Orotariko Euskal Hiztegia

(L, R-uzt, S; ph- Foix), phetiri-sants (BN), petirisant, betiri-sants (BN), betiri-santi (A Apend), pettiri-sants (AN-erro, L, B, BN, Ae, Sal, S). Ref.: A (pettiri, petiri santz); A Apend (pettiri); Lrq /phetiiśánc/; A EY III 298 y EY IV 36.
(Del nombre propio Petiri (Betiri) Sanz; personificación de la miseria, el hambre, la desgracia...). "Petiri santz opil-kalduz lasterkatu die (Sc), han hecho correr al hambre a golpes de torta" A. (Personification de la) faim" Foix. "Betiri-Sants, personificación del hambre (L)" DRA, que cita a Lander. "Phetiri-santz, la faim" Lrq. "Pettiri Santsakila bizi da hori (S-no), ese tiene hambre" A EY III 298. v. petiri. Tr. Documentado desde principios del s. XIX en textos orientales, principalmente poesía y canciones populares.
Betiri Sants grado handitan, / muntaturik bota ezproinetan, / bortaz borta dabila zela-bridetan, / Frantzian errege sartuz geroztikan. (c. 1815). FrantzesB I 23. Harek dian lana da etxez etxe ebiltia, / Jaun erretorari gero berrien eramaitia, / nula gahüntatzen deron Phetiri Santzek thipiña. Etch 364. Auher edo neskatilekin Petiri santzen askazi / hola bethi düt ikhusi. Canc. pop. in Michel LPB 369. Petiri Santz, ene anaia, miseria deitzen hiz hi, / aditu diat aspaldian Senperen haizala bizi. Ib. 417. Zinezko Betiri Santsenian sartuak ginen. Gero eta gaizkiago zohazin nere aferak. StPierre 28. Betirisantsi eskarnioka Jan-Batist. Ox 202. Laborantzan gogotik ar! / Petirisantsik etzauku jinen, / ez egun, ez bihar! Etcham 189. Petirisants edo gosetea. Ib. 145 (tít.). Andria eta haurrak / zagotzan nigarrez, / Petirisans higuinak / bisita beldurrez. Ib. 145. Phetiri Sants herrian, bere puñala gerrian (BN-mix). Ib. 94. Horrek oono Pettiri Sans ikusiko dik bai (alfer ta mozkorrengatik erraten da) (BN-ciz). Ib. 298. Betiri Santsen zaldia bidean yoaile handia, lekaiotzat duelarik miseria (BN). A EY IV 36. Izan direla gosete izigarriak gure Eskual-herrietan, bereziki Lapurdin. Petirisant erraiten zioten goseteari. Egunaria 6-11-1972 (ap. DRA).