OEH - Bilaketa

5802 emaitza gizon bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 adimendu.
tradizioa
Tr. La forma documentada en la tradición septentrional es adimendu, que tbn. lo emplean, al menos, los meridionales Ubillos (99), D. Agirre y Villasante. La forma propia de la tradición meridional, con inclusión del Baztán, es adimentu, que tbn. se encuentra en una ocasión en Gasteluçar (212), aunque seguramente se trata de una errata. En DFrec hay 3 ejs. de adimendu.
sense-1
1. (L, BN; SP, Urt II 10, Ht VocGr 355, 377, VocBN , Dv, H), adimentu (Lar, , Izt 40r, Dv) Ref.: A; Gte Erd 233 .
Entendimiento, inteligencia, juicio, razón. "Entendement" Ht VocGr 353. "Jugement" Ib. 377. "Entendimiento" Lar, . "Despuntar de agudo, adimentu zorrotza izan " Lar. "Discurso, facultad racional" . " Adimenduz ahul da (BN-lab)" Gte Erd 233. v. adimen (2), zentzu. Tr. Documentado desde los más antiguos textos, aunque su uso disminuye al Sur en el s. XX en beneficio de adimen. No hay ningún testimonio suletino.
Zu gaztia bazirere, adimendu hon duzu. E 217. Onhets dezagun Iainkoa gure adimendu, gure bihotz eta ahal guziaz. Ins B, 2v. Iguk, othoi, adimendu, eta begiraturen diagu hire Legea. ABC B, 1v. Adimendu onetakoak. (Lizóain, 1599). ReinEusk2 145. Ezta izandu munduan eta ezta jenderik ain barbarorik eta adimentu gutitakorik, ezpaitute ofrezitzen sakrifizioak. Ber Trat 16v. Zu zarela ene bizitzearen gobernaria, espirituaren gidaria, adimenduaren argitzailea. Mat 293. Ene erranak idukitzak bihotzean gorderik, / adimenduak eztuen gogoeta berzerik. EZ Man I 1. Animalia adimendurik eztuenak baiño adimendu gutiago du. Ax 468s (V 304). Adimendua egosiko da bere baithan barrena, hanbat pena eta hain handiak pairatu behar dituela konsideratzeaz. Ib. 586 (V 377). Minzatze' ederretako, / spritu are hobetako, / adimenduz, eranzun / nik ezin bezalako. O Po 34. Adimenduaren bidez, bere burua kontenplatzen duela enjendratzen du bere semea. Arg DevB 238. O ilusioneak, o adimendu itsuak! 30. Ordea hunelako laguntza faltaz hanbat adimendu eder, eta gai onak dohakabeki gelditzen dira mendi eta arrokapean ehortziak. ES 178. Labur da gizonaren adimentua / aditzeko Jaunaren ordenadua. Acto 71. Ezen gizonaren adimendua ezta gai hekien ezagutzan sartzeko. Ch III 58, 1. Espiritu Santuaren doaiak dira zazpi. Lenbizikoa, jakintasunaren doaia. Bigarrena, adimentuaren doaia. CatBurg 43. Argia eta sua bear ditugu guztiok [...] adimentuan argi, eta biotzean su. Lar SAgust 15. Oihu egiozu zure arrazoiñari edo adimenduari. He Gudu 93s. Nere andre Erregiñak adimentu ta oroitzapen ederrak ditu, baña ez du naikunzik eta borondaterik. Mb IArg I 183. Adimentua Jangoikoak zetako emon euskun? Cb CatV 60. Non da adimendua? Non da zuzentasuna? Lg II 197. Jainkoak eman darotzu adimendua [...] Jainkoa beraren ezagutzeko gai dena. Brtc 78. Bizian adimendua / ilunbez duk estalia. Monho 110. Zeinbat adimentu ta borondate [daukaz Jesu Kristok]? CrIc 21.
( s. XIX) Eman dizue adimentua edo ezagumena, beragan pensatzeko eta bera ezagutzeko. Gco I 394. Demagun, zure adimentua, gauz oek gogoratzean, balantzan bezala jartzen dala. AA II 210. Adimenduaz zerbitzatzen hasten garen lehenbiziko mementetik. Dh 132. Ator ene adimentua, gogoa, biotza, arimea, gorputza, eta nazan guzti au. EL2 176. Adimenduak eta esperientziak hortaz segurta gintzazkete, fedeak ez balaku ere hori erakhasten. Jaur 138. Adimendua behar ametsentzat nausi. Hb Esk 95. Duenak adimendu, berez beza zenbatetara heltzen den basaberearen zenbatekoa. Dv Apoc 13, 18 (Lç, He, TB adimendu; Ip enthelegü, Ur (V y G) adin, Echn zautza, Ker adimen, IBk zentzu ). Egiptoa, Babilonia eta Indiak! Hetan ditu adimendu onak bere bazkak. Hb Egia 73. Adimenduaren mendea omen da. Ib. 123s. Aurtasunetik azaldu ziran Jenobebagan adimenturik argiena, biotzik prestuena eta jeniorik gozo eta paketsuena. Arr GB 5s. Gorputzean, animan, adimentuan. Ur BulaG 553 ( ( BulaV 24 adimenean, ) ( BulaAl 38r adiñian ) ). Adimentu au argitasunez / ainbesteraño betetan. AB AmaE 118. Zaldun aren adimentu motzak etzuala batere ondo aditu [ebanjelioko itzak] . Bv AsL 131. Ikhusten zenaz geroz Frantzia guzia [...] adimenduaz gabetua bezala. Elsb Fram 74. Hoikien sinhesteko, gure adimenduari ukho egin behar ginduke. Lap 298 (V 135). Gizonik geienak [...] adimendua lotan edo lizuntzen euki oi daroe. Ag AL 29.

( s. XX) Gizonaren adimenduko eta arimako zolan barna sartu zena, gure gogoaren ikertzaile eta ohartzale haundia. Zub 33. Adimendu ernekoa dela [frantsesa] aithor lezakete bederen, eta onhets orok. JE Ber 71. Bi sosen adimendua izatu baginu orduan. Zerb Azk 112. Zertarako dut, ortaz, gidaritzat, adimentu aul au? Txill Let 131. Ta orreik zuzen betetuteko / Jaunak ein zun adimendu. Auspoa 39, 104. Musu bat eman zion maxelan. Damasoren adimentuaren gainean, atsedenezko lanbro bat hedatzen zen. Arti Ipuin 84. Adimendua gainditzen duten egia-eremuetan murgil egitekotz. Lf ( in Zait Plat XV ). Gogamen bat, adimendu bat badela nunbait. Vill Jaink 41. Bere haur-adimenduak erakusten dion zeru lilluragarriari buruz. Etcheb MGaric 17. Bere adimendu argiaz eta jakitate paregabekoaz. Ardoy SFran 22. Arras gaizki da, bainan adimenduz xorrotx eta zuzen. Larz Senper 116. Ganaduak daukaten adimentua! And AUzta 66. Ene adimendu errebelak ez baitzuen nahi jakin, / amodioz nahi zinuela nitarik gizon bat egin. Xa Odol 79. Adimendu urriaren jabe naiz, segur aski. MIH 399s.

v. tbn. Harb 324. SP Imit IV 18, 4. CatLav 421 (V 200). Mih 39. CatLuz 31. Jnn SBi 85. Zby RIEV 1908, 204. CatJauf 53. StPierre 40. Adimentu: Aran SIgn 27. Legaz 50. Ag Serm 113. JanEd II 10.
azpiadiera-1.1
Uso de razón.
Adimendura edo endelegamendura heltzen garen pontu beretik. Ax 172 ( 116). Kristioa adimentura edo ezaguerara datorrenean. CatAN 14. Adimendurat heltzen garenetik eta azken hatseraino zenbat gogoeta gure Izpirituetan? Dh 139. Etzira oroitzen nola eldu zinelarik adimendura galdu zinuen bataioan errezibitu grazia? LuzSerm 283. Jesus Jaunari emana edo kontsekratua adimendutarat heldu zeneko. Jnn SBi 136. Hemen, adimendurat heldu orduko, erdarari behar du jarri haurrak, eskuara ez dezakelakotz eskola-emaileak onhets. JE Bur 179. Ez naiz ongi orhoit, bainan ez dut uste oraino adimendurat heldua nintzela. Zerb ( Egutegi [?] 1933 ap. DRA ). Jainko legean hezi ninduten jitean adimendura. Xa Odol 214.
v. tbn. CatLuz 9. Adimentu: CatB 49. Legaz 10.
sense-2
2. (H), adimentu.
Oído, sentido del oído.
Gorputzaren sentidoak dire borz: adimentua, bista, usma, gustoa ta ukimentua. LE-Fag. Adimentua penatukodá aditus kontíno ango klamóre ta blasfémia, arroitu, laméntu, ai ta ai beti. LE Doc 273.
sense-3
3. (Dv).
Comprensión, intelección, inteligencia. " Gizona nekhez heltzen da zeruko gauzen adimendura " Dv. v. adimen.
Franziskok, [...] etzituan ongi aditu itz aiek; esan nai zutenaren adimenturik nola ez baizuan, gaizki aditu, ta beste adigarririk izan zezakiten itz esanak batere konturatu gabe. Bv AsL 31.
sense-4
4. Conocimiento, sentido, consciencia.
Ihurzuri batek arthikitzen du tirabiraka. Guziek uste zuten hila zela, bainan bi orenen buruko ethorri zitzaion adimendua. Hb Egia 19.
azpisarrera-1
ADIMENDUA ARGITU.
Iluminar(se), aclarar(se) la mente.
Zu zarela bihotzak garbitzen dituen eta adimendua argitzen duen amorioa. "Intellectum illuminans" . SP Imit IV 16, 3 (Echve adimentuak argitzen; Ch espirituak argitzen, Mst enthelegia argitzen, Ol, Pi adimena argitzen ). Argituko tu gure adimenduak. 27. Argitu zituan aen adimenduak, ta adirazi zizten, Eskritura Sagraduan dauden egiak. Ub 99. Argitu daiela zure adimentua; berotu borondatea ta zolitu zure gomutea. EL1 15. Adimentua argitzen du. Gco II 63. Itz onek argitzen ditu adimentuak. AA III 432. Ez, sekulan enganiorik ezin sarthuko da hekien adimendu, Jainkoaren egiak berak argitzen dituenetan. Dh 179. Argi batzuek zeñekin argitzen ditu gure adimentuak. Legaz 37. Jaungoikuak argiturik niri adimentua, ezagutu dezaten erlijio egiazkua. Bv AsL 218. Baña agortu zan ardo-iturria, argitu ere bai beren adimentuak. Urruz Urz 20. Gaizoari ordian argitzen zaio adimendua, eta dena ulertzen. Zub 39. Bere adimendua ezin aski argituzko themarekin ikastetxe aipatuenetan hogoi urthe ereman zituen entzule bipila. JE Ber 65. Adimenduak argituz, eta Ebanjelioko egiak aski luzaz erakutsiz ordu arte betidanitik ilunbetan ziren paganoeri. Ardoy SFran 318.
azpisarrera-2
ADIMENDUA GALDU.
Perder el juicio.
Batek bere burua, bere adimentua eta juizioa [edanaren ondoren] txit galdu eta batere ezin bera gobernatu eta zuzendu ditekean moduan. Gco II 60. Zelan galdu dogu adimentua? GGero 377.
azpisarrera-3
ADIMENDUA ILUMINATU.
Iluminar el entendimiento.
Iainkoaren Spiritua da [...] gure adimenduak illuminatzen eta gure konszienziák seguratzen dituena. Ins F, 1r.
azpisarrera-4
ADIMENDUA ILUNDU.
Nublar(se) el entendimiento, ofuscar(se).
Bekhatuak ilhuntzen du adimendua, flakatzen du memorioa eta gaixtatzen du borondatea. Ax 83 (V 57). Illuntzen due adimentua griña txarrak, zokoz eta tolesturaz betea dago biotza. AA I 133. Au da gauza bat osotoro illuntzen duana adimentua, elkortzen ta arri biurtzen biotza. AA III 608. Adimentua illundu, eta borondatea okertu zitzaien. Lard 537. Bekatien errepetizioniakin iluntzen da adimendia. LuzSerm 275. Edari zaleai laburtu, illundu eta askotan naastu egiten zaizte adimentua, naimen eta oroimena. Ayerb EEs 1916, 46.
azpisarrera-5
ADIMENDUA IREKI.
Iluminar(se) la mente.
Orduan ireki zezan haién adimendua, Skripturén aditzeko. "Il leur ouvrit l'entendement" . Lc 24, 45 (Dv, Leon adimendua ideki; He izpiritua ernatu, TB izpiritua ideki, Oteiza sentiduak iriki, Brunet adiera zabaldu, Ol, Ker adimena argitu, Or ezagumena idiki, IBk ezaguera argitu, IBe adimena ireki ). Sór ta mútu zegóna [...]. Istántean idikizékio adimentua, ta lazátu mia, ta mintzatzénze óngi. LE Urt ms., 102r (ed. 1846, 288 adimentua edo entendimentua ).
azpisarrera-6
ADIMENDUA ITSUTU.
Nublar(se) el entendimiento, ofuscar(se).
Erran behar da adimendua itsutu zaikala. Ax 358 (V 237). Zeren haur da haragiaren desira desordenatuak egiten duen lehenbiziko kaltea eta kolpea, adimenduaren itsutzea, liluratzea, nahastea eta zoraturik ibentzea. Ib. 348 (V 231). Sar-arazten du fiñean [amodio likhitsak] pozoiña bihotzeraiño, arrazoiña edo adimendua itsutzerañokoan. He Gudu 110. Baña infernuan sartu ezkero, galdu dau libertadeak bere indarra; itsutu da adimentua; gogortu borondatea. GGero 379. Ezen hetarik ilkhi lanho beltzak adimendua bera goibelduko eta itsutuko du. Arb Igand 150s.
azpisarrera-7
ADIMENDUA KLARATU.
Iluminar(se) el entendimiento.
Klarazazu adimendu illhunbean sarthua / eta egitekoetan indazu konseillua. EZ Man I 38s.
azpisarrera-8
ADIMENDUAN EGON.
Estar cuerdo, en sus cabales.
Ohoin bat, iokari bat, arnegari bat, putaner bat, gaixto da: ordea gizon da, bere adimenduan dago [...] Zeren gizon izaitea da adimenduan egoitea [...]. Beraz hordia, hordi deiño, ezta gizon. Zeren orduan ezpaitago adimenduan. Ax 407 (V 265). Eztut uste lizatekeiela bat ere egiteko hartan sar litekeienik; ez behintzat adimenduan dagoenik, zentzua buruan duenik, zoro eta itsu eztenik. Ib. 390 (V 255). Zeure adimentuan egongo etzarean denporarako [...], zenzunik ez bururik izango eztozun denporarako zeure egitekoa euki ta luzetu. GGero 173.
azpisarrera-9
ADIMENDUAREN ADIN.
dad del uso de razón.
Adimenduaren adinera heldu garen ondoan. CatLav 163 (V 83). Sei urte eta erdi nintuen Ameriketarik Frantziarat aitamekin etorri nintzanean. Adimenduaren adina, edo nunbait han, diotenaz. JE Bur 7.
azpisarrera-10
ADIMENDU GABEKO.
"Dépourvu de raison" Dv. v. adimendugabe.
Iduri bestia adimendu gabekoak. Ch III 12, 4 (SP abre mutuak bezala, Mst abere mütü elibat bezala ). Nazione adimendu gabeko batez sumiñaraziko zaituztet. He Rom 10, 19 (Lç adimendu gabe ). Eta zer-ere ethorkiz ezagutzen baitute, hartan beren buruak andeatzen dituzte adimendugabeko abere batzuek bezala. Dv Iudae 1, 10.
azpisarrera-11
ADIMENDUKO .
(Ref. a personas). " Adimenduko gizona, homme d'entendement" SP. v. ADIMENDUTAKO.
azpisarrera-12
ADIMENDU OSOAN.
En pleno uso de razón.
Apezak ez ditugula erakustuntzat onesten, non ez den beren adimendu osoan apezteko xedea hartu dutenen alderat. JE Bur 54.
azpisarrera-13
ADIMENDUTAKO.
" Horra gizon bat adimendutakoa, voilà un homme de sens" Dv. v. ADIMENDUKO.
azpisarrera-14
ADIMENDUTAN SARTU.
Entrar en razón.
Noiz artean ibiliren naiz hanpuruskeria ergel batzuetan burtzoratua? Noiz sarthuren naiz adimendutan? Dv LEd 155.
azpisarrera-15
ADIMENDUTIK ATERA.
Poner(se) fuera de sí, ofuscar(se).
Baldin kolereak [...] alan itsutu, izutu, zoratu, zenzun ta adimentutik ateraten badau. GGero 214. Oraiko idazleak, gutiz geienak eskualdun berriak, nola ari diren hitz bihurritu eta herrebesez, beren adimendutik ateraiak, eskuara emokatzen, kotsatzen, eta iluntzen. Zub 19.
azpisarrera-16
ADIMENDUTIK ERAUZI.
Poner fuera de sí, ofuscar.
Kolerak [...] hala nehor itsutzen, zoratzen, liluratzen eta adimendutik erauzten badu [...] bilhatu behar zaika sendagarria. Ax 285 (V 190).
azpisarrerakoSense-16.1
O guztiz adimendutik kanpora irauziak! / Zeñak gaixki baititugu enplegatu biziak. EZ Man I 114.
azpisarrera-17
ADIMENDUTIK JAUZI.
Ponerse fuera de sí, ofuscarse.
Erhoari, adimendutik iauzia dagoenari. Ax 302 (V 201). Baldin bazendu anaia bat erhoa, eta adimendutik iauzia. Ib. 309 (V 206).
azpisarrera-18
ADIMENDUTIK KANPOAN.
Fuera de sí.
Itsu dela, erho dela, zentzutik eta adimendutik kanpoan dela. Ax 309 (V 206). Pensa ezazu eztagoela bere baithan gaizki erraiten hari dena, baiña adimendutik kanpoan dela. Ib. 310 (V 206).
azpisarrera-19
ADIMENDUZ (adimentuz Lar, , Dv).
"Intelectualmente", "mentalmente" Lar, .
Ezen baldin lengoaje arrotzez othoitz egiten badut, ene spirituak othoitz egiten du, baina ene adimendua fruktu gabe da. Zer bada? Othoitz eginen dut spirituz, baina othoitz eginen dut adimenduz ere. "D'intelligence" . 1 Cor 14, 14 (Dv adimenduz; He adi daitekeen bezala, Ol adiñez, Ker, IBk adimenez, IBe ulertzeko eran ). Aditu zuten belarriz hau Apostol onak Kristo jaunaren aho-ezpañetik, baña adimentuz ez. Mb IArg I 220. Adimenduz eta buruz uste baino ere maiteago ez othe dugun guziek Frantzia. JE Ber 95. Eta balore auek ez dira adimentuz aukeratzen, joera, azikuntza, gizaroa, biotza, ta beste amaika eragiñen bidez baizik. Txill Let 125.
azpisarrera-20
ADIMENDUZKO (adimentuzko Lar, ).
Mental, intelectual. "Oración mental, adimentuzko otoitza, hizbagekoa " Lar. "Mental" .
Spirituzko eta adimenduzko othoitzá. 1 Cor 14, tít. Desira ezazue [...], adimenduzko eta enganio gabeko eznea, harzaz haz zaiteztenzat. "Le lait d'intelligence" . 1 Petr 2, 2 (Dv ispiritual, Ol gogo-esne, Ker espiritu-esne ). Ene anaiak, ez zaiteztela izan haur adimenduzko gauzetan. He 1 Cor 14, 20. Adimentuzko laneetan denpora guztia emon baga. EL1 18. Emon ordu lauren bat gitxienez egunean zenzuzko edo adimentuzko oraziñoan. Ib. 80. Ez da behinere ilkhi gauza handi eta adimenduzkoetarik. Hb Egia 8. Baditeke lehen bi gizonak egitean xukatu zitzaizkon adimenduzko gaiak. Ib. 12. Ordu laurden batez adimentuzko orazio edo orazio mentala idukitzea. Arr May 11. --Zenbat modutakoa da otoitza? --Bietakoa: adimentuzkoa ta ahozkoa. Legaz 19.
azpisarrerakoSense-20.1
Racional. "Sensé, raisonnable, en parlant des paroles. Ez duzu horren ganik entzunen adimenduzko solas bat " Dv.
Legea adimenduzkoa izanez, zentzudun guzien zoriona nola ez lezake egin berenaz? Lf ( in Zait Plat XVI ).
azpisarrera-21
ADIMENDUZKO ADIN.
Edad del uso de razón. v. ADIMENDUAREN ADIN.
Zer disposizione ekharri behar du Bathaiora, adimenduzko adinerat geroz errezebitzen duenak? CatJauf 106.
adimendu
<< adimen 0 / 0 adimenduratu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper