OEH - Bilaketa

124 emaitza tabako bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ipurdi.
tradizioa
Tr. Documentado en todos los dialectos menos en suletino y roncalés. En textos vizcaínos la forma casi gral. es eperdi. Hay ipirdi en Lazarraga y RS, y epurdi en algunos guipuzcoanos (Iturriaga, Udarregi, Orixe).
sense-1
1. (V-m-gip, G, AN, B, BN-baig, Ae, Sal; Lcc, Ht VocGr, , H; -ph- L; SP, Urt II 311, VocBN , Dv, H), eperdi (V-och-oroz-arr-ple-ger-m-gip, Lar, Añ, Dv, H), epurdi (AN-gip-larr; VP 25r, Lar, , Dv (G), H), iperdi (V-ger-och-m), ipirdi (Lcc, Lar Sup), purdi (AN-erro, B, BN-baig-ciz) Ref.: VocPir 293; A (ipurdi, eperdi, epurdi, purdi); Lh (purdi); Iz ArOñ, Ulz, To; Holmer ApuntV; EAEL 287; Izeta BHizt (purdie); Elexp Berg; ZestErret .
Culo, trasero, nalgas. "Nalga" , "rabo por culo" Lcc. " Uskia, iphurdia <ippur->, le cul" SP s.v. uski. v. uzki.
Ipirdietan deikeozu / erraz muñ biok alkarri. Lazarraga A27a, 1201v. Arrien ganean jarri dina ipirdian atera dai mina. RS 385. Egidak ipurdian pot. (Burlada, 1670). ConTAV 5.2.4, 109. Buljifer hik behar duk / ipurdirat juan. AstLas 23. Dala buru aldera / edo ipurdira. Izt Po 62. Larrutu nai diote / iruk epurdia. It Fab 77. Ipurdian zartakoak merezi lituzketenak. HU Zez 76. A bai eperdiantzat / zala pekatua. Azc PB 340. Mutikoari eperdia berotu. Echta Jos 31. Ostiko bat ederra iphurdian emanik. Zerb Ipuinak 333. Etzi, txe ixillik on, ostantzien eperdidxen omongotzut. Ort Oroig 20. Eta ipurdia erre / Burdina bateki. LuzKant 95. Ipurdi faltsu zaia bilduan. Etcham 97. Oñak ariñ-ariñ, / zankuak agiriñ, / ipurdiari eragiñ. MendaroTx 187. Eskuak eta ipurdiak, elkarrekikoan, oi duten ots berezia. Ldi IL 18. Begiratu on bat egin zion burutik ipurdira. Etxde JJ 151. Eperdiak bero-bero egin ostean. Bilbao IpuiB 250. Goizian purru-salda, arratsian azak; aixe kabitzen ditu ipurdian galtzak. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1699. Esku ta ipurdiak narru gorrian eukezala joan bear izan eben [erramulariak] . Etxabu Kontu 156. Beiak ipurdiak garbiak eukiko dituzte. JAzpiroz 112.
v. tbn. Hb Esk 91. Ud 40. JanEd I 62. Ag G 185. Tx B 48. Zub 111. JE Ber 101. Or Eus 92. Mde Pr 33. Anab Poli 25. SM Zirik 46. Osk Kurl 127. Zendoia 170. Gerrika 211. Eperdi: EEs 1915, 127. EZBB I 96. BEnb NereA 120. Osk Kurl 48. Epurdi: Ud 123. EusJok 123.
azpiadiera-1.1
(En exprs. como ipurdian ilea hazi o similares, 'pasar hambre').
Berriz e bizerra / ertengo dik ipurdiyan. Tx B 187. Tximia izango dek / ire ipurdiyan. Auspoa 86-87, 20. Bazkairik ez al ditek / eman eguardiyan? / Illia aziko zak / berriz e ipurdiyan! Auspoa 95-96, 99.
azpiadiera-1.2
" Orrek eztu ez buru ta ez (i)purdi (AN-gip, B), ori ezta ez punta ta ez ipurdi (G-azp)" [= 'no tiene sentido'] Gte Erd 272.
azpiadiera-1.3
(En la expr. ipurdia... lasto(z)).Cf. Lh, s.v. lasto: "Gibelaldia lastoz, par fier du tout (litm., le derrière en paille)".
Mokanesak airean, ipurdia lasto, / oihuka ari ziren: "Tira, tira, karako!". FrantzesB I 33. Ama gizonari oldartu zaio eta gizonak, bere buruaren zaintzeko, arbola punta-punta batetarat ihes egin omen du, ipurdia lastoz. Herr 8-12-1960, 2. Gertatuko zen, aldi batzuez, ipurdia lastoz ibiliko zela bat lehen aldi heietan. Larre ArtzainE 58.
azpiadiera-1.4
Horrek zuen denik ere efeturik haundiena, lehen egunetan bederen ez baiginen harat joaiteko "ipurdian fida", Batitak erraiten zuen bezala.Larre ArtzainE 45.
sense-2
2. (V-gip, G-azp; Dv A, H), eperdi. Ref.: Elexp Berg; ZestErret .
Fondo de un recipiente. " Esnian lapiko ipurdiya ondo garbittu berda " ZestErret.
Erori da xahakoa, mokoz-ipurdi naski odol usturik. Elzb Po 207. Pertzan ipurdia baño beltzago zan atso batek. Apaol 117. Sarritan oi deutsie [ontziai] eperdia jaso. Enb 162. Ipurditik autsi baitzun [ontzixka] . Ldi IL 50. Zartagi-ipurdia. Or Eus 54. Bere eskuetan, ordea, galbai-ipurdian ura bezela zan dirua. TAg Uzt 255. Buztinezko untzi ipurdi errunda batzu. Herr 23-10-1958, 1. Babarrun zaku baten ipurdian. Ugalde Iltz 51. Egiten zaio otarrari bere zoru edo ipurdia. Garm EskL I 56. Au ontzi borobil bat da, egurrez egiña, ipurdia olakin egiña. JAzpiroz 113.
azpiadiera-2.1
Fondillo (del pantalón). v. galtzipurdi.
Jendia larri zeguen / galtzan ipurdiyan. Afrika 124. Eltzen badizut galtzen ipurditik sartuko zaitut emen. Iraola 87. Galtza iphurdi-tarratatu pare bat soinean. Zerb Artho 42. Txaketa batek lau botoi palta; beste galtzak, ipurdian zuloa. TxGarm BordaB 50.
azpiadiera-2.2
Culata. v. ipurtondo.
Jo zuan bizkarrean fusiliaren ipurdiaz. Apaol 124. Eskupetaren ipurdiz jo nazazu. Or SCruz 47.
azpiadiera-2.2.1
Kopeta-ezurrean makillaren ipurdiak zuloa egin omen zion. JAzpiroz 26. Alkarri lepaitzakia ederki berotu akuilluaren ipurdiarekin. AZink 39.
azpiadiera-2.3
" Etxe-iphurdi, derrière d'une maison" Dv (→) A. " Etxearen, mendiaren iphurdia " H.
Ipurdi-sahets bati badiote eratxikia, trebes, zati berri bat. JE Ber 37.
azpiadiera-2.4
Culo de silla.
Saski naiz alkiari ipurdi-berritzen. Or Eus 130. Alkiak ipurdirik ez. Ib. 61n.
azpiadiera-2.5
(V-m-gip, G-azp, B) Ref.: A (ipurdi, zepa); Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret.
"Pie de un árbol" A. " Pago-ipurdi haiek ateratziak lan earrak ematen zittun " ZestErret.
Zuaitzak ebaki litezke; baña [...] ipurdiak bertan utzi bear dira, ta zuztar ta altsumak ere bai. ForuAG 265. Gaztañ-ipurdiakin / apropos egiñak [oñetakuak] . Tx B III 65. Pago-ipurditik. MAtx Gazt 72. Pago-ipurdi barru-uts artan jarri ziteken sukaldea. Ataño TxanKan 139. Txori gaixoaren ume danak arbola ipurdian ilda. BBarand 42.
azpiadiera-2.6
(L ap. A ).
Ojo de aguja.
sense-3
" Terreno-ipurdi, terreno puska txikia; terreno-eremu txikia. Terreno-ipurdi bat badaka ta hantxe itettu tomatiak eta " ZestErret.
sense-4
3. (AN-mer ap. Bon-Ond 141 ).
Ano. v. ipurtzulo.
Itxirik ipurdia / amar egunian. JanEd I 108.
azpiadiera-4.1
" Zoaz zakurran ipurdian barna (AN-gip), zakurraren iphurdirat igorri du (BN-lab)" Gte Erd 303.
Harakoan sartuko zira zakhurraren iphurtik [sic] . Ox 206. Azkenerako, zakurraren ipurdira biali bear izan diat. Ldi IL 16. Zakurraren ipurdira bidal bitza [...] zin-itz guzi oiek. Berron Kijote 118.
azpiadiera-4.2
" Ipurdi batetik kaka eginez dabiltza (AN-gip)" [= 'están de acuerdo'] Gte Erd 201. " Ipurdi beretik kaka egiten dute (BN-arb)" Ib. 223.
sense-5
4. "Voltereta" JMB At .
sense-6
5. "Vulva" (G-azp). EAEL 290. v. AURREKO IPURDI.
azpisarrera-1
AURREKO IPURDI.
"Vulva" (G-nav). EAEL 290.
azpisarrera-2
IPURDIA BETE.
" Ipurdiya bete sail, oso terreno txikioa dela adierazten du" ZestErret .
azpisarrera-3
IPURDIA EMAN. Dar la espalda.
Berak eperdija emon orduko, asi ziran iru mutillak dantzan. Kk Ab II 147. Koiñatak, zeruan ere alkarri ipurdia emanda. EZBB II 36. Aiñar-mordo banaren gaiñean eserita, Salontzori ipurdia eman da Larteri begira. JAzpiroz 206.
azpisarrera-4
IPURDIA GARBITU. "Adular, hacer la pelota de mala manera" Elexp Berg.
azpisarrera-5
IPURDI-AGERI. Con el trasero a la vista.
Neska bat zalakoan / ipurdi agiri. Mattin Auspoa 275, 330.
azpisarrera-6
IPURDIAK TIRA. "Ipurdiak tira ibiltzea da lan asko agindu ta korrika ta larri ibilli bear izatea" And Egun 106.
Goizian goiz jaikita / nekez erretira, / bitartean askotan / ipurdiak tira. And Egun 101.
azpisarrera-7
IPURDIAN JORRATU. "Ipurdün [por ipurdiin] jorrau, malgastar, despilfarrar bienes" JMB At .
azpisarrera-8
IPURDIA ZABALIK. "Repantigado. Orrek, eurok eperdia zabalik egongo badira be, emongo deutse iñori bearra" Zam Man 30.
azpisarrera-9
IPURDI-BEROKETA, IPURDI-BEROTZE. Zurra.
Eperdi-beroketa on bat eta sei eguneko kartzelia eroan. Bilbao IpuiB 251. Osterantzean eperdi-berotze on bat. Ib. 254.
azpisarrera-10
IPURDI-BISTAN. Con el trasero al aire. " Ipurdi-bixtan, ipurdia agerian duela; inolako tapaki edo estalkirik gabe" ZestErret . " Umia ipurdi bistan dao " Ib.
Jarri naiz ipurdi bistan. Zendoia 93.
azpisarrera-11
IPURDIDUN (El) que tiene trasero (...).
Lastozko ipurdidunak, erretzeko beldur. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1773.
azpisarrera-12
IPURDI-GORRI. Con el trasero colorado.
Ipurdi-gorri zetorrek. Ldi IL 17.
azpisarrera-13
IPURDI JO. "Barrikak eperdi jo dau (bukatu) (V-arr)" Gte Erd 257.
azpisarrera-14
IPURDIKO ERRETEN.
"Bi ipurmasailen artean sortzen den kanal-modukoa. Ipurdiko erretenare bistan daka behintzat eta! " ZestErret.
azpisarrera-15
IPURDIKO KATARRO.
"Zistitis [...]. Maiz harri hotzaren gainean edo eserita egonez gero harrapazten omen da. Ipurdiko katarrua harrapaukoek, jarri hor harriyan gañian da! " ZestErret.
azpisarrera-16
IPURDIKO MAKALAGATIK.
"Oso bizkor eta arin. Makalagatik esapidea indartzeko erabiltzen da [...]. Ipurdiko makalatik aldeintzun " ZestErret.
azpisarrera-17
IPURDIKO MIN (V-gip ap. Etxba Eib). Hemorroides.
azpisarrerakoSense-17.1
(Fig.).
Oriyotarrai entierrua / len badirade egiñak, / arrezkeroztik berak penatzen / ditu ipurdiko miñak. Auspoa 61, 127.
azpisarrera-18
IPURDIKO HOTZAGATIK.
"Oso azkar; tximista baino azkarrago [...]. Abixua pasata ipurdiko hotzaatik etorri zan " ZestErret.
azpisarrera-19
IPURDIKO ZULO (V-gip ap. Etxba Eib). Ano. v. ipurtzulo.
Ipurdiko zuloak / iru elementu. JanEd I 104.
azpisarrera-20
IPURDI-MAILA (-ph- BN-baig ap. A; Dv). Nalga.
azpisarrera-21
IPURDI-MILIKATZAILE. Servil.
Estimu guti dutela herritarren artean; "saldu" eta "traidore" eta "ipurdi milikatzale" deitzen dituzte. Herr 17-4-1958, 1.
azpisarrera-22
IPURDIPEAN, IPURPEAN. Debajo del trasero.
Ipurdi-pian zatarrarekin / ez ebakitziagatik. Tx B I 154. Burrusak ipurdipean. Or Eus 311. Ipurpean zakurik gabe [eseri] . Or QA 63. Kaseta itsusiak sakez ipurdi-pean eman zituzten. JEtchep 107.
azpisarrera-23
IPURDIRAINO BETE. Llenarse hasta arriba (comiendo). "Ipurdiraino bete adi (G-azp)" A EY III 91.
azpisarrera-24
IPURDITIK.
a) (-ti G-nav ap. Iz Als, s.v. ondo). (Sacar, etc.) de raíz.
Aterako nuan nik ipurditik Anbotoko arkaitza bera ere. Ag G 18. Epurditik erauziz an diran landare. Or Eus 284. Etxeak ipurditik atera. Zait Sof 180. Zuatzik lerdenenak jo ta ipurditik atera bearrean. Jaukol Ipui 5. Tabako kaxkar aiek ipurditik atera. Ataño TxanKan 47. Gaztaiñak ipurditik atera. JAzpiroz 74.
"Etxia ipurdittik etara biharrian arrantzaka, llorar escandalosamente" Elexp Berg. "Ireki leiua ta "atope" radiyua. Jesuuus! Ipurditik etxia ateatzeko mouan; aguantau ezin zaata" ZestErret.
Benitok etxea ipurditik ateratzen zuan orrelakoetan. NEtx LBB 67.
b) Cortar por la base.
Jabiak eskatu lei zugatzak eperditik ebaitia, baita sustarretik ataratia be. "Corta a hecho, arrancando incluso los tocones". ForuAB 137.
c) (AN-5vill, B; Lh). (Precedido de gen.). "Bethi haren iphurditik dabila, il va toujours après lui" Lh. "Aren ipurditik egoten da (AN-5vill), hori beti horren ipurditik dabila (AN-5vill, B)" Gte Erd 223.
azpisarrera-25
IPURDIZ.
azpisarrerakoSense-25.1
a) (Estar, etc.) de espaldas.
Etxe guziak iphurdiz daude itsasoari. Zerb Metsiko 186.
azpisarrerakoSense-25.2
b) (Caer) de culo. v. IPURDIZ BEHERA.
Lenbizi ipurdiz erori ta gero burua atzekaldera bota. Anab Usauri 76.
azpisarrera-26
IPURDIZ ATZERA, IPURDIEZ ATZERA. Con el culo hacia atrás.
Mandua jarri zaigu / bodegatik bera; / ipurdiyez atzera, / muturrez aurrera. Afrika 122.
azpisarrera-27
IPURDIZ BEHERA (Caer) de culo.
Eskuak luzatuta / baztarrairi eusten, / laurak ipurdiz bera / nunai ziran jausten. And Auspoa 52-53, 37.
azpisarrera-28
IPURDIZ GOITI (AN-5vill ap. Gte Erd 9). Boca abajo, de bruces.
azpisarrera-29
IPURDIZ GORA.
a) Boca abajo; del revés; (fig.) patas arriba. "Ipurdiz gora (G-azp), ipurdixaz gora jausi zan (V-gip)" Gte Erd 9. "Kuarto guztia ipurdiz gora jirau zeben (G-azp)" Ib. 269.
Gaixo gizona zanpez erortzen da ipurdiz gora. Ox 198. Orman ipurdiz gora euli lepa-motza. Or Eus 355. Eperdiz gora irauli dabe [tranbia]. Erkiag BatB 147. Eskualdunen erdiek frantsesa ipurdiz gora mintzaturik ere. Herr 13-10-1966, 3. Etxea otza ta gauza guziak ipurdiz gora arkitzen zituzten. NEtx LBB 96. Burua lurrean, ipurdiz gora, oiñetakorik gabe. Zendoia 70.
Con las raíces al aire.
Ipurdiz gora pariak [arbolak]. Tx B I 82. Berrogeiren bat sagar-landare gazte [...] ipurdiz gora jarri. Ataño TxanKan 144.
Belar zallik etzeok alare neretzat. Segak aurrean arrapatzen duna, an ziak ipurdiz gora. Ataño TxanKan 12.
Con la quilla al aire.
Ordu laurden bat gabe zure Bella Amberesa ipurdiz-gora ondarpil orietan ikusi bearko degula. Lh Yol 43.
b) (Inclinarse, etc.) con el trasero arriba.

Beti eperdiz gora soluan atxurren ekiteko. EEs 1916, 178.
azpisarrera-30
IPURDIZ IPURDI. "Iperdiz iperdi dagoz (V-ger-m), están reñidos" A.
azpisarrera-31
IPURDIZ MOKO. Dando la espalda.
Ipurdiz moko diradenean. Or Eus 395.
azpisarrera-32
IPURDIZ HONA. De espaldas (al que habla). "Ipurdiz onara eseria (G-azp)" Gte Erd 275.
azpisarrera-33
IPUR-GOSE.
Beste egaztia berri-berriro. / Ipur-gosego dirudi. "Parece más hambrienta por la boca trasera" . Or Eus 315.
ipurdi
<< idortu 0 / 0 istorio >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper