OEH - Bilaketa

124 emaitza tabako bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 pisu.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos (excepto en suletino). Son escasos los ejs. meridionales de la primera mitad del s. XX. La forma mejor documentada es pisu (ph- en Duhalde y Duvoisin), seguida de pizu, que la emplean sobre todo autores alto- y bajo-navarros, y pixu, que se encuentra en autores guipuzcoanos y algunos vizcaínos desde mediados del s. XIX. Hay tbn un ej. de pixo en Otxolua. En DFrec hay 43 ejs. de pisu y 42 de pixu, todos ellos meridionales, y 2 de pizu, septentrionales.
Onom.: Sancho del Çerro, que llamaban Piçu. (1475) Arzam 388.
sense-1
I. (Adj.).
azpiadiera-1.1
(G-bet, AN, L; Lcc, SP, Deen I 362, Urt I 432, Ht VocGr 401, Lar, (AN), H; ph- Dv, H), pizu (G-bet, AN, L-côte, BN; Aq 555 (AN), Arch VocGr 207, H), pixu (G-nav) Ref.: Bon-Ond 155; A ( pisu, pizu ); Iz Als ( pixuba ); Satr VocP ( pizu ) .
Pesado; grave; duro, penoso, terrible; importante. "Pesada cosa, gauza pisua " Lcc. "Pesadamente, pisua legez " Ib. " Karga pisua, charge pesante" SP. "Grave, pesado", "pesado, de mucho peso", "pelmazo, tardo, pesado" Lar. "Pesar, tener peso, pisatu, pisu, astun izan " Ib. "Gravitar, astun, pisu izatea " Ib. "Preponderar, pisuago, astunago izan " Ib. "Pesant, lourd" Dv. "1. pesant, qui pèse. Zama phisua, phisuegia, [...]; 2. pesant, lent, lourd en ses mouvements, manquant d'activité. Langile pisua, ouvrier lent. Zaldi phisua, cheval lourd. Gizon pisua, homme pesant, sans activité; 3. au fig. qui rend lourd, engourdit: Lo, mozkortasun pisua. // qui éprouve de la pesanteur. Egun hordi, bihar burua pisu, [...]. 4. au fig. qui est difficile à être accepté. Elhe phisua da hori, c'est là une parole bien grave. Erantzun pisuak erran dauzkit, il m'a fait (dit) des reproches amers" H. v. pezu (II), 1 astun. Tr. De uso frecuente en autores labortanos y bajo-navarros ya desde Dechepare. Al Sur se documenta desde principios del s. XIX en autores guipuzcoanos y alto-navarros (lo emplean tbn. Moguel y Arrese-Beitia).
Harren bier emanen du sentenzia pizuia. E 53. Karga pizuak eta iasan ezin daitezkenak biltzen dituzté. Mt 23, 4 (He, TB, Ur, Echn pisu, SalabBN phizu, Samper pizu; Dv gaitz, Ur (V), Ol, Ker astun, Hual pezatiuak, Leon dorphe, BiblE astun ). Legeko gauza pizuagoak, hala nola, iujeamendua eta miserikordia eta leialtatea. Ib. 23,23 (Ur pisuenak diranak; He, SalabBN inportantenak, BiblE garrantzizkoenak ). Iuduék akusazione anhitz eta pizurik ekharten zutela. Act 25, 7 (He, TB, BiblE handi, Dv gaxto ). [Nagitasunaz] egiten baita presuna hain triste eta pisu. Mat 171. Fiñean arin eta pisu guardadi faltetarik. EZ Man I 17. Ungi egin hutsez paga betza hain zor pisuak. Ib. 121. Zeren harria zein pisu den, are bekhatua baita pisuago. Ax 110 (V 73). Orga, karga da, pisu da. Ib. 495 (V 320). [Amudioak] egiten du arin, pizu den guzia. SP Imit III 5, 3 (Mst phezü dena ). Edirenen duzu bertze [gurutze] bat eta naski pisuago. SP Imit II 12, 5 (Ch pisuago, Mst pheziago, Ol, Pi astunago, Leon dorpeago ). Pisa etzatzu hitz pisu hek. SP Phil 53 (He 54 hitz latzgarri ). Mandoak ez othe dira bethiere abre pizuak. Ib. 205 (He 206 abre pisu ). Tristezia pisu bat. 30. O Jauna, zure eskuaren / pisua eta puxanta! Ib. 160. Pisuak diran estutasunetan. CatBurg 32. Pena guziz andi pisu ta kabu gabeetara suertatu nintzan! Cb Eg II 65. Hobiaren gaineko harri pisua. Lg II 285. Zure ixiltasunaz eta aire pisu baten medioz. Mih 65. Atzar nazazu ene lokhuma pisutik. Brtc 71.
( s. XIX) Nere animako karga andi ta pisu au. Mg CC 181. Ez ostu ere gauza pisurik. Ib. 162. Jaungoikoaren legea gai pisu edo larrian ausitzera. Gco II 13. Pekatu mortala, pisua, grabea edo larria. Ib. 7. Moteldua, buru pisuarekin. AA III 374. Nagitasunak hain phisu, hain laxo egiten nau nere eginbiden gainean. Dh 83. Barrena pisu eta / txea asnasea. Echag 266. Etzaitez izan pixua. Oteiza Lc 11, 7. [Artoa] guztiz lela eta txit pisua dala. Izt C 28. Deusik haiñ pisurik nola sekretu bat. Gy 148. Botatzen dio kolpe pisu eta latza. Hb Esk 37. Zeiñ pisua da ene kulpen karga . (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 147. [Atea], bronzezko txit pisua. Lard 537. Bihirik ederrenak eta pisuenak. Dv Lab 44. Arroltze erron-berriak eta phisuenak. Ib. 289. Toki hura guzia arkaitzti, sasarte, bakar, pisu eta izugarria. Arr GB 42. Gizatxarkeri pixuenetakoak egiten ziozkaten. Aran SIgn 50. Burua oroz gainetik phizu gelditzen da. Prop 1881, 66. Esposatzia tratu pisuba / dala iruritutzen zat. Xe 167. Bekatu pisuren edo mortalen bat. Legaz 41. Arri pixu oek txutik jarri. Zab Gabon 107. Zer bada! esan eta ez izan orren pixuba. Sor AuOst 74. Arrazoi pisuagotzat zedukan Parisa ez juateko agintzen zuana. Bv AsL 176. Klararentzat apainduriak ordukoz pisu ziran. Ib. 91. Zer solhas pisuak Mariarentzat! Jnn SBi 41. Airea gorriegosi; jasan ahala epel eta pisu. HU Zez 15 (144 pizu ). Khe urdinkara bat, lanho pisu bat iduri. Prop 1899, 163.

( s. XX) Beren esku pisuaz nola zuten obra hori herrautsi. StPierre 33. Golde-nabar pisua. Barb Sup 148. Burutik pisu bezain zorrotik arina. Ox 94. Loale pizu batek garaitzen ditu. Zub 42. Ori tentatzen duenak berriz / konzienziya pisua. Tx B I 268. Behor español baten lauazka pisuan. JE Ber 101. Lege ta agindu gaitzak, pisuak. Ir YKBiz 398. Oiñak pisu Elizarako ta atzaparrak arin eizerako . (AN-larr). Or Eus 62n. Intza aundi dala, belarra pisu. Ib. 298. Artilleri Pisuko 3gn. Saildiko Brigada. "Artillería Pesada" . EAEg 24-2-1937, 1143. Hori gabe bizia hain da hits, hain pisu... Iratz 23. Iduzkia pisu da; bero da gaur, bero. Ib. 49. Geiena giar utsa [aritza], / pisua zan oso. (In Ostolaiz 23 ). Sarbidea emaiozu / zama bat baitakhar pisu [arotzak] . Mde Po 96. Gorputz zalako etsi-arazten ninduen bere gorputzak, gaiezkoa zalako, mugatua ta pixua zalako. Txill Let 89. Ikaragarriko sugai pisuak. JEtchep 21 (81 pizu ). Lan pixurik ez baluke. Olea 109. Kargudunaren karga hain dago pizua. Xa Odol 194. Denetarik munduan: pizu ta arin. EZBB I 80. Eiztariaren buru-austeak / pixuak izaten dira. Ostolaiz 35. [Behor] hau pisuegia zela oharturik. Larre ArtzainE 89. Erabaki pisuak zabiltzala ordukotz gure haur izpirituetan. Ib. 108. Zamaren zatirik pisuenetarik bat. MIH 285. Eraginaren eraginez eta nahasiaren nahasiaz zerbait bereizten ote dugun, pisuagoak behera eta arinagoak gora doazelako. MEIG IX 30.

v. tbn. Harb 326. Hm 203. ES 121. He Mt 26, 43. GoldSerm 209. It Fab 116. JanEd I 32. PE 56. AB AmaE 71. Lap 18 (V 10). Zerb IxtS 89. Lf Murtuts 53. Arti MaldanB 214. Vill Jaink 159. Larz Senper 24. Pixu: Ud 22. Ant Ezale 1899, 1a. SMitx Aranz 127. Lasa Poem 96. Pizu: LE Doc 164. FIr 193. Ardoy SFran 140.
azpiadiera-1.1.1
"Acento grave, hitzera pisua, geldia, astitsua " Lar.
azpiadiera-1.1.2
Gogorki ederra da, nahiz bi bazterretako etxe-lerroek baduten guretzat halako pisu-aire bat. JE Ber 71.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (V, G, AN-gip-larr-5vill-ulz-erro-burg, L, B, Ae, Sal; Lcc, Mic 8v, Ht VocGr 405, Lar, , H, Zam Voc; ph- Dv, H), pizu (AN-erro-burg, BN-baig-arb, Ae, Sal; H, A; ph- VocBN ), pixu (V-gip, G-azp-nav, AN-gip-larr-ulz), pixo (V-ger) Ref.: A; Ort Voc ( pixo ); Iz ArOñ ; Echaide Nav 252s; Holmer ApuntV; Elexp Berg ; Gte Erd 143 .
Peso, lo que pesa un objeto, una carga; (fig.) gravedad, importancia. "Peso" Lcc. "Liviana cosa, gauza pisu gutxiskoa " Ib. "Poids" Ht VocGr, VocBN . "Gravedad, peso" Lar, . "Pesadez" Lar. "Poids, pesanteur d'un ojet" Dv. "Poids, pesanteur. Nork daki zer den mendi baten pisua? [...]. Phisu ona, eskasa egitea " H. " Ikeztunak bota deutso ura ikatzari, pisu geiago eukiteko (V-ple)" Holmer ApuntV, ASJU 1969, 174. " Pisu aundirik ez deuko (V-arr)" Gte Erd 143. Azkue dice tomar la var. pizu de Duvoisin, pero no la hallamos en éste.
Eztugula halaber kontuan, pisuan, neurrian, sal-erosietan, abenikoetan, eta bertze hartu-emanetan falseriarik edo enganamendurik egin behar. Mat 115. Ezta ez birjinitatea diruaren pisuz eta gure indarrez eta berthutez erdiesten den gauza. Ax 363 (V 240). Pekatu mortal xeenen grabedadea eta pisua dala ain andia. Cap 116. Beldurrez zure pisuz lurreko gauzetara eror zaitezin. SP Imit III 49, 1 (Ch pisutasun propioak, Mst pheziak, Ol, Leon (h)aztak ). Haragian zareino haragiaren pisuaz arrankuratu. Ib. 51, 1 (Mst phezütarzüna ). O bekatua, / zure pisua! / Karga guzia zu zera. Cb Bast 45. Jaunaren agindubak eztira astunak edo pisu andikoak. Zuzaeta 150. Saldutzen diranean gauzak tranpak eginik, edo prezioan, edo neurrian, edo pisuan. Mg CC 106 ( CO 148 pisuban ). Duda pisu andikoak ez agertzea Konfesoreari. Ib. 177s ( CO 265 duda pisu andikuak ). Irur bolatto bardín bardínak guzietán, kolórean, anbátean, pizuan. LE Doc 122. [Gurasuak] seme alabak baino buruban pisu geijago daukee. fB Ic III 354. Izanik bijak pisu bardinekuak. Astar II 192. Ezin egin leitekiala, ez nasterik, ez pisu edo neurri gitxijago emoterik. Ib. 167. Aiñ bere pisus erorzen da urrikimentue eta dolorea, Jangoikoa ofendituarena. (Munáriz, 1826) FLV 1989, 121. Gari guztia da txit bikaña, garbia, pisu andikoa, ore onekoa. Izt C 27. Burniaren pisu guztia dator izatera, 233200 arroba. Ib. 131s. Argitasun eta yakituriya pisu andikoagaz. Ur BulaAl 25s. Sareari bere arrai guziakin eldu zion, eta lurreratu zuen, pisu andikoa izan arren. Lard 475. Ondoko bihiak phisu gutiago du. Dv Lab 46. Hunako hunek zuk baino pisu gehiago duela. Hb Egia 131. Sei arroltze fresko, pisu bera sukre herrauts eta irin. ECocin 45. Arri galant bat, zeñak zeuzkan luzeeran ogei ta bost oin t'erdi, eta bere pixua zan gutxienez berreun kintalekoa. Zab Gabon 106. Ikusi beza ondo. Artu beza eskuban. Onen pisuba... Sor Gabon 31. Etzoaz ondo aiñ zaldi txarrean, / zergaitik pisu asko dozun gorputzean. AB AmaE 305. Oñak ezin due euki gorputzaren pisua. Ag Serm 316.
( s. XX) Sei arroba du pisuba. EusJok II 69. Pisuban daukatela / zeinbat kiloren aldia. Ib. 146. Zazpi arrua ta erdi pisua, / ogei ta zazpi urtiak. Tx B I 169. Amar kilo pixuan galdu ditut. Lab EEguna 111. Amaseikuak, gero, pixo onekuak ixan biar dabe, ta zarata onekuak. Otx 86. 20 kilora irixten ez diran zenbat larru, beroien pixuaz. EAEg 24-11-1936, 376. Zer azta edo pisu duten metro kubikoko zur batzuek. Munita 76. Nere gorputzak pisu guzia galtzen du. Or QA 135. Emakume onek, ordea, pixua gizenetan daukana, ariurrian falta dau. Erkiag BatB 132. Urteko soldata eman diote: bere pixua diamantetan. Basarri 187. Gorputzezko izakiak pisua bezala, adimendunak naikundea edo desira dute. Vill Jaink 117. Txarriak pixu gitxitxu. BEnb NereA 48. Pisu egokia zuala [makilttoak] . Osk Kurl 74. Bere pixua larogei bat kilo izango zan. Salav 68. Pizutik ohar diteke, ere, behar bezala bazkatuak direnetz kabaleak. Gatxitegi Laborantza 155. Erlijioak bere pisu guztiarekin sendotzen ditu [dotriña batzuk] . Vill Jaink 159. Pisuak salatzen du lur aztuna. Ibiñ Virgil 87. Alakoxe enbazoa egiten zioten lantzak, adargak, ezpuelak eta zelatak, arma zaar aien pisuaz. Berron Kijote 64. Oso ederra eta pisu aundikoa [ametralladora] . Alkain 75. Ez da pixu gitxikoa M. Menéndez y Pelayoren eritxia. Onaind STeresa 120. Lasto zakuok lastotan aiña pixu baeben zorritan. Gerrika 103. Jostakina baitzen eta solasean gure pisu bertsukoa, ez gehiago. Larre ArtzainE 147. Erantzun honek, egia esan, badu bere pisua eta [...] begiratzea merezi du. MIH 75. Alderdi hoetako hizkerak badu, noski, beste edozeinek adina pisu eta balio gai horretan. MEIG I 242. Ez zirela elkarren pare bereizkuntza fonetiko guztiak, pisu eta garrantzia berdina ez zutenez gero hizlari-entzuleentzat. MEIG VI 131. Pisua dute zera horiek, argitasun horiei pisu bat eman behar zaie. MEIG IX 75.

v. tbn. He 2 Cor 4, 17. Lh Yol 47. TP Kattalin 181. Arti MaldanB 228. And AUzta 72. Pixu: ForuAB 87. Kk Ab II 77. MendaroTx 185. Anab Usauri (ed. 1986), 58. Etxabu Kontu 119. Insausti 99. Pizu: Bibl Gen 24, 22.
azpiadiera-2.1.1
Ez neri esan azken silabak azta edo pisu aundiago dula. Or Poem 519. Xuberotarren hitzak gureak ez duen pisua du puntu honetan, hitza luzeagoa da. MIH 347n. Silaba batzuk besteen ondoan duten pisu astunagoa. MEIG VI 101.
azpiadiera-2.2
2. (SP, VP , Lar, ), pixu (V-gip, G-azp, AN-gip), pizu (BN-baig) Ref.: Etxba Eib ( pixu ); Gte Erd 218 .
Carga, objeto que se carga o soporta (usos prop. y fig.). " Pisu arinak, poids légers" SP. " Pisua edo karga, peso" VP 79v. "Cargazón de cabeza, buruko bekardea, pisua " Lar. "Descargar, (c.) pisubagetu, pisua kendu " . " Pekatu orren pixua bai aztuna " Etxba Eib. " Esku batekin pixu aundiari eusten zion (G-azp, AN-gip), [...] esku batekin pizu handia atxikitzen zuen (BN-arb)" Gte Erd 218.
Gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzellent exzellentki eternal bat. "Un poids eternel de gloire" . 2 Cor 4, 17 (He pisu eternala dute egiten, TB loria baten pisu bethiereko bat; Dv ospe baten hazta ). Zelan ifinieutsen bere solbarda delikaduan, kurutze baten pisu andia. Urqz 14. Bere ganean nola artueban / pisu ain ikaragarria. Ib. 81. Beren biotzetako pisu itogarria. Lar SermAzc 52. Gorputzaren pisuba espiritubagaz jaso biar dauelako. fB Ic II 288. [Konfesadu zarianian] pisu eskerga bat bota zendubala zeure ganetik. Astar II 224. Ze astuna dan bekatuen pisua. EL2 198. Zaldi muxari [asto] aren pisua / emon deutso bizkarrera. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Sufritú-dugunei edo eremán-dugunei egunein eta beroein pizú guzia . EvAN Mt 20, 12 (SalabBN phizia, Ur (V) pisuba, Samper pizua; He, Echn karga, TB akidura, Hual peziua, Dv, Ur, Ol, Ker, IBk, BiblE neke ). Makurturik neure pekatuen pisuaren azpijan. Ur MarIl 1. Gure bekatuen pisua gañean artu zuena. Lard 33. Zeren baita suabe ene buztarria, eta arin ene pizua. Samper Mt 11, 30 (Ip, Echn karga, Ur (G) zama, Hual peziua ). Ezin zanean goitu / gaitxaren pisua / ekarri zan etxera / Abade maisua. Azc PB 279. Len baño pixu gutxigo zeramala laister antz eman zion astoak. Muj PAm 60. Bihurtzen zituen burdinak eta izigarriko pizuak altxatzen. Zub 112. Biotzean alako azta edo pisu bat, min sogor bat. Or QA 152. Nekez zoan aitzina, alde batetik haurraren gorputz gonorte-gabetuak eragozten ziolakotz eta bestaldetik edan zuen vodka guztiaren pisuak. Mde HaurB 103. Begietara pixu bat erori zaiola dirudi. NEtx Antz 81. Pixu aztun-aztuna biotzaren gañean taupadak mallutzar batek emango bai lituan. Txill Let 105. Eztagola ondo, larri be badala, bularrean pisu andiren bat ete dauan. Erkiag Arran 73. Lenengo oiñazea, naiz-ta arin xamarra izan, azta larri ta pixu astuntzat etsi oi dugu. Ib. 165. Urte juanen pixu astuna. BEnb NereA 85. Pixua noruntz, aruntza goaz / arria baiño sorrago. Gand Elorri 142. Pisu astuna bizkarrian det / irurogei ta amasei urte. And AUzta 113. Txorakerin gastatzian, / or datoz zorrak atzian. / Galdua zera pisu aundiak / azpiratutzian. Ib. 127. Betikotasun ori ain da uztarri astuna, ze askok ta askok eztute biotzik onen pisu aundia giza-bizkarretan ezartzeko. Vill Jaink 160. Galburu anpatuen pixura lastoa makurtu eztedin. Ibiñ Virgil 72. Etxeko lanen pixua [zeramaten] . NEtx LBB 55. Nolako pisu astuna zeukan / gure pekatuakaitik. Ayesta 106. Jainkoak beso-zankoak arindu baldin badizkie, ez diela buruan ere pixu astunik jarri. MIH 311. Galdu ote dira edota erdararen pisuak ito ote ditu? MEIG VII 42. Gogorra baitzen bizitza, batez ere urte hilen pisua arrastaka generamanentzat. MEIG IX 94.
azpiadiera-2.2.1
Besapea utsik eta patrikeran diru-pixua ebala. Erkiag BatB 32.
azpiadiera-2.3
3. Peso (moneda).
Talenta, zen pizu mota bat, eta hirién eta lekhuén araura anhitz moldetakorik zen, baina gehién balio zuena zen sei milla drakmatako. Decl ã 6v. Asko sari handitan / ehun phizu dirutan eta / berrehun dupha estitan. ArtPoAN 85.
azpiadiera-2.4
4. (Lcc, VP , Lar, H; ph- Dv, H), pixu (V-gip), pizu (BN-arb; H; ph- VocBN) Ref.: Etxba Eib ( pixua ); Gte Erd 258; Elexp Berg ( pixu ) .
Peso, instrumento para pesar. "Pesar en balanza, pisuan pisatu " Lcc. " Pisuaren gurutzea, fiel" VP 76v. "Peso de pesar" Lar. "Instrument pour peser, romaine" VocBN . "(Au plur.), engin de pesage" Dv. "Au pluriel, se dit de balance romaine et des autres" H. " Pixu ori ez dago ondo, guzurra diño erostallian kontra " Etxba Eib. " Pizuarekin pizatu dut (BN-arb)" Gte Erd 258.
[Ene hitzak] eztira pisatu behar munduko iujeamenduaren pisuan. SP Imit III 3, 1. [Grazia hek] pisatu behar dira pisu sainduetan. "Les peser au poids du sanctuaire" . SP Phil 508 (He 515 Santuarioko pisuan ). Pizuak xuxen iduki behartut gauzaren ez emendatzeko izpi batez ere. Ib. 359 (He 362 pisuak ). Saldu gaixtoa ontzat, pisu edo neurri falsoz. Harb (ed. 1690, ap. H (s.v. neurri ) ). Jangoikoaren naikunza da relijiotarren ta munduko guzien birtutearen nibela ta pisua. Mb IArg I 352. Zer pisuetan pisatu biardire gure arimak? Gizonen pisuetan? Ez, zergatik flakuak baitire. [...] Pisazazkizie Diabruaren pisuetan . (AN, s. XVIII). FLV 1992, 324. O Pisu justuan guzia pisatzen bagendu. Cb Eg II 83 (III 287 Jainkoaren pisuan ). Erremata eginda / darue pisura. DurPl 76. Ipintzen bada pisua nai dan alderonz erraz etzitzen dala. AA II 183. Pisadu egizuz bijak pisu baten. Astar II 192. Beeratu zan pixua egitada onak egozan alderuntz. Ur MarIl 80. Neurtzeko moldeak ere hainitz egiten du. Horrengatik ez da deus ere phisua bezain xuxenik, eta hobeena laiteke gaitzeru eta lakha guziak surat ematea. Dv Lab 64. Pizu pare bat arriñatu. HerVal 168. Ipiñ zitzala pisuaren alde batean gizon arrek bere onran egiñ zituen lan edo obrak, eta bestean, [...] pekatuak. [...] Zorionean obra onak zeuzkan pisua beeratu zan. Arr May 94s. Pillumena, ekatzu pixu ori. Ag G 85. Pisuak eta katua ekar-erazi eta katua pisatu zuen. Urruz Urz 25. Pisura orduko / lautatik bat ostu. Arrantz 26 (v. tbn. 153) Berrogetamar erralde, / zerbait gitxiago, / errotako pixutan, / morena, / pixuturik dago. Noe 80 (82 errotako pisuetan ). Atera nionian [gibela,] / pisuari jarri: / draska eraman zitun / sei kilo ta erdi. And AUzta 122 (123 pisuan jarriak ). Nekez altxatu zuten / pisuen gaiñera. Ib. 123. Atunok otzaretaratu eta ibillera azkarrez eroaten zituen pisuetara. Erkiag Arran 130. Onenbeste ekarri, orrenbeste eroan; ainbeste pixuan jarri, neurri. Erkiag BatB 149. Pixu gañean zutitu. Basarri 187. Romana lengo pisu aietan pisatu genituan, eskametatik pisuaren gantxoa sartuta. JAzpiroz 151. Pixuan antxe jarriko dabe / zuk egindako azioa. Ayesta 104. Lurraren hedadurak, jendetzaren ugariak, ekonomiak eta bestek honantza makurtzen zuten pisua. MEIG VI 52s. Pixua ongi zegoela edo gaizki zegoela eztabaidan hasi. MEIG VII 130.
v. tbn. Sor Gabon 55. Bv AsL 304. Pixu: Lizaso in Uzt Noiz 45. Olea 54. Pizu: Bordel 121.
azpiadiera-2.4.1
Merioa "almotaçen" da Landuccirentzat, pisu-neurrien kontua hartzen zuena. MEIG I 228.
azpiadiera-2.5
5. ( VP , H; ph- H), pixu (V-gip), pizu (BN-baig) Ref.: Satr VocP; Etxba Eib .
Pesa. " Pisua (pisatzekoa), pesa" VP 79v. "Poids, pièce de métal propre à déterminer le poids d'un objet que l'on pèse. Phisu hori ezta zuzenbidezkoa, arinegi duzu " H. " Librako pixua ezarrixozu " Etxba Eib.
Pisua eta balantza dira Iaunaren iulgamenduak eta sentenziak. "Pondus et statera iudicia Domini" . Ax 111 (V 74). Amorioak erabiltzen du bat bedera nahi duen lekhura, pisuak balantza erabiltzen duen bezala. Ib. 486 (V 314). Pinta eta pinterdia eta kuartilloa; eta alaber dirare pisu romanoak. Eta pisu balanzak gantxodunak eta pisu arriak dirade sei librakoa eta iru librakoa. (Cildoz, 1773) 'Son las pesas romanas. Y las pesas de gancho de la balanza y las piedras de peso' . RIEV 1932, 566. Gauza txarra, ontzat: merkea, karutzat: pisu laburra, betetzat emon dozunez. EL1 137. Egiten dabe pekatu, kana, pisu, neurri txikijaguak daukezanak, agindurik dagozanak baño, edo biar dirianak baño. Astar II 165. Gauza on bat egin izan dute phisu, neurri berak ezarri dituztenean erresuma guzikotzat. Dv Lab 57. Dendariak eta saltzalleak pisu eta neurri labur eta txikiyagaz salduerosiyak egiten dituezanean. Itz Azald 107.
azpiadiera-2.5.1
Pesa (del reloj).
Urietako erloio edo orduariak pisu astun bi dingilizka daukazala ibilten direan gizan. A BGuzur 149. [Erloju bati] xeeki begiratzen zaionean, ezta an besterik ikusten baizikan gurpiltxoak, palankak, pisuak eta baitezpadako legeak... Vill Jaink 53.
azpiadiera-2.6
6. Peso, lugar público donde se vende al por mayor.
Sulas propio eta nezesario pizu komuneko jendei eta balatzalerei eta fastaxer [...] --Nondik duas pizura? Volt 210s. --Pizua ezta idekia. --Zer orenetan idekitzen dute? Ib. 213.
sense-3
III . (Tema nudo usado como posposición, tras gen.).
azpiadiera-3.1
A causa del peso.
Gizarajuak penaren pixu / sarri eiten du negarra. Lizaso ( in Uzt Noiz 108 ).
azpisarrera-1
AZPIKO PISU.
Contrapeso.
Azpiko pixuak bida. HerVal 210.
azpisarrera-2
LO PISU v. lo.
azpisarrera-3
PISUAREN PISUZ.
Por tanto peso.
Asto makal, argal, pisuaren pisuz makurtu ta obendua. VMg 45. Iheskorra da biziro mundu honetan irabaz daitekeen izena eta ospea: [...] badirudi liburu lodiek, pixuaren pixuz edo, gehixeago balio dutela horretarako. MEIG III 68.
azpisarrera-4
PISU ASTUNEKO.
Peso pesado (en el boxeo).
Boxelaria? --Pixu astunekoa gañera. Lab SuEm 168. Mateo Españiako txapeldun izatera eldu zan pixu astunetakoetan. Etxabu Kontu 174.
azpisarrera-5
PISU BERDINKAI.
"Pilón de romana, pisagarria, pisu berdinkaia " Lar.
azpisarrera-6
PISU EGIN.
"Agravar, [...] pisu egin, astun egin " Lar.
Afekzione esteiari eta miserable hek bethiere zure espiritua langiaras eta pisu egin lezakete. SP Phil 28 (He 27 eman liozokete [...] langidura eta pisutasun bat ).
azpisarrerakoSense-6.1
"Agravar más, [...] pisuago, astunago egin " Lar. "Agravar demasiado, [...] pisuegi, astunegi egin " Ib.
azpisarrerakoSense-6.2
(Con determinante).
O Jesus ene biotzekoa: zein pizu guti eginik bizi garen oraiartio, o ikusi albaleitez emen dauden konzienziak, eta zein zikin bide dauden bearbada. SermAN 7.
azpisarrera-7
PISU IZAN.
azpisarrerakoSense-7.1
a) (Intrans. bipersonal). Pesar, resultar pesado. "Acediari, melankólios, txár, tristé, pisu izátea " Urt I 92.
Noizeraino pisu baitzaitzu pairatzea eta nahi baituzu ioan ihesi. SP Imit II 12, 11 (Mst greugarri zaizüno, Leon gogor zaitzuno ). Gizon perfeki urrikituari mundu guzia pisu zaio eta khiratz. SP Imit I 21, 4 (Mst greugarri eta kharats zaio, Leon kirets eta dorpe zaio ). Ez ziaiok Jainko huni / pisu humanitatea, / ez ziaiok Gizon huni / pisu dibinitatea. 64.
azpisarrerakoSense-7.2
b) (Trans. bipersonal). Pesar (determinando la cantidad).
Batzuei gizenak ematen diote buztanera zeinak pisu baitu hogoi eta bortz liberetaraino. Dv Dial 72 (Ip hogei eta bost liberatako büztanak dütienak ). Ororen artean pisu dutela hamar libera. Dv Lab 76. Gizon horrek eman ziotzan urhezko beharritakoak, bi siklo phisu zutenak, eta bi eskumuthurreko, hamar siklo phisu zutenak. Dv Gen 24, 22 (Ur amar siklo pisatzen zutenak, Bibl hamar zikel urre pizuko ). Tabako hosto bat gaitza, kiloa bederen pisu zuen hostoa! Barb Sup 64. Hamabi kintal pisu duena. Barb Leg 130. Bainan nola ekar Pauerat ordonantza alimale hura? Bizpahiru kintal pisu zituzken. Lf Murtuts 33.
azpisarrera-8
PISUKO.
azpisarrerakoSense-8.1
a) "(De) peso, pisukoa " Lar.
Austen danean gausa pisuko edo astunean Jaungoikoaren edo Elexearen mandamenturen bat. CatBus 33s.
azpisarrerakoSense-8.2
b) Conforme al peso.
Pixukorik badago / nai leuke jokatu, / alturarik ein gabe / iñori bajatu. EusJok II 53.
azpisarrera-9
PISU LIBREAN.
" Pixu librian, herri kiroletan --sokatira, idi-dema eta horrelakoetan--, jokalariaren pixua kontuan izan gabe, libre delarik edozein pixu izatea. Pixu librian Arientzan irixak dittuk nausi. Sokatiran Uberarrak nai dozuenian jokatukotsueu pixu-librian " Elexp Berg.
azpisarrera-10
PISUPEAN.
Bajo la carga.
Etorkizun beltz aren pixupean zapalduta zeudela. NEtx LBB 33.
azpisarrera-11
PISU-PISUA.
(Estar, etc.) muy cargado.
[Lanho itsusi bat] pozoin hetaz leher egiteko heinean hantua, pisu pisua heldu zen zelaieri buruz. Barb Sup 141.
azpisarrera-12
PISURA, PISURAT.
A peso. " Nik eztut erosten ez saltzen phisura eta neurrira baizen " H.
Saldu albaliteke pisura, / Urrearen truke / Nork erosi faltako ez luke. Izt Po 79. Egazti ori artuta ere / saldu eziñ leike pisura. Noe 19. --Adixkidea, harritua nago nola ezkondu zaren zu neskatxa horrekin. Uste nuen begi hobea zinuela [...]. --Ez dut begirat hartu... bainan pisurat. Zerb Artho 381 (hablando de una rica heredera).
azpisarrera-13
PISUXEAGO.
Algo más pesado.
Zikiroki kreatura / aurkitu zuen hark zela / aphurbat pisuxeago / denborako gasna baiño. Gy 236.
azpisarrera-14
PISU-XILINTXA.
Plomada (?).
Iringiteko arka eginen da asent harriz, eta oina hasiko da pisu xilinxen ondotik. (1741). SenperEus 29.
azpisarrera-15
PISUZKO.
Pesado, de buen peso.
--Ni naiz hemen kontatzen eta pizatzen dodela diru haur. --Una eta pisoskoa da. Volt 227s.
azpisarrerakoSense-15.1
Pesado, grave.
Pekatu mortala [da], Jauna, pisuzkoa bada penitenziya ori. CatLlo 67. Eurak gaitik austen danian Jangoikoaren edo Elexiaren mandamenturen bat gauza pisuzkoan. Ib. 78.
pisu
<< pipet 0 / 0 plantatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper