OEH - Bilaketa

124 emaitza tabako bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
bederen.
sense-1
1. (L, B, BN, S; SP, Urt I 501, Ht VocGr, Lecl, VocBN , Dv, H), bedere (L, B; SP, Lar, (AN), Dv, H (G, L, BN); bedee L-sar), bedade, berere (BN-baig, Sal, S, R; Gèze (s.v. aments ), H (AN, BN)), bereren (AN, BN), berein (BN-baig), beden, bereden Ref.: A ( bedere, berein, berere ); A Morf 404, 693; Lrq (/beée/); Iz R 393 ( beinbereré ); Izeta BHizt2 .
Por lo menos, siquiera, cuando menos, aunque sólo sea. " Bedere, bederen, ezperen, à tout le moins" SP. "(A lo) menos, cuando viene con el si o con otro determinante" Lar, . "Au moins, à moins" Lecl. " Bedere ou bederen, au moins, du moins" Dv. "1. au moins, du moins. Syn. badaere (G, AN), edola ere, edolarik (V). 2. pour le moins. Syn. gutienaz, gutienaz ere " H. " Enauk ostalera, buxera bedee banauk (L-sar), no soy hostelero, pero por lo menos carnicero ya lo soy" A Morf 404. Cf. Lar: "(Por) si acaso [...] baldin ere [...] baldin bedere" y Añ: "(Por) si acaso [...] (AN) baldin bedere"; "Por si acaso: (c. ) baldin, bada bere; (G, AN) bedera, badere", donde parece ser forma contracta, no lexicalizada, de bada ere. v. bederik, bederenik, behintzat. Tr. Pertenece sobre todo a las tradiciones septentrional y alto-navarra; fuera de ellas sólo se encuentra antes del s. XX en Iztueta y Lardizabal; desde entonces se documenta abundantemente al Sur (Azkue, Orixe, Lizardi, etc.), siempre en la forma bederen; no se encuentra nunca en vizcaíno. Las primeras documentaciones pertenecen a berere en Etchepare y, junto con bereren, Leiçarraga; posteriormente berere se encuentra en textos suletinos (tbn. en Oihenart; Eguiateguy emplea bederen ), mixanos, aezcoanos, salacencos y en el alto-navarro meridional; bereren en el catecismo de Laneufville (junto con berere ), la ed. de 1846 del Urteco de Lizarraga (quien emplea en realidad berere ) y Mirande. El catecismo roncalés emplea bedrere, tal vez indicando un sonido intermedio: Azkue da berere como roncalés en su dicc. La forma más utilizada es bederen; bedere aparece en Materre, Axular y Elizamburu, y, junto con bederen, en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau, CatLav, Etcheberri de Sara, Goyhetche, Duvoisin y Zalduby; hay tbn. bedere en Iztueta (junto con bereren ), Lardizabal y textos baztaneses y alto-navarros (catecismos de Ulzama, Añibarro y Legaz, y Tapia Perurena e Irigaray). Hallamos además bedade en CatUt, beden en unos versos de Valcarlos de 1954 (LuzKant 103) y bereden en otros de la misma localidad (Balad 119).Beren, que aparece una sóla vez en Inchauspe (Dial 35) podría tratarse de errata por berere. En DFrec hay 100 ejs. de bederen, 24 de ellos septentrionales, y 2 de bedere . Los autores más antiguos (Etchepare, Leiçarraga, Axular etc.) colocan bederen detrás del sintagma al que acompaña; puede ir incluso entre el verbo principal y el aux. Desde Pouvreau, Gasteluçar y Etcheberri de Sara se encuentra a veces en cabeza de frase; al menos desde Chourio, tbn. delante de dicho sintagma, colocación que se hace tanto o más frecuente que la posposición. En general, el Sur mantiene la colocación antigua, aunque no faltan ejs. en cabeza de frase. Cf. A Morf 710: "Son también concesivos: [...] 2.º los vocablos bedere (L), bederen (AN, BN, L, S), bederik (G, L) 'siquiera, a lo menos' (que parecen flexiones de bada ere 'aun si es, aunque sea')".
Hoben uste duienori [amoreori] anhitzetan traidore; / hobena date gaitzenik, arimaren berere. E 87. Merezi onez arintasunez akusa ahal neinde, baldin neure ausartgoa hunez zerbait exkusa bereren eman ezpaneza. Dedic * 5r. O baldin hik berere ezagutu ukhan bahitu eure iornata hunetan berere, eure bakearen gauzák! Lc 19, 42. Ez aiz Iainkoaren berere beldur, ikhusirik ezen kondemnazione berean aizela? Ib. 23,40. Baldin bertzerik ezin badagit, eskerrak bedere emanen derauzkitzut neure ahal guztiaz. Mat 241. O miserablea, dio, hill bedere banendi! / Eta onez gabeturik gaitz ez baneza senti. EZ Man II 111s. Ezin ardiatsiren du nihoiz errepausurik / apurtxo batez bedere penen ahantztekorik. Ib. 99. Ez naiz bada gozatuko munduko onez bederen, / lur planoaren gañean bizi nintzela ezperen. Ib. 97. Eta halatan erraiten du: Saltem semel in anno. Urthean behin bedere. Bedere erraiten du: aditzera emaiteagatik, nahi lukeiela gehiagotan ere egin bagindezi. Ax 534 (V 343). Deus gelditzen bazaika ere, bil ondoak, hondarrak, zahartzekoak gelditzen zaitza. Eta gaixtoeneko kontuan, aillekitza hek ere, edo hek bedere geldi. Ib. 173 (V 116). Eta halatan agian, ahalketurik bedere, geure eginbidearen egitera eta trabaillatzera, ernatuko eta erdutuko garela. Ib. 35 (V 21). Zeren bertze munduko parabisua eztugu oraiño ikhusten bedere, eta ez gozatzen. Baiña mundu hunetakoa, [...] noizik behin, bekhaturik gabe gaudenean bedere, ikhusten, dastatzen eta frogatzen dugu. Ib. 453 (V 295). [Infernuan] direnek obratu ezpazuten ere zenbait desira on bedere izan zuten. Ib. 49 (V 32). Beraz badakigu eztela anarteraiño izanen, bitartean igurikiko zaikula, edo behintzat erraiten eta egiten bedere badugu, baikiniaki bezala. Ib. 66 (V 43). Niri bai baten erraitera / etzenthozke ehoiz ere? / Orai, zure minez hiltzera / nohela ikusiz berere? O Po 2s. Et' uztazu / gutiziazu / nizan horri berere / amerstera, / pot-gitera / dudan zuri botere. Ib. 8. Hemen bedere badute batzutan doloreek bere aldia. SP Imit I 24, 4. Iainkoaren amudioak gibelatzen ezpazaitu oraino gaizki egitetik, Ifernuko penen beldurrak bedere athera zaitzaten bekhatuetarik. Ib. 24,7. Berehala laster egiten dute aitaren edo amaren besoetara, edo bederen oiu egiten diote hel dakiela. SP Phil 449. Egiten dut nigar bihotzez berere. Tt Onsa 45. Zathikatu diozue / Jaun onari gorphutza. / Bederen baziñarotate / zathitzen niri bihotza! 82. Nola paga othe dezaket / Jesusen present handia? / Bederen ematen darotzut / zer ere bainaiz gustia. Ib. 117.
( s. XVIII) Hainbertze mendez mende eta arrokapean gorderik eta ehortzirik bezala egon dena, orai bedere ilkhi zaitea kanpainara jendartera. ES 87. Ene eginbidearen parte baten bedere satifatzeko. Ib. 123. Zeren iduritzen baitzait aski egin dudala, bederen ondokoei perfezinorateko bidearen erakustea. Ib. 200. Instant guziez zure barrenean eziñ sar bazaitezke, sar zaite bederen denboratik denborara, eta gutienean egunean behiñ. Ch I 19, 4. Nahi du izan ezagutua eta zerbait egin, bederen, laudorioak eta estimua erakhar diozoketenik. Ch III 54, 17. Eziñ bazaozke [pena] hek sentitu gabe, bederen etzaitezela khexa. Ib. 57,2. Noizean behin bedere erran dezogun. CatLav 71 (V 43). Izanen dute artha berek hura jakiteko osoki eta gogoz ikhasteko bederen explikatu behar duten lekzionea. Ib. A, 5r (V 6). Bigarrena, urtean bein berere konfesatzea. El 9. Deseiatzen dugu zerbait berere erremediatzea ainberze kalte. OrrioD 80. Ahal bada guziak edo bederen ahalik gehiena eta luzena erabilltzea. He Gudu 115. Ez da bat uste ez duenik bizi bederen biharamuneraino. Lg II 187. Egortzen du bere seme bakharra etziotelakoan hari bederen gaixkirik eginen, eta haren beldur izanen zirelakoan. Ib. 232. Ezen guziek behatzen zioten Jesusi, bederen profetarik handienari bezala. Ib. 175. Munduari konseillu galdeiten badiozu, ez duzu obedituko; edo bederen ez duzu egiñen erdizka baizen. Mih 90. Urtean bein bedade edo lenago nezesidaderik <-rec> barinbedu konfesatzea. CatUt 8. Heure Kreatzalia rezebitüren dük bazkoz berere ümilgi. CatLan 14. Obligatiak direa, ahal düten bezala bereren, barur egitera? Ib. 104. Guk ere ispiritian berere erabil ditzagun hark guretako sofritu tienak. AR 155. Erratzen eztitien gauzak beltzatzen berere baititu. Ib. 362. Bainan permeti diezadazu bil detzadan bederen erortzen diren papurrak. Brtc 33. Hoben handitan erori dela; bainan bederen ez ditu ukhatu eta arnegatu Aita, Semea eta Izpiritu Saindua. Ib. 269. Ingoiti etxea duzu, / hotx, emazu gere, / ene amurekati, otoi, / aldi huntan berere. AstLas 18. Oraiko aldi huntan hasten dute errota gorphutza, hirur ehun urhats bederen hurbillago gure errotari. (BN, 1792). RIEV 1934, 689.

( s. XIX) Urtean bein bedere konfesatzea. CatAN 40. Ezaunzázu yá orái berére ta ikusázu, gaixto ta galgárri déla. LE Ong 25v. Alde guzietáik gaude inguraturík Jangoikoaren ongi-egínes guk ezin pága ta ezin konta-ála: baña ón dá oroitzea berére. Ib. 34r. [Gogoeta] hekien gudukatzeko ta ithotzeko behar zen artha ez ekharriz bederen. Dh 134. Hanbat gurikeria bere buruari emanak, bederen ageriki bekhatu etzirenetarik. Ib. 128. Ezin goza dezakenazkero, hil eta suntsitu bederen nahi luke. Ib. 159. Kongreganistek erranen dute, bat berak, bederen, bere bakhartasunean arrosarioa arima goanaren fagoretan. JesBih 417. Ez baduzu on aurkhitzen ene doloreen eztitzea, bederen emenda zazu ene pazientzia. Ib. 452. Bederen, baldin hil baino lehen, ikhus ahal baneza otsokume hura bildotserat khanbiatua. MarIl 98. Senda egidazu, arren, / len baño len, guztia ezpada, / erdia bereren. Izt Po 113. Mariana, Mayans, Armesto, Osorio, Nicolas Antonio [...]. Guztiak aomen andikoak; bañan Euskara azaletik bedere ezagutzen zebanik, ez bat bakarra ere. Izt C 8s. Eskatzen zuela epea, [...] biar arterañoko epea bereren. LE Urt 91. Segurez gauza ikhusia / zela gerlako untzia, / eta bedere fragata. Gy 208. Medisenter gostarazi behar litzaiokete, / larrua khenduz ezpada, bertze moldez bedere. Ib. 77. Hauk ere badukete bere meritua: bedere nik badakit bazutela bere nekhea eta ez xumea. Ib. XII. Ezin erabakiz zeudela, aitari esan zioten keñuz bedere adierazo zezala zer izen ematea nai zuen. Lard 365. Lenengo eroriko onetatik nolabait, nekez bedere, jaikita. Ib. 457. Oi zure amodioak noizbait bedere iraungi eta desegin banindeza! Dv LEd 115 (Cb Eg II 60 azkenik ). Baldin zure itxura baizen ikus ahal ez badezaket mundu hunetan, bedere esperantza dut, egun batez zaren bezala ikusiren zaitudala. Ib. 18. Obraz ezin dezakezuna, bederen xedeaz egizu. Ib. 241. Haren dizipulek ikusi zuten etzuketela iraupenik, nausitasun ezin enganatuzko baten itxura bederen gabe. Hb Egia 114. Ez da nihon ikusi holako gerthamenik; bederen nik ez dakit non izan den, eta zuek? Ib. 143. Haritzari azala sei hilabethe bederen aintzinetik khenduko diozu. Dv Lab 375. Urtean bein berere kobesatzea. CatAe 46 (CatSal 47 berere, CatR 47 bedrere [sic]). Zertan dago Konzenziaren xahütarzüna? --Bekhatü murtalik berere gabe izatian. CatS 76. Nere buruarekin egon nintzela gizon horrek othe zuen bedere martilu-kolpe bat nonbait. Elzb PAd 5. Bethitik ez bada, aspaldiko mendetan bedere. Ib. 72. Ez litekela behar erreboteko plazarik, zolako buruan bedere bortz metra gorako pareta bat gabekorik. Zby RIEV 1908, 86. Lege da pilota partida bat bedere jokha dadin herriko pilotari hoberenen artean. Ib. 83s. Erreferariak behar du erne egon, eta azkar bezein zalhu izan, pilotaren bederen paso-marraz harat igortzeko. Ib. 88. Ez bahaiz, Eskualduna, / lehen bezein handi, / aphaldu gabe xutik / bederen egoadi. Ib. 1909,398 (tbn. en Or Eus 201). Eta zergatik eztu, bederen aldi huntan, aberatsek bezala eginen? Jnn SBi 41. Uste zuen han bederen izanen zuela bakea. Ib. 127. O Maria, egizü hürrüntik berere zuri jarraiki gitian. Ip Hil 192. Bizirik eskas egin badauku, goza dezagun bederen hilik! HU Aurp 106. --Hola eta hola gabiltza, min batetarik sendatu jaun adineko bat ikusi nahiz. --Zuen zerbitzuko. --Zu zira bederen? --Bai, ni eta bera. Ib. 182. Guti edo anitz, orok hitzeman bederen diote, Floquet framazon zenaren ohoratzeko zerbeiten emaitea. Ib. 172. Muthil gazteak plazara dohazila eta pilota-partida eder bat egin, laxoan, errebotean edo bederen plekan. Arb Igand 141s.

( s. XX) Kofesatu behar dire bederen bekhatu mortal guziak. CatJauf 123. Gorphutz Saindua errezibi zazu Phazkoz bederen humilki. Ib. 87. Urtian beiñ bedere konfesatzia. CatUlz 33. Jakin dezan gatik guk bederen, haren ahaideek, zenbat urrikari ginduen eta maite. JE Bur 186. Irakurzale hanitz baduke horrela Dibarrartek ttipietan, bierartekoetan, eta bertze hainbertze bederen adixkide. Ib. 145. Bertzeer aiher da, edo bederen ez ikusiarena egiten deie. Ib. 55. Nere etxea, bederen, beti da Etxeberri. Sacramento orretan arkitu ezetz beti berri dan etxerik! A Ardi 12. Jauna Ostian artu ezin dezunean gogoz bederen ar zazu. ArgiDL 81. Hoakit bixtatik, hi bederen, hire kokotz, eskalapoina idurikoarekin! Barb Sup 26. Jainkoaren beldurrez bederen, nere maitez ez balinbada. Ib. 99. Ikusiko bederen ez gaituzte horrela. Zerbait da hori ere. Ib. 55. Adixkide batek ekartzen dio, eta ixilka saltzen, 25 liberetan, tabako hosto bat gaitza, kiloa bederen pisu zuen hostoa. Ib. 64. Herrian segur etxerik ez da / xutik oraino gelditu, / nundik ez denik haur bat bederen / Amerikano jalgitu! Ox 148. Ur handira jautsi zen, etzela hil gogo / bederen edan gabe duphatra bat trago. Ib. 130. Barrua askatzeko bederen zerbait esan bear, eta bere garbitasunak ematen asten zaio. Mok 18. Ire gonaren magala bederen utzadan, musukatzeko. Or Mi 55. Gisa batera nafartar nagusienak erronkariarrak ezpaditugu, bedere beste nafarrenganik non nai eta erraz berexten dira. FIr 177. Gora dira [etxe] gehienak, hiruna estaiekin bederen. JE Ber 53. Debruak ereman baleza bederen! Barb Leg 127. Ez ote, bederen, / loreño bat âztu / zure sabelean; / aita dadin poztu / bere negarrean? Ldi BB 76. Bederen, Aljebra-irakasle bat izan balitz, ziri-olerki edo epigrama diralako oien bidez esate'aal genizkan bereak eta bost. Ldi IL 27. Apostoluak iraun zuten bere ondoan, aiek bederen zintzo izan zitzaizkion Jesusi. Ir YKBiz 222n. Nun zare, oi! nun zare? / Ager berritz ere... / Lurpea, zeru-gaina edo itsasoa, / bederen sala-zue nun duen gogoa. Iratz 139. Bainan errege handi bat zela ezin ukatua da halere. Gerlari handi bat bederen! Zerb IxtS 60. Ixilka bederen handik [putzutik] Josepen atheratzeko xedea zuen Rubenek, gero etxerat igortzeko. Ib. 25. Errazu, Maiana, Errekanbordako ezteietarat bazoazi bederen? Lf Murtuts 52. Berakin, bizi dala bederen, iñoiz-ez-iñoiz, ez aiz ezkonduko. Zait Sof 182. Bederen, emakumeok tabernetan sartzerik bagenu <-ga->! Etxde JJ 202. Aita bederen biguinduko al da, semea ainbeste denboran ikusi gabe! Ib. 64. Ageri du zerbait atsegin hartzen duela bere auzoen tarrapatez eta egin ahalez. "Erre balite bederen", dio bet-betan irri goxo batekin. JEtchep 49. Ondo gotorra, lodi eta gora, bi metra inguru baditu bederen. Ib. 47. Adimendun izakiak baldin bagera, izan gaitezen aintzat artuak, bederen. Vill Jaink 91. Dugulakoaz eta dugunaz bederen, segur behar ginikek. Larz Iru 110. Ez duzia zerbait iduripen zertako Antonek egin duen krima hori? Ez zena bederen diru beharretan ezkontzeko? Larz Senper 78. Oi ura mintzo! Balinba / pits bat bederen zentzumenera / baletorkit [...]! Gazt MusIx 91. Nahiago zuen, gero, mariñelekin egon, jan eta lo egin. Ahal zelarik bederen! Ardoy SFran 153s. Bainan ez paperik ez dirurik etzen sekulan ageri [...]. Jinen ziren azkenean, paperak bederen, behar ziren ezko eta zigilu guziekin, bainan berantegi. Ib. 90s. Bederen bakean zohan. Ib. 52. Aski zentzu bazuen jakiteko bederen beste bide bati lotu behar zela. Ib. 81. Hasarretuak edo bederen harrituak utzi zituen oro. Ib. 227. Entseatu naiz heienaren erabiltzerat [...]. Irakurlerik gehiena hangoa izanen dutala jakinik, hoinbertze bederen zor nioten. Xa Odol 69. Tiroak hiltzen baitu hatzemanez geroz, / bederen zaurituko gaitu aldi oroz. Ib. 136. Atsalditxo bat nai nuke lasai-antzean itzegin aal izateko, [...] zeiñen oker zauden adierazteko aiña bederen. Berron Kijote 166. Hitza hitz omen da, ordea, edo hitzak hitz behar omen luke izan bedere. MEIG V 113. Guztiori bateratua balego, bederen! MIH 366. Nik bederen, zorigaiztoan, neskatxa horren adina urruti baino urrutiago utzia dut. Ib. 379. Eliz-ezkilak ere, haren hileta-hotsa bederen eman behar zutenak, isilik daude. Ib. 25.

v. tbn. Egiat 206. Iraultza 20. Monho 122. AstLas 39. CatLuz 20. Jaur 175. Gy 301. Balad 233. Laph 43. Elsb Fram 127. Lap IX (V 3). LuzKant 137. StPierre 37. Zub 122. Etcham 184. Mde Pr 213. Mattin 53. Lasa Poem 113. Ataño TxanKan 39. Larre ArtzainE 204. Bedere: CatB 49. Legaz 31. TP Kattalin 184. Berere: UNLilia 8.
sense-2
2. "Especialmente [...] gitxienez, (AN) badere, bedere " . "En particular, particularmente, (V) batezbere [...] (AN) bedere " Ib. v. badere.
Bena jakitia hun da, berere hazienda eritzen deneko. "Surtout" . Ip Dial 70 (It, Ur batez (b)ere, Dv bereziki ).
sense-3
3. (Con valor concesivo).v. bederik (2).
Berantegi bederen zuten deskubritu, / bertzenaz nahi zuien [Robespiarrek] Frantzia oro galdu. Iraultza 111. Ez esan oiekin, ez lengo egin-alakin iritsi zuen Jesusi pakean uztea, eta beste bide bat gogoratu zitzaion [Pilatosi], alperrik bedere. Lard 453. Ni ere, gutxi bederen, zerbait naiz ikasia. "Aunque poco" . Or Poem 540. Berandu bederen begiratu zidan erbail oni; bizarra iñoiz baiño urdiñago mozten nun garaian. Ibiñ Virgil 32. Hemen bainabil, linguistikan agertzen diren bide berriez, urrutitik eta berandu bederen, jabetu nahian. MIH 399.
azpisarrera-1
BEDEREN-BEDEREN .
(Delante del sintagma al que acompaña). Al menos.
Bekhatutik, bederen-bederen bekhatu mortaletik beiratzen bagare, Jainkoaren adiskide ta ume gare. Dh 183. Bederen-bederen gogotik gal ahal balizake Jainko haren orhoitzapena ta gutizia! Ib. 158. Bederen-bederen eztezatela ahantz guretzat othoitz egitia. Prop 1897, 224. Botere guziak balauzke eskuetan, jainko litakelakotz edo bederen-bederen jainko-gai. Lf ( in Zait Plat XVI ).
bederen
<< banana 0 / 0 behar >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper