sof 169. Ezin uler zezakeen Theresak... Ala bai? Mde HaurB 86. Bai, [oea bear dot] zeuk lez, eta edonok lez. Ala sasiko umea ba nintz al naukazu? Erkiag BatB 130. Ez tüka deus erraiten, Tzarrafer? / üdüri hükek lotsatürik hizala; / Ala haiñbeste neskatilak / nahasi deie kapela? Casve SGrazi 26.
    2. (Conjunción distributiva). "(Sc), lo mismo que, o. Es de temer que no sea castiza esta acepción" A. " Bata ala bestea biak berdin ziren (BN-arb), [...] untsa bata ala bestea (BN-ciz)" Gte Erd 201. v. nahiz, zein. Tr. Propio de la tradición septentrional. En el s. XX tbn. se documenta en algunos textos meridionales.
    Guziak deitzen gara heretaje hunetara personezko azepzionerik ez konsiderazionerik batre gabe, arra ala emea, xipia ala handia, zerbitzaria ala nabusia, majistrua ala diszipulua, bereterra ala laikoa. Lç Adv ** 5r. Personak oro hanbat gizon ala emazte, zernahi kalitate, kondizione eta profesionetako diren [...] hersatüren dira Jaun Direktor edo gidariari. Mercy 19s. Zein nahi den herritako, ala kondizionetako, zein nahi den hizkuntzetako edo errelijionetako den, bethi zor diozu amodioa. Brtc 206. Batek har, ala har milek, / Bat hartzen dute guziek. Monho 136. Ezta [...] nahaskeriazko ithurririk batere, izan ditezen goratuak ala beheratuak, erromes ala aberats. Dh 192. Sexa bateko ala bertzeko fidelen artean. JesBih 389s. Behar dugun guzia gorphutzeko ala arimako, denborako nola eternitateko. Jaur 182. Batak ala bertzeak bekhatu egin zuten. Ib. 161. Gaztek hala [sic] zaharrek / Ez holakorik ohora. Bordel 94. Izokin ala xarbo, zer nahi badute. Hb Esk 95. Bata ala bestia zühañetan aurkhitzen dira. Ip Dial 20 (It ala bata nola bestea, Dv ala bata ala bertzea; Ur alan bata zein bestia ). Lausenguz ala bortxaka / debalde dire ari. Zby RIEV 1908, 420. Izan zadiela uri ala atheri, uda ala negu, gau eta egun. Jnn SBi 86. Igande batez ihizira joan ziren bi muthiko gazte; bat ala bertzea lazoak, ezaxolak, osoki barreiatuak. Arb Igand 100. Bainan gero gaztek ala zaharrek zer egin behar dute ilhunduz geroztik? Ib. 144. Gorde ala ageri, etsai ditu [eskuarak], gobernamenduko eskolak beren buruzagiekin. HU Aurp 201. Jaun argitu bat, mediku ala bertze, ahalge behar liteke holakorik iresteko. HU Zez 106.
    (s. XX) Airea ala argia ithoka sartzen zeieztelarik. JE Bur 199. Aitaren ahotik daukat, bat ala bertzea huntaz harrituak baigaude, etzuela behereko aldean hortzik. Ib. 19. Angles ala Italiano idorki zerabiltzkaten denboran, Frantsesak uzten hein bat hatsaren hartzerat. StPierre 23. Eskuaraz ala latinez bardin trebe niz. Ox 205. Kantatzen zütian Prefaziua eta Paterra, besta, igante ala astegün. Const 28. [Zikiroen] urratsen arau, gelditze ala abiatze, hein berean doa artaldea. Zub 97. Uda ala negu, gauaz ala egunaz, edozoin tenorez. Barb Sup 67. Zure ondoan izan nai det, zurekin alai ala asarre, adiskide ala muturka. ABar Goi 52. Urdailean ala kolkoan eraman [gaztaña] berdin dala. Munita 46. Gogoko ala ez [...], euskaldun herriak [...] kanpotik etorritakorik hartuko du. Mde Pr 43. Agertzen zizkion bere asmo, sentipen eta eginkizunak, zuzenak ala okerrak izan. Etxde JJ 39. Eta bortxaz utzi behar harat norapait joaiterat nahi den bezain maite den mutikoa, izan dadien ezkondua ala donadoa oraino. JEtchep 59. Labankeriz ala indarrez [lortu], ezkurez ala zemaiez. Erkiag BatB 92. Batzuz ala bertzez jakintsun egina bide duk. Larz Senper 84. Bainan Frantses ala Diegok, biek baitzuten [...] kontrabandist aireño bat. Ardoy SFran 249. Bihotz handiak kausitu ditut / aberats ala pobretan. Mattin 56. Entzun xoriak kantuz goiz ala astiri. Xa Odol 109. Hori jakinik nahasten dena atsegin horren kordetan, / nahi ala ez geldituren da biziarekin zorretan. Ib. 221. Ardu xuri ala gorri, / Biak hun ziztatzüt eni. Casve SGrazi 46. Zaldun ala bilaun, langile ala arlote, deneri ohore zitzaien. Lf ( in Casve SGrazi 9 ). Haunitz jende hil izan zen, zahar ala gazte. Etchebarne 57. Batzuekin ala besteekin harremanetan hasten dena, nolanahi ere, arinago irteten omen da sartu den baino. MIH 172.
    (Con valor no distributivo ni disyuntivo). v. edo. Tr. Documentado, además de en Capanaga, en autores meridionales desde finales del s. XIX (tbn. en Mirande).
    Ekarri begi memoriara zeinbat dan konfesadu zala, zeinbat ilabete ala urtebete. Cap 90. Euren Errekimendu ta Diputazinoiak ezer bez ala gitxi Bizkaiaren aldez egitten ebela ikusi ezkero. AG 1504 (citado por Azkue, que censura el uso, en Morf 716). Ok dire 14-18 urtedun mutikoak eben abata ala xatar xuriya eskuetan dabilltenak. Arburu EEs 1916, 318. Arte, pago, ametz ala gaztaña badira. ForuAG 263. Goldiozko ogean, / yoan-elurte gaitzaren / ondarrak nabari; / kabidun usoak, ala / emazte zurraren / zapiak iduri. Ldi BB 108. Badirudi egiazki gu bietarik bat, ala agian biok, aserre-samar ote giñan nork-gere idaz-lanak egiterakoan. Ldi IL 90. Egiñalak arren, nik ezin olakok ala alakok ainbat. Ib. 98. Eskubide ta ardura ori gizartearenak ala estaduarenak dirala diñoe sozialistak. Eguzk GizAuz 93. Gizartekeriak gizabatza ala Estadua baño beste Jaungoikorik eztazau. Ib. 40. Euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz-jokoa [...] erderara ala euskera errezagora itzuli. Etxde AlosT 10. Egonarri haundia behar duzu, goiz ala berandu [...] zeredozer agitu arte. Mde Pr 319. Postuladuak onartzen ditugu beti, oarrez ala oarkabean. Txill Let 131. Norbaitek emango dio laguntza, baldin mutiko gixajoa galduta badabil ala goseak badago. Anab Aprika 77. Bi ala iru bider galdera berbera egin bear izan nion. Ib. 93. Arako txapelokerren bat ala txiñelaren gerizak susmau ezkero. Erkiag BatB 102. Iatorriaren arrokeriz Epire ala Mikenaskoa dela esan. Ibiñ Virgil 96.
    3. (Partícula interrogativa; encabezando una oración interrogativa absoluta o su equivalente). "Renforcement des interrogations [...]. Quand, après une première question, ala, 'ou bien', en précède une seconde plus précise, il signifie: 'sans doute', 'peut être'. . Nork erran dautzu hori ala Jakesek?, qui vous l'a dit? Jacques sans doute? Zer uste duzu ala ohoren ondotik gabiltzala?, que croyez-vous? que nous courons après les honneurs peut-être?" Lf Gram 225. "Liçarrague se sert de ala pour rendre la nuance exprimée en latin par numquid: question à laquelle on suppose que l'interlocuteur répondra par la négative" Lfn Notes O 1. Tr. Documentado desde Leiçarraga en autores bajo-navarros y suletinos (tbn. en algún labortano moderno).
    Eta, baldin arrain eska badakió, ala sugebat emanen drauka? Lç Mt 7, 10. Nolatan gizona iaio ahal daite zahar denean? ala berriz bere amáren sabelean sar eta iaio ahal daite? Lç Io 3, 4. Ala eztakizue ezen zuen gorputza tenple dela zuetan den Spiritu sainduaren? Lç 1 Cor 6, 19. Zor din maitatu izateak, / Ordainetan, maitatzea, / Zer al' ahatze / Zauzkin maitari-legeak? O Po 30. O zer hiltze latz' enetako! / Hura galduz gero zertako / Hemen, ala gaitz-beha nago? 'Depuis que je l'ai perdue, pourquoi est-ce que je reste ici? pour attendre des souffrances sans doute?' . Ib. 48. Diot bada: Ala arbuiatu izan du Jainkoak bere populua? He Rom 11, 1. Gizona, zer pentsatzen duzu, / ala buria nahasi zaizu? AstLas 21. Ala khanbiatü da zure deseiña? ChantP 6. Bakotxak bere berri daki; nik neure. Ala nahuzue aitor dezazuetadan egia? HU Zez 138. Zer nahi lukete bada, ala sortzeko eta hiltzeko bi egun labur hetaz kanpo erlisionerik gabe bizi? Ib. 31. Zer uste lukete, ala Eskualdun tzarretarik frantses onak egin? HU Aurp 209. Zer uste zuen ala aingira eta xarbo erretzen ez zakiela Katalinek! Barb Sup 70. Ala, elizatik kanpo eta eliza barnean bi gisetara mintzo zirezte aphez horiek? Ib. 7. Eta, zer zaizte ala izituak hortako, eta lotsatuak ere etxerat itzultzeko? Barb Leg 148. Zertan egin othe diot huts? Ala ba othe du burutik? Zerb BiGo 304. Zer uste duzue, ala itsurat abiatu den? Lf Murtuts 7. Nor zara? Ala bethi gezurrezkoa? Mde Po 72. Zer nahi duk ala nitaz trufatu? JEtchep 37. O eta zer düt ikhusten, / ala ez naik haboro ezagützen? Casve SGrazi 42.
    (Al final de la oración). "En los dialectos occidentales [...] se dice así: esango dot (det) ala? " A Morf 688. "En V se usa al final de las interrogaciones, jan dozu, ala? y es equivalente al prefijo verbal al de uso general en G: jan al-dozu?, ¿has comido?" Otx Voc.. Tr. Exclusivamente occidental; no es frecuente hasta el s. XX.
    Zetako egin dau Jaungoikuak zeruba, lastoz beteteko ala? Astar II 17. Ezer ere etzenduten eraman ala? Sor Bar 68. Zein naizela uste dezu ala? Alz STFer 114. Zer bada? iñoren irrigarriak gara gu ala? Echta Jos 74. Izkribatzailleari ez diyo ezeren ajolik, ala? Iraola 29. --Ez al du gaur aita, mezatxo bat entzun bear aien anima gaxoantzat? --Nik ala? Ill Testim 5. Perretxiko billa zuaz ala? Kk Ab I 64. Etzara beste gau baten neugaz geratuko, ala? Altuna 18. Garizuman al gaude ala? Lab EEguna 63. Ene! Zer diñostazu? Ezpiarren bat jazo yatzu, ala? Otx 161. Ezteritxazu ondo, ala, arei piztijai guzurra iruntsi erazoteko egin dodanari? Ib. 135. Zer, zu ere Galilearra zera ala? Ir YKBiz 318. Nere eriotza baño ezer areago nai ote duzu, ala? Zait Sof 174. Ezer txarto egin dot, ala? Erkiag Arran 106. Oin olan ezta eiten, dirautso Juan Domingok. --Len bai, ala? Akes Ipiñ 34. Nork emon deuez orren praka politok? Emaztegaiak ala? Bilbao IpuiB 69. Osintxurutz oia? Eztakik ala ibaia Maltzarutz doiala ta ur-korrontak berutz eruango ebala? SM Zirik 121. Egun on, lagun! Egualdiari begira, ala? NEtx LBB 165. Arratsaldean bestea ekarri nai al uan, ala? TxGarm BordaB 123. Gure hizkuntzaren egoera larriak ez zaituzte nahigabetzen ala? MIH 138.
    v. tbn. TP Kattalin 183. Txill Let 122. Gand Elorri 145. Osk Kurl 26. Alzola Atalak 55.
    "¿Te refieres a los hombres? [...] gizonak ala? (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 104. "Donostian eztago operatzen obeagorik. Estesobrea ala? (G-azp)" Ib. 104. "Oso okerra da. Pedro ala? (V-gip)" Ib. 104.
    4. (L, BN, S ap. Lh; Urt, Arch VocGr, Dv, H) .
    (Partícula exclamativa). "O quam bonus est hic aer, ala aire hau ona izan vel baita " Urt I 343. "Quel, quelle!" Arch VocGr. . "Ne s'emploie qu'avec le verbe. Alaa ona baita Jainkoa! " Dv. "Le verbe est quelquefois sous-entendu. Ala gauza ona arnoa, neurriz edaten denean " Ib. " Alabaita (L, BN), alabeita (S), ah... que!... Alabaita doluegingarri! (L), ah! qu'il est douloureux!" Lh. Tr. Si exceptuamos a Lazarraga y Larramendi, es exclusivamente septentrional.
    Benedika fortuna! ala enkontru hona! / orai begietan dizit desiratzen nuiena. E 177. Ixil endin nahi nikek, ala ene fedia! Ib. 223 (cf. alafede). Ala andrea ditxabaga / sortu bazan neskaetan! / Zerren il ez ete ninzan / jaio ninzan egunetan? Lazarraga A25, 1197r. Ai! Ala gatxaren guztiz fortitza! Ib. B15, 1185v. Ala ni dohakabe handia bai naiz! zeren utzi zaitut zu neure Iabea. Mat 225. Ala madarikatuak iaio giñen egunak. EZ Man I 82. Ala gure zoratuak, baikinduen pensatzen / Gu zuhurrak giñela eta onak erho ziraden! Ib. 82. Hartarakotz errana da, ala herioa motz, / Tristezia baizen eztu uzten deusik ondokotz. Ib. 43. Ala aberatski besti, / Baita zure gustura, / Gogoz billuzia bethi, / Dabillana ardura. Arg DevB 48. O Birjina sakratuak, / Ala zuek dohatsu. Hm 190. Ala aphezen ofizioa handi eta ohorezkoa baita. Arbill IV 11, 6 (SP o zein, Leon o zoin). O herioa, ala baita zure memoria [...] aspre. Tt Onsa 149. Ala zure amudioak / Ni hagitz bainau maitatu! Gç 92. Ah, heriotzeko orena, / Ala hi harrigarria! Ib. 154. Ala zuhurzia eta perfezione handi baten seiñalea baita nork bere burua guti, eta bertze guziak hañitz idukitzea! Ch I 2, 4. Geuk gurutzeratu degu zeure semea, geuk zauzkatzigu ain dolorez betea. Ala gaizki. Lar SermAzc 57 (v. tbn. ala gaizki en Carta a Gandara 161). Ala bozkariatzen bainaiz. He Gudu 129. Ala beikira desditxatü, hula phausialat nahi bagira arrimatü. Mst I 22, 7 (SP zori gaitza guretzat, Ch zorigaitz guretzat ). Ala gauza lazgarria bai-da agertzea yuie ikharagarriaren aitzinean erregelatu gabe konzientzia. Lg II 250. Ala dohatsuak baitire lurraren gañean zutaz berreginduak izatu diren arimak. Mih 22. O eternitatea ala hire luzea! ala hire ezin kontzebitua! Brtc 156. Ala urrun baita hedatu / Merezia duzun fama! Monho 38. Ala zorte irusa / Xarlemaña zuretako / zeren Errege beizütügü / orai Franziako. Xarlem 14. Ala <alla> egün aldi ederra / eta egün aldi desiratia. 'Voilà une belle journée' . Ib. 219. Alo, ala <allo, alla>, bahüt athia, / hüillant zitaie ingoiti. Ib. 257. Ordean, oi! ala bertzela baitoazi gauzak, hil ondoan! Dh 155. Ala gozoa izanen baita zuen loa, obra onez gisa hortan bethea izan den egun baten ondoan! EgunO ( in Arb Igand 187 ). Parabisua ene Erresuma, ala ederra baitzare, ala baitzare maitagarria. Jaur 117. Ala nik ükhen düdan fortüna trixtia! Etch 676. Ala oren tristia izan zena / Nik maitatu zintudana! Bordel 65. Alla gaiza terriblia! / Zunbait presunaren botza / lür peti düt entzüten. Mustafa 208 (ap. DRA ). Nere begietan ala baitzare eder. "Que vous êtes joli!" . Gy 1. Ala sinheste baitut zu baithan, Jauna! Dv LEd 89. Andozeko ibarra / Ala ibar lüzia! ChantP 212. Bainan ala ederra izan dela enetzat lehenbiziko giristinoa egin dudan eguna! Prop 1899, 84. Zer uhure! / Ala beitzira goratia. UNLilia 12. Hala [sic] hiltze trixtia larrützez juaitia. Casve SGrazi 120.
    v. tbn. AstLas 28. Balad 214. JesBih 447. MarIl 85. Arch Fab 239. Jnn SBi 33.
    "Vive; ala zu, vive vous" Hb.
    ALA (...) ALA.
    a) (Disyuntiva).
    Eta badakit halako gizona (ala gorputzetan, ala gorputzetik lekhora, etzakit: Iainkoak daki) ezen harrapatu izan dela Paradisura. Lç 2 Cor 12, 3s. Errazu ala zen difamatzeko gogoarekin ala arinki. EZ Eliç 155. Eta eztakigu ala ustekabean [aurthiki zioten], ala berariaz. Ax 312 (V 208). Nahi du iakin zein zen lehen egina, ala zorroa, ala irina. O Pr 651. Hori eztakit ala den jiten / gure bekaitzen kozuti, / ala duzun zuhaurk egiten / ixendo zure buruti. O Po (ed. G. Bilbao) 1. Iustua ere ezta segur ala den grazian, ala bekhatian. Tt Onsa 101. Ala da humanoa, / Ala da dibinoa? Gç 213. Eztüzü ehi egiaren klarki ezagützia, ala espiritü hunak, ala gaixtuak gaiza baten, edo beste baten desiratzera bulkatzen zütian. Mst III 15, 1. Galdegin zioten zein nahi zuten libra ziozoten bietarik, ala Jesus, [...] ala Barrabas. Lg II 271. Zoin denboretan konbeniago da komüniatzia, ala Mezan, ala Meza onduan bereala? CatLan 140. Ala gaixtakeriaz / Ala tontokeriaz / Mentaberrik daki, / Jesu-Kristoren hitzak / Jainko baten agintzak, / Hain inpertinentki / Dituen irauli. Monho 28. Ez dabela jakingo erijotzako ordu artian, ala pekatu mortala, ala beniala egin daben. fB Olg 98. Zeintzuk gaiti negar egingo ete dot? Ala ezkondu bagakuak gaiti, ala ezkondubak gaiti? Ib. 81s. Ezta erraz ezagutzen nok daukan erru geijago, ala murmuradoriak, ala alegrijaz entzunda [...] poztuten dabeenak. JJMg BasEsc 99. Ez balinbanaki ere ala aphalgura, ala hanpurus naizen, ariarik aski banuke hanpurus naizela uste izateko. Dv LEd 109. Ala jaungoiko diran guziyak / amoriyua dezaizutela, / ala zeruak zure zori ona / nai dezatela. Bil 111. Noiz behar duen bakhotxak komuniatu, ala egun guziez, ala zortzitik, ala ilhabetetik, ala bertze edozoin ephetik. Arb Igand 114.
    (s. XX) Ez dakid ala ez nion ikasi, ala antze zren. Mdg 149. Bein, eztakigu ala Amezketarrak ematen aspertu ziralako, ala gogo onez, kristautasuna zabaltzeko gogoz, [...]. A Ardi 130. Eztakigu orain, ala sakeletik igarri barik atara ete eutsozan ala gizon arek berak, yoskiñari emon ete eutsozan, eukiteko. Kk Ab II 96. Ezekijen zer erabagi artu: ala bijaramonian bakaldunagana juan, ala ara barik etxian geratu. Otx 49. Ez ekien zer egin be: ala oe azpian ezkutau ala ate-osteko zulotik begiratu. Bilbao IpuiB 263.
    v. tbn. Arg DevB 229. INav 145. ES 97.
    b) (Dv, H). (Distributiva). "Ala hau ala hori, biak onak dire, soit celui-ci, soit celui-là, ils sont bons tous les deux" Dv. "Guziak ala onak ala txarrak" Ib. "Soit-soit" H. Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional.
    Hura rezebituren dukeela, ala den sklabok ala librek. Lç Eph 6, 8. Ezta antsia, ala probeari ala Iesu Kristo berari eman. Ax 227 (V 151). Non deusekere enezan separa, ala nagoen lo, ala iratzarririk. Tt Arima 17. Egiazko pazientak eztu behatzen noren ganik heldu zaion, ala heldu zaion goragokoa ganik, ala berdiñekoa ganik, ala beheragokoa ganik, ala prestua ganik, ala gaixtoa ganik. Ch III 19, 3. Gauza guti honesten gainean den kuriostasun, ala begiezkoa, ala beharriezkoa. He Gudu 113. Bena ala diren txipi, ala diren handi, iseia zite ororen pazientki igurztera. Mst III 19, 1. Gizon bekatoriak, ala mündü huntan, ala berzian, Jinkuaren justiziari satisfatzeko, sofritü behar ditien penak. CatLan 123. Ala dezazien jan, ala edan dezazien, edo beste zer nahi gauza egin dezazien oro. AR 83. Askiko da sozietate bakhotxean izan dadin gorphutz bat xoilki, ala izan dadin gizonena, ala bertze sentsuko presunena. JesBih 405. Bertze ala kanpoko ala barneko grazia oste gabekoez. Jaur 172. Badira denborak eta haruak igaraitera ützi behar eztirenak, ala ereiteko, ala jorratzeko eta ephaiteko. Ip Dial 62s (It ala ereiteko nola jorratzeko, Ur alan ereiteko zelan jorratuteko ). Zer dohako ala erran dezaten: Ongi dena da; ala eras dezaten; Gaizki dena da? Zer dohakizkit niri hemengo erran-merrana? Dv LEd 154 (Cb Eg II 83 naiz ondo naiz gaizki ). Ala mendietan, ala zelhaietan, non-nahi ongi heldu da. Dv Lab 319. Ala, dadin aberats ala pobrea, / Gizona gizonaren duk haurridea. Elzb Po 215. Ala mutikoen ala neskatoentzat eskola berezi baten egiteko [...] dirua. HU Zez 111.
    (s. XX) Beren odoletik sortzen dituzten haurrek deiete bakarrik emaiten gizon eta emazteari, --ala gorputzez, ala gogoz, ala bihotzez-- bat egiteari darraion gozo neurririk gabea. JE ur 102. Ala batek ala bertzeak ez dute bertzerik erakusten. Ib. 167. Beste gizonak, ala oletako jabeak, ala nekazari zar ta gazteak, bai ta Urdanibiko langileak, guziak lerroka [...] zetozen. Lh Yol 30. Alta sei, zazpi trago baditut edanik! / Ala gorritik, / Ala xuritik, / Bainan etxekotik! Ox 158. Hain zartako ederra ematen dio pilotari ala eskuinaz ala ezkerraz! Zerb Azk 116. Liburuan denak aurkituko ditutzue ala berex, ala elgarri loturik. Lf ( in Zait Plat XV ). Zer balio zuen, berak erakutsi nahi: ala jauzketa edo lasterka, ala greka edo filosofia ikasten, beti zoin gehiagoka. Ardoy SFran 287. Ala aita, ala ama, / izen horien ederra! Xa EzinB 59. Arren sekülan, Maitena / etzütiet han ahatze, / Ala ginian phausatze / ala ere güdükatze. Casve SGrazi 142.
    v. tbn. UskLiB 75. Elsb Fram 180. Arb Igand 35.
    ALA (...) EDO (Distributiva).
    Egin gabeko bekhatu mortalez, ala hark egin plazer harzea gatik edo nihor desohoratzea gatik bantatzea da benial. Harb 173s. Eta ala zu enekin edo ni zurekin guzia orobat zait. Ib. 144s. Othoitziak eginen, urtheko beste laur egünez, ala den Besta, igante edo astegün. Mercy 7.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper