Harremana

    OEH - Bilaketa

    84 emaitza borta bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zabaldu.
    tradizioa
    Tr. La forma zabali sólo se documenta en Orixe (Eus 81) y Lizardi (BB 152). En la tradición vizcaína la forma de sust. vbal. zabaldute-, en un principio la más usual, va perdiendo terreno en favor de zabaltze-; hay además zabaleta- en Zavala y zabalketa- en Anduaga (AUzta 70). En DFrec hay 481 ejs. de zabaldu.
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, Mic 6v y 9v, SP, Lar, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H, Zam Voc ), zabaltu (S), zabali (AN-ulz). Ref.: A; A Morf 253; Lrq; AtSac 37; Iz ArOñ (zabaldúizu); Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 23, 50 y 301.
    Desplegar; abrir desplegando. "Estender" Lcc y Mic 6v. "Tender" Mic 9v. "Étendre. Besoak zabaldurik, les bras étendus" SP. "Descoger" Lar. "Abre la mano, zabalezazu eskua" Ib. "Abrir" , "desplegar", "extender" Lar y Añ. "Zabal zazu oihal hori, dépliez, dúroulez, déployez, étendez cette toile. [...] Loreak zabaltzen hari dire, les fleurs s'épanouissent. Begiak zabal zatzu, ouvrez les yeux" Dv. "Bandera zabaltzea, deployer une bannière" H. "Kotxeko leioa [...] zabaldu (V-gip)" Gte Erd 50. "Zabaldu atie (V-gip), borta zabaltü (S), ohea zabaldu ta lo egin (V-gip, G-azp)" Ib. 301. Tr. General en todas las épocas y dialectos. Sobre su uso en ciertos contextos, cf. A, s.v. edeki: "La diferencia entre edegi con sus variantes [...] y zabaldu, por más que algunos los emplean como sinónimos, está en que edegi es 'abrir una cosa antes no abierta', como brecha, camino, zanja; al paso que zabaldu es 'abrir cosas cerradas', como la boca, una puerta, etc.", distinción que no parece tener fundamento, a juzgar por los datos --tanto antiguos como modernos-- de nuestro corpus (v. s.vv. aho, ate, begi, 1 bide, etc.).
    Beso biak zabaldurik dago errendaturik, / gizonorrek dagiela harzaz nahi duienik. E 129. Hik eskua zabaltzen duanean guziak abundanziaz bethe dioazak. Lç ABC B, 3r. Thesaur guziak zabaltzen eta irekitzen zaizkizuela. Lç Adv ** 7v. Gurutzean nola zegoen [...] besoak zabaldurik. Mat 214s. Eta ziñotzan Zeruko portaleak zabaldu. EZ Man I 18. Hau zegoen gurutzean [...] besoak zabaldurik. Harb 311. Hei dagote mundua ahoa zabaldurik. Ax 44 (V 27). Konszienzietako liburuak zabaldurik. SP Phil 52 (He 54 idegi). Kapa ukhondoaz zabaltzea. Ib. 285. Txori hark bere luma ederrak zabaltzen ditu eta hedatzen. Tt Onsa 94. Hunek zarratzen ifernuak, / zeruak hunek zabaltzen. Gç 207. Athea bethi zabaldua gelditzen zaitzu. ES 195. Beren mast-oialak zabaldu. Mb IArg II 279. Zeruak erdiz erdi zabaldu. Cb Eg II 157. Zabaldu behar bidean begiak graziaren argiari. Lg II 137. Kalitzaren eta Ostiaren gainean eskuak zabalduak daduzkanean. Brtc 27. Zabaltzen ditu bere eskuak konfirmatu behar diran aurren gañean. Ub 198. Bestela ostikata batez / ezarten ait zabaltürik. Xarlem 675. Kanpotan liliak / nola tu iguzkiak / goixtirian zabaltzen. Monho 138. Txisilluban zamauba zabaldu. Mg PAb 104. Zabaldu biar da ziskuba, ta emon zerbait. Ib. 88. Eroriko gera bere sare asmo gaiztoz zabalduan. VMg 71. Zure eskua zabaldu ta guziok bendizioz betetzen gaituzu. Añ CatAN 74 (tbn., con alguna variación, en Mg PAb 57, CatLlo 98, CatLuz 39, CatBus 58). Besoak zabaldurik dago. AA II 230. Ifernua bere oinen azpian zabaldua. Dh 138. Nok belarrijak zabaldu, nok entzutia emon. fB Ic II 201. Iñoren kartarik zabaldu. Añ EL1 153. [Tahailla] behar düzü etxeki zabaltürik bi eskietan gaiñen. UskLiB 92. Mosko handi bat zabalturik. Arch Fab 77. [Belarra] berotzen asten dan orduan zabaltzen dute. "La desenvuelven". It Dial 57 (Ur zabalduten, Dv, Ip zabaltzen). Ikusten dute ostria bat harean zabaldua. Gy 18. Kapa bat lurrean zabaldu. Lard 131. Ganbarak zabaldu zituen. Ib. 54. Idek zazu [oilaskoa] eta zabal zazu. ECocin 13. Liburu zabaldu batean bezala irakurtzen zuen Iñaziok Zabieren bihotzean. Laph 128. Zabaldubegiyak daude [arrosa oiek] . Sor Bar 39. Egotxuak zabaldu. Bv AsL 100. Zabaltü zien hobia. Ip Hil 206. Aski dugu Ebanjelio sainduaren zabaltzea, eta han ikhusiko dugu. Arb Igand 144. Egongo da zabaldurik guardasol gorri aundi bat. Alz STFer 112. Paper bat esku baten / erdi zabaldurik. Azc PB 299. Infernuak zabaldu dituzala bere ao baltz guztiak. Itz Azald 6.
    ( s. XX.) Ezpañik zabaldu gabe, izadiari begira gelditu ziran. Ag G 282. Batek zabaldu eban karamelo-ingija. Kk Ab I 63. Metro bi zabaltzen zan [baliaren abua] . Arrantz 108. Ikharan idekitzen edo, hobeki erraiteko, zabaltzen du athea. Barb Sup 38. Elizak zabaltü zitien. Const 27. Aulimaleko parasola bat zabaltzen du. Ox 50. Urretxindorra egalak zabaldu ta aldendu zan. Altuna 35. Kuskuak zabaltzen direnean. Or Mi 30. Abo ori zabalduteko baimena. Otx 131. Kaiola zabalduz. Ldi BB 28. Bere orriak lenengoz eguzkiari zabaldu diozkan lorea. TAg Uzt 311. Eskuak zabalduz eta ganbarako asko gauza erakutsiz. JEtchep 27. Ementxe ipiñiko xuagu erle ori. Zabaldu kolkoa. And AUzta 101. Ikurriñak zabaltzen eta ormak pintatzen dabiltzan oiek. Ugalde Iltz 60. Egunkari bat mai ganean zabaldu. Erkiag BatB 162. Zabaltzen nuan karta ori. Salav 72. Jakintza-aldizkariak euren orrialdeak zabaldu dautsoez [Satrustegiri] . Alzola Atalak 126. Sukaldeko leioa zabaltzen. NEtx LBB 91. Nork zabalduko ote zauzkigun zeruetako ateak. Xa Odol 220. Izeba Martinak bi manta bota zituan, da zabaldu zituzten. JAzpiroz 118. Aduanan pasautakuaren agiria ipiñi eutsan, eta zabaldu be egin barik, aurrera. Gerrika 209. Atorra lepoa ez zuen zabalduko ere berorik haundienean. Larre ArtzainE 40. Begiak zabaldu baitzizkidan gai askori buruz. MIH 151. 1078-1079 orrialdeetan zabaldu zait liburua hala beharrez. Ib. 343. Zabaldu dio sarrera. MEIG VII 55.
    azpiadiera-1.1
    "Boteila bat . zabaltzera (G-nav, S)" Gte Erd 23.
    azpiadiera-1.2
    Tender para secar (la ropa).
    Ama arropa xuria zabaltzera aterea baita. Etxde JJ 110. Arropak balkoiean zabaldu. JAzpiroz 225.
    azpiadiera-1.3
    Abrir (un camino, un paso, etc.).
    Bidea zabaltzeko / este ximurtuai. Zav Fab, RIEV 1907, 537. Beragaitik ikusten da Gipuzkoako nekazari jendea ari dala aiñ goaltsu, abere mueta au geiagotutzeko bide zuzenak iriki ta zabaltzen. Izt C 176. Uren erditik zabalduko da / bide leor bat beinguan. AB AmaE 61. Egunsentijari bidia zabaltzeko. Altuna 37. Baltsakeriari orrelan bidea idigi ta zabaldu yaken. Eguzk GizAuz 18. Biziak bide berriak zabalduko dizkizu. NEtx Antz 34. Hire aurrean duk zabaldu kaminoa. Arti MaldanB 205. Zaitegi jaunaren lanak Platonen alhor zabal joria zabalduko dautzu, irakurtzale maitea. Lf (in Zait Plat XXIII). Argi-etxetik datorren indarrari bonbillara bidea zabaldu besterik ez dezu egin. MAtx Gazt 22. [Txirringalariak] ederto zabaldu eban jendeak itxiten eban bide-zabala. Etxabu Kontu 169. Bazirela lrisarrin ere, denetan bezala, bide batzu urratzekoak edo zabaltzekoak. Larre ArtzainE 297. Bide berriak zabaltzen dituelako. MIH 197.
    azpiadiera-1.4
    (Fig., con bihotz, etc.). "Bihotza zabaldu diot ene adiskideari" H. "Franquearse" A.
    Nork eginen deraut grazia zure aurkhitzeko bakharrik, zuri neure bihotz guziaren zabaltzeko. SP Imit IV 13, 1 (Ol zabaldu; Ch idoki, Mst ideki). Dalilak ikhusi zuenean Samsonek zabaldu zioela bere bihotza. Lg I 233s. Zuen bihotzak elkarri zabalzen, konseilluak ematen. Mih 67. Gizon gaisuak, bijotza zabaldurik, esaten eutsazan pekatu guztiak. Mg CO 181. Gisa hartan zabal [kofesor] hari bere barne guzia. Dh 59. Zabaltzen deutsa onek / bere biotza. Zav Fab, RIEV 1907, 531. Sainduak, behex harturik, bere bihotza zabaldu zion. Laph 194. Aphezaren bihotza / bethi zabaldua. Zby RIEV 1908, 609. Bihotza ager, zabaldurik, hutsak eta oro aithortzerainokoan. JE Bur 92. Esazak garbiro, biotza zabaldu zak. Ag G 144. Bigarrenean etorri zitzaien biotzak zabaltzeko garaia. JAIraz Bizia 110. Gizaki batek ez dezake beste batekin osotara barrena zabaldu. Or QA 137. Barrua zabaltzeko leia ezin gorderik. Etxde JJ 132. Daneiri biotz ona zabalduz. Ataño TxanKan 22.
    v. tbn. JJMg BasEsc 123. SMitx Aranz 121. Osk Kurl 48.
    azpiadiera-1.4.1
    Edarizai nagusiak bere ametsa Yoseri zabaldu zion.Ol Gen 40, 9 (Urt, Dv, Bibl k(h)ondatu, Ur, BiblE kontatu, Ker azaldu).
    azpiadiera-1.5
    Soubelet jaun kalonjeak jakinarazirik Eskualduna gerlako berrieri lorietan zabalduko zuela. Zerb Gerlan 17.
    Abrir, iniciar.
    Errearoaren 1833 eta 28-ko legeak zabaltu duela muga berri bat ikhastarzunari. "Ayant ouvert une ère nouvelle". Arch Fab 11. Arantzazuko Ama maitea omentzeko zabaldu dan arpiderako. ForuAG 337. Arpide bat zabaldu bedi. Ldi IL 103. Plaentxiatarren batek laster zabaldu eban autua, esanaz: [...]. SM Zirik 110. Arrantzürako denbora ere zabaltü da. Herr 27-2-1958, 3. Sixto IV-ak bulda bat bialdu ei eutsan [...], Ondarroa ta Mutriku bitartean komentu bat zabaltzeko. Etxabu Kontu 94. Komentu barria zabaltzerakoan. Onaind STeresa 93.
    azpiadiera-1.6
    Par pixka bat ezpañetan zabalduaz.Goñi 30. Kirik egiten zioten elkarri, nork lenik irria zabaldu. Or Mi 21.
    sense-2
    2. (gral.; Lcc, SP, Urt V 325, Ht VocGr 351, Lar, Añ, Lecl, Dv, Zam Voc ), zabaltu (S, R-uzt). Ref.: Bon-Ond 158; A; EI 147; Lrq (zabalt); Etxba Eib; Elexp Berg. .
     Ensanchar(se). "Élargir" SP y Ht VocGr. "Ampliar" Lar. "Dilatar, extender", "ensanchar" Lar y Añ. "Sobar el pan, ogia zabaldu" Lar in Aq 1441. "Bozkarioak zabaltzen du bihotza, la joie dilate le cœur. [...] Joka zabaldu zuen beruna, il avait aplati le plomb en le battant. Zabaltzen ari da zauria, la plaie s'élargit" Dv. "Athorra hertsiegia zabaltzea, donner de l'ampleur [...]" H. "Sukaldia oso estua da ta zabaldu ein biou" Elexp Berg.
    Ezen zabaltzen dituzté bere filakterioak, eta luzatzen dituzté bere beztimendetako bazterrak. "Ils élargissent". Lç Mt 23, 5 (Dv, Ur, Echn, Or zabaltzen; He ekhartzen [...] bertzeek baiño zabalagoak). Arte majiakoetan bat eztuke parerik, / erresuma zabalduren hartzaz du gehienik. EZ Man I 66. Haren pozoinak berehala emaiten du atsegingarrizko hatsgite bat zeinaren bidez bihotza eta erraiak zabaltzen baitira. SP Phil 354 (He 357 zabaldu). Beldurrez bethi makhurturik badadukat zabaltzeko indarra gal dezan [arkuak] . Ib. 365. Hala nola goaja handiak lurra arrobatuz bere iragaitzako lekhua baitarama zabalduz. ES 93. Salbamenduko bidea zuen fagoretan zabaltzeko. Lg II 273. Dongaai zabalduten deutsee larregi zeruko bidia. Mg CO 235. Eta autsirik bi saietsezur, zabaldu zion Jaunak barrengo lekua. AA I 411. Betan zen loditu, gizendu, zabaldu [andreierra] . Gy 209. Zabalduz dioaz yakitaten mugarriak. Hb Egia 39. Luzatu ta zabaldu banintzok, kaltzak eta txartesa estuago ta laburrago euki bear izango neukez nik. A BeinB 74. Zabalduz doala eta azkartuz [landarea] . HU Aurp 198. Atxurrak eta laiak zabaltzen ditu eskuak galanki. Ag G 85. Aoa belarrietaraño zabalduaz. Ib. 264. Zabaldurik ere nolazpeit / gur'artean itsasoa. Ox 162. Gazta urintsuak badakizue nolaz zabaltzen diren bere gisaz eta azaletik arrailatzen. FIr 158. Oixtiko ibarra zabaldu da bat-batean. JE Ber 52. Mugarri ura zabaldu, alki luze biurtu, era artara besteetara baño idazle geiagok idatzi. Ldi IL 83. Lantegi apala zabaldu eta anditu zan. Kk Ab II 188. Azpiko bidexka zabaltzen dan bezain laister. Or QA 149. Orduan zuloa zabaldu ta hautsi egiten zuten. Osk Kurl 106. Pixkanaka pixkanaka lagunarte ertsi ori zabalduaz dijoala. Vill Jaink 170. Zabaldu yaka bularra mutillari eta arnasea nasaitu. Erkiag BatB 163. Gaur gazte biurtzen ari zera. Azitzen, zabaltzen, esnatzen zoaz. MAtx Gazt 37. Mundu hau ari dela zabaltzen eta berritzen. Ardoy SFran 284. Bidexka ere zabaltürik. Casve SGrazi 30.
    v. tbn. Mih 105. Zub 118. Etxde JJ 270. Etxabu Kontu 216.
    azpiadiera-2.1
    (Part. en función de adj.).Plano.
    Horren biribil-zabaldua! ilhar-xabala iduri du. Dv Dial 19 (It zanpatu, Ur zapal, Ip xabal).
    azpiadiera-2.2
    Extenderse (una tierra, etc.).
    Inguruan zabaltzen dan ludia gure adimenak argituko balu. Zait Plat 43.
    azpiadiera-2.2.1
    (Part. en función de adj.).Extenso.
    Erri zabaldu onek bere mugapean dauzkan iturri ioritsuen bidez. Izt C 81.
    azpiadiera-2.3
    (Con bihotz, etc.).Alegrar(se), animar(se).
    Zabalduko zaio bihotza, zeren Jainkoaren eskua berekin duen. "Dilatabitur". SP Imit IV 15, 4 (Ol zabaldu; Ch ideki). Arren bihotza zabaldurik lasterka abia zaitezin ene manamenduen bidean. SP Imit III 51, 2 (Mst largatürik). Biotza zabaldurik / jan eta ondoan, / barrengo atsegiña / laster da kanpoan. Echag 152. Aur onen jaiotzak Dabiden biotza zabaldu eta pozez bete zuen. Lard 194. Wolfio zarrari, aurraren galdeera miragarriakin, bere barrua zabaltzen zitzaion. Arr GB 114. Bozkarioak argitzen ditu guzien begitharteak, zabaltzen guzien bihotzak. Laph 183. Soldadu kristauai au ikuste utsez biotza zabaldu, eta guziak guzizko erru ta animoa artzen zuten. Arr May 174. Pozez zabaldu zeuen bijotzak. Enb 69. Biotza zabaltzen dit arestian entzundako amets ezti-usaidunak. Zait Sof 24. Gabon-gaba pozezko jaia da, ta gaur biotzak zabaldu bear ditugu. NEtx Antz 121. Nere barrena zabaldutzen da / euskeraz egitian itz. BEnb NereA 173. Kristorekin gabiltza, / zabalduz bihotza. Iratz Othoizlari 82 (1976) 22. Gure bizia düzü lilitzen, / bihotza ere zabaltzen. Casve SGrazi 64.
    azpiadiera-2.4
    (Con barru, etc.).Tranquilizar(se).
    Zabaldurik laster neure barru larria. AB AmaE 392. Etxeratzean, barna zabalduz, / adierazi aitari. "Más tranquilo en su interior". Or Eus 166. Iñeseren barrua ez zan makalean zabaldu. Erkiag Arran 92.
    azpiadiera-2.5
    (H).
    Desarrollar (un discurso, etc.), extenderse. "Eztuzu aski zabaltzen diozuna, vous ne développez pas suffisamment ce que vous dites" H.
    Itzak noiz era onetan, noiz bestean, noiz estutu edo gutxitu, noiz lasaitu, edo zabaldu [...] erakusteko erreglak. Cb EBO 46. Baña nola dan ardurazko lana, goazan astiro zabaldutera urrengo adi-bidetan. Añ LoraS 48.
    azpiadiera-2.6
    (H).
    Extender(se) hasta, (hacer) llegar a.
    Zure Biotzeko erruki amorosoa niganaño zabaldu dana. Cb Eg III 295. Eleiza luzatzen ta zabaltzen da Munduaren leku guzietaraño. Ub 144. Nok esan barriz zenbateraño zabalduten dan? Mg CO 252. Ezpadakigu noraño zabaldu diran kalteak. AA II 124. Bizkaiko Nagusi langilleen arteko Auzitegiak, Gipuzkoa eta Arabako langilleen arazoetara zabaltzen dira bein-beingoz. EAEg 14-11-1936, 295. Jaungoiko andiak gizonen eroapen ta egonarria neurri bateraiño zabaldu danean [...] nekeen ostean poza bialdu eutsen kaitarrai. Erkiag Arran 114.
    sense-3
    3. (V, G-azp-nav, AN-gip-5vill-mer; Lar, Añ, Izt 100r, Gèze, H, Zam Voc ). Ref.: Bon-Ond 158; A; Iz Als 78; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 114.
     Difundir, extender(se), esparcir(se). "Esparcir" Lar y Añ. "Corrió la voz, otsa zabaldu zan" Añ. "Sembrar, [...] azia zabaldu" Ib. "Transcender, exhalar olor muy vivo, [...] usai ona zabaldu" Ib. "Publicar, divulgar" Izt 100r. "Desparramar" A. "Guzur aura zabaldu da erri guztian" Etxba Eib. "Azixa zabaldu dabe soluan" Ib. "Ongarriya zabaltzea, a esparcir el estiércol" Iz Als 78. Tr. De uso general al Sur y poco documentado al Norte.
    Erausten eta zabaltzen du gure gainera [...] karitate eta amorio handia. Lç Adv *** 2v. Jaiotza onen barri alegriak / zabaletarren munduti. Urqz 79. Sua zabalzen ta luzatzen da al duen guzia edo alik geiena. Mb IArg I 105. Jesu Kristoren fedea Erreino guzian zabaldu zan. Cb Eg II 204. Biziera hau zabaldu zan gero Kristau-Errietan. Ub 119. Zabalduteko mundu guztiti Jangoikoen Izen santuba. Zuzaeta 89. Noeren ondorengoren batzuk munduti zabaldu zirian denporan. Mg PAb 185s. Besten utsegite eta argaltasun ixilak zabaldu. Añ EL1 138. Kiratsa zabalduko due goiz edo berandu. AA I 569. Bere obra onakaz zabaldu biarko dabela exenplu onaren argitasuna. JJMg BasEsc 50. Ebiltzan gero bertako itsuak / paperak saltzen eta zabaletan / geuk eginduak. Zav Fab, RIEV 1907, 534. Iduritzen zaut merezi duela orotara zabaltzia. Prot 65. Iru alderditara / zabaldu izan ziran. It Fab 229. Zabaldu dabeenak beren izena baztar andietara. Izt C 507. Zabalduten dira bazter guztijetatik [moruak] . Ur MarIl 21. Gosete latz bat, jendea auzo-errietara zabaldu zuena. Lard 158. Bide luzean zabaldu dedin / relijioko azia. PE 29. Eskandalurik ez dot sekula zabaldu. AB AmaE 261. Biar degu zabaldu mundura santutasunaren usai gozua. Bv AsL 67. Bata batera ta bestea bestera zabaldu zirean: Piliperen billa batzuk, beste batzuk osagillearen eske. A BeinB 76. Etxeratu zireanean zabaldu eben entzute ona. Echta Jos 241. Gerra ontako sentimentuak / zabaldu guziyongana. Yanzi 84. Baita zabaldu ere egingo'itut / zimaurrak eta kariak. Tx B 143n. Oitura onen usai gozua / zabaltzen dabe Euzkadin. Enb 90. Lora ezilkorrak, maitasunak, zuere bidean / zabaltzen ebazan. Laux BBa 54. Euskaltzaleen xedeak zabaltzearren. Ldi IL 5. Ariotarrak zabaltzen asi ziranetik. JMB ELG 77. Gurditik belar-ondua ustu ta zabaltzen ari ziran. TAg Uzt 240. Ixilpekoak zabalduak izan ditezke. EAEg 6-11-1936, 227. Herriz-herri da zabaltzen. Iratz 151. Asko zabaldua dago [lizarra] gure lurretan. Munita 46. Zabaldu diran gezurrekin. Or QA 54. Kanpoan eguzkiak kixkaldu bear. Mezatarrak zabaldu ziran. Anab Poli 80. Erri-izparrak zabaltzen zitun / zeaztasun guztietan. BEnb NereA 205. Ebasko orren berrie zabaldu zen iri guzian. Izeta DirG 33. Bigaramonerako aolku mingotsak, agindu barriak zabalduaz zabalduaz doan urian. Erkiag BatB 147. Orkestina batek zabaldu zituan aidean Arjentinako aide batzuek. NEtx LBB 63. Erdi-Mendeko egille-izenbako ereduzko ipuiñetan, Novellinorenetan [...] etabar, oso zabalduta dago gai au. Alzola Atalak 148. Lore gaixoak bere usaia nola dezake zabaldu. Xa Odol 340. Uzkudun errian egoan barria zabaldu zan. Etxabu Kontu 173. Umore on ugari zabalduaz. Ataño TxanKan 17. Ideiak zabaldu ahala. MIH 251. Hain zabalduak dauden eta hain gogoko ditugun usteak. MEIG III 56.
    v. tbn. (Para autores septentrionales): Mde Pr 75. Mattin 90. Onaind STeresa 61. Larre ArtzainE 208.
    azpiadiera-3.1
    (V, AN ap. A ). (Con completiva o similar).
    Zabiltzee bazterretan zabalduten nik bai egin dodala osaketia. Mg PAb 84. Asmatu ta zabaldu zuen bere jaiotzegunean eman nai zioela mai edo bazkari eder bat beste egaztiai. VMg 75. Luki gaistoa yateko / egingo yakala yabe / zabalduta. Zav Fab, RIEV 1907, 96. Paper barritsu batzuk gaur dabe zabaldu / Manuk bear dabela kiebran azaldu. AB AmaE 231. Zabaldu dute Amerikan, egin dutela difuntuan borondatea. Apaol 37. Lekitto guztian zabaldu ra, Otoiyo lakoxe baloi andi batek iruntzi auana. A BGuzur 137. Periodikuak zabaldu dute alde guzietan Lurdesko gauzak ez dirala sorginkeriak besterik. Goñi 81. Ondo zabaldu da Mundakan ezkontzeko asmoaz etxeratu zareala. Echta Jos 209. Zu zerala ona / zabaldu da sona. Tx (in Imaz Auspoa 24, 140). Jairik ez dala erri guzian zabaldu bai-du. Lab EEguna 110. Zabaldu da abadiari txapela kendu dautsoela. Kk Ab II 69. [Aurra] Usoarena zala zabaldu. Etxde AlosT 41. Ala zabaldu zunaten zuriek. Or QA 90. Etxetxoneko Sinfok semea izan ote duan zabaldu da. NEtx LBB 171. Zer jazoten zan bereala zabaltzen zan. Etxabu Kontu 35. Erri guztian zabaldu zan Bordaberri saldu zala. TxGarm BordaB 172.
    azpiadiera-3.2
    (Añ, H).
    Distribuir, repartir. "Repartir, [...] bakotxari berea emon, eman, zabaldu" Añ.
    O Iesus-Krist guztientzat ianhari aphaindua, / eta ahitu gaberik guztiei zabaldua. EZ Man II 79. Aita Santu Erromakoak dituz zabaldurik indulgenzia asko ta andiak. Añ EL1 177. Zabaldu dagijuezala sazerdote jaunai ordiako sakramentu santubaren grazija ta mesede guztiak. fB Ic III 304. Zenbat diru zabaldu eta dau pobreen artian bere zizku ugarijak? JJMg BasEsc 276. [Ondasun] oiek persona bearren artean zabaldu. Lard 485. Kendu ziozkaten soñekoak beren artean zabaltzen. Ib. 460. Urrezko apaindurak beartsuen artean zabaldu oi zituen. Arr GB 6s. Zabaldu zituan pobrien artian zituan ondasunak. Bv AsL 153. Ezin zabaldu leiteke eskekoen eta premiñadunen artian biurtu bear dana, bere jaubea ezagutua danean. Itz Azald 108.
    azpiadiera-3.3
    Extender (una capa de una sustancia). "Sabaldu mée-mée, extiende muy delgado" Iz ArOñ (s.v. mée-mée).
    sense-4
    4. Extender(se), ampliar(se), generalizar(se).
    Ezen Iainkoak Israeleko populuari lehenago egin zerautzan promes berak, dirade orain mundu orotara zabalduak eta publikatuak. Lç Ins F, 3v. Pekatu au zabalduten da sentidu guztietara. Mg CO 166. Adanen pekatuba zabaldu zan legez gizon eta emakume guztietara. fB Ic II 261. Eta au gitxi balitz legez, zabaldu zituzan bere ardurak itxasora bere, eta ifini eban onzidi edo eskuadratxu bat arerijuen kontra. Astar II XIII. Damua zabaldu bear dala pekatu ilgarri guztiakgana. Itz Azald 141. Zetara zuzendu eta zabalduten da eskubide au? Ib. 113. Atsegiñ ori gorputz anima osoetara zabaltzen da. Or QA 140.
    sense-5
    5. (c. sg. A EY III 244; Lar, Añ, VocZeg 285, Dv, H). (Con argia, eguna). "(Hacerse) día, amanecer, eguna zabaldu" Lar. "Anochecer, gaua zabaldu" Añ. "Amanecer, egune zabaldu" VocZeg 285. "Eguna zabaldu zenean" Dv. "Iaiki, iaiki, etxekoak, argia zabaldua da" H. "En cuanto amaneció, eguna zabaldu zanekoxe (c.)" A EY III 244.
    Jakob eguna zabaldu artean etzan oartu. Lard 37. Ozta ozta zabaldu zuan Uztaillaren lenengo eguna 1638-garren urtean. Zab EE 1884b, 229. Jaunari eskiñiaz / egun zabaldua. AB AmaE 355. Eguna zabaldu barik. Azc PB 169. Egunak zabaldu ta egunak itxi, urteak joan ta urteak etorri. Ag G 209. Eguna zabaldu baño lenago eldu. Kk Ab I 44. Zabaltzen hasten da argia. (S). A CPV 80. Gau luzea labur da... argia zabaldu. Or Eus 13. Joan naiz argia zabaldu bezin laster. NEtx Antz 52. Egun berria zabaldu arteraino. Zait Plat 84. Argi-begia zabaldu baino len. Ib. 111. Eguna zabaldu danean. Erkiag BatB 110. Goizian eguna zabaldu ebanian. Etxba Ibilt 462. Etxeko laurok eguna zabaldu baño leen barruan giñan. Gerrika 178. Sekula egunik zabaldu ote zion oian, azkeneko bi urte aiek arte? Insausti 133. Bat batean eguna zabaldu zen ene baitan. MEIG IX 94.
    v. tbn. Etxeg in Muj PAm 28. Altuna 18. Anab Poli 63. Akes Ipiñ 30. Uzt Sas 69. Berron Kijote 217. Ataño TxanKan 223. BAyerbe 136.
    sense-6
    6. Distraer(se).
    Ez dezu distraitu edo zabaldu bear bereala ta bat ere kuidadorik gabe munduko gauzetara. Echve Dev 136 (SP Phil 110, He Phil 113 barraiatu). Or emen darabildenak zabaldurik euren gogoa, nekez beraganduko dira. Añ LoraS 96. Erabillirik deslai zabaldurik sentiduak. Ib. 172.
    azpiadiera-6.1
    "Espaciarse, recrearse andando, [...] zabaldu" Lar.
    sense-7
    7. "Irriz zabalduak zauden guziak, ils étatien tous crevant de rire. Zabalduak marque ici cet état des personnes qui, dans un rire prolongé, se renversent en étendant les bras" Dv. "Ni entzutearekin irriz zabaldu zen, en m'entendant il éclata de rire" H.
    Mundu guzia zagoen irriz zabaldurik. Iraultza 74. "Zer yende iñorant, bastoak, / konpaiñes sinple, tontoak!" / zerran batek gelditurik, / hirriz zabaltzen zelarik. Gy 199. Farraz zabalduko da / arrimatzen dena. Noe 40.
    sense-8
    8. (Vc ap. A; Añ).Gastar; derrochar, despilfarrar. "Desbaratar" Añ. "Gastar (dinero)" A.
    Ta txekorren dirua're jan al dezute? --Beste zuluak tapatzeko aguro zabaltzen ditugu, jauna, bai. Sor Bar 59s. Esan zien: gizonak, dirua geiegi, / emanik daukat asko, antzina biori, / orain zeñek geiago zabaldu al dezan, / aretxek diputadu bearko du izan. AB AmaE 334. Ogei milla gutxitxo, ogetalau naikoa, ortik aurrera geiegi, badago zertan zabaldu. Ag G 315. Apustun diru asko / etzala zabaldu. EusJok 118. Auteskundeetan be [...] ugazaba batzuk millaka ogerleko asko zabaldu dabez, erruki barik. Eguzk GizAuz 160.
    sense-9
    9. Tenderse.
    Orduan ez nintzana ohearen gainean, nekadura harekin, doi bat zabaldu. Larre ArtzainE 170.
    sense-10
    10. (Uso sust.). "Zabaldua in, toki lau, berdin eta zabala prestatu. Iketza, bai, mendiyan hola zabaldua in, konpaaziyo batea hau bezela jarri berdin-berdin" ZestErret.
    azpisarrera-1
    XABALDU (gral.; xabaltü Gèze), TXABALDU. Ref.: A; Lh. (Formas con palat. expr.). a) "Aplatir" Gèze. "Aplanar" A.
    Baso-mutil aiek taloak egiten omen zituzten aulkirik gabe, bi eskuetan txabalduta; pala txabal baten jarri ta sutan ipiñi. BasoM 64. Zernahi denbora pasatu nuen, eskuetan taloak ezin xabalduz. Etchebarne 30.
    b) Abrir.
    Xarbo hura han dagola dilindan, ahoa xabaldurik, buztanaz abarrari lotua? HU Zez 57. Oi zoin polliki xabaltzen duen moxko miñiñi hori. JEtchep 26. Eta antxen egoten zan, aoa xabalduta, arriturik, berari jartzen zizkion gauzak entzuten. Salav 72.
    azpisarrera-2
    ZABALDU ERAGIN. Hacer abrir.
    Lagunak begiak zabaldu eragin eutsezenian. Gerrika 92.
    azpisarrera-3
    ZABALDUKI. Extendiendo. Cf. zabalduki.
    Mireik besoak zerura zabalduki oiu erdiragarriz esan zuen. Or Mi 69. Goizeko argia urratzen asia zen mendi-galdorretan, iintz-adatsak zelaiean goxo goxo zabalduki. Ib. 100.
    azpisarrera-4
    ZABALDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Bastante extendido.
    Bide berrietan barrena abiatzeko nagitasun hori zabalduxea dago, nolanahi ere. MEIG I 197.
    azpisarrera-5
    ZABALTZEKE. Sin abrir.
    Naiko lan badu esituta datzan gazteluko gudari-taldeak etsaiaren etengabeko erasoak burutzen ate-leioak zabaltzeke. Etxde JJ 210. Amar miñutu-inguru joan ziran Mateok aorik zabaltzeke. NEtx Antz 147s.
    azpisarrera-6
    ZABAL-ZABALDU.
    Bere bihotzetik nahiz muga guziak kendu: / Jainkoaren zabalerat zaio zabal-zabaldu. (Interpr?). Iratz 156.
    azpisarrera-7
    ZABAL-ZABAL EGIN (V, G-azp). Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 301. a) Abrir completamente; etxender completamente. "Ateak zabal zabal egin (Vc), abrir de par en par las puertas" A (s.v. zabal). "Leio danak zabal zabal eginda zeuden (G-azp)" Gte Erd 301.
    Emoten deutsee atiari ots ikaragarri bat, zabal zabal egiten da. Ur MarIl 65. Begiak zabal zabal eginda gizonai ondo begiratzen asten bazara. Ag Kr 160. Begiak zabal-zabal egiñik. Urruz Zer 22. Aoa zabal-zabal egin eta beren mingain luzeaz esango dutenak. Munita 112. Besoak zabal-zabal egiñik ugazama ta aizpak besarkatu zittun. Etxde AlosT 105. Zitalkeri ta gorrotoai ateak zabal-zabal egin zizkien. Etxde JJ 107.
    (Fig.). Abrir (el corazón).
    Gaixoak barrua zabal-zabal egin zidan. A Ardi 101. Usoak, biotza zabal-zabal egiñik, bere barreneko mingostasuna, bere lor aztuna negarretan ustutzen du. Etxde AlosT 37.
    b) Difundir(se) mucho.
    Midaren ixillekua ludi osuan zabal-zabal egin ei zan. Otx 120n. Ordu erdi garrenerako uri osuan zabal-zabal egindda ibilliko litzatekez ixilleko arazo txikarrenak. Ib. 52.
    c) Ensancharse mucho.
    Urabeera egoan eta ondartzak zabal zabal egiñik, ziran giñoan. Erkiag Arran 24.
    d) Envanecerse. "Harrotuta; bestek egindako laudorioekin puztu [...]. Ixildu zatte, bestela zabal zabal inda geldittuko naizta" ZestErret.
    azpisarrera-8
    ZABAL-ZORI (Lo) que está a punto de abrirse.
    Ler-gabe-lore zabal-zorien / gorrixka, nabari duk sarri. "Aún cerradas pero a punto de estallar". Ldi BB 115.

    zabaldu

    zabaldu
    << xehakatu 0 / 0 1 zela >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper