denbora.
Tr. La forma más extendida es denbora, gral. en textos labortanos, alto- y bajo-navarros y, con pocas excepciones, guipuzcoanos y suletinos; aparece tbn. en aezcoano. Emplean denpora los autores vizcaínos (ya Micoleta, Capanaga y Viva Jesús (9); aunque la copia Guerra-Azkue recogía tanto denpora como denbora en Acto, la aparición del original ha demostrado que solo hay denpora (v. DENBORA LUZEAN); T. Etxebarria y Alzola emplean denbora y denpora) y algunos guipuzcoanos (Larramendi (SermAzc 52), Iztueta, Villasante, Aresti y Azurmendi (HitzB 68); junto a denbora, Guerrico (I 473), J.I. Arana y Mendaro Txirristaka). En Lazarraga aparece denpora y, siempre en el texto B, tenpora (var. recogida tbn. por Landucci); hallamos esta última tbn. en los refranes de Isasti (63, 64), Ochoa de Arin, Irazusta y CatCeg (15r), al menos una vez en Mendiburu (v. DENBORA-PASA) y junto a denpora al menos una vez en Iztueta (C 461) y Añibarro (EL 1 37
EL 2 42 aldia); además, t(h)enpora aparece en textos suletinos antiguos (Belapeyre, FPrS y Maister; UskLiB emplea tanto thenp- como denbora), mientras que hay denbora ya en Mercy y Eguiateguy (salvo al menos un tenpora: Egiat 257), así como en Tartas y CatLan, variante única en los textos posteriores. Hay tenpora ('tiempo atmosférico') tbn. en CartEsp. El trenpa roncalés de VocPir se encuentra tbn. en CatR , pero por lo demás, en textos orales o escritos roncaleses (Hualde, Mendigacha) lo más frecuente es tenpra;
tenbra aparece en salacenco: ZarSerm 164, Samper (Mt 27, 16) y CatSal, pero denbra en F. Garralda (EEs 1925, 22).
Etim. Del lat. tempora . A pesar de su aspecto arcaico (o a causa de éste, precisamente), quizá se trate de un préstamo tardío, tomado del latín medieval y muy en especial de la lengua de la Iglesia.
1.
(
V-gip, G, AN, L, Ae, BN, S, R; Volt 51,
SP,
Urt I 7,
Ht VocGr,
Lar,
VP
18v,
Añ (G),
Lecl,
Arch VocGr,
Gèze,
Dv,
H,
VocB
;
-oa G-azp, S),
denpora (
V; Mic 9r,
Añ (V)),
tenpora (
Lcc),
tenpra (
R-vid),
denbra (
Sal),
tenbra (
Sal),
trenpa (
R)
Ref.:
Bon-Ond 136;
VocPir
11;
Bon;
A (
denbora, denpora
);
A EY III 110;
Lrq (/denbóa/);
Iz Als (
ontziya
);
Iz
ArOñ
(
dénpora
);
Iz Ulz (
denbóra
);
Etxba Eib (
denboria
);
Holmer ApuntV;
Elexp Berg (
denpora
);
Gte Erd 3;
ZestErret
.
Tiempo.
v. aldi.
Tr.
Su uso, general en todas las épocas y dialectos, salvo en los
RS de 1596, donde aparece sistemáticamente
aldi, desciende muy significativamente, sobre todo al Sur, a comienzos del s. XX: falta en muchos autores importantes (D. Aguirre, Azkue (a quien se debe seguramente el cambio
aldia por
denporia
en las poesías de su padre: cf. Laka
ASJU 1985, 225), Lizardi, etc.) y aparece sólo una vez en otros (
ArgiDL, Iraizoz); cf. en los diccionarios de la época: "Debe desterrarse esta palabra, usando en su lugar las voces que aún existen en el pueblo" A; "
denbora, (véase
aldi, beta, aro)" Bera; no queda del todo desterrada (Kirikiño, p. ej., la emplea en boca de sus personajes), pero su uso normal queda relegado a textos populares. Comienza a recuperarse con los autores cultos de mediados del siglo XX, como S. Mitxelena u Orixe --quien, de todas formas, no lo emplea en su traducción de las
Confesiones de S. Agustín (1956), ni siquiera en el libro XI, dedicado al tiempo--. No es infrecuente, tbn. antes del s. XX, encontrarlo emparejado con otras palabras; cf. p.ej.:
Denborén edo sasoinén ezagutzea. Lç Act 1, 7;
Tentazione beraren denbora edo iraupena. He
Gudu 109;
Urte edo denbora gutxiren buruan. Cb
Eg II 22;
Pagatu ez duenak bear zan epe edo denporan. Mg
CC 211;
Denpora ta astirik eztabeenak. Añ
LoraS 147;
Zenbat denpora edo ordu emon biar dirian. Astar II 68.
Aldi edo denpora bardiñean. Eguzk
GizAuz 118;
Denbora edo garai hetan. Barb
Sup 176;
Jakiteko denbora eta astirik izan balu. Mde
Pr 182. En
DFrec hay 426 ejs. de
denbora, 11 de
denpora.
Por lo general, con verbos como egon, los autores septentrionales emplean el instrumental, mientras que los meridionales se sirven del inesivo (v. DENBORA BATEAN / BATEZ, DENBORA LUZEAN / LUZEZ, etc.); con todo, ya desde muy antiguo se observa al Norte una fuerte tendencia a omitir la marca casual (cf. Speranza dut zerbait denbora egonen naizela zuek baithan. Lç 1 Cor 16, 7; Oraiño zenbat denbora utziko nauzu ene lazerian? Gç 43; Zonbat denbora egon zen Ejiptuan? CatLan 40; v. tbn., p. ej., Dh 226, Elzb PAd 50, Jnn SBi 19, Zerb IxtS 39, JEtchep 102, Xa Odol 32), de la que al Sur sólo hemos encontrado un ej. en Ochoa de Arin (Esan beze zenbat tenpora egon diraden pekatuan. OA 133) hasta bien entrado el s. XX (cf. en cambio: Kordegabe ainbeste denbora egotea. Etxde JJ 251. Zenbat denbora ibili beazu orrela? Or QA 120. Ta zenbat denbora egon ziñan kabi epel ortan? MAtx Gazt 18). Aun hay genitivo en algún texto: Juanen da edo bethierekoz Pharadüsialat edo bethierekoz Ifernialat, edo zonbait denboraren Pürgatoriualat. CatS 6 (v. tbn. CatJauf 71); Norat baitoazi, zonbait denboraren, bizi huntan beren bekhatuentzat osoki satifatu ez duten arima justuak. CatJauf 72.
Aparece más frecuentemente con
luze (v. tbn.
infra DENBORA HANDI) que con
asko o
anitz (compárense, p. ej. DENBORA ASKOAN / LUZEAN);
denbora gutxi, en cambio, parece de frecuencia similar a
labur, si no mayor, siendo las construcciones con
denbora apur tbn. bastante frecuentes (v. tbn. DENBORA TXIKI).
Elas, itzul albaneza iragan den denbora.
E 155.
Iraungo baleu denpora askotan.
Lazarraga A, 1151v.
Ainbat tenpora dan azkero / zabilzadela galdurik.
Ib. B16, 1201v.
Denbora den arteraño egik erremedio, / ezen hura ioanez gero deusik eztuk propio.
EZ Man I 25.
Zure komoditatean eta denbora <-bou-> dudanean.
Volt 235.
Orain da denpora guztian.
'
Ahora y siempre'
.
Urqz 81.
Thenporaren untsa jitiaren araur, debozionen khanbiatziak ere plazer egiten deiku.
Mst I 19, 5.
Denbora joan ta epelzen zaie ongi bizitzeko beren gogoa.
Mb IArg I 97.
Meditazioneko denbora.
AR 56.
Bertze guzietako denbora asko eta sobra hartu dut eta, behar nueneko, behinere astirik asko ez nuen.
Brtc 201.
Ojala denpora puska bat geijago baneuka.
fB Ic II 206.
Denpora emoterren asten zara jokuan.
Astar II 126.
Denbora laburra da / gelditzen zaiguna.
Echag 85.
Guzia naierara egiteko denbora neurtua zeukaten. Lard 436. Denborak ekharriko du hori.
Dv Lab 57.
Denbora galtzea liteke heki gizonei bezala minzatzea.
Hb Egia 153.
Apustu ori jokatutzeko / denbora ogei minutu, / eun da oi ta bost kilo zakuan / zeñek geiotan altxatu.
EusJok 66.
Denbora dala zuzen gaitezen / orlakorik gerta ez dediñ.
Xe 322.
Gero ere izango dek denbora.
Zab Gabon 53.
Denbora da alde ontara agertu ez dala!
Sor Bar 99.
Maria Sainduak bethe zuenean bere mundu huntako denbora.
Jnn SBi 49.
Ogeita zortzi urte aundi! Nola dijuan denbora!
Moc Damu 10.
Denborak ditu,... ou! Gerlak eta oro finitu ziren geroztik.
StPierre 11.
Orain duela zenbait denbora, irakurri ahal izan genduen aldizkari hunetan bertan.
Mde Pr 203.
Bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik.
Etxde AlosT 16.
Denbora erdian egin zitzakean.
Etxde JJ 238.
Bortz minuta jautsia zela, denbora biziki luze kausitzen zuen.
JEtchep 79.
Zonbat denbora du Mayalenek ez duela ene berririk?
Ib. 72.
Iragan denbora ez da gehiago gure.
Larz Senper 116.
Denboraren joana gelditzea [nahi luke]
.
MIH
338.
Beste zenbait denbora-neurri izenetan gertatzen denaren arabera.
MEIG VII 98.
Época; temporada; tiempo debido, necesario, conveniente, oportuno, señalado; momento; tiempo, parte.
"(Allá en tiempo de nuestros) abuelos, ara gure aitonen, gure gurasoen eran, denboran
"
Lar.
"
Denbora baño lenagoko aurra, abortivo"
VP
19v.
"
Denbora ona ote da? ¿sí será tiempo oportuno?"
Ib. 21r.
"
Lengo denborak diferente ziren (AN-5vill, B), lengotik denborak kanbiatu dira orain (AN-5vill), lehengo denboretarik gauzak arrunt kanbiatu dira (BN-arb)"
Gte Erd 274 (s.v. situazioa
).
"
Denborak ditu (V-gip, G-azp, B), beiak denborak bete ditu; erkin da (AN-5vill, BN-arb), denbo(ra)k betea dago (AN-gip)"
Ib. 293.
v. garai, sasoi, une; cf. BERE DENBORAN.
Tr. En la acepción de 'época' se emplea tanto en sing. (v. ejs. de E, ES, Ch, GavS, etc.) como en plural (v. ejs. de Lç, Cap, Gç, etc.), si bien la primera posibilidad es algo más frecuente.
Denbora hartan ohi nizin nik zugatik dolore, / orai aldiz zure faltaz muthatu niz ni ere.
E 155s.
Iragan denboretan.
Lç
Ins
B, 2v.
Eta konpli zedin Elisabethen ertzeko denborá.
Lç Lc 1, 57 (TB denbora, IBe denborak; He, Dv muga, IBk ordua
).
Enegaz jarri zatez partiduan, / zegaiti onezkero da denporea.
Lazarraga A17, 1186r.
Bada bere, ditxaz desditxadua / jaio bide ninzan ain tenporatan / zeinaz benturea estaldu jatan.
Ib. B20, 1193.
Tenporea da ebilteko / azeptoa ta garbia.
Ib. B22, 1198v.
Goizetan, arratsetan eta bertze aunhitz denboratan eta okasinotan.
Mat XXVII.
Sentenziaren denbora dago seiñalatua.
EZ Man I 49.
Nola hazten, handitzen, loratzen eta geure denboretan eta sasoiñetan fruituz bethatzen garen.
Ax 35 (V 21; hablan los árboles).
Leenagoko denporetako Jentilak.
Cap (ed. 1893) pró.
Denbora hautan, hañitzek hañitz liburu eder argira eman tuzte.
Gç 31.
Iskiribu hek egin ziren denborakoa.
ES 100.
Oi, gure denborako laxotasuna eta epheltasuna!
Ch I 18, 6.
Konzientzia egunoro esaminatzeko modua[k] ditu bi tenpora eta bost puntu.
Iraz 50.
Biz, Jauna, zure izena thenpora orotan benedikatü.
Mst III 29, 1.
Nere denborako bi gauza.
Mb IArg I 293.
Konfesariak artu zuen bere denbora ekusteko zein ote zen eman behar zion penitenzia.
Ib. 245.
Auxen bai dala egiaz / denbora urrezkoa / ta ez len Koplari zarrak / erausitakoa.
GavS 35.
Achab erregeren denboran.
Lg I 348.
Denbora debetatiez eztük eginen ezteik.
CatLan 15.
Zenbat ez da uste zuen denbora baino lehenago hil?
Brtc 176.
Eriotzako horduan beste denboraz baño portitzago [...] izan oi diran etsaiaren tentamendu gaiztoak.
Ub 214.
Amets baten pare dire / denbora iraganak.
Monho 104.
Largatzeko konfesioan agertzea bekatu aiek beste denpora baterako.
Mg CC 128.
Trabájuen denbórak, sanduen feriak.
LE Ong 51v.
Itxedon bear da denbora egokiraño.
AA I 574.
Jesu Kristoren denporatik ona.
JJMg BasEsc 156.
Geure biziko denpora guztijetan.
Astar II 142.
Denbora baño len.
Etxag 135.
Pasioneko denboran ez da erraiten Gloria Patri
.
JesBih
489.
Aphez zinen denboran etzüzün erresuman / xüzenago zabilanik haiek behar erreglan.
Etch 604.
Komunionearen aintzinean, denboran eta ondoan.
Jaur 351.
Ganadua erosteko denboran bear da ongi ikusi ortzik falta duen.
It Dial 94 (Ur erostera doianian, Dv erosterakoan, Ip erostian
).
Iturri miraritsu onek bere denpora jakiñetan, uda ta negu, urte guztietan ematen du.
Izt C 93.
Huna ni hurbildanik ikhusten ninduzun denborako letra bat.
Laph 179.
Denbora da beraz euskaldunak ere beren izkunde galai baliozkoena [...] aurkeztu ta azaldutzeko.
Aran SIgn 208.
Abentia da Penitenzia egiteko denbora bat.
CatS 95.
Berrogei milla persona omen zan / denbora artan begira.
Ud 139.
--Zer arto ederrak dauzkazuten! --Bai, jauna; igaz denbora onetan baño obeak.
Sor Bar 47.
--Belarra ebakitzen ari al zera, Batista? --Bai, jauna, bai, orain du bere denbora.
Ib. 93.
Denbora joan, denbora etorri, iñor ez uan oroitzen Villarrialgo indiano lumatuarekin. Apaol 98. Lehen denboretako Patriarken ondotik.
Lap 149 (V 66).
Oraiko denboretan iferniak egiten beitütü indarka handiak Eliza katolikoaren kontre.
Ip Hil 219.
Irurak dira denpora bat batekoak, bata bestea baño lenagokoa edo geroagokoa izan baga.
Itz Azald 25.
Nere denbora orain da eta / nago saiatu bearren.
EusJok II 152.
Errege Salomonen denborako soin bat.
Barb Sup VII.
Denbora haietan eta geroz ere.
Const 35.
Denpora txarrak ikusten gagoz, eztago lanik, dana urri ta karu.
Kk Ab II 156.
Denbora hetan Portugesak [...] helduak ziren Asiako hegietarat.
JE Ber 68n.
Elias ez da behinere hil: denbora ethorri zitzaiolarik, Jainkoak ereman zuen suzko karro batean.
Zerb IxtS 66.
Jentilletako denborak ote itzuli?
SMitx Aranz 215.
Denbora hartako hizkuntza hein batean ezagut dezakegu geroagokoaren ikertzetik.
Mde Pr 230.
Jada denborak eginik, zuzen kontra zeraukan bere kargua.
Zerb Azk 62.
Alkarrekin ezpaitzuten itzik ere egiten aspaldiko denboretan.
Etxde JJ 120.
Iñoizko denporan txapeldun izatera eltzen banaiz.
SM Zirik 116.
Sofrituko diat, bainan denbora ederrik ere ukanen.
JEtchep 99.
Komediaren denpora: Edozein.
Arti Tobera 263.
Geroztik, zoin bestelakatuak diren denborak!
Ardoy SFran 329.
Azken denboretan etzen gurekin hanbat ibiltzen.
Xa Odol 49.
Artzai asko izaten zan denbora aietan.
BAyerbe 41.
Lincoln-en denporako bizilekuak.
Gerrika 222.
Denborak ditugula holakoak bai haatik.
Larre ArtzainE 320.
Bere denborako gizona zenez gero.
MIH 235.
(Como segundo miembro de compuestos). "Desove, el tiempo de desovar, arrautea, arrau denbora" Lar. "Preñado, preñez, izortza, izor denpora" Añ. v. HAUR-, GAZTE-, ZAHAR-... DENBORA.
Etzezan deus eriden hostorik baizen: ezen etzén fiko denborá.
Lç Mt 11, 13 (He, TB, Or, IBk denbora; HeH, Dv, Ol, Leon aro, Ker, IBe sasoi
).
Sekulako glori-ondasunen irabaz-denbora.
Mb IArg I 229.
Hunen ostuak dira / bethi berde egoiten, / lili denbora orai / hunek beitü ekarten.
Xarlem 1194.
Lo-denporako atsegiñak.
Añ
LoraS
136.
Bazko-denbora doha bazko-larunbatetik Trinitateko iganderaino.
Dh 92.
Ez bada aztu, kristinaubak, gaixo denporan Jesus maitiagaz.
fB Ic III 268.
Meza denborako othoitziak.
UskLiB 3.
Negu denboran.
Arch Fab 199.
[Iturri onek] dauka utsaldi andi bat, euri denporan loitutzen dalako prest.
Izt C 86.
Horrek darama urrun, Yesu Kristoz gora, / mendez mende altxatuz haren sor denbora.
Hb Esk 9.
Egun batez, prediku denboran, doña Isabelen begiak aldarerat itzultzen dire.
Laph 52.
Hostoen eror denboran.
Elzb Po 182.
Etzan kolera denboran ill.
Sor Gabon 58.
Khiristi denboren hatsarretik.
Ip Hil 3.
Tonkineko gerla denbora hartan galdu zuen bere burua.
HU Aurp 64.
Gibela prestatuta / berriz ere afaldu; / ezta gose-denbora / oientzat azaldu.
Noe 116.
Elizanbururen "Besta biharamuna" nere txiki denboran, Euskalerri osoan zabaldu zan.
Or Eus 111n.
Xinaurria xumea da, bainan bere hazkurria biltzen du uzta denboran.
Zerb IxtS 58.
Zure soldado denbora ontsa baliatzen baduzu.
JEtchep 94.
Matxin Zaputz, eskola-denporan azkenengo izaten zan.
Erkiag BatB 183.
Sagar-denboran etortzen ziran kaleko mutil koxkorrak sagarrak ostutzera.
Salav 31.
Bakantza denboran, egon naiz mutil "garçon de café" Donibane-Lohitzunen.
Larz (
in
Alzola Atalak 117
).
Juan ziran gure bertso-denborak, / geiago ez det abestuko.
Uzt Sas 138.
Nola pasatu dutan hor ene soldado denbora.
Etchebarne 74.
Alaitasunez bete-betean / pasa nun txiki-denbora.
Insausti 71.
(Con genitivo, gralmte. posesivo, nire, bere, etc.). En mi (tu, su, etc.) vida, en mi (tu, etc.) existencia. "(En mi) vida he visto tal, nire bizian, sekula, eguño alakorik ikusi eztot, -tet; neure egunetan, denporan" Añ. "Beti bere gurasoekin bizitu zen (AN-gip), bere bizitza guzian (V-arr-gip, AN-gip), bere denbora guzian (V-arr-gip, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 305.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Hebengoaz berzekoa albaheza eskusa, / unsa enplegatu dukek heben eure denbora.
E 245.
Neure denboran zure kontra egin ditudan faltes.
Ber Trat 89r.
Zuhaitz bat bere denbora guztian ondoz eta erroz zure baratzean edo lurrean egon dena.
Ax 214 (V 143).
Haien denbora hantik harat eztate dolore eta trabaillu baizi.
Tt Arima 69.
Aithortzen dut, ene denboran / egiñ dut hañitz bekhatu.
Gç 41.
Ala sarde! Eztok agertu ene denpora guztian / onelako gizon ederrik gure Belengo mendian.
Acto 303s.
Anitz txarkeri ta bidegabenz ekusi ta aditu zituen Jesusek bere denboran.
Mb IArg I 259.
Ematen diozka fede, esperanza, eta karidadearen birtuteak [...], oekin bere denboran amatu ta serbitu dezan bere Jaun ona.
AA I 610.
Gure herrietako berri dakienak errexki sinhetsiko du hori; holako exenplu frango ikhusi duke bere denboran.
Dh 197.
Ez bein bakarrik, ez egun baten, ez urte betian, ezbada eureen denpora guztian.
fB Ic I app., 24s.
Emen eror, an altxa, / bera eta gora, / eskintxoka dijoa / Karlosen denbora.
Echag 163.
Bere denbora guzia arimer emaitea gatik.
Laph 79.
Oroitzamen aundiya bezela gorde izan zuan bere denboran.
Bv AsL 172.
Zer esango dute ni kalean ikustean bi gizon armatuen erdian? nere denborako lotsaren jabe egiten naiz.
Ill Testim 23.
Eta jarraiki da bere denbora orotan elizan kantatziari.
Const 41.
[Andregaia] gurutze-pean artu nai nuke / nere denbora guziko.
Tx B 88.
Eure denboran, esaidak, zenbat / giza-larru bildu dituk?
Or Eus 170.
Sasi-miriku frango ezagutu dugu gure denboran.
Zerb Azk 87.
Bere denporan itsas-urrumarak entzuten oitua.
Erkiag Arran 125.
Gizon batek bere denboran ezagutzen dituen oren txarreri ihardokitzeko.
Ardoy SFran 313.
Bere denporako gogorapenak.
Alzola Atalak 96.
Ene denboran ez dut pasatu halako memento txarrik.
Xa Odol 328.
Zazpi herritan kurritua ere bere denboran.
Larre ArtzainE 71.
Jendea erruz joaten zala, eta nere denbora baiño lenago askoz geiago.
Insausti 167.
Espacio de tiempo; plazo. AxN explica asti (121) por denbora. v. asti, beta; epe.
Huna zein gaizki enplegatu dudan zuk ongi egiteko eman derautazun denbora.
Mat 314.
Ea zergatik hain denbora aphurrean eta laburrean egiten den bekhatuari emaiten zaikan hain gaztigu handia.
Ax 608 (V 391).
Deliberatu zuen Iainkoak [...] hogoi urtheren denboraren gutitzera eta ephaitera.
Ib. 123 (V 81).
Nahi zukeien aphur bat luzatu, nahi zukeien biharamun arteraiñoko denbora irabazi.
Ib. 167 (V 112).
Bekhatu egiten hari zarela eta eginez gero hetan zaudela iragaiten zaitzun denbora, emazu galdutzat. Denbora hark eztu deus balio zuretzat.
Ib. 160 (V 107).
Badut oraiño bertze ephe bat ere: eztira oraiño denbora guztiak iragan.
Ib. 193 (V 130).
Doi-doia izanen duzu hatsaren hartzeko denbora.
He Gudu 149.
Egondu zen gero bakoitzarekin berak nai adiña denboraz.
Mb IArg II 344.
Badakit nere biziaren denbora laburra dala.
Cb Eg II 89.
Jesu Kristok mirakuillu hainitz egin zuen Jerusalemen egon zen denbora gutian.
Lg II 134.
Egun guziez hartzen baduzu denbora bat Jinkoaren ainziñean examinan egoteko.
Mih 87.
Denpora guzi artako konfesio jenerala.
Mg CC 174 (v. tbn. CO 19s).
Ukutu eskuaz sua [...] aldaizun denpora guztian.
Añ
EL1
51.
Debozionezko egintzetako ta bertze lanetako denbora kausitzen da.
Dh 48.
Denbora bada, Jesüsen Izen Saintiaren Letheriñak erraiten ahal dira.
UskLiB 16.
Begijak itxi idigi bateko denporan.
Ur MarIl 41.
Moisesen doai andiak bat-banaka esateko, denbora luzea bearko litzake.
Lard 107.
Aurrak izateko denboraz kanpora izan zuten seme maite au.
Ib. 25.
Lur promesturonz abiatzeko denbora bete zala.
Ib. 86.
Eskolak uzten zion denbora, othoitzean iragaiten zuen.
Laph 71s.
Enekilako denbora luze iduritzen zauzu.
ChantP 14.
Denpora gutxi naikoa izan zuben.
Aran SIgn 90.
Denbora asko igaro bañon len ikusi ziran predikatze onen frutu ugariak.
Bv AsL 5.
Hitz baten errateko ere denborarik utzi gabe.
Elzb PAd 50.
Denbora guzi orretan demonioaren eskupean egon naiz.
Arr May 132.
Bazituen oraino denbora batzu bertzeak baino bildura handiagoan zaramazkanak.
Jnn SBi 71.
Katiximako denbora beti laburregi zitzaiola.
HU Aurp 118.
Gainerako denbora guzian ez dut nihorentzat deus lanik egin.
Arb Igand 124.
Ezta nahi bezala bürütan joan, ezinbestian eta denbora eskasez.
UNLilia 2.
(s. XX)
Denbora guzian aurrari begira egondu zen.
Goñi 52.
Eta zenbat denboran? Beti!!
ArgiDL 31.
Andrie eukozu-ba orrenbeste denporan itxoten koitadie?
Kk Ab II 150.
Zenbait denboraz Paulo ta Barnabarekin ibilli zan predikatzen.
Ir YKBiz IX.
Denpora gitxiagoan lan geiago egiteko.
Eguzk GizAuz 21.
Etziren zenbeit denboraren buruan baizik heldu.
Zerb IxtS 17.
Handik denbora labur baten buruan, huna emazte hori jaun zuhurraren etxean berriz ere.
Lf Murtuts 36.
Arren, gibel eman izadazu, irakurtzeko denbora ni jin artean ukhen baduzu.
Mde Pr 60.
Seiretan mugituta ere badiñagu aski denbora.
Etxde JJ 203.
Ezin etsi denbora geiagoan Donostiaz kanpora.
Anab Poli 138.
Eta denpora asko barik, zeruko atietan aurkitu eban.
Bilbao IpuiB 90.
Hainbeste denbora ez dugula elgar ikusi, ez duna enekin egongo memento bat?
JEtchep 111.
Oraindik pasatuko da denpora, arik eta burruka baretu ta isildu dedin arte.
Vill Jaink 43.
Ainitz denbora gabe, Frantsesek bere "eza" behar zuen igorri.
Ardoy SFran 108.
Pertsuz egin nioten nik azken agurra, / ene hango denbora baitzoan burura.
Xa Odol 232.
Basarri ortan pasatu nuan soldadu joan arteko denbora.
BAyerbe 54.
Zenbait denboraren buruan [...], hasten naiz zimenduen ateratzen.
Etchebarne 83.
Emen barruan zengozan denporan ez eguan berbarik egiterik.
Gerrika 155.
Tiempo terreno (empleado como opuesto a la eternidad).
Tr. Es bastante más frecuente en textos septentrionales. Son escasos los ejs. del s. XX.
Diferenzia handia eta xoil handia dute bere artean [...] eternitatearen saporeak eta denborarenak.
SP Imit III 34, 2.
Ezpaita eternal [...], zeren denboran kreatu izan baita.
Tt Onsa 22.
Eternidadetik, au da, tenpora guzia baño ere leenagotik.
OA 29.
Zeiñak altxatzen baitire denbora huntako gauzez gorago, ontasun eternaletan gogoa finkatzeko.
Ch III 38, 1.
Heriotzean akhabo denbora, orduan hasten da behinere finik izanen ez duen eternitatea.
Brtc 115.
Jautsi zare zeruko tronutik: / egin zare gure Salbatzailea / denboran gizon eginik.
Monho 154.
Igaroko zera denboratik betikotasunera.
AA III 457.
Bekhatorek ezpadituzte denboran punitzen bere buruak, Jainkoak punituko ditu eternitate guzian.
Dh 209.
Behar dugun guzia gorphutzeko ala arimako, denborako nola eternitateko.
Jaur 182.
Eternidadiagaz neurtu ezkero denporia, [...] da guztiz laburra.
Ur MarIl 23.
Harekin oro handi dire denboran eta bethiereko bizian, oro Yainkoari dioazkonak.
Hb Egia 90.
Egunen baten sinistuko dozue, denporean ez bada, betikotasunean.
Itz Azald 17.
Betierea lehen dela eta ez denbora edo aldia.
Lf (
in
Zait Plat XXII
).
Edad.
Hala garamatza bada gu ere geure adinak eta denborak berekin.
Ax 62 (V 40).
Bizirik Jesus geldi zekion beldurrez, illerazi bazituen ere onen denborako beste aur guziak.
Mb IArg I 139.
Zenbat denborako landarea aldatu bear da?
Munita 60.
Estación.
Urtearen lau Denborak dira: Uda berria edo Eralora; 2. Uda; 3. Udazkena edo Udatzena; 4. Negua.
Cb EBO 48.
v. tbn. Ub 186.
Tiempo (gramatical).
Berboen denborak zenbat dira?
ES 365.
Badira bortz denbora verbe franzesetan beste denbora guzier sorthze ematen dutenak.
Arch Gram 99.
Aditz sistema ere, denboren balioa, ez da berdina alde guztietan.
MIH 113.
2.
(V-gip, G-nav, AN, L-sar, B, BN-arb-baig, Ae, S, R; Volt 36, SP, Deen I 213, Ht VocGr 423, VP,H, Foix ap. Lh),
denpora (V-gip; Añ),
tenpora (Lcc)
Ref.:
A; Iz Als (ontziya), ArOñ; Lh; Echaide Nav 42s.
; Elexp Berg (denpora); Gte Erd 138. Tiempo (atmosférico). "Abonanza de tiempo, tenpora ona" Lcc. "Hace buen tiempo, il fait bon temps, denbora una da" Volt 36. "Denbora ferdea; denbora goibela, temps sombre; denbora hezea, temps humide; denbora idorra, temps sec; denbora gaitza, temps fâcheux; denbora mudakorra, temps inconstant; denbora sailla, temps ferme" SP. "Denboredera, logn, windstille, bonanza" Deen I 213. "Denbura, poka, nebel, niebla" Deen II 6. "(Le temps) serein, denbora arraso, &c." Ht VocGr. "Denbora ondu, abonanzar el tiempo" VP 19v. "Temporal, tiempo bueno o malo, eguraldia, denpora ona edo gaistoa" Añ. "Temps qu'il fait. Denbora ona, gaitza" H. "Denbora bethea (BN-arb), tiempo cubierto con amenaza de lluvia" A. "Denbora latza, temps rigoureux" Lh. "Ontziya [= "la trilla"] in bér eta denboriai beirá" Iz Als. "Denbora ona, bera fraka ta bera gona (andren esaera zaárra)" Iz ArOñ (tbn. recoge una variante con egualdi ona). "Aro = denbora hotza da (BN-arb), denbora otzak egin zitun neguan (AN-5vill)" Gte Erd 138. "Denbora dela eta... (AN-gip), eguraldi txarragatik ez da eskolarik (G-azp, BN-arb), denbora txarra zelakoan... (BN-arb)" Ib. 138. v. aro, eguraldi.
Tr. Propio sobre todo de la tradición septentrional, en la que se documenta desde los primeros textos; tbn. hay denbora con este significado en alto-navarro ya desde Beriayn. En textos occidentales, en cambio, la documentación es escasa: comienza a verse más en textos guipuzcoanos de fines del s. XIX; en vizcaínos apenas hay ejs. hasta los tiempos más recientes.
Denbora eder eginen du: ezen gorri da zerua.
Lç Mt 16, 2 (He, TB, SalabBN denbora eder, Echn denbora ona, Hual tenpra on, Samper tenbra on; Ip atheri, Dv egun eder, Ur eguraldi on, Or eguraldi, IBk oskarbi).
Esan didate armadaz ezin partitu zirenian almirantaren unzia gutxi bat deskalabratu zitzaiela eta tenpora gaitzak partida bat Finisterrako partidara egotzi zituela.
CartEsp
457.
Argi itzazu hedoiak, klara ezazu denbora.
Mat 361.
Asi zen denbora nastekatzen aizes eta ziazen odeiak kargatus.
Ber Trat 112r.
Ez deus egin eta ez erran denbora eder arteiño, koleraren tormentak diraueiño.
Ax 299 (V 199).
Barrüki batetan sorthü denaz geroz, tenpora borthitz batetan, khuña bat ohatzeko ükhen gabe.
Bp II 19.
Tenporau egon arren otz, / banatxeak ni gogoz.
(1705).
GavonC
,
Egan 1956 (5-6), 27.
Eguna badarraio gabari, eta denbora ederra tenpestari.
Ch II 8, 5.
Instant batez denbora edo zelia ilhundu zela.
AR 250.
Nik tut denbora guziak nauten bekala, zio nekazari batek: nautelaik bero, bero; nautelaik otz, otz.
LE-Ir.
Zer denbora dagoan, / dakarren euria / edo bortitzegia / al dan eguzkia.
It Fab 172.
Ona edo tzarra denbora, / aldizka haize, edo uri, / orai goibel, sarri iguzki.
Gy 141.
Uritzen denean denbora.
Dv Lab 169.
Bidea hatik oinez egin zuen denbora garratz batez.
Laph 101.
Beti ez naiz fiyatzen / itxasuagana, / bañon aprotxa zagun / denbora ona dana.
Arrantz 24.
--Au da denbora! --Au eudi jasa!
Sor AuOst 70.
Aiziaz, airiaz, odeiaz ta lañuaz, / otz garbiaz ta denbora guziaz.
Bv AsL 399.
Bortxatua izatu zen gelditzera Ziziliako inguruetako isla ttiki batean, denbora eta itsasoa gaiztu zirelakotz.
Jnn SBi 56.
Tenpra digu ulun; badu ogei egun elurte andi batek pean gazkala.
Mdg 132.
Denbora gogortzen ari da!
Ill Testim 17.
Jantzi ori ona da / denbora beruan, / baño ez Illbeltzian / eta Abenduan.
Tx B II 108.
Denbora ilundu da eta yin zauku euria.
Zub 122.
Denbora ona eta elurra / ere gertatzen denean.
Etcham 225.
Odeiak Jakara, tenprak kakara.
(R).
MEst Ezka 97 (ap. DRA).
Laño asko zan baña / denbora onakin / artzai zakurren pesta / egin da Oñatin.
Basarri 151.
Denpora ona ala txarra egingo ete eban.
Bilbao IpuiB 100.
[Kattalin gorria] ez bada hegaldatzen berriz, denbora txarra!
JEtchep 44.
Bai, denbora eztiago dago, bai; bañan goibeldu du eta erasaten badu, elurre eginen du.
Izeta DirG 59.
Otzitu egin dau denporea.
Alzola Atalak 83.
Ikusirikan nola dabillen / aize epel da biguna, / alkarri esanaz: "Au da denbora / ederra datorkiguna!".
Uzt Sas 321.
Janako zokoan lano, bier denbora sano.
(B).
EZBB
II 9.
Denbora beroa zelarik ardiak egoiten ziren han berean.
Etchebarne 70.
Denpora ona egoan guztietan.
Gerrika 36.
Ta jaialdi bat antolatzean / bada denbora bustia.
Insausti 206.
3.
+
tenpora.
(En plural).
Témporas.
v. LAU DENBORAK, garta.
Zeintzuk egun dira buldadunentzat aragia iztekoak? Garizuma ta Denporetako barikuak.
KIkV 78.
(KIkG 63 Tenporetako)
Eguerdi bezperako gauerdin zer aize, urrengo tenporetaaño aize ure.
(AN-larr)
"Hasta las siguientes témporas"
.
Inza Eusk
1928 (II) 90.
Urriko tenporetan zer haize, negu guzian halaxe.
(G-nav).
EZBB
II 127.
BERE DENBORAN.
A su debido tiempo.
Hura manifesta dadinzat bere denborán.
Lç 2 Thess 2, 6 (He, TB bere denboran; Dv ordu, IBk, IBe garai, Bibl tenore
).
Gorputzaren, bada, pena hauk dire jeneralak, / bere denboran erranen tugu partikularrak.
EZ Man I 102.
Utzazu ene gaiñean zure egitekoen artha, nik burutan atheratuko ditut zeiñ bere denboran.
Ch III 39, 1.
Iateko bear dana, Zuk bere denporan emaiten dozu.
Cb CatV 106s (v. tbn. Mg PAb 57, CatLlo 97, CatBus 58).
Bere denporan ezkontzaga dagozanez zure erruz.
Añ
EL1
133 (
EL2 141 euren aldia eldu ezketiño
).
Bere denboran erreprenditu eta kastigatu etzitualako.
Gco II 48.
Bakotxa bere denporan artu biar dirianak.
fB Ic III 279.
Ekarri egidazue ona. Eta erantzun eutseen: Bere denporan, bada oraindik ez deusku itxiten.
Ur MarIl 42.
Zure ondorea bere denboran andik atera eta promestuta daukadan lur autu onetara ekarriko det.
Lard 60.
Merkatarijen eta langillen batzaarrak bere [diru zati bat] emongo dabe bere denporan.
"
En su día"
.
(1860)
BBatzarN
191.
[Umeei] bere denboran dagokioten bizi modua [ematea]
.
Legaz 28 (v. tbn. CatB 45, CatUlz 31).
Amaika alegiñ egin zaio bere denboran, baño gelditu zan goiko abe zar ori baño eskola geiago bage.
Apaol 48.
Artuteko, euren denporan, Sakramentu guztiak.
Itz Azald 7.
Gelditzen zaio obligazionea bekhatu mortalen kofesatzeko eta heien absoluzionearen errezebitzeko bere denboran.
CatJauf 118.
BERE DENBORETAN.
A su debido tiempo.
Bizitze eternalaren speranzakotzat, zein prometatu ukhan baitu Iainko gezurti eztenak denbora eternalen aitzinetik, eta manifestatu bere denboretan.
"En son temps"
.
Lç Tit 1, 2 (He denbora markatuan, Dv muga ethorri denean, Ol erabakitako garaian, IBe garaia iristean).
Debozinozko othoitz eta orazino batzuk bere denboretan egin eta erran behar direnak.
Mat 177.
Eguna eta gaua, uda eta negua bere denboretan, behinere huts egin gabe, ekhartzen derauzkigute.
Arb Igand 147.
BESTE DENBORA BATEAN.
En otro tiempo. v. DENBORA BATEAN.
Igarturik, beste denpora baten bere orri ta lora ederrakaz poztuten ginduzan arbola bat.
Añ
LoraS
108.
v. tbn. Lard 444, AB AmaE 49, Itz Azald 97.
BESTE DENBORA BATEKO.
Antiguo, de antaño.
Hunek iduri du orai beste denbora bateko ixtorioa eta bizkitartean hau ere ezagutu dugu guk.
Larre ArtzainE 97.
BESTE DENBORA BATEZ.
En otro momento, en un futuro.
Ez daud eskribitu, baia ez dakad antzerik; uste dud berze tenpra batez eskribi.
Mdg 140.
Oraiko morrointarik berze tenpra batez ezta faltaren gizon asto.
Ib. 122.
DENBORA-ALDI.
v. denboraldi.
DENBORA HANDI.
Mucho tiempo, largo tiempo. "Ezta denbora aundia (AN-gip-5vill), denbora aundirik eztut izan (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 76. "Denbora handia eman duzu jin gabe (BN-arb)" Ib. 76.
Arzai orregaz egon nax ni denpora andian.
Lazarraga A, 1147v.
Eta denbora handiaren buruan ethorten da zerbitzari haién nabusia.
Lç Mt 25, 19 (He, Echn (h)a(u)ndi, TB hainitz, SalabBN, Ip luze, Ur asko, Samper anitz).
Eta luzamendu hautan zebillala, denbora handia iragan zeikan.
Ax 53 (V 34).
Ez gasteetea denpora andia platikaan.
Cap 127.
Denbor andian ezin ekusiz Klotilde, enoiatu zen Aureliano.
Mb IArg I 183.
Ez du hain denbora handia munduan zarela.
Brtc 76.
Bere aitzinekoek denbora handirik bere eskuko uzten eztiotenak.
Dh 71.
Eta, luzemendu onetan zebillela, denpora andia igaro jakan.
Añ
GGero
47.
Etzuela oraino denbora handirik, / laudagarriak ziren fidel agerturik!
Hb Esk 161.
Hola biziz ez zuen Iñaziok denbora handiren bizirik.
Laph 45.
Zenbait abilek ez dik denbora handia / Beretua zutela mundu hau guzia.
Elzb Po 213.
Egondu zen denbora aundi bat gure aita reumak yota.
Auspoa 77-78, 188.
v. tbn. SP Phil 150. Ardoy SFran 251.
DENBORA ANITZEZ,
ANITZ DENBORAZ.
Durante mucho tiempo. v. DENBORA LUZEAN.
Besta egunean premia handi gabe denbora hainitzez trabaillatzea da mortal.
Harb 176.
Galtzeko perillos dire, hala nola bestimenta hañitz denboraz erabillirik ethentzen direnak.
Gç 49.
Ez da grazia hanitz denboraz egoten.
Mih 129.
Tenpra anitxez kola xarrekitan bada, bizi denak aurtenko negiuaz ekunen du kontu franko.
Mdg 135.
Hainitz denboraz Judas Machabek buru egin zioten.
Zerb IxtS 77.
DENBORA-ARTE.
Bere ardurako lanek hutsik uzten ziotzaten denbora-arte guziez baliatzen zen.
"Des moments que lui laissaient ses occupations ordinnaires"
.
Birjin
559.
DENBORA ASKOAN.
Durante mucho tiempo. "Dénpòra askúan, en mucho tiempo" Iz ArOñ. "Denboa askuan, luzaz, luzaro; denbora luzean. Denboa askuan eon naiz zure zai" ZestErret. v. DENBORA LUZEAN.
Endemas eukiten badau / denpora askuan.
DurPl 84.
Denpora askoan jariotu zuten errekak urre ta zillar naste.
Izt C 62.
Gogo bagarik egon nazala denpora askoan.
Itz Azald 144.
Denbora askuan bajatu gabe / mendiyan dira egoten.
Tx B II 42.
Ez geunden denbora askoan tankera artan bildurrak kosk egiteko.
Anab Aprika 60.
Bi ankak moztu ta denbora askoan karro batean erabiltzen zuten.
Albeniz 31.
v. tbn. TxGarm BordaB 84. BAyerbe 21. BBarand 166.
Denbora askotxoan alkarrekin ikullu batean egon dirala ta... alkar ezin-ikusia, besterik ez.
Muj PAm 58.
DENBORA ASKOKO,
DENBORA ASKOTAKO.
Prolongado, que dura mucho.
Lapur txikiyak kastigatzeko / non-nai badago kartzela, / kupira gabe ematen zaio / denbora askoko itzala.
Tx B II 95.
Aurrean artu duan guztia badarama, naiz etxe, zubi, bide ta baratz, denbora askotako lenen itxaropena ordu biren buruan ondatzen duala.
Munita 20.
DENBORA BATEAN.
a)
En un tiempo (anterior).
"(En un) tiempo, en algún tiempo, denpora baten" Añ. v. DENBORA BATEZ (b).
Tr. Documentado en textos meridionales ya desde Lazarraga; al Norte sólo se encuentra en Hiribarren y Mirande.
Denpora baten lotu ninduzun / katea fortitz batekin; / Jaun Zerukoa alabadu, ze / orain banago librerik!
Lazarraga A14, 1181r.
Tenpora baten baneroean / dama eder bat serbidu.
Ib. B12, 1179v.
Denpora baten on oi neretxu / baia mudadu nindia.
Mic 11.
Denbora batean orañ bezala Zu ezagutu bazindut.
Cb Eg III 280s.
Non dira denbora batean Jaungoikoaren lekuan amatzen zinduan [...] adiskide aek?
AA III 458.
Oneek ziran guk denpora baten burla ta barrez erabilli oi genduzanak.
JJMg BasEsc 158.
Gizonezko pesiak denbora batean / harria bezin lazkor hedoi erraiean.
Hb Esk 23.
Amezketan denbora batean zan gizon bat.
Sor Bar 83.
Denbora batean kantari ederra ninduan, baño orain zer nai duzue?
Or Mi 7.
Denbora baten soldauzkarikan / euskaldunentzako etzan.
MendaroTx 54 (75 denpora baten
).
Denbora batean ahalge bat ematen zioten orain poesiaz jantzirik agiri zitzaizkion ikustaldiok.
Mde HaurB 96.
Denbora batian, Lesakako gaztiak yoaten ziren Ameriketara.
Auspoa 77-78, 196.
Len, denbora batean, kare geiago egingo zan.
BAyerbe 29.
Orain ez dut deusetan larregi sinesten. Denbora batean, ordea...
MEIG IX 96.
Denbora batzuetan joaten nintzan etxe batera jokatzeko aitzakian eta oraiñ ere joaten naiz batzuetan.
AA III 488.
b)
Al mismo tiempo.
v. DENBORA BEREAN.
Azkenean ezagutu zuten denbor batean txalupan eta ontzian ibilli zela guziei laguntzen.
Mb IArg II 281.
Ez gizonak izan ditzake denbora batean emazte asko, eta ez emazteak ere senar bat baño geiago.
AA I 559.
c)
Durante un tiempo. "Denbora batean ondo bizi giñan, algún tiempo nos vimos en prosperidad" VP 21v. v. DENBORA BATEZ.
Herioak haietarik orotarik hiltzian delibratzen, ez denbora baten, baina iagoitikoz.
Tt Onsa 171.
Konfrariaren baraerazteko denbora baten eta behar bada idokitzeko eta interditzeko bethierekoz.
Mercy 18.
Badakizue denpora baten / apartatzera noana.
FEtxeb 115.
DENBORA BATEKO.
a)
Temporal.
v. DENBORAKO.
Denbora bateko edo ezperen plenaria.
EZ Man I 24.
Denbora batetako loriaren bilha.
SP Imit II 6, 2.
Pekatubari jatorkon denpora bateko pena guztitik kitu edo libre.
CrIc 39.
Kofesione extraordinariuan, thenpora batetako kofesionetan deklaratü bekhatiak ihurk arra erraiten dütü.
UskLiB 83.
Heriotzea dela [...] denbora batetako lo bat bezala.
Lap 386 (V 176).
Eternitateko pena denbora bateko penetara baitu kanbiatzen.
CatJauf 126.
b)
Antiguo, de antaño.
Denbora bateko Zentoi edo Jigantea bezalakoa.
Lard 144.
Burni-bide abek baño, obiak zirala denbora bateko Galera patxara ederrekuak.
Iraola 129.
Denbora bateko sorgiña, Tarasca! Tarasca! otsetara iges zoaienean.
'
L'antique sorcière'
.
Or Mi 112.
Denbora bateko Donostiako Bretxako "bertso-berri" saltzaleak gogoratu zitzaizkidan.
Anab Aprika 87.
"Crestomatia"n hogeita hamasei euskal idazleren zati bereziak aurki daitezke: denbora batekoak eta oraingoak.
MEIG II 130.
DENBORA BATEKO,
DENBORA BATEKOTZ.
Temporalmente, por un tiempo. v. DENBORA BATEZ.
Hegalda ledinzát [...] desertura, bere lekhura, non hatzen baita denbora batetakotz.
Lç Apoc 12, 14 (He, TB, Ip denbora batez, Ur (V) denporan, Ur (G) denboran).
Berriz ere bihur daitekela argi saindu hura, zeiña khendu baitarotzut denbora batekotz zure hobeagoagatik.
Ch III 7, 4.
Nahiago baitzuen izan aflijitua Jainkoaren populuarekien, ezen ez gozatu denbora batetakotz bekhatuaren atseginez.
He He 11, 25 (Lç denbora guti batetakotz, Dv atsegin iragankorraz
).
Denbora batetako uzten ditutzu zure bakartasuneko gozotasunak.
Mih 51.
DENBORA BATENTZAT,
DENBORA BATENTAKO.
Temporal; temporalmente.
Ezen gauza ikhusgarriak ez dire denbora batentzat baizen, bainan ez-ikhusgarriak bethierekoak dire.
TB 2 Cor 4, 18 (Lç denboratakotz, Dv oraietakoak
).
Yoanen da betikotz Parabizurat edo Ifernurat, edo denbora batentzat Purgatorioetarat.
CatLuz 30.
(CatS 35 denbora batentako)
Adio erraiten dautzut denbora batentzat.
ChantP 222.
v. tbn. Elsb Fram 95, Mde Pr 227.
DENBORA BATETARAINO.
Hasta cierto tiempo.
Eta izanen aiz itsu, ikhusten eztuala iguzkia denbora batetarano.
Lç Act 13, 11 (Dv noizbait arteo).
Denbora batetaraiño iraun ahal dezakete, eta ez gehiago.
Ax 118 (V 78).
v. tbn. Lg II 120, Brtc 253.
DENBORA BATEZ.
a)
Durante un tiempo, por un tiempo. v. DENBORA BATEAN (c).
Bonifazio martira denbora batez ibili zen emazte eder, noble, aberats batekin galdua.
Ax 221 (V 147).
Denbora batez irabazi / uste nuen zintudala.
O Po (ed. G. Bilbao) 1.
Hegalda zedin gatik deserturat bere gorde lekhurat, zeiñetan hazia baida denbora batez.
He Apoc 12, 14.
Denbora batez izandu da España Afrikako Kartajindarren erreinua, beste denboraz Suebodarrena.
Mb IArg I 342.
Denbora batez bertzean baño gutiago haren [Jinkoaren] azpiko zare?
Mih 16.
Salomon eta Judas gaxtoa denbora batez egiazki ziren seindu.
Dh 125.
Luzaz Amikuze eta Ostibarre, bai eta denbora batez Xuberoa izan dira Akizeko apezpikuen gain.
Ardoy SFran 14.
b)
En un tiempo, en cierto tiempo, en cierto momento. "En algún tiempo, tenpora batez" Lcc. v. DENBORA BATEAN.
Tr. Propio sobre todo de la tradición septentrional.
Ethorriko duk [...] / denbora batez denbora / jakiñen baituk zeiñ den pisu / Jainko Jaunaren kolera.
Gç 158.
Zein gitxi ausartatuko zan denbora batez iñor [...]!
Izt D 23.
Nork erranen, denbora batez, atzetuko ninzela?
Hb Esk 19.
Denbora batez, jente gora eta aberatsean, apezak batzütan egiten ziren nula nahixe.
Const 15.
Horra dudarik gabe auzapezari "baldar-apeza" zertako erraiten zitzaion Azkainen denbora batez.
Zerb Azk 16.
Euskal Herria denbora batez hunkitu zuen jansenismoarenak.
Larre ArtzainE 284.
c)
Al mismo tiempo. v. DENBORA BEREAN.
Hotza eta beroa, xuria eta beltza, lekhu batetan, materia ba[t]etan denbora batez inposible baita elgarrekila egon ditian.
Tt Onsa 56.
DENBORA BEREAN.
a)
(H).
Al mismo tiempo, a la vez; en aquel (mismo) tiempo.
Tr. De uso general en la tradición septentrional; al Sur no se encuentra hasta mediados del s. XVIII y el único testimonio vizcaíno es de Iturzaeta.
Denbora berean iar zedin rege Herodes Elizako batzuén aflijitzen.
Lç Act 12, 1 (He, TB denbora hartan berean, Dv ordu hekietan beretan
).
Denbora berean bethetzen tuzte zerua, lurra eta infernua.
Gç 29.
Gisa hunetan gidatuko dukezu ene obratto hau perfezinoko portura eta denbora berean halaber errezibituko duzu zure nekhearen errekonpentsa justua.
ES 196.
Jainkoa maiten duen arima haren azpian ematen da, eta altxatzen da denbora berean bertze gauza guziez gorago.
Ch II 5, 3.
Denbora berean gurutzefikatu zituzten harekien bi ohoiñ.
He Mt 27, 38.
Denbora berian idereiten da Zerian eta Aldareko Sakramendü güziz seindian.
CatLan 132.
Jatxiko baliz Zeruko Santuetatik bat eta ekusiko banu denbora berean Apaiza, oni lenengo lekuan muñ egingo nioke eskuan.
AA I 556.
Ezaguturik eztutela arbuiorik baizen merezi, bainan denbora berean fidantzia handi bat ezartzen dutelarik haren bihotzontasunaren gainean.
Dh 269.
Hunelako tokietan ikhusten dira arbola batean eta denbora berean lorea, fruitu berdea eta onthua.
Dv Dial 40s (It denbora berean, Ur alde batera, Ip denbora berian
).
Egiteko bat guziz handia eta gaitza denbora berean.
Jnn SBi 165.
Emen ikusten dogu pekatua parkaturik eta, denpora berean, kastigaurik.
Itz Azald 149.
Etzen batere izutu Bernardatxo; aundia zen denbora berean beraren arrokerigabetasuna' re.
Goñi 92.
Xutitzen da Kristoal eta ikusliarrer zerbait erran gogo du. Denbora berean, Adarbeltzek eta bere hiru lagunek [...].
Ox 50.
Guziak garai berekoak dira, denbora berean gertatzen.
Mde Pr 351.
Claudetek lasai lasai erran zion Beltzari denbora berean komisarioen "txapa" erakusten ziola: [...].
Izeta DirG 74.
Frantsesen jite biziak ez baitzezaken irets haren bihotz onak denbora berean onartzen zuena.
Ardoy SFran 289.
Ari nintzan xurrutan eskuen garbitzen, eta kantuz denbora berean.
Etchebarne 87.
Nik arrunt maite nuan. Baiña denbora berean errespeto aundia nion.
JAzpiroz 221.
Bada Euskaltzaindiaren laguntza gipuzkera osotuaren alde eskatzen duenik eta denbora berean o(i)lloak, ba(i)ñak, egiñak eta abillak behar dituenik.
MEIG VII 170.
(Como cabeza de oración relativa).
Cuando, justo cuando, a la vez (que).
Baketan dabilzan denbor berean ere izaten dituzte [...] beren kezkak.
Mb IArg I 302.
[Zure manuen] motiboak gutien konprenituko ditudan denbora berean, nahi dut izan [...] sumisione bera.
MIH 105.
Atso arratsen menditik sin nintzen tenpra berian, eltu zitzaitadan orren erretratoa.
Mdg 141.
Gure esana onartzen dela bere aurka joan nai den denpora berean.
Vill Jaink 180.
Gure lagunak mendian bizitzaren arrixkua jokatzen ari ziran denbora berean, gu egunak goxo igarotzera baiginjoazen.
AZink 82.
b)
(Con valor adversativo).
Mientras que.
v. DENBORAN (b).
Kondesagatik ona besterik aditzen etzuela, Goloz añ gaizki hitzegiten zioten denbora berean.
Arr GB 93.
DENBORA BIDALI.
Pasar el rato. v. DENBORA BOTA.
Denbora errez bialdutzeko.
Noe 73.
DENBORA GUZTIEN DENBORETAN.
Siempre, por siempre.
Oraiñ eta beti denbora guzien denboretan.
CatOiq 255.
Gloria Aitari, gloria Semeari Gloria Spiritu Sainduari. Orai, eta beti, denbora guzien denboretan. Amen.
CatB 85.
DENBORA BOTA.
Pasar el (un, etc.) tiempo. v. DENBORA IGARO.
Ezta zori gaiztoa / ta ezta dolorea / asetan botatea / gazte-denporea?
Azc PB 177.
Pasar el rato.
Goiz jeikita're, zer egingo du batek? Denbora ezin botarik ibilli.
Sor Bar 21.
DENBORA EGIN.
Pasar el (un, mucho, etc.) tiempo. v. DENBORA IGARO.
Eta han zerbait denbora egin zutenean.
Lç Act 15, 33 (He egin [...] zenbait denbora; Ol, Ker egonaldi bat eginda, IBe denboraldi bat egin; TB egon, Dv egotu).
Preparatzen zenbat denbora egin behar duzun.
EZ
Eliç
137.
Zeintzuek komulgatu ondoan denpora gutxi bat eginda dijoazan Elizatik beren zer egiñetara.
Mg CC 238.
Biarrian egiten dan denporia.
Astar II 68.
Get-en zerbait denbora egin zuen.
Lard 170.
Elkarrekiñ denbora asko egiteko asmoan.
Urruz Urz 36.
Denbora luzea egin zuan artan.
JAIraz Bizia 115.
Ez gendun denpora asko egin Toledon.
Alzola Atalak 71.
Baiña, len esan dogun lez, [Zugatz Jaiak] ez eban denporarik egin. Geienez be, urte bi edo iru.
Etxabu Kontu 207.
Ez dakitela leku artan zenbat denbora egin genduan.
AZink 93.
Denpora guzti ori, iñora urten barik, erromeri utsian egin genduan.
Gerrika 236.
"
Denboria eiñ, hacer tiempo, matar el tiempo. Denboria eitten nago, afaittarako ordura arte
"
Etxba Eib.
.
Gurdiaren gañean / gure ama Flora, / [...] egiten denbora, / laster uda berrian / joateko kanpora.
Echag 255.
DENBORA EMAN.
Pasar el (un, mucho, etc.) tiempo. v. DENBORA IGARO.
Ea zertan iaioz gero eman duzuen denbora.
EZ Man I 85.
Zein denbora labur emaiten dudan, preparatzen naizenean.
SP Imit IV 1, 5.
Adimentuzko laneetan denpora guztia emon baga.
Añ
EL1
18.
Gaizki legikete hanbat denbora debozioneko gauzetan ematea.
Dh 71.
Beraz lan hartan eman denbora galdua izatu da enetzat.
Dv Lab 368.
Ez zuen Nabarreten denbora handirik eman.
Laph 29.
Oh Mariaren onran emandako denbora apur batek zenbat balio duen!
Arr May 33.
Arriya lantzen emondako denporia galdu biar ebalako.
Kk Ab II 175.
Ez neban dudan denpora alperrikorik emon.
Gerrika 161.
Pasar el rato.
"
Denboria emon, pasar el tiempo. Abontzako Pantaleonek, denboria emonaz, malletan eitten eban suteixan
"
Etxba Eib.
.
Gei eder, ta ugarijak zeren gañian berba egiñ, zer kantau, ta zer kontau denporia ondo emoteko.
JJMg BasEsc 107.
Orrelako berbak ez oi dituguz esaten txantxetan baño: ipuinak barriz denporia emoteko.
Astar II 146.
Denpora emoterren asten zara jokuan.
Ib. 126.
Eta baldin gañera baneuka liburu on bat edo liñoa eta linaia, zeñ ederki, zeñ nai erara denbora emango nukean!
Arr GB 67.
Dibersioz nai nuke, nik eman denbora, / Iñor ofendi gabe pasarikan broma.
AB AmaE 401.
Jaietan joan oi giñan andik Endarlatzera bitartean zegoan baserri batera, dantza ta jolasean denbora ematera.
Urruz Zer 55.
Denpora dohainik eta urririk emate bat zen.
Arti Ipuin 67.
Banebillen kalez kale denpora emonaz.
Gerrika 129.
DENBORA-EMANGARRI.
a)
Pasatiempo.
Geiago ez genduan diru aundiz jokatu, denpora emokarriz beti legez baño.
Gerrika 241.
b)
Cosa que da trabajo, que hace perder tiempo.
Esan biarra daukat niretzako denpora emokarri gogorrak izan zirela gure artian edo errian sortu ziran aldakuntzak, tira-birak.
Gerrika 271.
DENBORA-ENPLEGU.
Ner-eguneko denbor-enplegua, onthuruntzez kanpo, liteke behndazte guziz xoragarria.
"Mon occupation dans le jour"
.
Birjin
94.
DENBORA ERAMAN.
a)
Pasar el (un, mucho, etc.) tiempo. v. DENBORA IGARO.
Denbora guzia zeramaten gauza beharretan.
SP Imit I 18, 3.
Zertan beraz okupatzen / daramagu denbora.
Arg DevB 161.
Bere arimaren artha largaturik, zeruari eta izarrei beha baitarama denbora.
Ch I 2, 1.
Denbora othoitzean eta meditazionean zaraman.
Mih 13.
Bekhatutan eraman badu bere denbora.
Dh 131.
Piaiako denbora guzia eraman nuen bekhaturik ahalkegarrienetan hondatua.
MarIl 71.
Ene absenziari agertu aproba / Zuñen fidelki zian eraman denbora.
Etch 80.
Oi denbora gaizki prezatua eta gaizkiago eramana.
Dv LEd 193.
Denbora guzia obra onetan zeraman, eriak ikhusiz.
Laph 87.
Artzantzako eginkizun arrunt eta gaitzgabeetan eraman du bere denbora guzia.
Mok 6.
Handik goiti otoitzean zeraman denbora gehiena.
Zerb Azk 45.
Pasar el rato.
Ederrak ituan, mutillak, eta denbora atsegiñez eramaten ziten.
Or Mi 10.
b)
(Con aux. tripers.).
Llevar tiempo, quitar tiempo.
Eserziza horiok batetan guziak egin behar balire egun guziez, egiazki gure denbora guzia eraman liazakegute.
SP Phil 539.
DENBORA-ERAUNTSI.
Tempestad.
Haren izpiritua lehenago hain sosegu handitan zegoena, izanen da denbor-erauntsi bat bezala.
"Orage"
.
Birjin
158.
DENBORA GABE.
a)
(Adj.). Súbito.
Bere eriotzea izan zedila denporabaga.
"No sea de muerte subitánea"
.
Cap 122.
b)
(Adv.).
Antes de tiempo.
Hala ez dezazuela jujea denbora gabe Jauna dathorren artean.
"
Ante tempus"
.
He 1 Cor 4, 5 (Dv muga baino lehen
).
Hiltzen naiz denbora gabe, eta harren bazka izaterat doa ene gorphutza. Horra zer izanen den laster Napoleon handiaz!
Hb Egia 95.
DENBORA GABEKO.
"Prematuro; denbora-gabeko erditze, parto prematuro" PMuj.
Botetan dan seiña bada denpora bakoa.
CatLlo 59.
DENBORA GABEZ.
Por falta de tiempo.
Ezta estrañu izanen ez dazaudan eskribi ilabete oroz, tenprabagez.
Mdg 125.
DENBORA GALARAZI.
Hacer perder el tiempo; quitar tiempo. "Denbora ederrik galázten dioté" Iz Ulz. "Aur unek denbora aunitz galazten daut (G-azp, AN-gip, B), denbora galarazi daut (BN-arb-ciz, S)" Gte Erd 194.
[Naturalezak] galarazten daroku denbora solas eta goan ethorri alferretan.
Ch III 54, 11.
Eske horrek doidoia emaiten zion bizitzekoa eta galarazten denbora handia.
Laph 101.
DENBORA GALDU.
Perder el tiempo. "Denborarik galdu bage, luego, al punto" VP 21r. "Denbora ez galdu berriketan! (G-nav), [...] berriketan denbora galdu dugu (AN-gip), oiek solasean bai denbora azkarki galdu (AN-5vill)" Gte Erd 3.
Ezen deliberatu zuen Paulek Efesez aitzinago iragaitera, denborarik gal ezlezanzat Asian.
Lç Act 20, 16.
Nola gerotik gerora ibiltzeaz galtzen dugun denbora.
Ax 152 (V 101).
Zeri gagozka hunenbertze / galtzen dugula denbora?
Gç 195.
Trabaillatzeko, eta ez solaz alferretan denbora galtzeko.
Ch I 17, 3.
Ez dezazun denbora gal, arrazoiñatzen zure buruarekiñ yakiteko ea tentazioneari konsentitu diozun.
He Gudu 117.
Denbora galtzen, edo lanean bere indarra estaltzen duten sehiek.
Brtc 65.
Ürrhats auherrez denbora galdü zian.
Egiat 219.
Zeren denbora galtzea berenaz ere gaizki handi bat baita.
Dh 71.
Bazenkije zelakua dan, etzeunkee orretan denporia galduko.
Astar II 188.
Gure alde daukagu / gauza bat bakarrik, / ez zaigula irtetzen / bidera lapurrik: / gurekin galdu gabe / denbora alperrik.
Echag 236.
Galdu dot denporia zorakerijetan.
Ur MarIl 24.
Etzuen nahikatu han galdu denbora.
Hb Esk 55.
Asi zan, denborarik galdu gabe, Jaungoikuaren naia betetzeko bidiak egiten.
Bv AsL 41.
Emazue lanean, hor bidez-bide diru xahutzen eta denbora galtzen ibili gabe.
HU Aurp 110.
Ta, denborarik galdv gabe, lotü ziren bidiari.
Const 31.
Agur eta agur, denborarik galdu gabe basoak ezarri dituzte mahainean.
Lf Murtuts 30s.
Guk beldurra baginuke langileak pikoxekin mendi ederraren zilatzen hasarazi balituzte, denbora galduko zutela, eta bertzerik ez.
Zerb Azk 39.
Dirua eskintzia denporia alperrik galtzia litzeke.
SM Zirik 67.
Emen etziok denbora galtzerik.
Anab Poli 42.
Ez daukat izketan denbora galtzeko arraiskurik.
Ataño
TxanKan
139s.
Baita ere laixter io / an enbor aundira, / denbora galdu gabe / albora begira.
Insausti 214.
Bide horiek, gainera, linguista guztien edo gehienen ustez, ez dutela denbora alferrik galtzea beste atarramenturik.
MEIG I 238.
v. tbn. Hm 197. SP Phil 333. ES 184. Lg I 315. Jaur 104. Gy 147. Elzb Po 36. Jnn SBi 65. JAIraz Bizia 85. Mde Pr 262. Txill Let 21. JEtchep 72. Larz Senper 92. MAtx Gazt 38. Ardoy SFran 152. Mattin 86. Albeniz 43. Denpora g.: Añ GGero 123. Arti MaldanB 205. Gerrika 184.
(Con determinantes).
Eztukegu gure denbora galdu, gure adimendu eta afekzione guzia hartan [...] abanzatzera enplegatu dukegun orduan.
Lç
Adv
** 8v.
Nahikunde hutsetan, desirkundetan, denbora guztia gal.
Ax 53 (V 34).
O zenbat denbora galdu izan, ta galtzen dedan!
Cb Eg II 99.
Zertako nahi duzu galtzerat utzi oraino denbora baliosa?
Brtc 176.
Jainkoak daki zenbat denbora galtzen dute elheketan.
Dh 71.
Deseo ta gurari utsetan denpora guztia galduten dogu.
Añ
GGero
47.
Bertzalde, zure juan jinetan ospitaletik eskolarat, eskolatik ospitalerat, zonbat denbora ez zindezake gal?
Laph 100.
Denbora guztia jostatzen galdu det.
Ill Testim 8.
Badire holako purruxkerietan beren denbora galtzen dutenak.
Zerb Azk 5.
Ta jan-edan onetan, jakiña, josteari emon bearreko denpora ederra galduko eban.
Bilbao IpuiB 189.
v. tbn. Tt Onsa 64. CatLan 109. Jaur 132. Dv LEd 179. Elzb Po 83. Osk Kurl 20.
DENBORA-GALTZE,
DENBORAREN GALTZE.
Pérdida de tiempo.
Denboraren galtze hunetzaz [...] kontu hertsia eman beharko baitiogu Iainkoari.
Ax 160 (V 107).
Jokü, tenpora galze eta solas debetatier [ihes egitia]
.
Bp II 42.
Berarekin eztabaidan aritzea denboraren galtzea zela.
Etxde JJ 47.
Denbora galtze ainitz egin dut semenario haundiko lehen denboretan.
Larre ArtzainE 197.
DENBORA GUTXIAN (
V-gip, G-azp),
DENBORA GUTITAN
Ref.:
Iz
ArOñ
125;
ZestErret
.
En poco tiempo. v. DENBORA LABURREAN.
Tr. Hay denbora gutitan en Axular, pero luego sólo se encuentra gutxian (o gitxian), ya en Cardaberaz, propio sobre todo de autores guipuzcoanos del s. XIX; se documenta tbn. en fr. Bartolomé, Uriarte y algún texto del s. XX.
Hain denbora gutitan egiten den bekhatuagatik hanbat denboratako gaztiguaren emaiteaz.
Ax 608 (V 391).
Ona denbora gutxian [...] gloria andia irabazteko bidea.
Cb Just 131.
Noiz [...] egite au bekatu dan ez da erraz denbora gutxian adieraztea.
AA III 554.
Jakindurik agudo / artzaiak mendiyan, / jatxi dira lasterka / denbora gutxiyan.
Echag 30.
Zer! orren denbora gutxian bizitzen dira?
It Dial 9 (Ur denpora gitxijan, Dv ephe laburra, Ip denbora gütiz).
Guziak txit denbora gitxian egin zituen.
Lard 469.
Berak egin omen zituan oso ibillaldi luzeak, ezin-sinistu alako denbora gutxian.
Anab Aprika 81.
Gauz asko erabaki bear dira / emen denbora gutxiyan.
Uzt EBT 109.
Denbora gutxin ezaguera / artutako neskatilla.
Ayesta 28.
Baiña onek sermoia mutillari, ain denbora gutxian erori zalako.
Insausti 168.
v. tbn. Bv AsL 72. Arr May 45. Apaol 103. EusJok II 140. Denpora gitxijan: fB Ic III 373.
Durante poco tiempo.
Madoz izeneko erritxoan egon zan abade. Denpora gitxian. Iru illabetean bakarrik.
Alzola Atalak 123.
Denbora gutxian sua piztuta eduki arren, bazkari aundia jartzen zala.
Insausti 159.
v. tbn. JAzpiroz 60. Denbora gutxin: Insausti 176.
DENBORA GUTXI BARRU,
DENBORA GUTXI BARRUAN,
DENBORA GUTXI BARNE,
DENBORA GUTXI BARREN.
Dentro de poco; en poco tiempo, al cabo de poco tiempo.
Tr. Documentado desde el s. XVIII en textos vizcaínos y desde mediados del s. XIX en guipuzcoanos; además, hay denbora guti barne en JEtchep. La fórmula más empleada es denbora gutxi barru .
Denpora gitxi barruan ikasiko dau.
Urqz 22.
Ta denpora gitxi barru ikasiko litzate euskera ondo berba egiten.
Mg PAb 200 (en boca del fraile).
Ikusiko dozu denpora gitxi barru zelan ezin eziko dozun.
Astar II 92.
Iturri osasungille oetan denpora gutxi barru ondo jarririk.
Izt C 77.
Denbora gutxi barrun gu biyok / izango gera elkarren.
Bil 53.
Denbora gutxi barru / etorri zat neri.
PE 67.
Zure isiltasun ori eta zure bildur uts eta alperriko ori ez dituzala ondo pagauko denpora gitxi barruan geisoak [...]?
Itz Azald 163.
Denbora gutxi barren etorriko naiz.
Ill Testim 20.
Leio batean ikusi zun denbora gutxi barru bere emazte izango zana.
JAIraz Bizia 73.
Auzokoak be, ostera, aspertu zirean denpora gitxi barru.
Bilbao IpuiB 172.
Menturaz denbora guti barne...
JEtchep 90.
Onela, denbora gitxi barru, [...] andik aurrera lanik gabe bizitzeko lain eskuratu zuten.
NEtx LBB 70.
Denbora gutxi barru / bukatu gizona.
Ostolaiz 91.
v. tbn. Añ LoraS 178. Ur MarIl 46. AB AmaE 96. Apaol 46. JanEd II 16. Etxde JJ 95. Salav 20. Uzt Sas 18.
DENBORA GUTXI BATEAN.
Por poco tiempo.
Denbora gutxi batean, bada, orobat zergatik nik ere egingo ez det?
Cb Eg II 27s.
Iduki bear da Ostia Santua denbora gutxi batean mihi gañean.
AA I 459.
DENBORA GUTXIKO.
a)
(Adnom.).
Breve; de poco tiempo.
Orren denbora gutxiko atsegin itsusi bategatik.
Cb Eg II 86 (Dv LEd 159 arte gutiko
).
Emengo nekeak laburrak eta denbora gutxikoak dirala.
Gco II 30.
Aurra galtzen danean, bataiatu bear dala denbora gutxikoa izan arren.
AA II 118.
Zer trixtia dan! Eskerrak denbora gutxikua izaten dala.
Alz Bern 65.
Denbora gutxiko gustoa eta luzaroko desgustoa.
EZBB I 79.
Zotzak denbora gutxiko sua izaten dik.
TxGarm BordaB 25.
b)
Para poco tiempo.
Aragiaren gustoak txit laburrak ta denbora gutxiko dira.
Cb Eg II 86 (Dv LEd 159 ephe gutiko
).
Azaleko irudiña, denbora gitxiko diña.
'
Las apariencias duran poco'
.
Izt C 15.
Denbora gutxiko sartu zan Bentura komentuan.
Urruz Zer 21.
Ateratzen ezpadu / ibilte obia, / denbora gitxiko du / oraingo jabia.
Noe 68.
Ori da gauza baliyosua, / baña denbora gutxiko, / urte askuan ala ibiltzen / ez lizuteke utziko.
Tx B II 150.
Ardua gabe gaituk denbora gutxiko.
MendaroTx 259.
Oien txapela iduritzen zait / oso denbora gutxiko, / urrengo jokatutzen deguna / ez dute irabaziko.
Uzt Auspoa
10, 96.
Uste det denbora gutxiko gizona dagola.
Sor Bar 53.
c)
En poco tiempo.
Alako lanak errezegiak dira itsasontzietan eta denbora gutxiko guztiak ontzi-gañean zeuden.
Anab Poli 66.
DENBORA GUTXIRAKO.
Para poco tiempo. v. DENBORA GUTXIKO (b).
Denbora gutxirako bada ere.
Anab Poli 63.
Orain Eibarren egon da, denpora gitxirako joanda.
Alzola Atalak 102.
Arixe lotu nion txepetxa, anketik ari batekin, ustez seguro. Baiñan denbora gutxirako.
BBarand 41.
DENBORA GUTXIREN BARRENEAN,
DENBORA GUTXIREN BARRUAN,
DENBORA GUTXIREN BARRU,
DENBORA GUTXIREN BARRUNBEAN.
En poco tiempo, al poco tiempo.
Handik denbora gutiren barrenean hain soldadutu zen eta harmetan usatu, trebatu eta anzatsutu, ezen [...].
Ax 89 (V 61).
Denbora gitxiren barrunen [...] etorriko zala Mesias.
Ub 58.
Baña denpora gitxiren barruban, isten deutsee konfesetiari.
Mg CO 274 (CC 183 denpora gutxiren buruan).
Zer probetxu dezu gauz oriekin, baldin guzia utzi bear badezu denbora gutxiren barrunbean?
AA III 411.
Baldin erakusle ari artan uzten bazitzaion, denbora gitxiren barruan etzuela aien eskuko lanik iñork erosiko.
Lard 518.
Ahal bezain denbora gutiren barru hemendik joan dadin.
Mde HaurB 39.
Denpora gutxin barruan liburu guztiak aitu ziran.
SM Zirik 5.
DENBORA GUTXIREN BURUAN.
Al cabo de poco tiempo.
Denbor gutiren buruan bukatu ziran ango eritasunak.
Mb IArg I 188.
Denbora gitxiren buruan bereganatu zituan Diszipulu asko.
Ub 77.
Denpora gitxiren buruban etorriko natxatzu.
Mg CO 91.
Eta denpora gitxiren buruan nozitu zituen Maragato gaitzgille izugarri ark bere oker eta gaitztakeriak.
Izt C 504.
Andik denbora gutxiren buruan gaztea Genovara biurtu.
Arr May 75.
348 biztanle zitun. Denbora gutxiren buruan 50 bizi-lagunek Prantzira alde egin zuten; beste 50ak Ameriketara, 30ek al zuten tokietara.
Munita 129.
Edozein linguistak denbora gutxiren buruan menderatuko lituzkeenak.
MEIG I 238.
DENBORA GUTXIREN EPEAN.
En poco tiempo, al poco tiempo.
Aurrera jarraitzen badiote lanbide oni, denpora gitxiren epean ikusiko dira Gipuzkoako [...] lur arro guztiak sagastiz beteak.
Izt C 142.
Bildurturik geldi utzi ezkero, denbora gitxiren epean jende guzia beretuko zuela.
Lard 427.
DENBORA GUTIRIK BARNE (
barne T-L),
DENBORA GUTIRIK BARNEAN (
barnian H).
En poco tiempo.
Denbora gutirik barnean ez nauzue ikusiko.
He Io 16, 17.
Denbora gutirik barne, ondikotz, anitzez galgarriago izan behar zen etsai bat oldartu zitzaion.
Mde Pr 208.
DENBORA GUTITAN BARNEN.
En poco tiempo.
Batek, so eginik begi oroz, / zioten unzi bat zela. / Denbora gutitan barnen / gauza hori izaten da / xahakoa, baxeta / eta haxe egurra.
Arch Fab 115.
DENBORA GUTXIZ.
En poco tiempo. v. DENBORA LABURREZ.
Tr. Se documenta sobre todo en textos septentrionales; aparece ya en Axular y Etxeberri de Sara, pero no vuelve a documentarse hasta el s. XIX.
Denbora gutiz egiten du anhitz.
Ax 391 (V 256).
Probetxu hobeak direla denbora gutiz abereak gizenarazten badira.
Dv Lab 259.
Ez ginuela aspaldian, hoin denbora gutiz, hoinbertze ele makur [...] aditu.
HU Zez 48.
Denbora gutxiz patrikak ustu.
Yanzi 130.
Denbora gutxiz amaika gauza eldu zitzaizkan burura.
Uzt Noiz 21.
Hoin denbora gutiz ez ginuen mirakulurik ikasi.
Larre ArtzainE 176.
Urruntzea baiño fitetzago eta denbora gutitzago egin baitezakezu hurbiltzea.
Ax 82 (V 55).
Durante poco tiempo.
Denbora gutiz gozatu ahal zuketela, eta hekien loria iraupen gutitakoa izatu zela.
ES 108.
Denbora gutiz sofrituz.
Xa Odol 143.
[Behi gorriek] ezne gehiago emaiten die, bena denbora gütiagoz.
Ip Dial 95 (It denbora gutxiagoan, Ur denpora gitxiaguan, Dv iraupen laburragoan).
DENBORA GUTXIZ HONANZTIK.
De poco tiempo a esta parte.
Zeiñari ekin zaiozkan txit gogoz denpora gitxiz onontztik.
Izt C 71.
Denbora gitxiz ononztik Saulek sorgintza eta aztitzan zebiltzan guziak bere mendetik kendu izan zituen.
Lard 180.
DENBORA IGARO,
DENBORA IRAGAN
(Sólo incluimos aquí ejs. con igaro, iragan trans.). Pasar el (un, mucho, etc.) tiempo. v. DENBORA EGIN, D. EMAN, D. ERAMAN, D. PASATU, D. BOTA, D. BIDALI.
Bekhatutan egoiteko, desirkundetan eta nahikundetan denboraren iragatieko.
Ax 51 (V 33).
O zein doatsukiago iragan duten bere denbora, zuk zurea baino!
SP Phil 373.
Beldürrez thenpora profeitürik gabe igaren dezagün.
Mst I 10, 1.
Iragan duela denbora preziatu hura bere Salbatzaillearen ofentsatzen.
Lg II 191.
Zu ganik hastandua iragan dudan denbora.
Mih 117.
Zeñ ederki igaro gentzakean Komunioko aurreko denbora piska.
AA I 456.
Zertan iragan duk hire denbora?
Dh 146.
Denpora geijago igaroten dabeenak jazten.
JJMg BasEsc 157.
Asteko denbora iragaiten mündiaren jüdikatzen.
Etch 304.
Gauza miraritsu guztiak zearo azaltzen denpora geiegi igaro ez dezadan.
Izt C 67.
Aurrerantzian denpora obeto igaroteko.
Ur MarIl 24.
Bazter eder aberats onetan zerbait denbora igaro.
Lard 44.
Beraz othoitzak uzten zion denbora iragaiten zuen eriekin.
Laph 79.
An igarotzen zuan gañerako denbora karidadezko lanetan.
Bv AsL 50.
Igande egunetan giristino guziek Jainkoaren goresten eta hari eskerrak bihurtzen iragan dezatela denbora guzia.
Arb Igand 125.
Zertan igarotzen ote zuan ba denbora?
Urruz Zer 117.
Bere haur denbora hola iragana zuken.
JEtchep 53.
Nola iragana zuen Parisen bere gazte denbora.
Ardoy SFran 181.
v. tbn.
Denbora igaro: Gco II 17. Aran SIgn 21. Olea 63. Denbora iragan: Jnn SBi 59.
Pasar el tiempo, pasar el rato, distraerse.
Utzkitzu urrikimendura erakar zaitzaten liburuak, ezenez denboraren iragaitekoak.
SP Imit I 20, 1.
Apaldu daigun orain, ta apal ostian igaroko dogu denporia alegrija onian.
Mg PAb 108.
Begira zure etxean izan oi diran neskatx eta mutillen billerak edo batzarreak, jokatzeko eta denbora atsegiñ onean igarotzeko aitzakiarekin.
AA II 121.
Aphez batek ezduia eginbide seriosagorik bere denbora iragaiteko?
Gy XI.
Zerbaitetan behar duela denbora iragan, muthil bati manatzen dio gerlaz eta amodioz mintzo den liburu zerbait ekhar dezon.
Laph 19.
Denboraren iragaitekotz, berriz hasi naiz zeredozer idazten.
Mde Pr 59.
Bide puska bat pollita egin ginuen elgarrekin [...]. Hobe zuen ixilik egon balitz. Halere denbora errexkiago iragan nuen.
JEtchep 110.
DENBORA-IRAGAITZA.
Pasatiempo. v. DENBORA-PASA.
Bere denbora iragaitz zoroez guzia betherik.
"Ses vains amusements"
.
Birjin
317.
Denbora-iragaitz premiaz kanpokoetarik ahalaz beiratzea.
Dh 63.
DENBORA IRAGAN.
v. DENBORA IGARO.
DENBORAK EMAN,
DENBORA HORREK EMAN (etc.).
Darse la ocasión.
Denporeorrek emun badagi, / ez egon [laztana] tentatzakarik, / zegaiti bera ezta etzingo / oean zabal-zabalik.
Lazarraga A14, 1182v.
DENBORAKO.
a)
Temporal.
v. DENBORAZKO.
Bizitza tenporako onetan [...] eta gero beste bizitza fin bageko artan.
OA 17.
Ikusten direnak [gauzak] ezen denborako dire, ikusten ez direnak ordean eternalak.
He 2 Cor 4, 18 (Lç denboratakotz, TB denbora batentzat, Dv oraietako, Bibl iragankor
).
Hanbat grazia, nahiz denborako nahiz ispiritualeko, eman darozkidatzun Jinko ona.
Mih 59.
Huntarzun eta plazer denborakuen gozamenak.
AR 31.
Eternitaterik ez balitz bezala bizi izan naizela; handik [...] maitatu ditut denborako aisiak, plazerak, ohoreak, atseginak.
Brtc 130.
Bekhatu jadan barkhatuei zor zaien denborako penaren barkhamendua.
Dh 91.
Gure zori on eternitatekoaren eta denborakoaren ithurburua.
Jaur 144.
Itzalaren pareko, / suntsi dire bethiko / populu handiak, / denborako nausiak.
Hb Esk 21.
b)
De tiempo, temporal (gram.).
Denborako adberbioak.
DicM 33.
c)
(Aquél) de otro tiempo.
v. DENBORA BATEKO.
Aurkitu zuen hark zela / aphur bat pisuxeago / denborako gasna baiño.
Gy 236.
d)
(Tras gen.).
De (su, etc.) juventud.
Berak ere bere denborako ixtorio batzu erran zaizkitan. Errekitu pollita ibilia omen zen, berak zionaz.
JEtchep 110.
DENBORA LABUR
(Adv.). Dentro de poco tiempo.
Esaten zigun denbora labur juan biagula mundutik.
Auspoa 76, 39.
(ap. ELok 449)
Denbora labur azalduko da / daukagun borondatia.
Tx B I 262.
Automobil bat kargatu eta / denbora labur or gera.
Auspoa 59, 40.
Denbora labur danok baguaz / eriotzako ordura.
Uzt LEG I 340.
DENBORA LABUR BARRU.
Dentro de poco tiempo.
Tanjerren ipiñirik / español bandera, / denbora labur barru / etxerako gera.
Afrika 29.
DENBORA LABURREAN,
DENBORA LABURRETAN.
En breve plazo, en poco tiempo. v. DENBORA GUTXIAN.
Are da erhokeria handiagoa [...] uste izaitea ezen herstura hartan, hain denbora laburrean, prestatuko eta aphainduko dela.
Ax 200s (V 134).
Denbora laburretan filosofa hura jin izan zen hilzera.
Tt Arima 118.
Denbora laburrean elkargana ziran guziak.
Mb IArg I 359.
Liak denbora laburrean izan zituen lau seme.
Lard 37.
Lana ori egiteko oñ / denbora lagurrian.
Yanzi 174.
DENBORA LABURREKO.
Breve, que dura poco.
Juduen bekatua zan denpora laburrekoa, iraun zuen Jesusen Pasio santuak iraun zuen bestean.
Mg CC 244.
Ostatari denpora laburrekoen zain dagozan oe lizunak.
Erkiag BatB 135.
DENBORA LABURRETAN BARNEN.
Dentro de poco tiempo.
Thenpora llaburretan barnen zurekilankuak egin dikezü.
Mst I 23, 1.
Eztakinat deus ere, / eztine erraiten, / bena ene fedia, jakinen dinat, / denbora llaburretan barnen <ilaburutan barne>.
PierKat 48.
Denbora llaburren barnen / otso humeak handitu ziren.
Arch Fab 141.
DENBORA LABURREZ.
a)
(BN-arb-ciz ap. Gte Erd 76).
Por poco tiempo.
Denbora laburrez iduki du enperadore ta errege bakoitzak bere erreinu edo inperioa.
Mb IArg I 342.
Denbora laburrez izatu zuen buraso hain behar-bezalakoekin bizitzeko atsegina.
Jnn SBi 172.
b)
En poco tiempo.
[Gizona] arte eta denbora laburrez, miseria eta dolore handiz betherik bizi da.
Tt Onsa 96.
Denbora laburrez kongregazione xume hura handizki emendatu zen.
JesBih 388.
Denbora laburrez, Ebanjelioa mundu guzian hedatu zuten.
CatJauf 30.
Zaharrenak lehenik kargatuz egurrez, / Baionara derama denbora laburrez.
Ox 94.
Jaun superior biarnesa [...] beste bi urte gabe galduko ginuena, denbora laburrez eritasunak eremanik.
Larre ArtzainE 157.
DENBORA LABURRIK ARTEAN (SP).
"Dans peu de temps" SP.
Zeren [...] denbora laburrik artean joan beharrak baitziren fedearen irakhastera.
ES 393.
Denbora laburrik artean eta hurren sentitu gabe ganbiatzen baitugu intenzionea.
He Gudu 70.
Denbora laburrik artean ez nauzue ikhusiko.
TB Io 16, 16.
Esperantza izaiteko da, denbora laburrik artean herri guzietan ezagutuko direla hunen abantailak.
MarIl 2.
DENBORA LABURRIK BARNE,
DENBORA LABURRIK BARNEAN.
Dentro de poco tiempo, en poco tiempo.
Komuniatu dutenetik sei egunen buruko, batzutan lehenago, bederen denbora laburrik barnean.
Lg II 224.
Denbora laburrik barnean, segurki eguerdi baino lehen.
Elzb PAd 78.
Huna bada nori esker dukezuen bizia denbora laburrik barnean.
Jnn SBi 73.
Juduak Jaunaren laguntzari gomendatu ziren eta denbora laburrik barne murruak [...] ederki bururatu zituzten.
Zerb IxtS 72.
Denbora laburrik barne borta-leihoak hetsi zituen gakoz.
JEtchep 20.
Hain segur zerbait ageriko dela denbora laburrik barne.
Larre ArtzainE 317.
DENBORA LUZEAN
(V-arr-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip, B ap. Gte Erd 76). Durante largo tiempo.
Tr. Documentado desde el s. XVII tanto al Norte como al Sur; a partir del XIX únicamente tiene una tradición constante en textos meridionales, mientras que en los septentrionales solo aparece esporádicamente (Hiribarren, Mattin).
Denbora luzean zarzo handian egotea.
Harb 175.
Urthe guztian, hain denbora luzean, garizumaraiño arimako eritasunarekin dagoena.
Ax 545 (V 350).
[Ea] deseo deunga onegaz egon denz denpora luzean.
Cap 102.
Adanen bekatua kausa izanik, / denpora luzean gabilza itsurik.
Acto 407s.
(lectura del original)
Nahi duen bezaiñ denbora luzean.
He Gudu 92.
Zer graziazko gaindidura etzuen ardietsi behar izan Elizabethen familiak Maria harekin egon zen denbora luzean!
Lg II 103.
Bekatuaren lokardan denbora luzean ondatuak.
Ub 185.
Onelakuak ezin denpora luzian iraun leike pekatuban jausi baga.
Astar II 221.
Eta ain denpora luzian, ez dot eukiko une edo instantetxu bakar bateko atsegiñik?
Ur MarIl 41.
Eguerdiko alde bere izatean, / etzen gaizki athera denbora luzean.
Hb Esk 26.
Españiko leoia / denbora luzian / zanik ezagun etzan / naziyo tartian.
Afrika 132.
Aren orduko gloria arek etzuala denbora luzian iraungo.
Bv AsL 64.
Denpora luzean geisorik dagozanak.
Itz Azald 161.
Sasi-ondoak hain ziren lodi non ibil zitekeen heietarik gaindi denbora luzean haurra ikusi gabetarik.
Mde Pr 93.
Lur gañean denbora luzean zeuden gizon-pillak lur azpira sartzen.
Salav 83.
Hori erranen dauzut, / Xalbador kuxian, / karkulan egon gabe / denbora luzian.
Mattin (
in
Xa EzinB 99
).
Denbora luzean bertso jartzeari utzita egondu naizela.
MMant 141.
Denbora luzean ibilli zan eskua tokan zuala.
JAzpiroz 38.
v. tbn. AA I 420. Echag 267. It Fab 119. Anab Poli 127. Denpora l.: Mg CC 157. Añ GGero 70. Izt C 7.
Tenpora luzeagoan konfesatu bagarik dagoanak.
OA 134.
Denbor ez luzean Juezak an bildu zituztenak badira berreun ta berrogei ta bi.
Mb IArg II 269.
Au ez egiña gati irauten due gorrotoak, itzik ta agurrik egin nai ezak denpora luzeetan.
Mg CC 150.
Denbora luzeetan aztua bezala egon da lege oek agintzen duena.
AA III 523.
Karzelan denpora luzetan.
fB Ic III 328.
Zigor onek, Kutxa santan egon zan denbora luze guzian, bere osto, lore eta garauakin iraun zuen.
Lard 97.
Eznia denpora luziaguan emoten dabelako.
Ur Dial 95 (It denbora geiagoan, Dv luzezagoz, Ip lüzazago
).
DENBORA LUZEKO,
DENBORA LUZETAKO.
Prolongado, que dura mucho tiempo.
Nolatan abratsak, denbora luzetako probisionea dutelarik, eguneko ogiaren eskez daude?
Lç
Ins
E 6r.
Sei eun gizon, denbor luzeko orien jan-edana ta zazpi mill anega gari.
Mb IArg I 198.
Bizitza gaisto batean bizi zerala, [...] beiñ ere denbora luzeko enmienda gabe.
AA III 600.
Eztira egun berekuak, ezpada denpora luzekuak.
Astar II 69.
Aiñ iraunkor eta denpora luzekoa izan bear zuelako.
Aran SIgn 30.
DENBORA LUZEZ,
DENBORA LUZEAZ.
Durante mucho tiempo.
Tr. Poco usado al Sur. Solo emplea d. luzeaz Axular.
Denbora luzez ian gaberik.
Lç Act 27, 21 (Dv aspaldian).
Berzeek berriz zituzten / zokholutan ehortzi, / denbora luzez ordean / etzituzten iduki.
EZ Noel 75.
Denbora luzeaz bide bat eduki duen urari, ezta erraz bertzetarat irioitea eta eragitea.
Ax 86 (V 59).
Gizona ezin daukiela <dan-> denbora luzez bekhatu mortal gabe.
Tt Arima 8.
Joan zen bera atze herritarat, zeiñetan egon baitzen denbora luzez.
He Lc 20, 9.
Ezta thenpora lüzaz hunian egonen ahal.
Mst I 24, 7.
Denbora luzez bata bertzea ganik urrunduak.
Dh 177.
Legen zauriaz denbora luzez / urrikari bizituak, / Lezon arkitu izan dituzte / erremedio zerukoak.
Echag 218.
Aphainduraz hain garrazki mintzatu zen non andreak [...] neurrirat jautsi baitziren eta denbora luzaz neurrian egon.
Laph 153.
Denbora luzez etzaite egon / zeure buruan kaltean.
Ostolaiz 99.
v. tbn. SP Phil 154. ES 182. Ch III 40, 2.
DENBORAN.
a)
(Temporal; precedido de frase relativa).
Mientras; al tiempo que, cuando.
Tr. De uso general.
Iesus Krist haur bera da bere Aitaz determinatu eta ordenatu izan zaion denborán ethorriren ere dena.
Lç
Adv
*** 3v.
Eta hala egiten duzun denboran, eztu ez Iainkoak faltatzen.
Ax 130 (V 85).
Legerik ezten denboran kostumak balio du legiak bezanbat.
Tt Arima 57.
Baldin badauka eginik propositu firmea, oroitzen zaizkan tenporan konfesatzeko guziak.
OA 73.
Hirri egiten dugu maiz nigar egiñ behar gindukeen denboran.
Ch I 21, 2.
Gizonen jüjamentiaren eztüzüla lotsarik, zure kontzentziak minik egiten ezteizün thenporan.
Mst III 36, 1.
Jesusen Ama bizi zen denboran bakarrik hau ez uzteagatik, ibilli zen S. Joan Asiko Elizak zaitzen.
Mb IArg I 134.
Zure kharraren exenpluaz suztatzen nauzun denboran, othoi neretzat galde diotzotzu behar ditudan graziak.
Mih 17.
Herodes Judeako Errege zan denboran ta Zesar Agusto Erromako Enperadore ta Agintari zanean.
Ub 61.
Gauza guziak prest arkitzen ziran denboran, gaztigatu zien zijoazela afaritara.
AA III 420s.
Estuen-estuena geran denboran / jotzen digute erretira.
FrantzesB I 102.
Gurasuak umiai eragotzita daukeen denporan olgeetia.
fB Olg 42.
Agertzen zaiote bere dizipuluei bilduak ziren denboran.
Jaur 168.
Igerika zebillan denboran, / gatz guzia bizkarrean / urthu zitzaion.
Gy 306.
Hen arimak, bizi ziren denboran zütien ber khorpitzer jüntatüko direla.
CatS 36.
Ez bakarrik Kardinal ta Ordenako anparatzalle zan denboran, bai eta ere gero.
Bv AsL 178.
Oro berdintsu diren denboran / bat hautatzea da neke.
Etcham 240.
Dendako ate itxusi ura / zuben denboran ikusi, / sazerdotia ikaratu ta / abiyatu zan igesi.
Tx B I 155.
Erregea gerlan zen denboran [...] bi haur ukan zituen Maria Balentinak.
Barb Leg 68.
Bere karguia utzi behar zukeien denboran, azkarki samurtu zen ibar-jaunarekin.
Dass (
in
Zerb Azk 61
).
Danak famili batekoak bagiña bezela bizitu giñan an egon giñan denboran.
Salav 108.
Berbaldia entzuten egon giñan de[n]poran.
Alzola Atalak 136.
Aitona jaiero meza nagusira joaten omen zan, osasunez ondo zegoan denboran.
BAyerbe 123.
Eta han nintzan denboran pasatu zen legea.
Etchebarne 82.
b)
(Aizk app., que cita a Lg). (Adversativa). Mientras que; siendo así que.
Tr. Más común entre los autores septentrionales, aunque hay algún ej. guipuzcoano.
Errege hunek lege haur hunein zinez begiratzen zuen denboran, gerthatu zeikan errege hunen beraren semeari legearen haustera.
Ax 346 (V 230).
Halarikan ere zenbait hitz arrotz baizik lothu etzaien denboran, ezin erran diteke eztirela Eskualdunak.
ES 137.
Ardüra banoki erri egiten dügü, nigar jüstoki egin behar günükian thenporan.
Mst I 21, 2.
Nola hek [gure etsaiak] ez maita, salbatzaille amultsuak maite gaituen denboran gure gaixtakeria guzien erdian?
Lg I 299.
Oek gizenduko dira nekazaria argaltzen dan denporan.
VMg 7.
Zer ahalge Jesus maitearentzat, [...] hanbat denboraz bakharrik baitago, lurreko erregen gortheak hain betheak diren denboran!
Dh 226s.
Zuk zure hunkiak nitara thai gabe egoizten züntian denboran, zure ofentsatzetik enizalakoz begiratü.
UskLiB 20s.
Urtheko ilhabethe bakhotxak Andre dena Mariaren besta bat dakharken denboran, maihatza zela xoilki fagore hortaz gabetua.
MarIl 5.
Zeren misterio horik jakintsü uste ürguillütsier gordatzen tüzün denboran, xipier ezagüt erazten dütüzün.
CatS V.
Bardin deus ez gira ari, ixilik egonez, etsaia geroago eta makurrago eta gaixtoago doan denboran.
HU Zez 30.
Angles ala Italiano idorki zerabiltzkaten denboran, Frantsesak uzten hein bat hatsaren hartzerat.
StPierre 23.
Adixkideak zozotuak hari begira zauden denboran, Lohilakat gazteak behako bat ere ez zioten emaiten bere beso zainharteri.
Barb Sup 146.
c)
A tiempo; a su (debido) tiempo.
v. DENBORATAN.
Zein da despensér leiala eta zuhurra, nabusiak bere familiaren gaineko ordenatu duena denborán ordinarioa deienzát?
Lç Lc 12, 42 (He behar denean, TB behar den denboran, Dv bere orduan
).
Falta da ezpaitzara etorzen denboran.
Volt 221.
Denboran ez badugu / kasurik egiten, / barkamendurik ez du Jesusek emaiten.
Bordel 201.
Denboran aitortu balu / traba gelditu zela.
Balad 181.
d)
Con el tiempo.
v. DENBORAZ.
Zeiñaren laudorioa hedatzen baita mende guztietara eta denboran guttitzen ezpaita.
Gç 48.
Salbatzale hura da Jesu Kristo edo Mesias, denboran sorthu behar zena.
CatJauf 23.
e)
En un tiempo, en cierta época.
v. DENBORA BATEAN.
Gutik ere denboran zuten asmatuko / herririk toki hortan zela agertuko.
Hb Esk 138.
Biba Joan-Eder! Zer boza izan ahal duzuna, denboran!
Barb Sup 25.
Ikazkin bat Senperen bizi zen denboran... / legetzat hau baitzuen: irabaz arau jan.
Ox 93.
Denboran gaztain ondo guziak hilarazi baditu gaitz tzar batek, orai badire motak gaitzari ederki ihardokitzen dutenak.
Zerb Azk 41.
f)
Durante tiempo.
Ondoren jarri nitzan denboran / begiratuaz lepora.
Bil 36.
g)
(Tras gen.).
En (su, etc.) juventud.
Holakorik ez zen gure denboran, Jauna, eta zure aitzineko Erretor zaharrek ausartzia batentzat zedukaten Igandeko Mezan zortzitik komuniatze hori.
Arb Igand 107.
Holako gizon bat bazen gure denboran, "Kokotz" izengoitiarekin denek ezagutzen ginuena.
Zub 21.
[Aita] pilotari famatua izan da bere denboran... Alta ama ere, zaharrek ziotenaz, kurritzale lehena.
Lf Murtuts 39.
Nahiz bere denboran soldako ibilia zen, Hamalaueko Gerlak etzuen beraz atxeman.
Zerb Azk 83.
Gure denporan neskak jantzan da mutillek tabernan kantetan, baia ni mutille ixen banitx e'neitxen ixillik eta atzien geldittuko bertso botaten.
Alzola Atalak 93.
DENBORAN DENBORAKO.
En cada época, lo propio de ella.
Tokian tokiko eta denboran denborako arabera, dugun jokha bizitzeari.
EGAlm 1895, 22.
Denboran denborako gisa.
Zerb Prov 240.
DENBORA ONEAN
(tenp- Lcc, denp- Mic). "Oportunamente" Lcc. "A tiempo" Mic 5v. "A buen tiempo" Ib. 5.
Denbora onian zatoz / premiyo billa!
AzpPr 127.
DENBORA ONEKO.
a)
(Adnom.).
"Oportuno, tenpora onekoa
"
Lcc.
b)
(Uso adv.).
"
Denbora oneko etorri da, ha venido oportunamente"
VP
21r.
DENBORA-PASA.
a)
(V-gip, G-azp, AN-gip, BN-arb; PMuj). Ref.: Gketx Loiola 46; Gte Erd 44. (Locución adverbial). Pasando el tiempo, para matar el rato. "Denbora pasa dabilla (G-azp, AN-gip), denbora pasa joan da (G-azp, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 44. "--Zertan ari haiz hemen? --Denboa-pasa" ZestErret.
Tr. Se documenta sobre todo en textos guipuzcoanos (en vizcaíno sólo se encuentra en J. San Martin), si bien hay tbn. algún ej. septentrional.
Guziak ongi jan ta edan ondoan, esan zion tenpora pasa bezala bere emazte Semiramisek: [...].
Mb IArg I 214.
Hots! denbora pasa, solhas emadazu.
Gy 181.
Auspo-jasotzea egiten du orrek ez premia daukalako, baizik denpora-pasa.
Urruz Urz 64.
Ez ari denbora pasa ibilli.
Apaol 100.
Nola zer egiñik ez neukan, il nuen denbora pasa onla...
Iraola 80.
Jayian erten denbora pasa / tabernara etorrita.
JanEd II 86.
Denbora pasa dibertitzeko / kantak jarri al banitza.
Tx B II 177.
Jarri ziren eta, denbora pasa, ixtorio-kondan hasi ziren.
Lf Murtuts 21.
Ezin igarri biarrian ala denpora-pasa ziarduan.
SM Zirik 55.
Hemen gintunan ez dakinat orai zertako. Denbora pasa, araiz!
JEtchep 43.
Orrela dabil, mitxeleta antzo, etengabe batetik bestera gure gogoa, iñoiz gelditu gabe, eta asetzen ezpada ere, denpora pasa beintzat.
Vill Jaink 142.
Denbora pasa edo, halako pertsuzalea ere baitzen.
Xa Odol 33.
Gazte au biarlekuan min artuta egoen, eta denpora-pasa, biok alkarregaz.
Gerrika 138.
Hori guzia, ez bakarrik axalez eta denbora-pasa, bainan bere eskolako haurrak euskaraz mintzaraziz trebatzen ari zen heiekin egunetik egun.
Larre ArtzainE 150.
Kafkaren zenbait fruitu ez bide dira denbora-pasa irakurtzekoak.
MEIG IV 135.
(
Denbora-paxa
).
Piarresek, denbora paxa, zigarro bat eta beste erre zitun.
Etxde JJ 151.
b)
(Sust.). (T-L, PMuj). Pasatiempo. "Denboa-pasak emanbettut ospitalea" ZestErret.
Denbora pasa onak dirade / oraiñ gazte askorentzat, / amar zentimon dago papera / erosi nai duenentzat.
EusJok 172.
--Ba dakizu, jokoa denpora pasa da. --Iñoren kontura.
Zubk AGuzur 23.
Bi ordurako denbora-pasa alaigarria.
Berron Kijote 108.
Aldi baten, ukabilketarako eskularruak egon ziran; eta, denbora-pasa modura, an ibilten ziran edonoiz gazteak.
Etxabu Kontu 172.
Lana jartzen nion neure buruari, desertua zeharkatzen lagunduko zidaten zenbait denborapasa.
BAtx Behi 88.
DENBORA-PASAKO.
De pasatiempo.
Ez zuela denbora-paxako huskeriekin asti askorik galtzen.
MIH 358.
Hobby edo denbora-paxako jostaketa kuttuna.
MEIG I 238.
Denbora-pasako irakurle arinek.
MEIG III 71.
DENBORA-PASAGARRI
(denboraren p. H s.v. pasagarri). Pasatiempo.
Liburu egilleek denbora-pasagarri asmatzen zituzten irudimenak.
Alt LB 35.
Ortxe arkitu dudala bait-derizkiot pozgarrien gordairua ta denbora-pasagarrien meatza.
Berron Kijote 81.
Aste guztietan antzerki edo kantaldi, bertso, bozeolari eta erromeri, edozer denpora pasagarri ateraten eban.
Gerrika 97.
Hauk, aspaldikoak, bixtan dena, xahar artekoak, aspaldiko kalakarien denbora-pasagarri eta orozbat oraiko gaztearen aspergarri.
Larre ArtzainE 315.
DENBORA PASATU.
Pasar el (un, mucho, etc.) tiempo. v. DENBORA IGARO.
Eriak, ta orien an dauden Lagunak orazio oiek biotzeko sosegu, ta debozioaz errezatuaz, denbora obeto, ta errazago pasatu, ta animen probetxu andiago aterako dutela.
Cb Eg III 353.
Jainkoaz, eta bere salbamenduaz orhoitu gabe denbora hainitz pasatzen dutenek.
Brtc 56.
Plazer bezanbat penetan pasatzen dixi denbora.
Bordel 69.
Ez det asko pasako / erriyan denbora.
Bil 102.
Bere denbora guztia Zu serbitzen pasa duana.
Sor Bar 38.
Adiskideak eginda daude, kanpoko edo auzoko, / Uztartu gabe denbora asko ez dute oiek pasako.
Basarri 118.
Artatik illa izan bear zuan, oso denbora gutxi oiean pasata.
Salav 21.
Ene andreak aldiz, ohetik lekora, / ez du salda egiten pasatzen denbora.
Xa Odol 148.
Sasoi onean errez ta pozik / oi degu denbora pasa.
Insausti 311.
v. tbn. Xe 371. Iraola 31. Tx B I 256. Etcham 44. Etchebarne 30.
Pasar el tiempo, pasar el rato.
Zenbat aberats ez da / ibiltzen goizetik / denbora nola pasa / ezin asmaturik.
It Fab 172.
Denbora pasatzeko / dibersiogarri, / kanta au erosi leiki / txanpon bategaiti.
Afrika 71.
Meza luzian egondu gera / eziñ pasarik denbora.
Xe 344.
Zenbat aldiz kalean denpora pasatzen, / Genduan Martiñegaz, ta eskolea galtzen.
AB AmaE 234.
Bazkal-eta etxean geldi zaite, erran zure arrosarioa eta denbora pasa etxondoko eremuetan.
Arb Igand 145.
Amabi bertso paratu ditut / denbora pasatutzeko.
EusJok I 69.
Gero denbora pasatu gendun / kontu kontari atian.
Tx B I 62.
Iñoiz juanik denbora pasa / erriko bolatokira.
Olea 58.
Ez naiz orroitzen zertan pasatu ginuen denbora, dantzarier beha edo.
Xa Odol 37.
Euskalerriko bertso-zaleak / denbora pasa dezaten.
Uzt Noiz 22.
Lenago ere badet beste liburu bat, gaur bezelaxe denbora pasatzeko egiña.
BBarand 8.
DENBORAREKIN (T-L),
DENBORAGAZ.
Con el tiempo. v. DENBORAZ.
Tr. Bien documentado en la tradición septentrional desde sus primeros textos hasta hoy, salvo quizá la primera mitad del s. XX. Falta en los autores suletinos antiguos. Al Sur no aparece hasta el s. XIX y es sobre todo patrimonio de textos populares o no muy cuidados; la variante vizcaína sólo se encuentra en Uriarte.
Denborarekin anhitz hitz eta minzatzeko manera eridenen dela obra hunetan berzela hobeki erran zatenik.
Lç
Adv
* 7v.
Munduko plazentziek, diren handienek ere, denborarekin unhatzen dute.
Ax 491 (V 317).
Lehenago deitzen ahal zuketela Laburdi eta, denborarekin, B khendurik P ezarri diotela.
ES 160.
Denborarekiñ bertute guziaz gabetua aurkhituko zare.
He Gudu 86.
Denborarekin akabatzen diran munduko ezerezkeria orien eta eternidade guzian iraun bear duen [...] kontentuen artean dagoan diferenzia.
Gco II 70.
Eztu beraz konturik idukiko denborarekin suntsitzen diren gauza guziez.
Dh 127.
Denborarekin batzuek eta / beste asko bertatikan.
Echag 217.
Esparantxareki / denborareki / jinen zaital'eni / emazte galant bat eginik phasta gaxtotik.
Etch 280.
Ibaietatik dijoaz itsasora berriz denborarekin odei biurtzeko.
It Dial 109 (Ur denporiagaz, Dv denborarekin, Ip denboraeki).
Ondasun ugariak gorde zituen, denborarekin Eliza egiteko.
Lard 189.
Emen egin zan elizatxo bat, gero geitu zana denborarekin.
Bv AsL 121.
Denborarekin giristinoek izatu zuten egun aldi hoberik.
Jnn SBi 153.
Denborarekiñ [...] gauzak mudatzen omen dira.
Moc Damu 10.
Purgetoriokoak akabatu biaute denboraki, beño infernukoak beñere.
CatUlz 49.
Gero denborarekin lotsarik etorri ez zezaion.
Goñi 94.
Denborarekiñ ikusiko da / aurrera nola gabiltzan.
Tx B I 217.
Libertatia izanen dugu / bai segur denborarekin.
Etcham 37.
Azkaindartuko ote dire denborarekin?
Zerb Azk 29.
Erriak denporarekin beste euskera osoturuntz be joko dau.
SM Zirik 7.
Baiña ezta dudarik: denporakin sortuko ditu.
Vill Jaink 54.
Urgulua handitzen zaiote eta, hola, denborarekin, ez dira ohartzen zer kaltea duten hortarik.
Ardoy SFran 334.
Denborarekin, izeba Salbadora sendatu ta bizkortu omen zan.
JAzpiroz 47.
Denborarekin gostuak eta ahalak aldatzen baitira.
Larre ArtzainE 281.
DENBORAREKIN BATEAN.
Con el tiempo. v. DENBORAZ.
Munduko trabaillu guztiak eta egitekoak denborarekin batean hautsten dira, [...] baiña ez ifernuko sua eta pena.
Ax 600 (V 386).
Hek izanen baitzuten fiñ bat / denborarekiñ batean; / bañan hauk iraun behar bethi / eternitate luzean.
Gç 175.
Aurren aldi batean, [...] denpora dohainik eta urririk emate bat zen, [...]. Baina gero, denporarekin batean, gauza beharrezkoa zen.
Arti Ipuin 67.
DENBORAREN DENBORA.
Al cabo del tiempo.
Gero denboraren denbora, gorputz-ill au, bere eskuz eskribatutako San Mateoren Ebanjelioa bularrean zuela arkitua izan zan.
Lard 511.
DENBORAREN DENBORAKO.
Denboraren denborako, arbi-errea abenduko.
(B)
"In saecula saeculorum"
.
A EY III 154.
Denboraren denborako, gauza guztiak bere garaiko.
EgutAr 1-12-1956 (ap. DRA
).
DENBORAREN PODERIOZ.
Con el paso del tiempo.
"
Denboraren poderioz bukatuko dugu lan ori (G-azp-goi)"
Gte Erd 259.
"Denbora iragaitearen ondorioz. Denboan poderiyoz behintzat bukau zun karrera
"
ZestErret.
DENBORATAKO.
v. DENBORETAKO.
DENBORATAKOTZ
(-koz SP). Por un tiempo. "Pour un temps, ad tempus" SP.
Iainkoaz iunktatuak ezin separa daitezke, denboratakotz ezpada bataren eta berzearen konsentimenduz, baruretan eta orazionetan enplega ditezenzát.
Lç
Ins
B, 5v.
Zakarias bere inkredulitateagatik denboratakotz mututu.
Lç Lc 1 (tít.).
DENBORATAN.
A tiempo, a punto, en el momento adecuado. v. DENBORAN (c), DENBORAZ (c).
Artuko deut koipe ona, / denporatan el banadi.
Lazarraga A19, 1190r.
Bada bere, Jaunak ez nafinela, / serbidu bada, ni pauso latz artan. / Parkatu, ez nago ni tenporatan.
Ib. B4, 1152v.
DENBORATIK DENBORARA
(Ht VocGr 431). De tiempo en tiempo, de vez en cuando.
Instant guziez zure barrenean eziñ sar bazaitezke, sar zaite bederen denboratik denborara.
Ch I 19, 4.
Ez da horloiarik, zeiñ nahi ona izan dadiñ, denboratik denborara pisuak goratu behar ez zaizkonik.
He Phil 509.
Denboratik denborarat alxa diozozu zure bihotza.
Mih 66.
Denboratik denborara goguan erabil edo medita diro Jesü Kristoren Pasioniaren Misterio seindü zonbait.
CatLan 136.
Denboratik denborala hilabeteko bigarren igantian [...] gure Dekretaren irakurtia egiten ahal dükeie.
Mercy 43.
Denporarik denporara bialduten eutseezan Jaungoikuak Israeltarrai Propeta Santubak.
fB Ic I 6.
Denporarik denporara edo urterik urtera neke andijagaz egin oi dana.
Astar II 70.
Zunbait egünaz denborarik denborala haiez orhitzeko.
UskLiB 72.
Denboratik denborara Mont-Serraterat bazohan.
Laph 38.
Denboratik denborala, lau urthetarik behin arra-ützültzen da egün bat zuntan Frantziako legia botz-emailen eskietan beita.
(S).
EOnAlm
26-4-1906 (ap. DRA
).
DENBORA TXIKI.
"Denbora apur dut irakurteko (V-arr, S), denbora inkaü bat (S), denbora poxiño bat (BN-arb), denbora ttikia (AN-5vill)" Gte Erd 76. Cf. DENBORA HANDI.
Denbora ttipian urrats handiegiak egitera behartu omen dugu.
(In MEIG IX 58
).
DENBORA HUTS.
Tiempo libre. v. 1 asti.
Denbora huts guti zuten ardurenean.
JEtchep 16.
DENBORAZ.
a)
Con el tiempo.
Tr. Es algo más frecuente en autores guipuzcoanos.
Denboraz ahitu zaizkitzun indarrak erreparatuko dire.
SP Phil 503.
Konfesore Jaunak beren zelo guziarekin denboraz onelakoak irabazi [bear dituzte]
.
Cb Eg III 376.
Errazita [...] ema daite denboraz.
Egiat 223.
Eztozue au beingo batean irabaziko; baña bai denporaz.
Añ
LoraS
88.
Denboraz igarotzen eta bukatzen diran nekeak utsak bezela dira beti beti iraungo duen neke eta tormentuen aldean.
Gco II 81.
Bizia utzi zitzaien, denboraz mundua berriro bete zezaten.
Lard 9.
Nekatu dira zerbait / gure probintziyak, / bañan aztuko dira / denboraz guztiyak.
Afrika 136.
Denporaz dala eltzen pikua arbolan.
AB AmaE 248.
Eskumuñak etxian, Mari, eta denboraz alkar ikusiko degu...
Apaol 111.
Amodio bat, deusez ttipitua izan gabe, denboraz beraz hazkartuz dohana.
Lap 48 (V 26).
Haritxabalet jaun apezaren gainen ele lazü hanitx hedatü dira denboraz.
Const 14.
Aitak eta amak egin zinduben / mutilla oso liraña, / denboraz berriz atera zera / ukabilkari bikaña.
EusJok II 150.
Denboraz politak dirudite neska politen izen itxusiak.
Anab Usauri 115.
Denporaz gizon andiya izateko modukua etorrala-ta.
Kk Ab II 71.
Denboraz, aizea dala-ta, mendixka oriek mugitu egiten dira.
Anab Aprika 8.
Denboraz, Buenos Aires erdian etxe-bizitzaren bat artu bearko zuten lanerako bidea laburtzeko.
NEtx LBB 64.
Denboraz aztu ziran berriketak.
TxGarm BordaB 172.
Adarrak moztutako lekuan, denboraz zuloak egiten dira.
Ostolaiz 29s.
b)
Durante cierto tiempo.
Heretiko edo elizako legeak begiratu ezituela sospetxatua lehenbizirik denboraz frogatu behar da bere egin-bidetan.
Harb 422s.
Grekoak ere denboraz eta nausi zeino, iraun zuen.
ES 107.
Hau guzia egin ta ere, egondu zen Dabid denboraz alakorik ezpaliz [...] bezain lasai.
Mb IArg I 173.
Bat egin izan zen denboraz Absalonekin, altxatu izan zenean bere aitaren kontra; ordean yarria zen orduko bere eginbidetan.
Lg I 318s.
Gizon gazteak behar du / denboraz nonbeit ibili.
FrantzesB I 84.
c)
A tiempo; con tiempo.
v. garaiz.
Tr. Sólo meridional; se documenta sobre todo en el s. XIX.
Testamentua denboraz ta soseguz eragitea.
Cb Eg III 220.
Prokurau gesoai [oleaziñoea] denporaz emon dakien.
Oe 146.
Baldin Zeugana denporaz badator damuturik, aztuko dozuzala bere egite deunge guztiak.
Añ
EL1
150s.
Agindu arren gurasuak denporaz batu deitezela etxera, berandu artian etxetik kanpora dabilzanak.
Astar II 78.
Baldin artzen ezpada denporaz ardura, / agur gure basoak ta agur ezkurra!
Izt C 154.
Adiuntzaz eta denporaz onduten diranak bere estu ta larri ibilliko badira erijotzako orduan.
Ur MarIl 79.
Denboraz agur eginik, aldegin zuten.
Bv AsL 125.
Alogerekoai bearreko eginsari eta alogerak denporaz emoten ez deutsezanak.
Itz Azald 105.
Ill da; eta nere kulpaz! nik denboraz zein zan esan ez niolako.
Ill Pill 32.
Denboraz mugitu / geroko begitu.
Yanzi 192.
Eskerrak bera [medikua] denporaz ibili zana, anka bat kanposantuan eukala ei jeuan da.
SM Zirik 35.
Bi illebete osoek emon irakasleari, denboraz eta estutasun barik bear dan neurrian notak emoteko.
Alzola Atalak 137.
Neurrira edo arraira denporaz sartu zan ala sartu ez zan, eztabaidarako modukoa izaten zan.
Etxabu Kontu 118.
Orain denporaz zagoz / deia entzuteko.
Ayesta 118.
Nik denboraz ikusi banu!. Orain ez dago ezer egiterik.
Ostolaiz 110.
Baña denporaz ezin izan zan bere lekura eldu.
Gerrika 273.
d)
(
denbraz Sal,
denbaz Sal)
Ref.:
ZarHizt
(
denbaz, denbraz
)
.
En otro tiempo.
Teolojian zinen denboraz profesur.
Iraultza 79.
Badute Eskaldunek sinheste osoa / mintzatu izan dela denboraz Yainkoa.
Hb Esk 201.
Denboraz aitoren semeak ziren [...] pilotan artzea ohore zitzaiotenak.
Zby RIEV
1908, 87.
Denboraz dorre hortan egiten ziren herriko buruzagien bilkurak.
Zerb Azk 16.
Zuen aita, denboraz, Ameriketarat joan aintzin, ezagutu dut.
Larz Iru 16.
Eta, denbaz, otsoen kontra emateko bazren txakur andiak ta diaitzen zren mastinak.
ZMoso 35 (v. tbn. denbaz 41).
Herritarren artean zonbait hala hula / badakizu denboraz sortu zauzkigula.
Xa Odol 111.
Norena izan baitzen ere denboraz [Ospitalea]
.
Larre ArtzainE 300.
Hace tiempo.
Ala segitu bazuben [pumatzen], denboraz giñan lurperatuta.
Moc Damu 28.
e)
Pronto.
--Banijoa bereala; oraintxen laster izan bear du meza. --Denboraz bear du izan.
Ill Testim 5.
Beleak sarraskira aurrena baitoaz, / ijito azal-beltzak an dira denboraz.
"
Pronto aparecerán"
.
Or Eus 364.
Eztarria berotzen du ukondoa goraz: / irrintzi ta kantari asiko denboraz.
"
Para comenzar bien pronto su canto"
.
Ib. 59.
Denboraz dira gure mendi ta belardiak ardagaia baño legorrago biurtuta.
Munita 13.
Igaro da sorteoko igande ori ere. Bai denboraz jakin ere Larrarte apellidoa Burgosera egokitu zala.
TxGarm BordaB 31.
DENBORAZKO.
a)
(SP). Temporal. v. DENBORAKO.
Denborazko ohore guzien mesprezioaz.
SP Imit III 41, tít. (Mst thenporal
).
Pekatubai zor jaken kastigu denporazkua.
CrIc 162.
Ala animazko ontasunak nola denborazkoak.
Legaz 35.
Beren bekatuaren denborazko pena.
Arr May 39.
[Infernukoak] betikoak diralako eta garbitegikoak denporazkoak.
Itz Azald 41.
Aita Santuaren agintaritasun denporazkoaren lapurreta.
Ib. 55.
b)
(Adnominal de denboraz (c)
).
Denporazko konfesiño on batek aldatuko ninduan ondo erraz Zeru eder gozora.
Añ
EL1
57 (
EL2 65 bear tzan aldian eginiko
).
c)
(Adnominal de denboraz (b)
).
Ajola gutxi du emen munduak denporazko asiera izan duan ala ez jakiteak.
Vill Jaink 37.
d)
(denbrazko Sal ap. ZarHizt
) .
(Adnominal de denboraz (d)
).
Antiguo, de otro tiempo.
Oraño konserbatzen die denbrazko gauza onetarik bat, baita arrizko zubia.
ZMoso 55.
DENBOREN DENBORAZ.
Con el tiempo.
Gaitza da ziñaz garbi jakitea [...] nola banakatu diran aldien aldiaz (denboren denboraz) [ele] batzuk besteetatik.
Ayerb EEs
1916, 262.
DENBORETAKO.
a)
(denboratako G-azp). Antiguo. "De mucho tiempo, de sabe Dios cuándo. Noizkoa da ori? Denboratakoa" Gketx Loiola. v. DENBORA BATE(TA)KO (b).
Ez da orain sortua, / ez da aurtengoa, / baizik da lege zarra / denboretakoa.
Echag 155.
Kanta biotz pozgarri / Euskal errikoa, / plaza-soñu egoki / denboretakoa.
Ib. 173.
b)
"Para rato, para largo tiempo. Denboratako zegok ori or" Gketx Loiola.
DENBORETAN.
a)
Con el tiempo. v. DENBORAN (d).
Ordenak denboretan izango zituan gora-bera guztiak [agertu ziozkan]
.
Bv AsL 192.
Denporetan ageriko Pedro Arregiko.
(V, msOch
).
A EY III 40.
b)
Durante mucho tiempo. "Denboretan egon zen gaixorik (V-gip, G-azp)" Gte Erd 191.
Nola nai ere saiatu bear, ezpaitzun denboretan bera erailtzeko aukera berririk izanen.
Etxde JJ 154.
LAU DENBORAK.
Las (cuatro) témporas. "Témporas, lau denporak" Añ. v. garta.
Hartarakotz barur ezak garizuma guztia, / halaber laur denborekin Sainduen bijilia.
EZ Man I 32.
Laur tenporak, bijiliak eta gorozüma barur itzak osoki.
Bp I 47 (FPrS 15 laur tenporak, CatLan 14 laur denborak, CatS 7 laur thenporak).
Garta-tenporetan edo urteko lau denboretan.
Ub 186.
Lau denpora edo Kuarta denporetako barauren bat ausitzen bazuan.
Mg CC 153 (CO 227 Lau edo Kuarta denporetako).
Lau-denporetan edo kuarta denporetan.
Astar II 243.
Lau denporetako egubastenak, barikuak eta zapatuak.
Itz Azald 115.