OEH - Bilaketa

124 emaitza tabako bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
debeku.
tradizioa
Tr. Propio sobre todo de la tradición septentrional desde sus primeros textos: debetu en Leiçarraga y los autores suletinos (aunque Archu y Gèze recogen debeku en sus diccs.). Tartas, junto al más frecuente debetu, emplea una vez debekhu, que aparece tbn. en TB . Los testimonios navarros son modernos (Legaz, Iraizoz). En textos occidentales, debeku se encuentra en Ubillos, Aguirre, Iztueta, Lardizabal y autores del s. XX; es muy escaso en vizcaíno. La documentación más antigua es debeku izan, tripersonal en Leiçarraga; pervive, pero sólo como trans. bipersonal o, sobre todo, intrans. unipersonal, durante el s. XVII, no volviendo a encontrarse hasta el s. XX, recuperado por autores meridionales (Orixe especialmente). El empleo de debeku como adj. se documenta tan sólo en Etcheberri de Ziburu y Axular. El sust., en cambio, que aparece ya en Materre, cuenta con una tradición amplia y continuada. Con el valor de 'traba, impedimento', ya desde Haraneder cuando menos, es casi hasta hoy sólo septentrional y alto-navarro en los textos; cf. A DBols : "No se confunda con 'impedimento' eragozpen ". En DFrec hay 19 ejs. (2 sept.) de debeku .
etimologikoa
Etim. v. debekatu .
sense-1
1. (G, AN, B, BN; SP, Urt I 57, Lar, Añ (G, AN), Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H (L, BN)), debetu (S; Chaho, Foix), tebeku (thebekhu Ht VocGr 352) Ref.: A; Satr VocP (debekia); Lh (debeku, debetü); Izeta BHizt; Gte Erd 264 y 280.
(Sust.). Prohibición, veda. "Défense" Foix.
Bortz manamendu hauken gaiñera baditu Elizak bi debeku. Mat 10. Baiña gauza ttipian eta erraxean, sagar baten debekuan, [...] zer estakuru ahal dukezu? Ax 57 (V 37). Debeku ttipia ibeni zeraukan; eta guztiarekin ere, etzuen begiratu. Ib. 57s (V 38). Ez denaz geroztik egia hendaiarrik xalupaetan atera dela guk debekuak eman geroztik. CartUrruñ 1908, 134. Ez espos mezarik enzun debekuan gaixtoki. Harb (ed. 1690) 6. Jinkoaren debetia hausten dü. Bp II 98. Jainkoaren debekuaren kontra. Lg I 302. Aziendarik sar ez dadin herri huntako oihan barnetan, ezkur debekua emana dugu. SaraGut 136. Gero paramendu ditezke, kentzen danean Elizaren debekua. AA I 562. Eliza egiteko debekurik irten etzala. Lard 327. Debeku bakhar bat egin darotzu Jainkoak. Dv LEd 111. Berak lege-egile, / Jainkoa khasatuz, / jenden kontzientzia / hil dute debekuz. Zby RIEV 1908, 768. Bat ez baita izanen [...] debeku zoro hoi onhartuko duenik. HU Zez 124. Debeku horrek hanitz gogoetatu ninduen. Zendako egin othe zaundan aitak? JE Bur 63. Lege zorrotzen debekuz. EEs 1916, 50. Ibar-zugatzak [...] debeku onetatik at gelditzen dira. ForuAG 137. Entseia hadi sartzera, bada, ene debekua gatik ere. Mde Pr 102. Apezpikuaren debekuz zala iakin zuneko, esanera iarri zan. Or Aitork 127. Emengo lan-gosearen debekua galdetzen du Nirvanak. Vill Jaink 139. Eurok egingo dabe debeku latz-pean urrin bialdua izan danaren ordezkoa. Onaind STeresa 63. Debekutan den guzia gauza saindu saindua da. Bibl Lev 27, 28 (Dv kontsekratu, Ol eskeñitako ). Beste bederatzi agindu edo debekuren artean. MEIG IV 80.
v. tbn. Arbill 85 (III 31, 15). Prop 1876-77, 122. Lap 121 (V 57). Arb Igand 71. Xa Odol 267. Debetu: Tt Onsa 28. CatS 23.
azpiadiera-1.1
(Antepusto a un sust.). Prohibido. v. infra (2).
Sugeak Ebari esondatzen dako / debeku fruitutik har dezan jateko. Zby RIEV 1908, 206. Zale-miñ puxkaren bat sorrerazi zion neskak, aukeran geiegitxo ta debeku-mugak ukituaz. Berron Kijote 222.
azpiadiera-1.2
Impedimento, traba; inconveniente, objeción. " Ezkontza hortarako ez da debekurik, il n'y a pas d'empêchement à ce mariage" Dv. " (Hats)-debekua, asthme" H. "Tartamudez" Satr VocP (gralmte. precedido de mintzo, hitz... en otras zonas: cf. , p.ej., Izeta BHizt y Gte Erd 280; cf. , con todo, la siguiente expresión, oída a un hablante renteriano u oiartzuarra (11-6-1957): "Debekua dik aundiya... seme orrek. Izketan debekua. Bai, defektua"). v. GERNU-DEBEKU.
Libertate guziarekien eta nihoren debekurik gabe. He Act 28, 31 (TB debekhu;enpatxu, Dv debekatu gabetarik, Ol zoztor, Ker, IBe eragozpen, IBk oztopo). Trabak eta debekuak ezin garaituzkoak direla. Lg I 173. Haren goratasunari gibelamendu edo debeku ekhar diozoketenak. Ib. 219. Bear bezalako debekurik izan gabe [meza] enzuten ez duenak. Legaz 32. Halako hezur-debeku bat badutalakotz, poxolu bat bezala, parasol gider baten pare ahoz beheiti bainauka! Lf Murtuts 38. Euskaldun jator bati, hots, euskaraz debekurik gabe mintzatzen denari. MIH 347. Euskararen alde txarrak eta debekuak [...] bere eskas eta urritik omen datoz. MEIG II 128. Debeku hau ere ez zait, haatik, bortitz askia iruditzen azaldu dudan aburua uxatzeko. MEIG VI 190. Debekuak gainditzeko. MEIG IX 33.
sense-2
2. (SP), debetu (S ap. Lh, Lrq ) .
(Adj.). Prohibido, vedado. " Gauza debekua, chose défendue" SP. "On dit sourtout defendu " Lrq. v. DEBEKUZKO (b).
Orziral larunbatetan / eztuk haragi ianen, / ez muga debekuetan / ezkontzarik egiñen. EZ Eliç 105 (v. tbn. 160). Zenbat kalte egiten zuen gauza debekuaren ikhusteak. Ax 394 (V 257). Debekuan nahi ditutzu eskuak sarthu. Ib. 146 (V 95).
azpisarrera-1
DEBEKU EGIN. Prohibir.
Jainkoak debeku egin dauku haren unkitzea. Lap 125 (V 58).
azpisarrera-2
DEBEKU EMAN. Prohibir.
Eskolan eman ditek Jainkoa debeku. Zby RIEV 1909, 232.
azpisarrera-3
DEBEKU IZAN. (B; debetu i. S; Foix ap. Lh). Ref.: A (debetu); Izeta BHizt.
a) (Unipersonal, 3.a pers.) ser ilícito, estar prohibido. "Hau debeku da, hemen ezin daiteke egurrik egin" Izeta BHizt.
Hauste egunetik bazko zaharreraino konzilioz debeku dira ezteiketak. Harb ẽ 6v. Zeren [ezkonduak] berea ezpaitu debeku eta bai bere eztuena. Ax 359 (V 238). Ohoinkeria debekhu dela eztaki. Tt Onsa 29. Debetü da hari minzatzia. Bp I 115. Noiz dira debetü ezteiak? Ib. 112. Zure ikasleak egiten dute larunbatean debeku dana. Ir YKBiz 110. Otoitz-aspertu bat nai, ta debeku nun negarra. Or Poem 540. Lizunkeri zoro ori [...] debeku da Zure legeetan. Or Aitork 39. Baginakien tabako horren egitea debeku zela. Etchebarne 43. Bazen anitz eta anitz hots-bilkura latinez zilegi eta gurean debeku zenik. MEIG VII 179.
Jainkotasuna debeku ikustez animari; / ikustea bailitzaio min guzien sorgarri. "Se le prohibe al alma ver". Or Poem 540.
(Con aux. trans. bipersonal). "Arnoa debeku du, le vin lui est interdit" Dv.
Neke gogorrez ezetsirikan / bakalloa ta balea, / bizibidea ateratzeko / debeku zuten pakea. Or Eus 203.
(Con aux. trans. tripersonal).
Hik debetu drauzkiguan gauzetan eroriz. Lç ABC A 7r.
b) "Mintzoan debeku da, il est empêché (bègue) dans le parler" H.
(Tras tema nominal nudo).
Neska mutillak ez dira asarre, / ez ere keiñu-debeku. / Bata besteren leiaka dira / nork leunago begiratu. Or Eus 84.
azpisarrera-4
DEBEKUKO. Prohibitorio. "Ihiztatzeak badu elhurtetan debekuko legea" Dv. v. DEBEKUZKO.
azpisarrera-5
DEBEKUZKO. (Bera, -tüzko Casve).
a) Prohibitorio. "Prohibitif" Casve. v. DEBEKUKO.
Bizi hunen ez uzteko / debekuzko gathea / etzen aski trabatzeko / haren borondatea. Arg DevB 141. Sokrate zuhurrari arteka gertatzen omen zitzaion debekuzko hitz ixil batzuen aditzea. Lf in Zait Plat XVIII.
b) (SP, Dv). Prohibido, vedado. "Ihizia, elhurtetan, debekuzko gauza da" Dv. v. supra (2).
Fruitu debekuzkoa. EZ Man I 127. Bere gogoz hunelako enseiu debekuzkoak egitea da mortal. Harb 181. Barur egunian edo bijilian bianda debetuzkorik iatera. Tt Arima 74.
debeku
<< bilo 0 / 0 egin >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper