1.
(Hb);
almen (V, G; Lar, Añ, Izt 96r, Dv, H)
Ref.:
A, Iz ArOñ y Elexp Berg (almen). Facultad, poder; fuerza, potencia."Poder, fuerzas"Lar.
"Poderío", "potencia" Lar y Añ."Puissance"Lh.
"Ointxe eztaukat aua zabaltzeko almenik pe"Elexp Berg. .
Tr. Documentado, con la excepción de Mirande, exclusivamente en la tradición meridional. En DFrec hay 100 ejs. de ahalmen y 12 de almen, todos ellos meridionales.
Ez du biotzik eta almenik bekatuaren bide eta perill andi urko onetatik irteteko. AA III 611.
Erregutzen dizut, arki zaitezela dezun almen edo poderioz bat niri laguntzeko nere eriotzako orduan. EchveOngiB 147.
Are geiagoko mirariak egin izan zituen Okendok, Holandako almen guztiaren kontra. IztC 441.
Jesus ikustera joan ziran, eta bere almen ta eskubide andiak zabaldu zituzten. Lard 388.
Ez ditut kantatzen Tiberko uriren aunditasuna eta almena. "Poderío".OtagEE 1882c, 412.
Bere almen guziarekin gorde ditzala Jaungoikuak Franziskoren semien biotzak. BvAsL 210.
Izarretara [Iparragirre] jaso dezadan / betor andikan almena. ABAmaE 138.
Erri-seme bat bizi dan arte / izango dezu bizia, / izengañ, almen, dinbreak eta / gañera omen aundia.FrantzesB II 131.
Matsaren emakaia / pozkida osua, / almen pare gabia / txitez doatsua. JanEd II 10.
Itzik esateko almenikan gabe. Apaol 54.
( s. XX)Uri andi baten indar, almen ta bizitza. AgG 216.
Ordu batzuetan oñez ibiltzeko almena zuten gizon danak. Ib. 90.
Beren trebetasun eta erti-almena, guzioi adiraziaz. GaritUsand 28.
Gaur toki batzuetan aotan darabiltzkiten zuaitz-almenak. JMBLEItz 96.
Ez zion Jaungoikoak iñori ortarako eskubiderik edo almenik eman. InzaAzalp 106.
Mikel Gongotzon Euzko-Zaindari, / Zeru-almenez betia. Enb 113.
Atsekabiak gure almenak / ipiñi dauskuz lotuta. Ib. 35.
Almena izan arren / dirua irabazteko. MendaroTx 217.
Gizona, ordea, yare baita, buru-aalmenen yaurbidea bere esku baitu. LdiIL 125.
Igi-almena ibilliaz erakusten bait-da egokien. Markiegi(inLdiIL 9).
Berriz ta berriz xalinko berri / eiteko ba du âlmena. OrEus 84.
Tximista-almena. GJaurPisia 201.
Txarrerako almen ori be badau gizonak. EguzkGizAuz 102.
Ordezkari Berezia izendatu dezake, almen bereziaz jantziaz. "Poderes concretos".EAEg 8-4-1937, 1458.
Orretarako ez daukat almenik, gutxigo eskubiderik. Munita 105.
Ezkutuan gorderik zittun aalmen gaizkiñak (poderes malignos) Alostarraren gañera jaurtigi zittun. EtxdeAlosT 83.
Pekatarien biotz gogorrak samurtzeko ahalmena euki zezakean biotz bakar baten eskea. EtxdeJJ 230.
Haiek [druidak] zedukaten ahalmen izpiritual guztia, erregeak ahalmen tenporalaren zati baten jabe baizik ez zirelarik. MdePr 228.
Mintzatzeko ahalmena itzuli zitzaionean. MdeHaurB 102.
Almen eta naimen bat ziran, eta nai ukaitea, egitea zan. OrAitork 201.
Ezkondu ginduzan legez, ezkontzea ausiteko almena be badaukala. BilbaoIpuiB 146.
Hain handia zan [...] janzki berriek zeukaten ahalmena. OskKurl 58.
Adirazpide-almena areagotuz. GaztMusIx 168.
Izaki bakoitzari, izaki berriak sortzeko almen eta indarra ezarri dizkio. MAtxGazt 25.
Zeure almen guztia erabil zenezake geiegizko abarrak iñausteko. IbiñVirgil 89.
Baiña gorputza gelditua eta gure lenagoko gauzak-eta gogoratzeko almena, asko joanda. AlzolaAtalak 78.
Askok egin dituzte liburu osoak gai bati buruz, baña guk ez degu olako almenik. UztSas 22.
[Santa Teresaren] giza-aalmenak eredu lez agertzen dira edozein jokabidetan. OnaindSTeresa 116.
Eriotzaren almenak aipatzen. "Del poder de la muerte".BerronKijote 20.
Sentimenduak sor eta gogorazteko ahalmena kentzen badiogu [musikari]. MIH 156.
v. tbn. Erkiag Arran 115 (BatB 117 almen). Vill Jaink 113 (66 almen). Almen: Belaus Andoni 5. JBDei 1919, 261. GMant Goi 84. Alz Txib 95. Anab Usauri 77. Aitzol in Laux BBa XII. NEtx Antz 108. Txill Let 102. Basarri 91. And AUzta 112. Zait Plat 78. Gerrika 52. Insausti 180.
azpiadiera-1.1
+ almen (Lar, Añ, Dv, H)."Potencias del alma"Lar, Añ.
Animaren potenziak, aahalak edo almenak dirade hiru. CatBurg 42.
(aalmen en CatOiq 528 y 560)Batu egizuez o arimak zeuroen zenzun ta almenak. AñLoraS 132.
Nola bai ziraden zenzuzte ta kordegabetze zeruzkoak, eta bere almenen goiratzeak. 'Elevación de potencias'.AranSIgn 28.
Animaren almenekin egiten dena. Legaz 19.
Almena ohek. Ib. 51.
Gorde ditzatzun nere animako almen eta gorputzeko zentsuak. SMiguel 20.
Aidako usteak uste bakarrak daiz, eta almen bakar baten erneten daiz: adinean. "Y suelen concebirse en potencia simple única: en el entendimiento".AGram 163.
Gure arimea dala bat eta daukazala iru almen, gomutea, adina eta borondatea. ItzAzald 25.
Bada arimako almenak iñok ikusten eztitu. AgAL 10.
Arimearen almenak iru dira: gomutamena, adimena ta naimena. KIkV 21.
(tbn. almenak en KIkG 14)Jakintza ez da gizon osoa, gorputz eta arima, bere ahalmen guziekin, ase dezakeen gauza. MEIG III 118.
sense-2
2."Potencias de la tierra, munduko mendeak, almenak"Lar.
azpiadiera-2.1
Ai, nonbaiteko ahalmen batek nahi izanen balu, gaur biziko zituzten ordu apur horietan, arima bien egiazko elkargoa lor ahal zezaten, mirari baten bidez! Mde HaurB 90.
sense-3
3.Potencia mecánica; potencia eléctrica. Ur-iauziaren almena [...] kiligrametroka neurtzen da; tximistearena Watt deritxon neurriko batekoagaz. GJaurPisia 201.
Almena indar-besoagaz zenbakoizturik, eta eragozpena eragozpen besoagaz, bardin. Ib. 44.
Zeingiak eta almena, zenbat erretzen duten eta zenbat bira ematen dituzten [igikaiak]. "Potencia".EAEg 17-4-1937, 1517.
azpisarrera-1
AHALMENAREN AHALMENEZ.
Con todas (sus, etc.) fuerzas. Eta okerkeri ori, nere almenaren almenez desegin bearra da. "A todo mi poderío".BerronKijote 101.
azpisarrera-2
AHALMENEKO.
Potencial (modo verbal). "Almeneko aldamena, modo potencial" A Gram 366.
azpisarrera-3
AHALMENEZ AHALMEN(Hb; almen- Lar). "(De) poder a poder" Lar.