OEH - Bilaketa

124 emaitza tabako bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
egin.
tradizioa
Tr. Aunque encontramos ejs. de ein ya desde Betolaza y Micoleta, esta forma es frecuente sobre todo al Sur (más en textos vizcaínos), en el s. XX, y en bersolaris o diálogos populares. Al Norte aparece generalmente en autores bajo-navarros. Para ein con una función diferente a la de egin, v. infra (7).
In, aparte de algún ej. aislado en VJ (12), aparece en textos alto-navarros y bajo-navarros, y en bersolaris del s. XX; es usado, p.ej., por F. Elizalde (52) y Lizarraga de Elcano (v. LE-Ir, LE Ong voc.), en ambos con menor frecuencia que egin, pero no por Beriayn. Hallamos además hin en algunos textos de Valcarlos (LuzKant 48, 70. Egindu, siempre como participio, lo encontramos en Zavala (Fab RIEV 1907, 534), Beovide (AsL 193) y algunos bersolaris guipuzcoanos; hay además un ej. de egintu en UNLilia 17. En DFrec hay 9.907 ejs. de egin y uno de ein.
Las formas sintéticas de conjugación están casi totalmente restringidas, en la tradición de todos los dialectos, a usos no indicativos --subjuntivo, imperativo, potencial, condicional--; p.ej.: zerere baitagizue, gogotik egizue (Lç Col 3, 23), dagiogun othoitz (EZ Eliç 213), nik zer dagiket (Gç 163), agintzen digu Jainkoak ez dagigula juramenturik (Ub 173), penitenziya geiyago balegi bere (CatLlo 65), Agi gai adirazteko "habilítate para expresar" (Ldi BB 140), etc. En textos antiguos (hasta mediados del s. XVII) aparecen también en el tiempo verbal que Lafon (Syst I 34) asimiló al aoristo, p. ej. : egian Jaunak baroa 'el Señor que lo hizo se lo lleva' (LHaro 4), othoitze bat banegion larradala egia (E 215), laster zegian monumentera "courut" (Lç Lc 24, 12), ez egian besterik (Lazarraga A29 1200v), eliza zegienak, aldarea (RIs 30), goizegi bereaz zeginak emaitza (O Pr 238), zerren bai negian pekatu (Cap 20).
Fuera de los usos citados, hay algunos ejs. en modo indicativo, siempre con sufijos de subordinación: batak dagiana bestek igini (RS 418), zaran bat dagianak bi dai (Ib. 34), pelikanoak amorioz / umeak dagianean (Lazarraga A16 1184v), gure bihotzak laster dagienean kreaturetara, hara doa khexarekin (SP Phil 525).
Es empleado como auxiliar de modos no indicativos en autores occidentales (en Lazarraga, vizcaínos y algunos guipuzcoanos): ondasun oek galdu badagit (Lazarraga 1196r), arren, emon degidala (Ib. B30 1204v), bere etsean artu legian (Cap 118), nai izandu ez zeban aitarik izan zegian lurrean [...] baizikan Ama bakarrik (OA 26), Jaungoikua serbidu ezin legi (fB Ic I 4), etc.; es tbn. auxiliar de futuro en RS: enzun eztaizu gextorik "no oiréis (18) y Lazarraga: esan egidazu, zegati utra borondate onez egin daidit (A 1151v).
También aparece como aux. en aoristo: eranzun egion manera onetan (Lazarraga A 1143r), ekusi egianean Domingo Hegiko (EgiaK 88), memoria [...] trapuikuzleak eroan egizanena (Mic 14v), zelan Kristok eriotzea artu egian (Cap 150). Con valor gnómico, tbn. en aoristo, hay tbn. algunos ejs. no occidentales: illak agin zegian (RIs 50), io zegin ifernua (O Pr 462).
En autores del s. XX, generalmente meridionales, aparecen formas sintéticas usadas en indicativo sin restricción: así, p.ej., an dagi durundi (A Ardi 144),agur dagiskat ('me despido de ti' GMant Goi 109), lan-dagije (Laux BBa 12), askotan dagit au (Or Aitork 297).
Para formas de potencial y futuro del tipo dai, nai, o daidi(ke), v. Lfn Syst I 100ss.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; SP, Mic 7, Urt I 1, Ht VocGr, VP 25v, Lar, Añ, Lecl, VocBN , Gèze, Dv, H), ein (V-gip), in (V-arr-ger, G-azp, AN, B, BN-mix), egindu (Añ s.v. aligerar ), egintu Ref.: A (egin, in); Bon-Ond 157; Lrq; Etxba Eib; Iz Ulz (in); Holmer ApuntV; Gte Erd 309; ZestErret ( in ) .
Hacer, construir, fabricar; hacer (un objeto no material); realizar (una acción, un acto); causar, producir; actuar, estar activo; preparar (una comida). Sg. VocCB (de donde lo toma Dv), egindu significa "hacer hacer [...]; verbo sinónimo de agindu". Cf. Etxabu Ond: "...Ein dau. Este ein dau equivale a '¡Vaya lo que ha hecho!'. Erropi ein dau berak. Aretxek ein dau biarleku". Tr. General en todas las épocas y dialectos.
Egin behar duzu ene nahia. E 207. Ezen hark egin zuen plagá guzizko handiá izan da. Apoc 16, 21. Saldu neike gorgerea, / aregaz ezer al banegi. Lazarraga A19, 1190r. Ez dagiala / bide ez daben gauzarik. Ib. A28, 1203r. Aita-amaak likeoela / berebiziko afrontua. Ib. A21, 1193v. Jandone Periak / ez egian besterik: / sartu egian / gabineta exilik. Ib. B291200v. Zaran bat dagianak bi dai. "Quien hiciere un cesto hará dos" . RS 34. Egin bidi ala [= 'amén'] . AveMG 162. Imajina hek zurez edo harriz eginak direla. Mat 104. Eliza zegienak aldarea, aldarea zegienak abadea. RIs 30. Egin zituen pausu guziak. Ber Trat 73r. Soiñu handi bat egin zen / supituki airean. EZ Noel 118. Alferrari erran behar zaika, dagiela, eta nagiari, higi dadilla. Ax 49 (V 32). Ezin gehiago daidizunean. Ib. 210 (V 141). Egin begi Kurutze Santearen señalea. Cap 126. Egin zaion herdoillaren khentzeko. SP Phil 502. Eta hori egin zian Andre dana Mariaren hitzak. Bp II 94. Egin daikeana berak nai deban guzia. OA 22s. Jainkoak mundua ez deusetarik egin zuenetik. ES 383. Amatxok gero egingo deutsa / Aia semetxoari. Acto 469. Ürgaitz ezazü eginen dütian gaiza orotan. Mst 196. Ezin dagike biziaren lan txikienik ere. Mb IArg I 171. Egin zuen sarraski handi bat. Lg I 228. Egizu beraz guziak maita detzadan. Brtc 207. Milagro asko eginaz. Ub 31. Oen konfesioak izan dira gaizki egiñak. Mg CC 171. Aisa inendúgu langáu. LE Ong 25r. Badaidiket nik ere bertze hanbatek egin izan dutena. Dh 85. Mesederen bat egiten badeusku. Astar II 13. Bazkari bakar bat egiten dala. CatLlo 50. Gasturik ezin eginen du. JesBih 422. Gorputza egin zuen / lur puska batekin. It Fab 215. Aita eternoarekin bere itzaldia egiteko. Lard 441. Nere bizian nik zer egin dut? haragia zerbitzatu! Dv LEd 159. Bardin egin biar leuke ganaduen jaubiak. Ur Dial 66. Urtian ume bat egiten du. Sor Bar 105. Betroiaren tratua / genduen egiñ. Xe 295. Etsaiak gerra gogorra egin zion. Bv AsL 182. Maria Birjinaren laidorioak goraki egin zütian. Ip Hil 94. Erlisioneari Frantzian kalterik handiena egiten diotenak. HU Zez 196. Egizue eri horren ohea. Arb Igand 186. Bere baiemonagaz eginiko lege txarren [...] errudun. Itz Azald 54. Zinu bat eginez. A Ardi 97. Bainan oihalik ez loturen egiteko. StPierre 23. Gauza onik egin ba-dautzut be. Altuna 106. Aian egindakoaren txeetasunak. Or SCruz 66. Bakarrik bizitzeko / amak egin niñun. Tx B II 235. Ez gero holakorik egin niri! Barb Leg 129. Igitaiaz egina izan dela lana, ez segaz. JE Ber 18. Oparijen bat egingo dautsana. Otx 173. Bertze liburu frangoren egiteko. Zerb Azk 70. Edergarriak, neronek egiñak dira. Anab Aprika 104. Kontua da, egin bear dana egitea, eta ez barriketan jardutea. Erkiag BatB 15. Nik erabili gogoeta berak eginen dituk. Larz Iru 56. Saint-Cyranen irudia egin baleu Lezoko pintoreak. Alzola Atalak 85. Elizakoa eginda gero, Aiuntamentukoa egin bear izan genduan. NEtx LBB 46. Baionan egin zen biltzarraren erabakiak. MIH 97.
azpiadiera-1.1.1
(Lar, , H) .
(Impersonal, refiriéndose a fenómenos atmosféricos). "Granizar, txingorra, abazuza egin " Lar. Cf. 1 ari, erauntsi. Tr. Documentado desde Leiçarraga, hallamos ejs. prácticamente en todas las épocas y dialectos. Los sustantivos que tbn. pueden ser usados como adjetivos (como bero, hotz, etc.), aparecen sin determinantes, excepto cuando van acompañados de adjetivos; con euri, elur, etc., la tendencia general es al uso con determinante, aunque en los textos más antiguos (q.v.) tbn. encontramos ejs. sin éste.
Suz eta sufrez uri egin zezan zerutik. Lc 17, 29 (He, Oteiza erori, TB uritu, Dv y Leon jautsi, Or jetxi). Erraiten duzue ezen bero eginen duela. Ib. 12,55 (He, TB, Oteiza bero egin, HeH y Leon berotu, Dv y Ol bero izan). Goiz gorri, euri daidi. RIs 41. (RG B 48 gox gorrik euri daidi, Aq p. 62 euri dagi) Uria egiten du. Volt 167. Euria badagi bere. Mic 12v. Bero andi bat egiten zuen egun batez. Mb IArg I 383. Otz egiten badu. AA II 74. Elhurra egin izan balu bezala. Dv Dial 113 (Ip elhur egin, It elurra egin, Ur edurra egin). Euria egindakoan. Izt C 88. Euria egin zuen. Lard 385. Bero egiten baitzuen. Hb Egia 31. Hotz handirik eta bero handirik egiten eztian ber. Ip Dial 41 (tbn. egiten It, Ur y Dv). Otzik egiten etzuen egunetan. Arr GB 51. Otz gogorra egiten zuelarik. Goñi 52. Otz egiten dionaz. Mdg 148. Epel egiten du tenor hartan. JE Bur 37. Ezpaitzun aski otz egiten. Etxde JJ 25. Gaitzeko euriak egiten ditu bultaka. JEtchep 86. Elurre eginen du. Izeta DirG 59. Bart euria egin dau. Erkiag BatB 115. Bero aundiak egingo dituenean. Ibiñ Virgil 73. Sargori egingo du. IBk Lc 12, 55. San Simon egunean, Urriak 28-an, elurra egin zigun. BBarand 134.
azpiadiera-1.1.1.1
Sua eta sufrea egin zuen zerutik.IBe Lc 17, 29.
azpiadiera-1.1.2
(Con inesivo o, menos frec., -ka). Jugar (a), practicar un juego o deporte. "(Jugar al) bocho, potxiluan, potxiluka, txintxilan egin" Añ. "Auzoko etxeko-andrak kartetan eitteko jartzen ziran ataiko atian, beiñ arrasa ezkero" Etxba Eib s.v. kartetan. "Bittarte guztietan, pelotan eitten eban" Ib. s.v. pelotan eiñ. "Pelotan egin degu (G-azp)" Gte Erd 183. "Jokoan egin nahi al duzue (= kartetan) (V-gip, G-goi-azp, B, BN-arb)" Ib. 183.
Gura badozu, musean egingo dogu. Zam Man 57. Futbolean egingo diagu. Arti Ipuin 28. An egon giñan, ganbarako belar pillan jokuan egiñez. BBarand 134.
azpiadiera-1.1.3
(Con dativo, en oraciones interrogativas). Qué le voy a hacer, qué le vamos a hacer.
Euskaldun basetxetarra ezkondu zan Gaztelerrian ta gaztelarren taiuan. Zer egingo zaio! Ag G 126s. Zer egingo yako!... Txarragorik be ikusi leike ta! Kk Ab I 66. Zer egingo dautsok ba? Gibelak euki biar ixaten dozak errimiak basterrera urteteko. Ib. 17. Zer egingo zaio, bada. Lab SuEm 203.
azpiadiera-1.1.4
(Part. en función de adj., con sust. como gizon, andre, pertsona, etc.). Adulto. " Persona egin bat, une personne d'âge" H.
Gizon eginak ikusteaz khexatzen eta bere gogoaren sartzen hain guti merezi duten fitsetan. SP Phil 86 (He 87 gizon egiñak). Gizon egiña edo andia bada bekatari moldakaitz zuzendu beharra. Mb IArg I 119. Gizon egin bat, lau errengloi Euskeraz ezin irakurririk. Cb EBO 16. Etxeguren, gizon egiña da. Ldi IL 40. Gizon egiñakin asitzia beldurtzen nintzan. ABar Goi 28. Gizaseme edo emakume egiñen artetik aldenduko bagenitu [aurrak] . EAEg 7-11-1936, 239. Gizon egiñari zegokionez. TAg Uzt 187. Gizonezkoak, umeak eta andra egiñak. Erkiag BatB 16. Ni oraino arrunt gaztea nintzan, bainan ez nezakeen halare egitate hori hala utz, izana gatik ere hura gizon egina. Etchebarne 71.
azpiadiera-1.1.5
(Part. en función de adj.). (Cosa, etc.) creada.
Zegaiti gauza eginik ezta / munduan sekretokorik. Lazarraga A23, 1195r. Gauz-eginen lothguneak ta bihotz-eskasak zer gal-arazten dioten hanbat arimari. Birjin 110.
azpiadiera-1.2
2. (gral.) Ref.: A; Etxba Eib (eiñ) .
(En exprs. verbales del tipo alde egin, hitz egin, gogor egin, ongi egin, on egin, dar-dar egin, korrika egin, atzera egin, gora egin, arimak egin, gutxik egin, etc., v. s.v. alde, hitz, gogor, ongi, on, dar-dar, etc.).
azpiadiera-1.3
3. (V-gip, G-goi-azp, AN-gip-5vill, BN-arb ap. Gte Erd 30; Ht VocGr, Lar, Añ).
Hacerse, convertirse en; hacer, convertir en. "Devenir, egitea. Il devient, egiten da " Ht VocGr 348s. "Acobardar, desanimar, hacer a uno cobarde, desalaitu, desalai egin " Lar. "Cegar [...] itsu egin " . " Alkate egin dute (V-gip, G-goi-azp, AN-gip-5vill, BN-arb)" Gte Erd 30. v. 1 bilakatu, bihurtu. Tr. De uso parece que general, se encuentra desde Dechepare. Empleado normalmente con sust. o adj. en caso absoluto indet., aunque hay tbn. ejs. en forma determinada.
Egin dau andra Marina Arrazolako. MLastur 15. Bere buruia egin dizi iuie iustiziaren. E 101. Adopta eta Iainkoaren haur egin genzanzat. Adv *** 2v. Maestro egingo naiz bekatarien. Miserere 333. [Arpea] utra pedazu asko egin zan. Lazarraga A, 1142r. Egin gaitzatzu, othoi, zeure / merezietan partale. EZ Noel 171. Ni tenplu bizi eginik. Harb 283. Deabruen paretsu egiten da. Ax 98 (V 67). Beraz, Jainko Jauna egin zait / anaia miragarria! / Bañan egin zait gehiago, / egiñ baitzait janharia. 114. Jinko semia gizon egin da. Bp I 133. Oetatik zein egin zan gizon? OA 25. Hain komun eta ardurako egin direnen artean. ES 93. Gizon eginas geros. El 22. Ezin egin gaitzakee zori oneko hume. Mb IArg I 331. Sazerdote egin. Cb Just 71. Egin zen elhurra baino xuriago. Lg II 168. Zergatik Jinkoaren Semia egin da gizon? CatLan 8. Berriz Satanen gathibo egin dela. Brtc 215. Egin nas bere arerio. EL1 141. Aren mendeko billauak egin gera. Gco I 397. Onek gizona egiten du Aingeruen anzeko. AA II 134. Zein mesprezagarri egin naizen. Dh 106. Demoniuagaz pautua eginik sorgin egin diriala. Astar II 40. Elizaren menbro egin. JesBih 459. Jaun aundi egin dire / gerlaren medioz. Bordel 181. Geldituko zara beriala zorijoneko eginik. Ur MarIl 61. Ur hura, Jesusen esanera, ardo egin zala. Lard 374. Bere seme egin nau. Dv LEd 60. Ez bazuten Mahometano egin nahi. Hb Egia 82. Gizon egin da. Ip Hil 89. Errelijinoaren kontrakoen errudun egiten dira. Itz Azald 54. Bathaioak Jesu-Kristoren dizipulu egin duena. CatJauf 35. Arrek egingo digu gizon gure mutilla. Ag G 58. Orain oso emakume egin dira, ta neskatxa ederrak daude. Alz Ram 78. I ur garbi egiñen?; ni odei aundi egiñen. Or Mi 38. Sandu egin dira. Ir YKBiz 351n. Lurra zeru egin nai dabe. Eguzk GizAuz 188. Sendagile egin diat. ABar Goi 23. Gizonago egin nadiñean. NEtx Antz 142. Pertzegile egin zen. Mde Pr 139. Erriak eta giza-endak beuren menpeko egin ditzakeanak. Zait Plat 141. Liberal egin da. Erkiag BatB 149. Egin izan zira baigorriarren apez. Xa Odol 157. Atera ginduzten andik, ain pamatua egin zan Teruel artara joateko. AZink 98. Batzordearen buru egina izan zen. MEIG IX 52.
azpiadiera-1.3.1
(En oraciones interrogativas). (Qué) hacerse (de); (qué) hacer (con). " Zer egin da? qu'est-il devenu?" Dv. v. infra (6).
Gudu handia zen jendarmesén artean eia Pierris zer egin zen. Act 12, 18 (tbn. una construcción similar en He, TB, Dv; Ol Keparena zer ote liteken, Arriand Kepagaz zer jazo, Ker Pedrori buruz jazo, IBk Pedrorekin zer gertatu, IBe non ote zen). Zer egin dira urre eta perleria preziatu hek. SP Phil 44. Zer eginen dira Birjina Seindiarendako debot izan eztiratekeenak? CatLan 78. Zer egin da [...] tabako hostoa? Barb Sup 65. Zer egin duzu ene tabakoa? Ib. 66.
azpiadiera-1.3.1.1
" Zer egin du liburuak? ¿Qué se ha hecho [d]el libro?" VP 18v.
azpiadiera-1.3.2
(Con adj., generalmente indet., y aux. intrans. bipersonal). Hacérsele a uno, parecerle, sentir como. Tr. Propio de la trad. meridional, documentado desde principios del s. XIX.
--Zelan erraz egingo jakuz penitenzijak? --Gomutaubaz zelan kastigetan zirian pekatubak Moisesen Legian. Mg CO 225. Ze laburrak egiten jakuzan igaroko urteak. LoraS 194. Astun egiten jatzu eskari au? Astar II 42. Sararen eskaera au Abrahami gogor egin zitzaion. Lard 23. Izate ergel oni aldatzena ta gogorrena egiten zaion hura guzia. Aran SIgn 22. Adiskideari gaitz egiten zitzaion. Arr May 190. Karlosi urrun egiten jako Bermeo-gane. Echta Jos 42. Mattagarri ta eder egitten yakuzanak. Otx 109. Baitegiko egonaldia Etxahuniakua baiño atsegiñago egin zitzaion. Etxde JJ 182s. Besteen presentzia higuingarriegi egiten zitzaionean. Mde HaurB 75. Ezaguna egiten yakon asto aixe. Bilbao IpuiB 25. Emengo izkera arrotz egiten zait. Zait Plat 86. Gaba, berriz, motz egin zitzaioten. Ugalde Iltz 49. Lurbirako gauza ta zer guztiak ere lurrin usaitsu ta begi-betegarri egin zaizkio. Onaind ( in Gazt MusIx 154 ). Gogoko egiten iakon euskeraz berba egitea. Alzola Atalak 142. Eta eguna egin / zaigu oso labur. Uzt EBT 88. Sinbolismoa bera zeharo arrotz egiten zaiolako. MIH 196.
azpiadiera-1.3.2.1
Hotsek badute [...] beren nortasuna, askori dirudienez maldagora egiten zaiona. MEIG VIII 108.
azpiadiera-1.3.2.2
Udagoienaren irudia dala egiten jata neri. Alzola Atalak 69.
azpiadiera-1.3.3
" Urrunera handiago egiten du, à distance il paraît plus grand" Dv.
Zein eder egiten duten, ala gizon, ala emaste birjina hek! SP Phil 67.
azpiadiera-1.3.4
(Dv).
Reputar, considerar.
Jainkoaren semetzat egiten du bere burua, galdu behar du bizia. Lg II 275. Jakitate handiko gizona egiten dute. Laph 114.
azpiadiera-1.4
4. (H) .
(Reemplazando a un verbo anteriormente expresado).
Arima gaixoa dabilela norat ahal dagien. E 27 (PAlt: 'a donde le es posible'; tal vez podría traducirse 'a donde puede dirigirse'; cf. infra (11)). Hala dabillanari gerthatzen oi zaikana egin zait niri ere. Ax 4 (V 1). Haren maiestate saindua ofensa liteke, egin zen bezala Israeltarren kontra. SP Phil 150. Joanesen eta farisauen dizipuluak, bada, barurtiarrak baitziren, ethorri zitzaizkon eta erran zioten: "Zergatik barurtzen dire Joanesen eta farisauen dizipuluak eta zureak ez dire egiten?". He Mc 2, 18 (Dv ez dute barur egiten). Manatu zioen bere eskutariari arren akhaba zezan lehen-bai-lehen. Hala ere egin zitzaion. Lg I 218. Nehon kokatzekotz, Elizaldeko haitzean eginen dire. HU Zez 118. Hitz hori frantsesari kendua diotela, hunek latinari beihala egin zion bezala. JE Bur 155. Nihor jabetzekotz, zuek eginen zaretela. Barb Leg 130. --[...] nok erantzungo dautso nire ordez? --Neuk egingo yeutsaat. Otx 142. Ez gu egiten geran bezela / alkarrekin konpontzia. Uzt Sas 206. Ezkondu ere Azpeitian egin nintzan. Zendoia 54.
azpiadiera-1.5
5. (Dv, H).
Pasar (un tiempo). Tr. Documentado desde Leiçarraga, a partir de mediados del s. XVII apenas se encuentra al Norte.
Eta han zerbait denbora egin zutenean. Act 15, 33 (He egin, TB egon, Dv egotu, Ol y Ker egonaldi bat eginda, IBe denboraldi bat egin). Preparatzen zenbat denbora egin behar duzun. EZ Eliç 137. Bekhatu benialak gure konszienzian hainitz egun egiten duenean. SP Phil 82s (He 84 zenbait egoitza [...] egiten ). Egun guzia arranzan egin. Mb IArg I 328. Ordu erdi bat ozta egin nuen. Cb Eg III 348. Nik egin ditut [ospitalean] urte bi. Mg PAb 52. Ninfa biren erdian / egiten denbora. Echag 255. Lanbide onetan berrogei egun egin zituzten. Lard 90. Berrogei urte egiñ arren beian gaizki. AB AmaE 321. Elkarrekiñ denbora asko egiteko asmoan. Urruz Urz 36. Ordu bi egin ebezan alkarregaz. Echta Jos 362. Geren lanean ordu batzuek egin genituenean. Ill Testim 3. Iru urte osoak / Izagarren egin. EusJok II 119. Amerikan zazpi urte eginda. Kk Ab II 130. Ogean ez zun egun bat egin, / erditzekotan besterik. Or Eus 410. Lan bakotxean zenbat ordu egin leikezan. Eguzk GizAuz 165. Uretan ordu bat edo bi egin ezkero. Erkiag Arran 117. Basoetan urteak eginda gero. Akes Ipiñ 8. Zarautzen egin ditu sei illabete. Basarri 27. Tugurten bi egun egin bear omen zituan. Anab Aprika 28. Hamabost urte egin zituela Parisen. Ardoy SFran 213. Sei ordu egin ditut gutxinaz / Anatxabandik onera. Uzt LEG I 175. Amalau urte egin genituan lan ortan. JAzpiroz 189. Sei urte egin nituen berarekin. MEIG I 65.
azpiadiera-1.5.1
Acabar, terminar. " Egin dut harekilakoa, j'en ai fini, j'ai rompu avec lui" H. " Egin du bere aldia [...] il a fait son tour, il est mort" Ib. Cf. (NEREAK, etc.) EGIN DU.
Baina zaldundeak eztiola Erregeri permetitu nai miserikordiaz usatzera eta sarri orien usteaz angoa egingo dela. CartEsp 453. Mundu hunetako aldia dagidanean. Mat 292. Hemengo aldia egin hurran baitut. Ax 11 (V 5). Mundu hunetako aldia eginik. ES 116. Emengo aldia egin, ta Zeruan betiko bizitza. Ub 60. Nik noizbait gaitzen bat egin badizuet, il nazazute; gaiztakeriren bat egin badet, nerekikoa egizute. Arr GB (ed. 1960) 34. Erromako aldia eginik. Jnn SBi 156. Pilotak hekientzat aspaldian egin du bere aldia. Arb Igand 144. Bertze guziek bezala, bere aldia egin du. HU Zez 143. Harekilakoak eginak zituzten, ordutik [...] tabako guziek. Barb Sup 36. Emakume likits orrekikoa egiten ezpaduk. Etxde JJ 166. Gurasoekikoa egin zun. Or Aitork 230.
azpiadiera-1.5.1.1
(Con instrumental). " Mundu hunetakoaz eginik zagoelarik (ES), après qu'il avait terminé ses affaires d'ici-bas" Dv. Cf. BEREAZ EGIN s.v. 1 bere.
Nik hautsi dut munduarekin, egin dut harekikoaz. Ax 53 (V 34). Mundu hunetakoaz eginik zeruetara igaiteko zegoelarikan. ES 392.
azpiadiera-1.5.1.2
" Norbaitekikua in, norgehiagoka batean [...] norbait "hori" oso erraz menperatzea. Honezkeo hirurogei urte izangoixkik behintat eta, herekikua errez ingo zin " ZestErret. " Norbaitenak in, norgehiagoka batti buruz ari garela, norbait gainditu edo norbaiti egurra ematea [...]. Behin hemezortzi tantora ezkeo, horrenak indixkik " Ib.
azpiadiera-1.5.2
(Lar).
Cumplir (años). v. bete (2).
Ordotsak bost urte egin ezkero. It Dial 97 (Ur eldu ezkero, Dv e Ip bethez geroz). Hil behar dira lau edo bortz urthe egin izan dituztenean. Dv Dial 100. Hiru urtheak egin zitueneko. Jnn SBi 35. Haurrak zazpi urthe eginak zituen. Barb Leg 129. Hamaika urteak eginik zituen neskato batek. Mde HaurB 10. Gaur berrogei urte eginda dago. Basarri 27. Amalau urte egiñak izango zituan, antza. Erkiag BatB 73.
azpiadiera-1.5.3
Cumplirse (años).
Bederatzi urte egon zen erretor Irulegin. Helduden urtean eginen ditu ehun urte hil zela. Zerb Azk 76. Egun egiten ditu hirur hogoi urte, / ezkontzako urratsa zinutela bete. Xa Odol 245.
azpiadiera-1.6
6. (En oraciones interrogativas, precedido de sociativo o instrumental). (Qué) hacer (con algo, con alguien). Tr. Documentado desde Leiçarraga, es algo más frecuente al Sur. Los autores septentrionales y alto-navarros lo emplean con instrumental, y los occidentales generalmente con sociativo.
Zer eginen dut beraz Iesusez, Krist deitzen denaz? Mt 27, 22 (He, TB, Dv, Ip, Echn, Samper, Hual y Leon egin [...] -z, Ur, Arriand, Or, IBk e IBe egin [...] -kin (-gaz)). Zer egin du zurekin Santuak, gizona? Mb IArg II 270. Yakitekotzat zer eginen duten Salbatzailleaz. Lg II 206. Zer egin zan bildotsaren odolarekin? Ub 24. Zer egin zan haren gorputzaz? Ib. 95. Zer egin duen nerekin Jangoikoaren Justiziak. Mg CC 129. Zer egin daikezu zeubeen ume deungaakin. fB Ic I app., 26. Aur jaiotzekoarekin zer egin bear zuten. Lard 139. Zer egingo zenduke zeuk olango gazte on bigaz? Ag AL 136. Ezeban jakiten bere ankakaz zer egiñ. Ag Kr 57. Gaiztoekin zer egingo duan. Inza Azalp 83. Zer egiten duzue bada Jainko legeaz? Barb Sup 113. Zer egingo dut bada Yuduen erregeaz. Ir YKBiz 491. Nere buruarekin zer egingo deten. JAIraz Bizia 23. Zer egikean katuagaz? Bilbao IpuiB 194. Zer egin intzaur ondoaz. JEtchep 47. Zer eiñ dozu nere elastunagaz? Etxba Ibilt 458. Eztaki gonadun gauza arekin zer egin. NEtx LBB 108. Zer egiñ or gelditzen diran liburu ttiki oiekin? Berron Kijote 81. Zer egin horrelako amesgile batekin? MIH 315.
azpiadiera-1.7
7. (V-arr-ger-m, G-azp; H, A) Ref.: Holmer ApuntV; Gte Erd 129.
(Usado como intensivo del verbo precedente, o para marcar su carácter focal). Tr. Utilizado por autores vizcaínos ya desde finales del s. XVI, aunque no lo encontramos, p.ej., en Capanaga ni en Micoleta (a no ser que en eskuetan emon eiten deutsat (14r) emon no esté por mun ); en los guipuzcoanos se documenta desde comienzos del s. XIX y parece ser poco utilizado hasta finales del mismo. Su frecuencia aumenta en el s. XX, extendiéndose incluso a algunos autores alto-navarros y septentrionales que no escriben en sus dialectos, como Iraizoz y Mirande. Aunque parece que en la lengua hablada su uso está más restringido (se emplea solamente para marcar el carácter focal del verbo precedente), en los textos aparece tbn. como simple intensivo. En lo que respecta a la forma, en los textos más antiguos (Betolaza, VJ , EgiaK ) es la forma eite- (no encontramos ejs. de ein ) la que es utilizada en y sólo en esta acepción, apareciendo egin, egite en las demás (apenas hallamos alguna excepción, como konfesiñoe deungea eiteko en VJ 10).
Luxuriazko pekatuetan jausi ez eitea. Bet 10. Sinistu eiten dot Iangoiko [...] Kriedoreagan. VJ 7s. Franzesai pagea egin eiteko. EgiaK 88. Osatu egin naizu / Jaungoikoagaitik. DurPl 99. Pagua edo luzatu edo ukatu egiten die. Gco II 33. Sabela bete eta berotu ezkero, arrazoia illundu eta griña gaiztoa piztu, azi eta nagusitu egiten da. Ib. 40. Dantzaak ain deungaak balira, kendu egingo litzaatekez. fB Olg 133. Irabazi biarrian galdu egiten dozula. Astar II 167. Emen esan edo kantadu egiten dira Aita gurea ta Abe Mariak. EL2 231 ( EL1 218 kantetan dira ). Zeña atera ta landu egiten dan. Izt C 59. Negar egiten badek, amak ezagutu egingo dik. Sor Gabon 49. Atxak solo biurtu egin dituana. AB AmaE 415. Seme orrek txoratu egingo zaitu zu. Apaol 108. Eztakigu. Galdu egingo zan edo... Ag Kr 133. --Eta zaldijari zer egin yako? --Emon egin dautsot. Kk Ab I 9. Zorigaitzez asmatu egin det. Alz Ram 87. Geiegikeri bakar oriek euskerari ongi ez datozkiola-ta [...] soildu egin ditut. Or Mi VI. Beriala deitu egin didazu. Lab EEguna 88. Zuk txarto esan eta txarrago egin egitten dozu. Otx 54. Gizonei zeruko yaurgoa itxi egiten diezue. Ir YKBiz 400. Gero gauzak aldatu egin dira ta. Eguzk GizAuz 5. Basoak kentzeak aldatu egin die bizitza guztia. Munita 22. Euskera nolabait landu ta sakondu egin du. Etxde AlosT 8. Mediumak ezukigaitu egin duela. Mde Pr 336. Zarrakatu egin dira nere orekaren oñarriak. Txill Let 84. Aztu egin dozu, aztu, antza, zure zaldi-izatea. Bilbao IpuiB 22. Ezkutatu egiten da begitartea. Arti Tobera 268. Lehenbiziko eguna urrundu egiten da gugandik. Vill Jaink 43. Kontu orregaz! Ostu egin dau-ta! Erkiag BatB 29. Zuk, berriz, bein berenik, proatu egin nai zenduke sagar-lizunetik. MAtx Gazt 44. Zu ere lotsatu egiten al zera nere jaiotzaz, Rosa? NEtx LBB 45. [Piñudia] bota ta zuritu egiteko kargua zuten artua. Uzt Sas 337. Orain zaartu naiz eta danai utzi egin bear. JAzpiroz 224. Gomutagarri legez neukan, baña desagertu egin jatan. Gerrika 85. Berrogeizaro higuingarri honetan, mehartu egin dira euskararen mugak. MEIG VIII 44.
azpiadiera-1.8
8. (Dv).
Decir. " Zu lapur bat zara, egin deust berak, tú eres un ladrón, me ha dicho él" Zam Man 115.
Eta nola (egin zion) / ahal duket semea. EZ Noel 162. Bainan hor erran daukuzuna egia garbia da, zuen oraino egin. Prop 1882, 157. Oherat joaiteko tenorea dugu, egin zuen ondarrean sardiantak. JEtchep 91. Gizona, Auch-tarra? --egin nion. Anab Aprika 79.
azpiadiera-1.8.1
" Nire buruari egin nion (B)" Gte Erd 43.
azpiadiera-1.9
9. (H).
Atravesar.
Zelhai eta mendi gorak egin zitien unherik. EZ Man I 26.
azpiadiera-1.9.1
(Lh).
Pasar una enfermedad.
azpiadiera-1.10
10. (Dv, H) .
(Precedido de genitivo det.). Hacerse el, fingir ser; portarse, actuar como. Tr. Documentado desde mediados del s. XVII en autores septentrionales y, en el s. XX, tbn. en algunos meridionales.
Eritu zela eta zahartu, edo aumens egiñ ziala eriarena. Tt Onsa 67. Erranak ez aditu iduri gorrarena eginez, eta eginak ez ikhusi iduri eginez. ES 180. Jakiñtsunarena egiñ nahi izatea [...] eziñ jasanezko banitate bat da. He Phil 212 (SP 210 bere burua zerbaitez iakinsun egin). Begiratu zuen bere burua errhoarena eginik. Lg I 285. Hauk guziei gorraena egin diozute. Brtc 248s. Bethi gorrarena egin dautak. Dh 158. Egiten du hillarena. Gy 308. Erran izan diotet, eta buru-gogorrarena egin dute. Dv Lab 159. Badire gogorrarena egiten dutenak azken oreneraino. Hb Egia 14. Borthitzarena egiten du. Laph 136. Alegia gaitzituarena egin. HU Aurp 122. Handiarena egin. JE Bur 177. Eriarena egiten. Ox 200. Lokartuarena egiten du. Barb Leg 141. Gorrarena egingo dutenak. Ldi IL 74. Gaitzituarena egin zuten guziek. Lf Murtuts 45. Astoarena egin bear al dek? Loidi 177. Alperrik saiatzen da gizona Jainkoarena egiten. Txill Let 127. Hilarena eginen dik. JEtchep 32. Eztakianarena egiten dugularik. Vill Jaink 143. Segur, bazakien bortitzarenaren egiten. "Faire le rude" . Ardoy SFran 297. Tontoarena egiten du [trikuak], baiñan ez dira tontoak. BBarand 52. Aski zuela xoroarena egitea. Larre ArtzainE 326. Bardemen garraxiei gorrarena egin diete. MEIG I 145.
azpiadiera-1.10.1
(Con compl. pl.). " -renak egin, imitar, remedar, representar el papel. Prijide Mariarenak egiten asten danean, parrez lertzekoa izaten da " Gketx Loiola.
Ibilli naiz egun batzuetan zoroarenak egiten. NEtx LBB 80.
azpiadiera-1.10.2
(Tras sintagma nominal det.).
Zer diote, brabuak egiten dire hañitz? "Font-ils fort les braves?" . Volt 232.
azpiadiera-1.11
11. (En casos de declinación que expresan dirección). Dirigirse a, tender a. " Ezkerrerat egin du, il a tourné à gauche. Norat egin du? [...]. Egizu hemendik " Dv.
Beste alderutz eginik. Lazarraga A1, 1159r. Etxerat egin zian ixilik. AstLas 21. Bazterrerat egin nuen. MarIl 72. Norat eginen dut, Jauna, ez bada zugana? Dv LEd 105. Etxe-aldera egingo zuen. NEtx Antz 112. Zuriñeganantz egin eban. Erkiag Arran 97. Trantsittuko ateruntz egiten du. NEtx LBB 105.
azpiadiera-1.11.1
" Leiho horrek karrikalat egiten du, cette fenêtre donne sur la rue" Lh.
azpiadiera-1.11.2
(Dv, H) .
(Con sust. vbal.). Intentar; disponerse a; comenzar a. " Egin zuen xutitzera, il tâcha de se lever" Dv. " Horien xuxentzera egin behar bidean, gehiago nahasten dituzu " Ib.
Egizu nekheen ongi iasaitera. Ch (ap. H). Besteak igeska ibilli izan dira Elizaren Mandamentuak estutzera egin duanean. AA III 523. Gure baithan zinez sartzerat egiten badugu. Dh 242. Jotera egiten badeutsa umiari, umiak egiten deutsa gurasuari atzera. fB Ic I app., 9. Jotera eginagaz. Astar II 85. Illunabartzera egin zuenean. Lard 160. Ene hestutzera eginen dute, ezagutzaren galaraztera eta berekin hondaraztera. Dv LEd 176. Eta, bidearen gainean gelditzerat egiten du... Barb Sup 173.
azpiadiera-1.12
12. (Con alativo). Hacerse a. "Acostumbrarse [...] atara egin " . " Lanera azkenean egin zare " H. " Eginda gagoz (Vc), estamos hechos, acostumbrados" A.
Ardoa edatera nola egin zan. Cb Eg III 364. Atara egiña bazagoz. Mg PAb 137. Artara egiña ezpazegoen ere. Arr May 192. Oso egiña zegoan Joanes mendi-oiarzun guztietara. Ag G 2. Pako etzan aide artara egiten. NEtx LBB 41.
azpiadiera-1.12.1
(Con sociativo, hablando de personas). LLevarse bien, arreglarse. " Norbaitekin in, norbaitekin ongi etorri, moldatu; norbaitekin ongi konpondu. Etzan in ez batakin ta ez bestiakin " ZestErret. " Etzan iñokin iten " Ib.
azpiadiera-1.13
13. (Precedido de un radical verbal reduplicado). Tr. Empleado por autores meridionales, se documenta desde principios del s. XIX --a no ser que Jangoiko maitagarriarekin bat-bat egiñak (Mb IArg I 238) sea otra cosa que una reduplicación expresiva de bat egin --. Es poco usado con las formas conjugadas del verbo.
Soñulari eder bat dozu ardaoz basa basa eginda bere. Mg PAb 61. Gizen gizen eginda. VMg 10. Euriaz ase ase eginda. AB AmaE 466. Eun gezi ta geiagok iosi-iosi eginda itxi eben. Ag AL 164. Begiak zabal-zabal egiñik. Urruz Zer 22. Biotzak bero-bero egiñik. ArgiDL 132. Bizkarra bero bero eginda bialdu zun. Or SCruz 77. Zapal-zapal eginda itxi eben. Kk Ab II 9. Sumin-sumin eginda. Otx 71. Gorri-gorri eginda. Ldi IL 85. Azaleko lur gozoa, ze-ze eginda. Munita 41. Zurbil-zurbil eginda. Etxde JJ 114. Arpegiko koloreak gorri gorri egin yakozanean. Erkiag Arran 172. Maieri pega-pega eginda. Anab Poli 81. Bizkarra bero-bero egin eutsan gaixuari. Bilbao IpuiB 204. Belarriak apal-apal eginda gelditzen ziran. Zait Plat 90. Asper-asper eginda. Ib. 76. Oker-oker eginda. Salav 90. Neka-neka egiña zegon mandoa. Berron Kijote 106. Olloak kotan bezela, kuxkur-kuxkur eginda an egon bear. Alkain 148.
azpiadiera-1.14
14. Hablar (en una lengua determinada). " Zer euskera egiten dozue emen? (V-ger)" Holmer ApuntV. Tr. Documentado en autores meridionales desde principios del s. XIX.
Euskera egiten dezu. VMg VII. Danak ederki euskeraz egiñ dezakete. Aran SIgn 202. Bai zera; euskeraz egitea zioztik. Alz STFer 124. Bakizu urrengoan etxe onetan euskera egin bearko dozuna. Echta Jos 348. Lotsaria bezela / euskera egitea. JanEd II 19. Añanan ez omen diteke Udal-etxean euskeraz egin. Ldi IL 57. Irekin ez nauk, nere euskera mordolloz egiten, lotsatzen. NEtx Nola 23. Elendarra ote? Eladeraz egiten al du? Zait Plat 63. Bizkaieraz egiten badozu. Osk Kurl 24. Eta euskeraz egiten degu / aitona batzuk bakarrak. Uzt Sas 292. Gaur gutxik egin dezaketen bezalako euskara eder eta ugarian. MEIG III 72.
azpiadiera-1.15
15. (Vc ap. A; H). (Usado en primera persona del plural, en modo imperativo). Suponer. Para ejs. de egin dezagun kontu, v. kontu. Tr. Usado por autores meridionales (más por los vizcaínos) desde principios del s. XIX.
Daigun ezaguera osuaz zagozala. Mg CO 201. Daigun bada, bi aurkituten dirala eriotzako tandaan. JJMg BasEsc 159. Egin zagun ill dutela labanaz mutil prestu bat. LE Urt 142 (ms. 50r emágun). Egin daigun [...] egiak dirala. Ag AL 97. Egin zagun eztala ezer irixten. Ldi IL 59. Egin daigun langille bik lan bardiña egin dabela. Eguzk GizAuz 118. Dagigun soiñu bat asi dala ta ari dala. Or Aitork 331. Egin deigun, esate baterako, baso orreik oin mille urte zatitu zireala. Akes Ipiñ 26. Egin dezagun euskaldunen batek asmatzen edo aurkitzen duela [...] pareko zerbait. MIH 205.
azpiadiera-1.15.1
(Dv) .
(Con bere (gure, etc.) artean, baitan, buruan, etc.). Pensar, decirse. " Bere baithan egin zuen, il pensa en lui-même. Gure artean egin ginuen etzinela naski ethorriko, nous présumâmes entre nous que sans doute vous ne viendriez pas" Dv. " Egin nuen ene baitan (BN) [...] egin nuen ene buruan (BN-arb) [...] bere buruarekin egin zuen (BN-arb), nere burutik egin nun (AN-5vill) [...] nire buruarekin egin nuen (B)" Gte Erd 43.
Egizu zeure artean ea zetan emon izan dozun bizitzea. EL2 38. Egin zuen bere baithan hobe zuela gordetzea. Jnn SBi 113s. Bere baithan egin duke ja [...] nekez zitakela loth ardier. JE Bur 19. Nere buruarekin egin dut zure ganat behar nintzela ethorri. Barb Sup 54. Ederrak emon yeustazak arexek! --egiten eban bere artian ostatari zurrak. Kk Ab I 76. Egiñ eban bere artean txistu a sugearena zala. Or Tormes 57. Hirugarrenak bere baithan egiten du ikusi behar duela. Barb Leg 127. Ene baitan egin nuen ni gizona nintzala. JEtchep 37. Bere baitan egin zuen ez ote zuen huts egin. Ardoy SFran 243.
azpiadiera-1.15.2
Imaginar, pensar que.
Egin zan amatxok ematen dikinela. Ark añako gogo samurrez eskeintzen dikiñat. TP Kattalin 189.
azpiadiera-1.15.3
(Dv, H).
Decidir, acordar, pensar (entre varios). " Egin zuten biharamunean abiatzeko, ils convinrent de partir le lendemain" Dv. " Egin dugu bihar bilduko garela " H.
Israeldarrek egin zuten beraz, bere artean, gaztiatu behar ziotela Jephteri. Lg I 219. Egin zuten bere artean Pharisauek behar zutela Iesus bere hitzetan hatzeman. HeH Mt 22, 15 (Lç konseillu har zezaten, He hartu zuten xedea, TB elhatu ziren).
azpiadiera-1.16
16. (Vc, Gc, L-ain ap. A; Añ). Apostar. (Se usa sobre todo egingo nuke 'apostaría que, estoy seguro de que'). "Apostaría un real, el bat egingo neuke" Añ. "Lepoa egin nezake (G, L) [...] belarria egingo neuke (V)" A. "Peseta bat egin diat" (G-goi) EEs 1914, 174. "Ezetz egingo diat" Ib. 174. v. APUSTU EGIN. Tr. Documentado en textos meridionales a partir de finales del siglo XIX.
Egingo neuke [...] zugazti intxaur urtetsu orren azpian dagozanak dirala. Ag AL 24. Egingo nuke, gure amak eta ezkontzeko ipuiak daramazkitela. Ag G 239. Belarria egingo nuke. A Ardi 33. Ebaki ezetz egingo dizut / ordu bete ta erdiyen. EusJok 97. Egingo neukek, garauak irunaka yan dokazala. Or Tormes 25. Egingo neuke zeu baño asmatiyagorik ezetz aurkitu bat bera be. Kk Ab II 141. Buruba egingo naieukek. Otx 128. Ta egingo nuke [...] berrogei-ta-amar idazti atera baietz. Ldi IL 76. Egingo neuke, ta samea egin bere [...] antxe dagozala oindiño. Erkiag Arran 26. Naikotu egiten zala egingo nuke. Anab Poli 18. Egingo neuke ez dagoala nire irakurlien artean bat bera be. Bilbao IpuiB 261. Egingo nuke sukaldean argia itzaltzeke egon baietz! NEtx LBB 90. Orren estua ez dala egingo nuke. Berron Kijote 145. Egingo nuke baietz. MEIG I 144. Egingo luke [...] hots hori ez dela leherkaria. MEIG VI 127.
azpiadiera-1.17
17. (V-gip; Lar, ) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg .
Poner (huevos). "Está poniendo el huevo, erruten dago, arraultza egiten" Lar y Añ s.v. aovar. "(Poner el huevo) la gallina" Añ. "Arrautzia eiñ, poner el huevo. Arrautzia eiten daben bakotxian, kantuan urtentzen dau gure pintxanuak" Etxba Eib. v. 1 errun.
Aetan egiten ditu [galeperrak] bere arrautzak ta atera bere umiak. Mg PAb 179. Emon yeutxâdanean / aldi batez artoa, / arrautza egunekoa / beti yeustak egiten. Zav Fab, RIEV 1907, 97. Zer da ori, maitea? / Kioa al dezu? / Edo arraultz egiten / zaude orrela zu? It Fab 19. Inguma berri oiek egiten dituzte arraultzak eta bereala iltzen dira. It Dial 8 (Dv arroltzeak egin, Ur arrautzak egin; Ip arraültziak errün). Tenthredek adarretan, zynipsek ostotan, / Arroltzeak egiten bere ohatzetan. Hb Esk 236. Ongi hazten diren antzarek, urthe bakharrean egin dezakete hiru erron-aldiz ehun arroltzetaraino bakhotxak. Dv Lab 291s. Kukubak arrautz bat bakarrik egiten du, eta ura besteren kabiyan. Sor Bar 17. Aiñtxiña bein ollo bat ei zan aurkituten / Urrezko arrautzea ebana egiten. AB AmaE 202. Oiloak arreutzek egiten azteko. A BGuzur 131. Illebetetxo batean etzutela arrautzik egingo. Urruz Zer 28. "Jonasek gorde dagiala" esaten da oiloak arrautzaa egiten dabenean. (V-m). A EY I 98. Txuringak ez du, lênen-arraultza / egitean dun esturik. Or Eus 314.
azpiadiera-1.18
18. " Zer egiten du bihiak? quel prix fait le grain? id. noraino iotzen du " H. " Aurten gariak egingo dau irurogei, este año el trigo ya se cotizará a sesenta" Zam Man 115.
Oek bataz beste seina erreal egiten dutela. Izt C 170. Asto-buru batek seieunda ogeita amar erreal egiten zituela. Lard 243. Diru andiak egiten ditu ta [tretzak] . Ag Kr 38. Esneak diru egiten du ta / zerutan dago okela. Basarri 142. Diru asko egiten dabe orain Regoyosen kuadruak. Alzola Atalak 139.
azpiadiera-1.18.1
" Zenbat egingo duzu zure zaldiaz? combien voulez-vous faire de ce cheval?" H.
azpiadiera-1.18.2
"Con una cantidad como sujeto de la oración, vale tanto como 'costar'. Larogei ogerlekok egin eustan, me costó (la broma) ochenta duros. Si al verbo egin empleado así le acompaña ez, el tal ez se traduce por 'más de'. Larogei ogerlekok ezeustan egin, me costó más de ochenta duros" Zam Man 115s.
azpiadiera-1.19
19. Sembrar, plantar; cultivar. " Patata egiten ari da (G-azp, AN-5vill, B), pumaterra egin (S) [...] bainak egin (G-goi)" Gte Erd 99. " Terreno-ipurdi bat badaka ta hantxe itettu tomatiak eta " ZestErret (s.v. ipurdi ).
Gipuzkoako mugapean egiten dan gari guztia da txit bikaña. Izt C 27. Baberruna, illarra, patata [...] eta beste gauza asko egin ta biltzen dira Gipuzkoako lurrean. Ib. 26s. Trefla eginen dugu bertze urthean faruxaren ordain. Dv Lab 95. Artua egiten dubenak artua jaten du. Sor Bar 29. Eguraldi onaren bearra bagenduan / garia egingo bagenduan. Muj PAm 62. Azaroaren azkeneko larunbatean / gari guziak egin dizkiagu egun batean. Ib. 62. Oloari ez diote hainbertze begitarte egiten leku hetan. Nun edo nun egiten dute bizkitartean, pherde delarik zaldieri emateko. Zerb Metsiko 325. Garai batian Euskalerrian / egiten gendun garia / zenbait lekutan bezala etzan / alain uzta ugaria. Uzt Sas 74. Begiratu nion soroari, ta garia egiten asi gabe artean. [...] San Andres eguna zan. BasoM 160. Kamio ondoan edo dauden lekuan, artoa ta babarruna egiteko berdin balio dute. TxGarm BordaB 164. Udaberrian lana egin bear gogotik, artoak egiteko lurrak maneatzen. BAyerbe 25. Maiatzaren erdia baño len artoak egin bear izaten ziran. Albeniz 19.
azpiadiera-1.20
20. Comer, hacer (una comida). " Egunian iru jatordu eitten dittut: armozua, bazkaixa ta afaixa " Elexp Berg. " Arratsaldeko askaria egin dugu (BN-arb)" Gte Erd 141.
Goiz et' arrats egiten duk buluz eta beztitzia, / Gorputzaren zerbitzutan barazkari afaria. E 25. Egiten duanean barazkari bat edo afari bat, eztitzala dei eure adiskideak. Lc 14, 12. Nola gorputzeko baraskaria baino lehen eginen baituzu baraskari espirituala. SP Phil 119. Biltzen badu egunian behin apairu hon baten egiteko. Tt Arima 66. Egiten baitzituzten othuruntza alfer batzuek. CatLav 153 (V 77). Ta egunean otordu edo bazkari bakar bat ez egitean, ta ori ere eguerdi ondoan. Ub 187. Apostoliekin undar egin zien Auharian. CatLan 130. Baruba da jatordu bat baño ez egitia. Astar II 238. Gauza oien ondoren / ifiñirik maia, / guztiak egin zuten / beren bazkaria. It Fab 238. Eta monarkak egiten du mamiez afari. Gy 76. Afari oberik berdin / ez du beste iñork egin. Bil 127. Ez ahal dute ahantzi zer orthunzak egiten zituzten beren haur denboran. Elsb LehE 10. Han eginen die bazkari, behar bada arrastiri-askari. ArmUs 1899, 40s. Egunean aphairu bat baizik ez egitea. CatJauf 87. Eguerdiko bazkaria egin digu xunto. Mdg 156. Zelan otu etxako lenago aparia egin barik eukala? Ag Kr 106. Moldez behar zuela bazkari bat egin. Ox 129. Bazkari hitsa egin diat egun, puttil!... Ah! etzuian, ez, eskualdun bazkaria. JE Ber 34. Egin zagun gosari. Lek EunD 19. Bestelako leku apaiña aukeratu eben askari ori egiteko! Erkiag Arran 121. Horren itzalpean pausatzen ziren beren lan dorpen artetik, hor egiten beren atsalaskari puxka. JEtchep 47. Bazkaria ere, etxean egin zezakean orain. NEtx LBB 70. Otruntza ederrak gauaz eginez [kukusoak] / zonbeit gizon ta atsotan. Mattin 112. Bazkari bat hunik diagü / egün ostatian eginik. Casve SGrazi 92. Odonekin egindako afari eta afal-ondoen oroitzapen atsegina ez da agudo galtzen. MIH 145.
v. tbn. Lg I 225. Birjin 513. VMg 53. Zav Fab RIEV 1909, 34. UskLiB 76. Etch 320. Hb Egia V. EvS Io 12, 2. Bv AsL 52. Lap 57 (V 30). Ip Hil 189. HU Zez 118. Kk Ab I 95. EgutTol 22-3-1918 (ap. DRA). Inza Azalp 77. Or SCruz 94. Zub 37. Ir YKBiz 295. Lf Murtuts 54. Munita 51. Alzola Atalak 53. Xa Odol 137. Etxabu Kontu 31.
azpiadiera-1.20.1
(Con lege ). " Bazkari-legia eiñ, loc. vbal. que viene a decir: cumplir con la hora de comer (a mediodía). Naiz gauza gitxikin, bazkari-legia eiñ dogu beintzat " Etxba Eib. " Afai legia eiñ " Elexp Berg.
Geen bazkari-legia egin genuen. Sor Bar 90. Nere apari-legea eginda etxetik irten naiz. Alz Ram 25. Beren bazkari-legea artzeko / eseri dira lurrean. Or Eus 311. Eta, itxasaldeko aize biguña ta urriña arnasaztuz, zuaitz oen itzalpean askari-legea egitea. TAg Uzt 44. Apari legea egin zezan exeri zuten. JAIraz Bizia 76. Ta ardangelako txoko batean / egin apari-legea. NEtx LBB 290. Afari legia eiñda, lotarako gertau ziranian. Etxba Ibilt 461. Nere bataioko bazkari-legea egitera ziaziken. Ataño TxanKan 34.
v. tbn. Erkiag BatB 57. JAzpiroz 63.
azpiadiera-1.21
21. "En conjugación pronominal neutra y sin sujeto, y empleado por motivos de extrañeza ante un hecho o dicho, vale tanto como 'no estar bueno' en el sentido de 'tener perdido el juicio'. Ori esango zenduan, ba? Zuri egin yatzu!, ¿eso habías de decir, (pues)? ¡Tú no estás bueno!" Zam Man 116.
azpiadiera-1.22
22. " Eginek, en punto. Sortzirek eginek dire. Egine, exacto. Eginean, exactamente" Totor Arr. Cf. infra EGIN-EGIN.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
(SP, , H, Lh).
Acción; obra, realización. "Obras, hechos" . v. egintza. Tr. Documentado desde Dechepare; aparece en autores tanto meridionales como septentrionales, aunque en estos últimos apenas se encuentra a partir de mediados del s. XIX.
Gogo honez nahi dizit zure egina laudatu. E 237. Konfesatzen eta deklaratzen zituztela bere eginak. Act 19, 18. Asko da eginetik begiratzea, ala borondatea hemen ere aditzen da? Ins D, 7r. Esanak gugan, eginok Iaungoikoagan. RS 529. Enbidiosoak dira txabiraiaren begiak, / alakoak dira aren eginak. PasqTo 27s. Ea nolako izatu diren haren egiñak. EZ Man I 65. Neure eginak gatik kontu eman beharko dudan hartan. Harb 77. Erranak eder, eginak lander. Saug 173. Erran gaitzak egin gaitza dakarke. O PrASJU 289. Egin baten gatik erraitea nork ere hura egin baitu gaizki erraitekoa dela. SP Phil 350. Neure obrak oro, erranak, eginak eta pensamendiak. Tt Onsa 177. Erranak ez aditu iduri gorrarena eginez, eta eginak ez ikhusi iduri eginez. ES 180. Egin eder orrez. "Acción brillante" . Lar Gram 393. Behingo egiña gatik burupe hartzea. He Phil 352. Zerbait hunik badela hen erranetan edo eginetan. Mst III 54, 1 (Ol, Pi egiñetan; Ch obren, Leon obretan). Pentsatu [= 'pensamiento] eta eginak, / Hitzak ere pisatzen. Monho 100. Obra edo eginetatik agiri dala amodiua. CrIc 54. Zein sortu zan Espiritu Santubaren egiñez ta grazijaz. Mg PAb 162. Pensamentu, berba ta egin guztien kontu zuzena. fB Ic I 7s. Zure eginek lorifikatuko dute Jainkoa. MarIl 27. Bere izaiteaz, bere presentziaz, bere eginez. Jaur 352. Eztutela egiñek deusere balio. Gy 96. Bere egiña garbitu zuen. Lard 392. Gorde bear ditugu gure maisu onaren egiñak. PArt ( in Bil 171 ). Au guzia berak bere egiñakin eziñ obeto agertu zielarik. Arr GB 81.
( s. XX) Agertu zan nire egiña. Or Tormes 29. Bidalien egiñak. Ol Act tít. (Ker egiñak, IBk, IBe eginak; Lç akteak, He eginkariak, TB, Dv egintzak; Bp II 119 Apostoliez eginak, Arriand beldubaik egiña ). Neri siñetsi nai ezpadidazue, nere egiñai siñetsi zaiezue. Ir YKBiz 345. Egiñetan erakutsi bear dik gizondasuna. TAg Uzt 48. Egia izan bage erriak eraxten dizkion egiñak. Etxde JJ 17. Cú Chulainn hospetsuaren eginak. Mde Pr 233. Ametsen azpian geratu oi dira egiñak. Txill Let 117. Aita Martiñek artu dau bere / egiñen irabazia. BEnb NereA 129. Nere egin batzuk gaitzesteko. Vill Jaink 84. Gizuren andi onen aipamenak eta egiñak abesteko. Ibiñ Virgil 42. Beitira hunen eginak / Besterentako hunbidiak. Casve SGrazi 56. Itzetan eder, egiñetan lander. EZBB II 26. Gure eginek erakutsiko dute gure hitzek baino garbiroago. MIH 138.

v. tbn. Apaol 26. Inza Azalp 50. Zait Sof 27. Basarri 44. NEtx LBB 26. Berron Kijote 153.
azpiadiera-2.1.1
Hecho, acontecimiento.
Egiña berezko eziña dala, noiz baieztu al genezake? "Un hecho" . Zink Crit 19. Ez dazaiegun egiñei gibel-eman. Ldi IL 57. Egiñak, gertaerak, jakintsuaren alorra dira. Vill Jaink 78.
azpisarrera-1
EGINA EGIN (V-gip; Arch UFH). "Loc. que se usa para significar que lo hecho está hecho irreversiblemente. Eiña eiñ, eta ez da ori itxuliko dabenik" Etxba Eib.
Beldur ere banaiz batzuek kausi dezaten fabletako nere mintzoa sinplegia edo komunegia. Baiña zer egiñ? Egiña egiñ. Gy XII. Egina egin. "Rien à changer" . Hb GH 1929, 88. Dena dela beti egina egin. HU Aurp 214. Egiña egin, esango leuke, ta egiñikua ontzat artu. Otx 77.
azpisarrera-2
EGINA EGINDA. Lo hecho, hecho.
Egiña egin-da, ta kitu! Bilbao IpuiB 166. Au be ez zan dana gustora egiñagaz, baña egiña eginda. Gerrika 87.
azpisarrera-3
EGINAK EGIN (V, AN, L, B ap. A; SP). "Baste lo hecho" A. "Egiñak egin, lo hecho bien hecho está, se da por bien hecho" Zam Man 28. Cf. Etxde AlosT 38: Asmoak asmo, egiñak egin.
Eginak egin, ez gehiago. Aitzinerat hobeki nahi dut gobernatu. 'Lo hecho, hecho' . Ax 69 (V 46). Baiña eginak egiñ, gibela ez zoazken. Gy 61. Esan dau esan leikeanak: egiñak egin. Zam Man 28. Egiñak egin eta or konpon / garai bateko bizitza. BEnb NereA 258. Egiñak egin eta / etxera pakean. Auspoa 10, 127. Baña, egiñak egin, iñoz pitxerrik apurtu ezpalebe legez jarraitzen eben gizon orrek. Gerrika 201.
azpisarrera-4
EGIN BERRI (gral. ap. A; Urt II 74; e.-barri Vc ap. A), EGIPARRI (V ap. A). "Recién hecho" A. Aunque no incluimos aquí ejs. del tipo (zerbait) egin berri dut, en muchos de los que citamos parece conservar parte de su carácter verbal. v. berri (I, 2). Cf. emakume aurregin berriak (AA II 49), bi bei hume-egin-berri (Lard 153).
Hau othe da Jesusentzat / Szeptro egiñ berria? 83. Pekatuba zaarra edo egin barrija dan. Mg CO 16. Egin barrija, ta inok lenago imini bagia [alkandoria] . Mg PAb 117. Kristau ez diranai ez ezik, egin-berriai ere. Izt C 211. Zauri eginbarriz beterik. Ur MarIl 108. Zakizkien arneguak / aspalditik yakinduak, / eta orai egiñ berriak / erran ondoan guziak. Gy 132. Lepo biribil diruriyena / egin berriya tornuan. Bil 37. Salsa eztela egin berria. ChantP 238. Nahiz ezagutzak egin berriak ditugun biek. Elzb PAd 35. Elhur egin berria / Ez zait aski xuri. Zby RIEV 1908, 288. Hunek duela ithurri, / Harek ophil egin berri. Ox 131. Ardao eginberriaren antzera. TAg Uzt 109. Goizean [gela] eginberri utzi zun bezelaxe. Etxde JJ 250. Bizkai Gipuzkoetan obispoak egin barriak ziralako. SM Zirik 99n. Abogadutzako estudioak egin-berriak zeuzkana. Arti Ipuin 47. Antzerki ondu-berria (egin-berri). Zait Plat 10. Zauri egin barria. Erkiag BatB 97. Montmartren egin berriak zituen orduan bere botu sainduak. Ardoy SFran 289. Kare egin berria askoz obeagoa zala. BAyerbe 30. Euria be egin barri egoan. Gerrika 143.
azpisarrera-5
EGIN BERRIAN (Estar, etc.) recién hecho. Cf. Ax 544 (V 350): bekhatorea, bekhatu egin berrian, beldurrago, sentikorrago eta antsiatuago da.
Egin berrian olio hau da hobena. Ip Dial 104 (It berritan, Ur barritan, Dv berri berrian).
azpisarrera-6
EGIN BERRIKO. Recién hecho, recién construido.
Orain Europako dierri batzuen buru diran uri eginbarriko batzuetara. Ag Ioan 219.
azpisarrera-7
EGIN DA (SP, Lar, Añ). Se acabó, es el fin (de). "Egin da zutaz, c'est fait de vous" SP. "Acabóse, no hay más que hacer" Lar.
Egin da gure iende gazteaz, eztute hemendik aitzina ihardukitzeko paradarik izanen. Ax 29 (V 17). Heriotzeak ukituz gero, egin da, mirakuillu izanen da salbatzea. Ib. 217 (V 145). Akhabo da, Jauna, egin da. Brtc 97.
azpisarrerakoSense-7.1
" Eneaz egina da, mon sort est décidé, fixé" Dv.
azpisarrera-8
EGINEAN EGINEAN. "Andando poco a poco (V-ger)" A Apend. "Eginean eginean doa, va mejorando poco a poco (V-m)" A EY III 312.
azpisarrera-9
EGIN-EGIN.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (Vc, G ap. A; Añ (V)). Justo, exacto. "Cabal" A. Cf. supra (20).
Gramatika justu edo egiñ egiñaren orazio edo itzaldiaren zortzi parteak. Cb EBO 48. Zure ta eriotzaren imajiña edo representazio bizia, egiñegiña. Cb Eg III 239s. Peru, egin egiña: zuk esan zeunstana, ta ikusi dodana. Mg PAb 133. Ta zer egiten dau miin gaiski esaliak? Sugiarena berarena egin egina. fB Ic II 190.
azpiadiera-1.1
Perfecto. Cf. infra EGIN-EGINEKO.
Artu egizu gogo egin-egina urrengo ila obeto emoteko. EL2 79 ( EL1 69 sendo ). --Zer da Gloriya? --Da estadu edo bizimodu bat alde guztiyetati egin egina. CatLlo 88. Ta antze bakoitzentzat ba ote da beste onik, ditekean egin-egina izatea baino? Zait Plat 133. Egituraz eta aapaldien albañuz ertilan egiñ-egiña. Gazt MusIx 66. Olerkari egiñ-egiña danez. Ib. 59.
azpiadiera-1.2
Exacto, justo (referido a una cantidad). " Egin-eginak (Vc, R), los justos y cabales, ni más ni menos" A.
Sei ilebete ta iru egun: egin eginek. A Txirrist 263. Zeinbat diru daukazu? --Ogei ogerleko egin-egiñak. Zam Man 28. Berrogei urte egin eginak zituen. Zait Plat 20.
azpisarrerakoSense-9.2
b) (Intens. de egin; participio).
Ez al-zenduan garbi ikusi gau artan, alkarrentzako egin-egiñak gaudenik? NEtx LBB 84. Baina egin-beharrik ez, aspaldidanik egin-egina baitago. MEIG II 69.
azpisarrera-10
EGIN-EGINA. A buen seguro.
Egin-egina, han etzela eriez, zahar-zaharrez eta haurrez bertzerik nihor-ere izaiten ahal. Prop 1894, 111.
azpisarrera-11
EGIN-EGINEAN (V-ple). Precisamente; exactamente (seguido frecuentemente de ere, bere). "Egin egiñean, justa y cabalmente. Zuk bear dozun beste egin-egiñean daukat" Zam Man 28.
Egin-egiñian be, orixe baño eztot biar nire aletegiko sabaia atonduteko. Altuna 60. Egin-egiñian be orra nun duan Izardoiko Pepianton. Kk Ab II 131. Egin-egiñian eztau ori esan gura ixan, besterik baño. Otx 112. Aintza orrek, egin-egiñean ondatu zaitu. Zait Sof 69. Besarkada ori egin-egiñean be ezta une batekoa izango. Onaind STeresa 76. Aundikirik bat bere ez, egin egiñean. Erkiag BatB 145.
v. tbn. Akes Ipiñ 35, Zait Plat 9, 63, 90, 101 y 126.
azpisarrera-12
EGIN-EGINEKO. "(V-ger-och-gip), lo perfecto, sin tacha" A.
Bixibide ta irabazpide egin-egiñekua iretzat. Kk Ab I 53. Osoa, egin-egiñekoa, betikoa ta bazterrik gabea nai dugu. Neurtua ta mugatua den gauzarik eztugu nai. Vill Jaink 133.
azpisarrerakoSense-12.1
Exacto, justo.
Ogerleko egin-egiñeko bat bakarrik aurrestuten daula egunero. Kk Ab II 131.
azpisarrera-13
EGIN EGITE ALDERA. "Eiñ eitte aldera, loc. vbal. para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo. Eiñ eitte aldera jardun eban egun guztian, ezer zuzen atara barik" Etxba Eib.
azpisarrera-14
EGIN-EHI. "(S), fácil a hacer" A.
azpisarrera-15
EGIN ERAGIN. Hacer hacer. v. eginarazi.
Guzurraz juramentu egiñaz edo egin eragiñaz. EL1 129. Gaztaiak egin eragin. Echta Jos 307.
azpisarrerakoSense-15.1
Emen ipiñi genduen geure kuartel jenerala, nai ta beste seiren etxietan be egun biña edo geiago egin eragin euskuezan. Gerrika 285.
azpisarrera-16
EGIN-ERDI. Medio hecho.
"Dixon" berri egiñerdiari "antta" samurtu. Ldi IL 18.
azpisarrera-17
EGIN-ERRAZ (Añ). "Hacedero, factible" Añ. Cf. huts egin errexak (JE Bur 83).
Penitenziak dira guziz laburrak ta egin errazak bekatua zer dan zerbait ezagutzen dutenentzat. Mg CC 147. Egin errazak ziran / nunbait gure lanak. Uzt Sas 49. Onelako gauza uts eta egiñ-erraxek zure buru ori orrenbesteraiño austea. Berron Kijote 19.
azpisarrera-18
EGIN-EZ (El) no hacer (algo).
Egin ezaz beste gabe eskomulgatuak. Mg CC 210. Penitenzija egin ezagaiti. Mg CO 212. Gorputzeko gatxai kasurik egin ezagaz. fB Ic II 295. Gaur ondo pagauko dau Purgatoriuan / Medikuen esanak ein eza munduan. AB AmaE 249. Egin bear dana egin ezagaitik. Itz Azald 135. Agurrik egin eza. Ag G 330. Damutuko ete yakan [...] azkenengo barria jakiteko urratsik egiñ eza? Erkiag BatB 59. Emen egin-ezakin / ez balitz okerrik. Uzt Sas 84.
azpisarrerakoSense-18.1
Zer egin ezean geratu zan. Bilbao IpuiB 130. Lan ori Urri-illak / dakar geienian, / alperrik da orduan / egin ez-enian. Uzt Sas 84.
azpisarrera-19
EGIN-EZEKO. De omisión.
Zer da bekatu omisiokoa edo eginezekoa? Mg CC 19.
azpisarrera-20
EGIN-EZIN (H).
azpisarrerakoSense-20.1
a) Imposible de hacer, irrealizable.
azpisarrerakoSense-20.2
b) "Impossibilité, impuissance. Egin ezina dut, je ne puis (j'ai l'impuissance de faire)" H.
azpisarrera-21
EGIN-EZINEKO. Imposible de hacerse. v. EZIN EGINEZKO.
Gidariak esaten ziarduana, ez zan egin eziñeko autu edo barriketea. Erkiag BatB 44.
azpisarrera-22
EGINEZKO. De comisión.
Zeri esaten jako eginezko edo komisinoezko pekatuba? CrIc 109.
azpisarrerakoSense-22.1
(Cf. supra EGIN-EZEKO).
Baña zeinbatek esaminau ta ezaututen ditube onelango ez egiñezko pekatubak? Mg CO 25.
azpisarrera-23
EGIN-GOGO. Deseo, intención de hacer. Para la construcción egin gogo dut, etc., v. gogo.
Zer igarri genezake haren asmoetakorik, haren egitekorik, haren egin-gogo sakonetik. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-24
EGIN-GURA. Deseo de hacer.
Zoli ta bizkor ebillen Josetxo, ta sarri egin-gurien-egingureaz, jauzten zan txalupan zein edonon. Echta Jos 78.
azpisarrera-25
EGINKE. Sin hacer (en compuestos verbales). v. EGITEKE.
Neure aurka itz-eginke. Laux BBa 142.
azpisarrera-26
EGIN-MODU (Lar, Hb).
azpisarrerakoSense-26.1
a) Modo de obrar. "Acción, aquel modo de ejecutar, hacer o hacerse algo" Lar.
Bigarren kalte Jangoikoaren gauzen egin-modu epel nagi beretik datorrena. Mb IArg I 83. Egin-modu bera iduki izan du Aizpa Segondinaren alderat. "Elle en a fait de même" . Birjin 531. Ea baden deus gure egin-moduan hari damu dakiokenik. "Conduite" . Ib. 578. Haren gizonen alderako egin-modua. Dh 258.
azpisarrerakoSense-26.2
b) EGIMODU.
Intención.
Edolabere alde onera bota bere egi modu edo intenzinoia. CrIc 92.
azpisarrera-27
EGIN-MOLDE (Lar, Hb). Modo de obrar. "Acción, aquel modo de ejecutar, hacer o hacerse algo" Lar. "Manière de faire" Hb.
Haren baithan bazekusan hanbat zentzu on ta hain egin molde eder bat. "Conduite" . Birjin 161. Hori dakikegu gutaz aitzineko mende eta gizonen eginmoldetik. Arb Igand 122.
azpisarrera-28
EGIN-NAHI (Dv).
azpisarrerakoSense-28.1
a) "Désir de faire" Dv. Cf. Cb EBO 27: "Itz edo dikzioren batzuetan nola diran esannai, eginnai, jannai, joannai". Para ejs. del tipo kalte egin nahi, etc., v. KALTE EGIN, etc.
Egin nahiaren ezin egina. Ax 176 (V 119). Nola alabaña ez da debekatua izango gauza baten gura, edo egiñ-naia, egitea gaiztoa bada? AA II 133. Ikus dezaten / gure egin naia / berontzat dala aundia. Echag 247. Egin naia, patu onaren gaia. EZBB I 85. Bere egin nai guziya da lukainka moduku oiek argitara ateratzia. Iraola 110. Bai arren, badiagü herrian / egün egin-nai franko. 'Asmo' . Casve SGrazi 50.
azpisarrerakoSense-28.2
b) (S; Dv). "Désireux de bien faire" Lrq.
azpisarrera-29
EGIN-NAHI-EZ. "Eginaieza (V, G) [...] refus, répugnance, paresse de faire" H.
azpisarrera-30
EGIN-SAMAR. "In-samar, recién hecho" A Apend (s.v. samar).
azpisarrera-31
EGIN-SAMARTU (G-azp), EGIN-XAMARTU. Hacer más o menos (con valor aprox.). "Ia-ia egin, bukatu. Lanake in samartu ittut " ZestErret.
Egin-xamartu ditu Balendinek bazkalondoan gaurko eginbearrak. TAg Uzt 33.
azpisarrera-32
EGIN-TOKI. Lugar donde hacer.
Badut orai beretik eremu gisako bat erosia. Hamar bat etxeren egingia edo egin-tokia baluke. Prop 1906, 226s.
azpisarrera-33
EGINTXE (BN-ciz-arb, S ap. Gte Erd 229). (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Lana egintxe duenean. Laph 242. Meditazionea egintxe nuelarik. Prop 1911, 228. (ap. DRA) Oilaskoa egintxe zelarik. Barb Sup 104. Eginxea zutela basurek aldia. Ox 19. Alabarena egintxea du. Or Eus 78. Abiarazi gintuzten jada egintxeak gintuen zilhoetarik. Zerb Gerlan 32s. Engoitik apairuak eginxeak zituzten. Lf Murtuts 20. Planak eginxeak dituzte. Herr 19-4-1962, 3.
azpisarrera-34
EGINTZAGA. "Sin hacer" A. v. EGITEKE.
Igaro iakan urtebete [testamentua] eginzaga. Cap 114. Sakrifizijo ezigarriren batzuk egintzaka. Mg CO 218.
azpisarrerakoSense-34.1
Promesen bat bein agindu ezkero egintzagarik, edo luzaro atzeraturik badarabiltzu. EL2 135.
azpisarrera-35
EGITEARRIK.
Para hacer.
Juez gaiztoak Judego deungen / Esana egitiarrik / Erabagi dau sentensija bat / Ez iñok okerragorik. Canala Jesucristo 133 (ap. DRA).
azpisarrera-36
EGITEKE. Sin hacer.
Jaramon-egitteka. Laux AB 48. Nai nuna egiteke geldituko naiz. Ol Gen 18, 29. Esanok oro iñori esateke ta egiteke eutsiko ditut. Zait Sof 37. Zenbat gauza ez ote genittuke utziko egiteke? Etxde AlosT 18. Hotsik egiteke. Mde HaurB 38. Geiago zirkiñik egiteke. Erkiag BatB 56. Iñorekin itzik egiteke naukate. NEtx LBB 116. Jaramonik egiteke. Lab SuEm 202. Ez zuan farrik egiteke utzi Don Kijotek bere ezkutariaren malizi-gabea. Berron Kijote 97. Kalez kale Mari-Kontze, etxean lixiba egiteke. (V-m). EZBB II 32. Euskal sintaxis osoa, edo ia osoa, egiteke daukagu. MEIG VIII 104.
azpisarrera-37
EZIN EGINEZKO (Dv). Imposible de hacer.
Gizonentzat ezin eginezko gauzak. Dv Lc 18, 27 (Lç y He inposible, Ker e IBk ezinezkoa). Martir guzien aiphatzea ezin eginezko lana laiteke. Elsb Fram 115. Bere salbamendua ezin eginezkoa daukatenak. CatJauf 75. Berriz sortzea ezin eginezko bada. Larre ArtzainE 348.
azpisarrerakoSense-37.1
(Con complemento).
Ez gare gehiago bekhaturik ezin eginezko estatuan. Jaur 133 (cf. ib. 204 ezin huts eginezko onthasun bati).
azpisarrera-38
(NIREAK, etc.) EGIN DU (V-gip; Dv, H, A Apend ), EGIN ZUEN (etc.) (Tras gen.). Es (era, etc.) mi (tu, su, etc.) fin, se acabó, estoy (estás, etc.) perdido. "Neriak eiñ dau, loc. equivalente a 'me muero'. "Agur, neriak eiñ dau" esanaz, gastau zan" Etxba Eib. Cf. supra (I, 5). Tr. Usado por autores tanto meridionales como septentrionales, ya desde mediados del s. XVII.
Bertzela egin luke gureak. Ax 424 (V 274). Konsidera ezazu bekhatu mortalian herioak eman badizazu bere kolpu mortala zuriak egin diala. Tt Onsa 176. Zuenak egin du. Cb Eg II 42. Heldu bada gauza hunen yakiterat, eneak egin du, gal-araziren darot bizia. Lg I 273. Orai ta sekula guzikotz nereak egin du. Dh 155. Eta betiko eneak egin eban, zuek ene bitarteko urten ezik. EL2 156. Barrungoak etsi zutenean aienak egin zuela. Lard 547. Laster eneak eginen du. Hb Egia 95. Iya guriak egin du. Xe 410. Nekatu naiz iya ta nereak egin du. AB AmaE 406. Katolikoenak egin du? HU Zez 156. Nereak egin du, lagun zarra. A Ardi 90. Judasenak egin du. Ox 76. Ta Iesuk ozpiña artu zunean, esan zun: "Nereak egin du". 'Consummatum est' . Ol Io 19, 30 (Lç guzia konplitu da, He y Dv akhabo da, LE bukátua dá, TB guzia kunplitua da, EvS gaizak oro konplitürik dira, Leon oro eginik daude, Or au bukatu da, Ker guztia bete da, IBk e IBe bete da dena; v. sobre esta traducción MEIG I 208s.). Enderritartekoarenak egin ebala. Eguzk GizAuz 70. Iriak egin dik! ABar Goi 57. Arengan genun ustearenak egin du. Zait Sof 35. Usoarenak egingo zula uste baitzuten. Etxde AlosT 39. Nireak egin dau, dirudianez. Erkiag BatB 198. Gureak egin du, Peillo! NEtx LBB 177. Oñazerik ez, baña nereak egin dik! Aultzen, aultzen niak! Ataño TxanKan 270. Umorea galtzen badegu, egin du gureak. BBarand 8.
v. tbn. Dv LEd 261. Laph 176. Arr GB 99. Urruz Zer 25. Alz Ram 97. Or Mi 139. Lab SuEm 192. Berron Kijote 157.
azpisarrerakoSense-38.1
Moxten badute ene buruko illea, neure indarrak egin du. Lg I 233. Horiek ganez geroz, egin du gure Eskual-herri alde huntakoaren ohoreak. Zby RIEV 1908, 86. Orrekikoak egin du. Ez dauka berriz burua jasorik! Loidi 198.
egin
<< debeku 0 / 0 erosgailu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper