Harremana

    OEH - Bilaketa

    84 emaitza borta bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 manatu.
    tradizioa
    Tr. General en textos septentrionales y alto-navarros desde Dechepare (incluido Mendiburu); se encuentra tbn. en Hualde (Mt 8, 4) y en Arana (SIgn II, en la forma manutu ). La forma con nasal aspirada se documenta en textos suletinos, excepto Tartas, Belapeyre y Constantin; menhatu que aparece en Inchauspe (Hil 180) se trata sin duda de errata (cf. manha- ib. 25, 31, 36, 131, 195, 217 y 219). Cuando el objeto personal es explícito, los autores antiguos lo usan tanto con auxiliar trans. tripersonal (p. ej., mutilari manatu zion egin zezala) como con bipersonal (mutila manatu zuen egin zezala), los autores antiguos emplean ambas formas. El uso del aux. trans. bipersonal va disminuyendo progresivamente hasta casi desaparecer en el s. XX. En DFrec hay 20 ejs. de manatu, 14 de ellos septentrionales.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (AN, L, B, BN, Sal, S, R; Volt 65, SP, Urt I 190, Ht VocGr 312, Lar, Añ (AN), Lecl, Izt 70v, VocBN , Dv, H; -nh- Gèze), manutu. Ref.: A; Lrq (manhatü); Iz R 292, 310; EAEL 263; Izeta BHizt.
     (Aux. trans. tripersonal o (usado absolutamente) bipersonal). Ordenar, mandar. "Nork manatzen du hemen nik baizik?, qui commande ici, si ce n'est moi?" H. "Te mandé, manatu naun, manatu naizun, manatu naian" Mdg 148. "Nork mánatan du étse kóntan? ¿quién manda en esta casa? (R-uzt)" Iz ArOñ 292. Cf. Lf Gram 876: "Manatu diotet joan diten. Manatu diotegu joaitea. Manatu zautan lehen-bai-lehen hari jarraikitzeko".
    Iuje iaunak manaturen, bera iaugin gaberik, / gauza oro xahu dezan behin suiak lehenik. E 61. Aiták manatu zeraukan guzia [...] egin zuenaz geroz, etzén mengoarik gehiagorik lurrean konbersa lezan. Lç Ins C, 6r. Zuk demandatu zinuen mana lezan zuri ematera kopia bat. MRos 13.1r. Lege hartan ordenantza hamar tutzu manatu, / zeñak behar baititugu errespetuz guardatu. EZ Man I 12s. Nik neure ebanjelioan manatzen dudana. Ber Trat 55r. Manatzen derautazu berze gauzarik. Volt 209. Aita sainduak, manatu behar izatu baitzuen, urthean behin bedere kofesa gindezilla. Ax 533 (V 343). Iauna, zuk othoi mana ezazu benedikatu garen. Hm 69. Hala ordenatu duzu eta hala nahi izan duzu eta zer ere manatu baituzu, hura egin da. SP Imit III 50, 3 (Mst, Ip, Leon man(h)atu; Ol, Pi agindu). Heldu arren, / herioa gogora, / manatzen du fite arren, / doakola kanpora. Arg DevB 143. Zuk hitz xoillaz manaturik, / kalmatu zen guzia. Ib. 216. Manatzen du Jesus Jaunak / afaritan eman onak / ofrenda diotzogun. Gç 111. Jinkoak zer manatzen derie haurrer? Bp I 92. Lege bat, zeinetan manatzen baitzuten, [...] etzedila egin testamentik. ES 401. Eliza ama sanduak manatzen duenean. El 9. Manatu darotazu maita zaitzadala. Ch III 10, 1. Manatuzue egin zeitezela amarren primiziak. SermAN 5r. Manatu izan zeroten arbola eta landare guziei ekhar zetzatela zeiñek bere motaren araberako fruituak. He Phil 10. Agindu ta manatu zigun Jesusek mundu guzian ager genezala gerok dakiguna. Mb IArg I 363. Jainkoak manatu zion gorderik egoteaz Karithko ibaiaren hegian. Lg I 349. Jangoikoak lenbiziko kriatu zuén gizónari berak manátu ta erakutsi baizio nekazálgoa. LE Prog 96. Othoiztü behar dügü kontinozki, zeren Jesü Kristok hola manatzen baitügü. CatLan 67. Othoitz egitea manatu darokuzunaz geroz jauna, othoi, aditzatzu [...] egiten darozkitzudan othoitzak. Brtc 26 (v. tbn. el mismo ej. en MarIl 53 y Arb Igand 200). Beren hondikariak dereielakoz manhatü bethi botz behar ziradiala izan. Egiat 232. Erresumako legek manatzen duten khasutan. Revol 93. Asanblea nausi duk zuzen gabe; / ken ezak, ken, manatu dik aski. Iraultza 25. Jesu-Kristok dautzu manatzen / etsaiari barkatzea. Monho 132.
    ( s. XIX.) Jainkoak manatzen dauku maitha dezagula. Dh 237. Manatzen dutela asesinatzea, hiltzea eta bearriak ekentzea. FrantzesB I 91. Zer manatzen zaigu manamendu untan? CatB 45 (CatS 39 deikü manhatzen, CatUlz 31 manatzen zaigu). Zer manatzen da manamendu huntan? CatLuz 19 (Añ CatAN 38, CatAe 44, CatSal 45 manatzen, CatR 45 manatan). Elizaz manhatü barürak fidelki egin itzazü. UskLiB 76. Bertzeri manatzea, bertzeak gidatu nahi izaitea. Jaur 127. Baiña aldiz zuk emadazu / aireari manatzea. Gy 141. Manatu dut ohe bat ekhar dezoten. Laph 148. Siñesten dut gure Eliza Ama sainduak siñesten eta siñesteko manatzen duen guzian. Legaz 66. Aitak manatu zion / seme bati behin, / larrerat egurketa / goizetik gan zadin. Zby RIEV 1908, 766. Gauza ederra laiteke orok mana eta nehork ez obedi. Elsb Fram 132. Gobernadoreak manatu zuen hura ere hilaraz zezatela. Jnn SBi 101. Gizon gaztea, altxa zaite hobi hortarik, manatzen dautzut. Lap 36s (V 20). Manatu deraukote haurrak beren herriko mintzaiari jarraikaraz detzazten erdarari bezala. Arb Igand 36.
    ( s. XX.) Jainkoak manatu zion Noeri egin zezan zurezko untzi handi bat. CatJauf 23. Nork mana, nork obedi, legezko zikaneria guziak oro bazterrerat utzirik. HU Zez 135. Emon balabei karek manatu zauna, eitzen zion. Mdg 123. Ene jüjamentia manhatzen dü legik / haren egonaztia bost urthez ixilik. Xikito 10. Jende xeheak adimenduak manatzen dakonari gu ez bezala jarraikitzen ohi baita. JE Bur 102 (v. tbn. 165). Manatu daut itzul nadin. Ox 61. Erreginari manatu zion Jesus Jaunak, bere onetan ez zadin sekulan athera jauregitik. Barb Leg 69. Mirikueri manatu zioten ongi balsama zezaten gorputza. Zerb IxtS 30. Betterra lasterka emaiten da ihesari, manatu zaion bezala eta kontent! Lf Murtuts 10. Jesusek orduan manaturik debruari, athera zen haren barnetik eta haurra han berean sendatu. Leon Mt 17, 17 ((Mt 17, 18) Lç, He, TB, Ip, Echn, SalabBN me(h)atxatu, Dv larderiatu . Ez dik sosari kasu egin behar. Sosak guk manatuak egin behar ditik. JEtchep 80. Zer behar duk? Hik manatu nik noiz edan? Larz Iru 90. Castillako errege ordainak etzuena manatu Xaberriko gazteluaren suntsitzea? "N'ordonna-t-il?". Ardoy SFran 76. Mana nezoke iguzki horri nehoiz ez dadila etzan. Xa Odol 303. Manatzailek jakin behar lukete zertan mana, zertan ez mana. EZBB II 55. Belarraren barreatzen hasiko zena, ez baitzuen nehork manatze beharrik. Larre ArtzainE 48.
    v. tbn. Harb 404. Mat 32. Tt Onsa 85. CatLav 36 (V 26). Mst III 49, 7. Mih 73. Mercy 38. JesBih 472. Dv LEd 200. Const 30. Mde Pr 123. Arti Ipuin 60.
    azpiadiera-1.1.1
    (Aux. trans. bipersonal, con objeto personal).
    Haren exenpluari garreitzan manatu gaitu. Lç Ins F, 6r. Orduan mana zezan populua iar ledin lurrean. "Il commanda au peuple qu'il s'assît". Lç Mc 8, 6 (He, TB manatu zuen, Dv manatu zioen; Ol, Ker agindu). Manatu du nere semea pausuetan guardia ifenteaz. CartEsp 456. Eta ala suplikatzen natzaio mana nazan puxanza duen bezala. Ib. 461. Manatü züntügün xerkha eta ediren zenezan expedient eta remedio hunagorik. Etchart 1.1r. Ea egin duzuen Erregeak manatu zinduztena. Ber Trat 110v. Manatzen gaitu eztagigula idolorik. Mat 103. Haurtxoak zituzten ixil / zitezela manatu / eta begira zegokan / jendea mehatxatu. EZ Noel 90. Othoitz egin dezagula manatu gaitutzun. Harb 245. Manatuko nauzuna egitera prest naiz. Volt 264. Elizak ez nau manatzen, urthean behin baizen kofesa nadilla. Ax 534 (V 343). Egia / prest nun erakustera, / et'egitera / mana nezana guzia. O Po 29. Eztugu behin ere egiten manatuak garena. SP Phil 342 (He 344 manatua zaikuna). Kristoren heriotzeaz eta pasioneaz orhoitzeko berak manatzen gaitu hunetara. Hm 199. Manatzen nauzu jan dezadan / aldarean den Jainkoa. Gç 112. Zuberoa herri hontako Promotora manatzen dügü, iratzarriki orotan balia erazi dezan lege haur. Bp I 25. Manatu zituen bere apostoluak [...] mundu-herri guzitik predika zezatela. ES 392. Gure nausiak manatu gaitu zure ganik yakiteaz hea zu zaren bada ethortzekoa zena. Lg II 152s. Manhatzen ait berris ere / khen akidan aizinetik. 'Je t'ordonne'. Xarlem 675. Ezarri zituzten presondegian, manaturik presondegi zaina begiratzez segurtatuki. TB Act 16, 23. Lege justoak manatzen gaitu / bat bestearen ondoko, / superiorra erdiek ere / ez dute obedituko. Bordel 83. Manhatzen gütü Elizaz manhatü besten saintüki igaraitera. CatS 52. Sen Gregorik manhatü <menh-> zütian komentietako erlejius eta serorak [...] hersa litian Maria Birjinari. Ip Hil 180. Ene soldadoak behar nintuela manatu, lot ziten eliza borta bati aizkora ukaldika. HU Zez 136. Soldadoak izan baitziren manatuak heien urruntzeko gure aldetik. StPierre 22. Harat joan aintzin ospitalean pasatzeko manatua nintzan. JEtchep 98.
    v. tbn. Tt Onsa 49. In CatLan 4. Mde Pr 124.
    azpiadiera-1.1.2
    (Part. en función de adj.). "Manatua, commandé" Ht VocGr.
    Inhardesterik hobena, egite lan manatuarena. "La meilleure réponse qu'on saurait faire, c'est de faire ce qu'on est commandé". O Pr 277. Egun iakinetan eta manatuetan. SP Imit IV 10, 6 (Mst señalatü). Igande eta besta manatiez enzun ezak meza debotki. Tt Onsa 179. Igantez meza enzün ezak eta besta manatiez debotki. Bp I 47 (v. tbn. el mismo ej. en FPrS 15). Besta manhatiak begira itzak, Jinkua zerbutza fidelki. UskLi (ed. 1804) 22 (ap. DRA). Ikhusi behar da, Meza Saindua huts egin denetz igandea edo phesta manatuetan. CatJauf 15.
    v. tbn. Gç 215. Mst I 19, 5. CatLan 14. Myst 18. CatS 7.
    azpiadiera-1.1.3
    (Dv).
    Encargar, pedir, encomendar, demandar. "Zaldi ederrak zela ederra manatzen du, beau cheval demande belle selle" Dv.
    Aphezek [...] / khantore egitez gütie manhatü, / nahiz Montebidorat juailik desgutatü. 'Ils nous ont demandé'. Etch 458. "Café de curé, sans chicorée", dugu jarri orduko manatzen. JE Ber 37 (v. tbn. Bur 127). Ostatu eder batean sarturik, afari ederra manatu eta manatu bezala jan ere zuten. Barb Leg 144. Manatu zuen Murtutsen iduri eder bat eta ihardetsi zioten baietz, maiatzeko hogoia gabe egina zatekeela. Lf Murtuts 14. Moroak bere lana finitzen du, saria eskuratzen eta wisky bat manatzen. Larz Iru 68. Ogi ta gasna manatuz pinta bat arnorekin. Larre ArtzainE 134.
    v. tbn. Zerb IxtS 62.
    azpiadiera-1.1.4
    Mandar, recetar, aconsejar.
    Ezkonduei zer manatzen da matrimonioaren gañean? El 56. Manatu zuen yendei lurrean yarzeaz. TB Mc 8, 6. Medikuek herriko airea manatu zioten. Laph 140. Aita eri bati manatua izan zitzaion erremedio bat kharioa. Ib. 233. Frantziako jandarme guziei manatzen dutenak. HU Zez 187. Harritua gaude Baltatzarrek eztularen kontra nola etzuen usuago manatzen idi-mihia. Zerb Azk 89. Errak, manatuko duk gero hire buruari eta ez eni. Larz Iru 84.
    v. tbn. Barb Sup 69. JE Bur 62.
    azpiadiera-1.1.4.1
    Bakotxak egin beharko bere hautua goiz edo berandu, biziak eta gertakariek nola manatzen duten. Larre ArtzainE 107.
    azpiadiera-1.2
    2. (B, BN-arb, S ap. Gte Erd 223 ; H). (Aux. trans. bipersonal). Mandar, gobernar, dirigir, manejar. "Untzia manatzen duena, celui qui commande le navire" H. "Bertzen manatuz daile (B), bestek manatuz dabila (BN-arb), bestek manatürik düzü (S)" Gte Erd 223. "Manatzeko erretxa da (BN-arb), manatzen aija da (S)" Ib. 235.
    Burioperekin nihor / etzinduen manatzen, / baiñan hitzaz baino lehen / exenpluaz atzartzen. EZ Noel 152. Zuk manatzen duzu zeruan, lurrean, airean eta itsasoan. Harb 263. Eman ziazola bere zuen eskua eta botherea, bitartean utz zezala erresuman manatzera. Ax 345 (V 229). Eztu nihork perillik gabe manatzen, ongi obeditzen ikasi duenak baizen. SP Imit I 20, 2 (Ip, Leon man(h)atu; Mst manürik emaiten, Ol, Pi agindu). Iskiribatzeko eginbidean laguntzek behar baitute izan goragotikagoak, ezen ikhus zazu nola Jainkoak berak iskiribatzeko enpleguan manatu zuen Joandoni Joannis. ES 152. Judeako gobernadore Poncio Pilatus deitzen zen batek manatzen zuen denboran. CatLav 84 (V 50) Jauna, ene abis sentimentia duzu / Buliferreki juntatu, / eta zuk behar gutuzu / gu biak manatu. AstLas 22. Zer leku den infernua, / zer duan hor ikusten, / nortaz haizen lagundua, / nork duen hor manatzen. Monho 122. Eztük ez Ürüñian / bestarik manhatüren. 'Tu ne présideras pas'. Xarlem 571. Gure arimetan Jangoikoak erreinatu, manatu ta agindu dezela graziaz emen lurrean. Añ CatAN 30. Eztütün, ez hik, han manhatüren bestak. 'Ce n'est pas toi, qui, alors mènera le bal'. Etch 278. Ttipiak ez du hainbertze buruiope, ez dabila erresuma manatu beharrez. Dv Lab 4. Badakizu zer egin, bereziki jasan-gaitz, oro manatu nahi lituzkena balinbada edo nehork ezin asea? HU Zez 212. Errexkiago hatzeman ere dezake langile saldo batek norbeit [...], arthalde bat bezala gizon bilku hura zaint dezakenik eta mana. JE Bur 202. Horien gidatzeaz eta artatzeaz, behar orduan manatzeaz eta izendatzeaz, kargatua zen. "Les commander". Ardoy SFran 242. Bihotz ona, segur, bainan fedeak baino segurrago odolak manatzen solasak. Ib. 298. Hemen baitiat bi région nik manatzen ditudanak. Etchebarne 125. Beharrak baititu gure harat-hunatak manatzen. Larre ArtzainE 292.
    v. tbn. Hm 96. Lg I 263. Egiat 179. Bordel 150.
    azpiadiera-1.2.1
    (Con dat.).
    Nahiz [zauria] ikhusteak berak izitzen duen, ikhasia da hatik [Franzizko] bere naturalezari manatzen. Laph 166.
    azpiadiera-1.3
    3. Enviar, comisionar.
    Tobias gaztea manatu izan zenean Erragetzara ioaiteaz. SP Phil 15 (He 14 igorri). Herodes Erregerengana / Pilatusek du manatu. Gç 85. Hunelako arbola gure Salbatzaileak ere pikatzera eta suan erretzera manatzen du. ES 172. Huna nüzü Espaiñatik / berri gaistos beterik / Alfonsa Erregiak / zuregana manhatürik. 'Envoyé'. Xarlem 847. Soldaduak an ditu / manatzen berehala, / konpañiarengana / lagun gintzatela. Bordel 43. Othoizka zagozkion, etzetzan lezera mana. Dv Lc 8, 31 (Leon etzitzan othoi leizerat mana). Funts ederretan bizi dira senar-emazteak dohatsuki, Pariserat manatu etxeko premuaren igurikan. Zub 87. Argonara manatu gintuzten, eta treinek lau oren laburrez ereman gintuzten haradino. Zerb Gerlan 45.
    azpiadiera-1.3.1
    Mover, desplazar, arrastrar.
    Zeren goaiak hagitz manatzen baitu. INav 82. Mareak hagitz manatzen du Lirlesko senadirat. Ib. 48.
    azpiadiera-1.3.2
    "Kanporat manatu nau, il m'a mis (ordonné d'aller) dehors" H.
    Gobernutik gizonak / manatzen zituzten, / konpostura asi ta / lehen bezala uzten. Bordel 155. Gure elizetarik fuera kanporat eskuararen manatzeko. HU Aurp 198. Josepek Ejiptoar guziak manatu zituen kanporat eta anaieri oihu samin bat egin zioten. Zerb IxtS 29.
    azpiadiera-1.4
    4. (BN-lab ap. A ; H).
    Permitir.
    Othoitzen zütielarik ezinago ümilki, nahi düzün manhatü püblikatü izan dadin. Mercy 11. Badira larre hainitz ezin-phezoinezta daitezkeenak, lekhuak ez-duelakotz manatzen. Dv Lab 337. Azken denboretan etzen gurekin hanbat ibiltzen. Osagarriak etzion manatzen. Xa Odol 49.
    azpiadiera-1.5
    5. "Le G et le V usent de manatzea bien que beaucoup plus rarement que de agint[z]ea, pour rendre le sens de 'mandar, léguer'" H.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    (B ap. Gte Erd 233 ; Lecl), manau.
    Orden, mandato. "Ordre, message" Lecl. "Bertzen manatuz daile (B), bestek manatuz dabila (BN-arb), bestek manatürik düzü (S)" Gte Erd 223.
    Egin beharrak eta manatuak osoki eta fidelki egin ondoan [...] hari zaite zuretzat. SP Imit I 19, 5 (Ol, Pi aginduak, Leon eginbideak; Mst gaiza manhatiak). Obedezituko diote manau oni Zeruek, infernuek, purgatorioak eta linboak. GoldSerm 209. Zer errabia beltzak hartu gintuen oro! Bainan manatua egin behar. Zerb Gerlan 21.
    azpisarrera-1
    EZIN MANATU.
    Indomable.
    Haurrak [...] dena sineste baitira, dena bihotz eta ezin manatuak, erleak kofoirat bezala bazoazkoten, burrunban. JE Bur 43.
    azpisarrera-2
    EZIN MANATUZKO.
    "Ezin-manatuzkoa, (chose ou personne) qu'on ne peut commander, rebelle au commandement" Dv.
    azpisarrera-3
    MANATUZKO.
    Necesario, que se produce necesariamente.
    Bizian behin gertatzen baita manatuzkoa etzena. Larre ArtzainE 346.

    manatu

    manatu
    << 1 lotu 0 / 0 mehar >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper