OEH - Bilaketa

117 emaitza zaia bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ezarri.
tradizioa
Tr. Ezarri es la forma más usual en los textos. Las formas izari, ixari e isari se documentan en textos roncaleses: isari en Hualde (junto con izari ) y en Mendigacha (junto a ixari ). Izarri aparece en un catecismo roncalés (BOEr 153) y en otro salacenco (BOEsal 204); hay izartan, probablemente correspondiente (como en Hualde) al part. izari, en CatR (71) e izarten en CatSal (71); cf. además izarri, errata segura por e-, en EZ Noel 170, y probable en Altuna 36. Se documenta zarri en Xalbador (Odol 180 y EzinB 108, junto a numerosos ejs. de ezarri ); en Leiçarraga hay además del gral. ezarri un ej. de ezari (Act 4 (tít.)), y otro de zarri (Ins E 8v). Ezari se encuentra en autores suletinos desde Belapeyre. En DFrec hay 466 ejs. de ezarri . En cuanto al sust. vbal. utilizan ezarte Dechepare, Leiçarraga, Lazarraga, Materre, Pouvreau, Haraneder, autores vizcaínos, suletinos y algunos pocos meridionales modernos; ezartze los guipuzcoanos, alto-navarros, bajo-navarros y labortanos; hay ezarritze en Arana, y algún ej. aislado en Zaitegi (Sof 189) y Lardizabal (396). Hemos encontrado algún ej. de formas fuertes en Lazarraga.
etimologikoa
Etim. Podría tratarse de un causativo de jarri (cf. gót. satjan /sitan, ingl. to set /to sit ), y venir de e-r(a)-arr-, con permutación de sibilante con r ; v. FHV 295 y nota 27.
sense-1
1. (gral.; SP, Urt II 409, Ht VocGr 385 (etza-), Lar, Aq, VocS 137, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H), ezari (L, BN, S; Gèze), izari (R-vid), isari (R), ixari, izarri (Sal, R), ezerri (Sal), zarri (AN, BN-baig) Ref.: A (ezarri, ezari, izari, izarri, isari, zarri); A Apend (ezerri); Lrq (ezar); Iz ArOñ , R 291 (izarri); Etxba Eib y Elexp Berg (ezarri); Gte Erd 114.
Poner, colocar, depositar (sentidos prop. y fig.). "Ezartzea, mettre, poser" SP. "Alistado así, listan ezarria, ifiñia" Lar. "Sentar, poniendo en el lugar, ezarri, ifiñi, paratu" Ib. "Armarle acechanzas, zelatak noribait ezartzea, paratzea, ifintea, apaintzea" Ib. (s.v. acecho). "Nivelar, beruna ezarri, berdinkaitu" Lar y Añ. "Mettre, placer, établir. [...] Hortan ezar zazu zure gogoa, appliquez en cela votre esprit" Dv. "Ezar itzatzu elkarren gainean: placez, mettez, posez-les l'un sur l'autre. [...] Paretari ezarri egizu: collez-le au mur" Ib. "Púntakuak ezárritta: a remolque" Iz ArOñ. "Oillua ezarri, ezartia: poner la clueca" Ib. "Ollúa ezarri arrautzakiñ: poner a incubar la gallina" Ib. "Izar zan suan eltxanoa" Iz R 295. "Agin-ataratzalliak ezarri zetsazen gero barrixak" Etxba Eib. "Empotrar, acoplar algo. Paretan ezarrittako bi armaixo dauzke. Ixillik ezpahago, paretan ezarriko haut. Tratoriai goldia ezartzen jako" Elexp Berg. "Olloa ezarrita deukot (txitak aterateko) (V-arr)" Gte Erd 114. AxN explica pausatu (363) por ezarri. v. jarri, ipini. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
Eta gainean ezar zietzón eskuak eta bertan xuxent zedin. Lc 13, 13 (Dv, Ol, Ker ezarri; He, TB pausatu, Oteiza, Brunet ipini). Ezar zitzaten presoindegian. Act 4, 3 (TB, Dv ezarri). Gure konfidanza guzia hura baithan ezar dezagun. Ins B, 8r. [Mustarda bihia] ezar baitzezan bere baratzean. "Mit en son jardin" . Lc 13, 19 (TB ezarri; He etxatu baratzean). Uztarriori ezarrizkero, / sufridu bear goldea. Lazarraga A24, 1196v. Astean bein balezarzue / auts otza ta brasea. Ib. B5, 1159v. Ogi beti dirauena / ezarten da mai ontan. Elizalde 163s. [Iainkoak] kreatu eta munduan ezarri baikaitu. Mat 77. Ezar eztezan estorburik. Ber Trat 27v. Ezarri baizioten buruan koroa. Ib. 8v. Iuduek ezarri zuten sepulturan guardia. EZ Noel 99. Zure baithan ezarri dut esparantza guztia. EZ Eliç 306 (v. tbn. SP Imit I 20, 4, Mst I 12, 1, Mih 70, JesBih 456, UskLiB 65 esperanza(k) ezarri, He Gudu 50, Lg II 103 fidantzia ezarri, Mat 169 gogoa ezarri). [Koleraren iraungitzeko erremedioak] kapitulu hunetan laburzki ezarriak. Ax 314 (V 209). Iaiki zedin nagia suaren pitzera, ezar zezan etxea erratzera. O Pr 257. Lurrean belaunak ezarri. Mb IArg I 393. Joram izan zen tronuan ezarria. Lg I 365. Hain gaitz handiari erremediuaren ezarzia. CatLan 3. Sepultura batean ezarria izandu zan. Ub 95 (cf. infra Tt Arima 118 y Mg PAb 76 -ra ezarri). Eleisa barriari zimentu zoliak ezarteko. CrIc 24. Ezarri buztarria geure idunetan. Zav Fab, RIEV 1907, 93. Baño atzaparra zion / katu batek ezarri / humildu zan sarri. Izt Po 116. Eman zion golpearekin, illotza lurrean ezarri zuen. Lard 165 (cf. 457 lurrera ezarri). Ezar lekhu hertsi batean. Dv Dial 98 (Ip ezar, It, Ur sartu). Pikha zazu khuia puxkaka eta ezarrazu eltze batean [...] urarekin. ECocin 4. Burrhasoek auzo herriko eskola batean ezarri zuten [Piarres] . Laph 123. Miñean kandaua ezarri. AB AmaE 147. Ene jein ona, karta kontan isartan daud [...]. Mdg 129 (122 ixartan). Alkarri eskubak ezarri eutsoezan eta Motrollok [...] apurtu eban bestia ukabilka. Kk Ab I 41s. Ezarri dausten asmaketa. Otx 152. Idazkian, zio abek ezarri bearko dira. EAEg 21-3-1937, 1332. An ezarrazu zure egoitza. Or Aitork 88. Bertan idatzi edo ezarri zan lelengoko bateo-partidea. Akes Ipiñ 17. Ama, othoi errazu / zer zaia ezar behar duden / zaia xuri edo gorria? Balad 92. Ohantze hegian bazuen ezarria [pipa] . Etchebarne 40. Anilloa artu eta senargaiari ematen diona emaztegaiari beatzean ezartzeko. JAzpiroz 207s. San Antonio zala bitartez / bustarri ona ezarri. FEtxeb 122.
azpiadiera-1.1
(Con complemento en alativo).
Ezarri zituenean sura. "Les eut mis au feu" . Act 28, 3 (TB, Dv suan ezarri, He surat eman, Ker sutara jaurti). Aizkorá arborén errora ezarria da. "Mise à la racine" . Mt 3, 10 (Hual izaririk [...] izorroara, TB, Dv erroan ezarria, Ol erroari ezarri, Ker zusterrari ezarri; Samper erroari aplikatu, Ur sustraian ipini). Aren gorpitza hoberat, eta tonbalat ezar lezaten. Tt Arima 118. Ezarri [dut] argira libruto bat euskaraz. Ib. VIII. Jaso nagizu ta ezarri oera. Mg PAb 76. [Ipuiak] euskarara ezarri. VMg 89. Izartan tiolarik ardiak bere eskoĩara, eta añiak ezkerriara. Hual Mt 25, 32. Lan txipi hau ezarten dügü argitara. Const 14.
azpiadiera-1.2
(Con complemento en dativo).
Ezarri belarria lurrari. 'Avec l'oreille contre terre' . Or Mi 105. Aingeruak bere igitaia lurrari ezarri eutsan eta lurreko maastia batu egin eban. "Misit angelus falcem suam acutam in terram" . Ker Apoc 14, 19 (Ol lurrari ezarri).
azpiadiera-1.3
Dar, ofrecer (la vida por otro).
Zuiegatik ezarri dut gero neure bizia. E 66. Artzain onak bere bizia ezarten du bere ardiakgatik. "Le bon pasteur met sa vie" . Io 10, 11 (He, TB, LE, Dv, EvS, Ol, Leon, Ker bizia eman). Bizia guregatik ezarri ukhan baitu. 1 Io 3, 16.
azpiadiera-1.3.1
" Ergelkerian ezartzen du bere bizia, il passe sa vie d'une manière futile" Dv.
azpiadiera-1.4
Poner, asignar (un nombre, apodo, etc.).
Bere burasoek ezarri zioten izena Joanes. ES 159 (v. tbn. Zab Gabon 91, A Ardi 15, Akes Ipiñ 12, Erkiag Arran 44, Etxde JJ 180, Zait Plat 11 izena / izentzat ezarri). Teresa izena [...] lenengoz ezarriko yako. Onaind STeresa 20. Ezarri dioten izengoitia [...] ederki dagokio. MIH 155.
azpiadiera-1.5
Componer (versos).
Kopla batzu ezarri zituen. Laph 15. Pertsuak ezartzeko ari zauzkit denak. Xa Odol 281. Nik zonbat pertsu alde ditudan ezarri. Ib. 107.
azpiadiera-1.6
Establecer (una ley, una regla, un acuerdo, etc.). " Lege berri bat ezarri dute, on a établi une nouvelle loi" Dv. "Établir" H, que cita el ej. de EZ. " Lege berriak ezar ditzazke (BN-lab)" Gte Erd 114. Cf. Lar: "Authenticas, constituciones con fuerza de leyes, lege ezarriak"; "authenticamente, lege-ezarriro". Cf. Añ: "Constituciones, lege ezarriak".
Iainkoak berak ezarri ukhan duen ordenanzaren araura. Ins E 2r. Iainkoaren eta gizonen artean akordu ezartera. Adv ** 2r. [Iainkoak] eztrauku lege ezarten kanpotiko obrén gainean. Ins D, 6v. [Iustizia] baita erresumen gobernuko ezarri. EZ Man I 37. [Iainko Semea,] sakramentuak zuk zintuen ezarri / edarateko arima graziaz zena egarri. Ib. 19. Ordenatu zuen eta ezarri legea. Ax 346 (V 230; v. tbn. Lç Ins D 7r, EZ Eliç 86, Mb IArg I 118, Monho 152, Dh 252, Lard 106, HU Aurp 64, Jnn SBi 57, Zait Plat 130 legea(k) ezarri). Nork eman ditzake indüljenziak? --Aita Saintiak elizako orori [...] eta Apezak xede ezari deritzenen arau. Bp I 56. Jainkoak ezarria daduka ordena jeneral bat. ES 143. Itxearen alde tributu-zensoak ezarri. Mb IArg I 373. Ezarriko dau Jesu Kristok [atzerengo] sentenzia. EL1 47 ( EL2 53 emongo dau ). Konfesoriak ezarriko ditubezala, penitenzija [...] larregijak. Mg CO 213. Ezarri baituke debozione hau bere herrian. MarIl 7. Neurri berak ezarri dituztenean erresuma guzikotzat. Dv Lab 57. Beren eta berzen artian bakia izartan deinak. CatR 71. (v. tbn. Lç Mt 10, 34, Harb 310, Xarlem 707, CatAe 70 bakea ezarri) Eliza da Fededunen batasuna, Jesu-Kristok ezarria. CatJauf 64. Frantsesa ezarri Frantziako estatu hizkuntzatzat. Mde Pr 226. Neurri estu gogorrak ezarri ditue. Erkiag BatB 149. Gizarteak badarama bere bidea, aldez aurretik ezarritako asmo baten araura. Vill Jaink 171. Naiz garizuma gero / Elizak ezarri. Insausti 352. Ez dirudi [...] erregela zorrotzik ezar daitekeenik. MIH 104. Ez dago hemen, ene ustez, lege gogorrik ezartzerik. Ib. 99.
azpiadiera-1.7
Aplicar, imponer (una ley, un castigo, una obligación, etc.); administrar (un sacramento, etc.). "Imposición, ganera, ganean ifini edo emotea, ezartea " .
Egiten bazuten [gaistaginza] bat edo beste, bakoitzari ezarzen zien bere auzi-pleitoa. Mb IArg I 230. Orrelako okerrik egiten [...] duen bakoitzean, bertatik pena bat ezarri. Cb Eg III 387. Konfesinoean ezarririko penitenzia. Oe 137. Gora gora zuten erraiten Frantzia guzian erreforma ezarri nahi zutela. Elsb Fram 61. Eriotzea gaizkin batzui ezarten eutsen lengo legeak [ezereztu dauz] . Ezale 1897, 15b. [Hilen Sakramenduak] ezarriak baitire bekhatuaz hilak direnei. CatJauf 104. Zigor au ezarri biar ixatekotan. ForuAB 97. Espetxian egoteko nekia ezarri eutsoen. Kk Ab I 46. Lan geiegirik iñori ezarri ez. KIkG 54. Apaizak ezartzen digun [...] penitentzia. Ib. 76. Hemengoek ezarri zazkoten zergak. Zub 53. Aguazilla etorri jata multia ezartzera. Tx B 197n. Eziñ ziñeist ezetariko zigorrik ezarri. Otx 29. Zerga larregi menpekuai ez ezartian. Ib. 100. Babesgarri legea ez al didate ezarriko. Ldi IL 26. [Gauza askori] muga zergak ezarri. Eguzk GizAuz 177. Neke oiek ezartzea, Itxas Eraman-ekartzeen Zuzendaritza Nagusiaren gain izan bedi. EAEg 13-12-1936, 532. 50 makilka artu-bearra ezarri zizkion kastigutzat. Munita 146. Zuk ezarten ditiezu mugak. Or Aitork 394. Onenbeste zerga ezarri eutsien. Akes Ipiñ 26. Ezarten eutsen [...] zigorra. Erkiag BatB 73. Erri guztiei bere legeak ezarten zizkien. Ibiñ Virgil 118. Legea zintzo-zintzo azalduko dau legea lurrean ezarri arte. Ker Is 42, 4. Gure hizkuntzaren egoera hestuak ezartzen digun egin-beharra. MIH 39. Ezarri zaizkigun mugarrietarik irten gabe. MEIG VI 48. Bere lanbideak ezartzen zizkion esaminetan. MEIG VIII 54.
azpiadiera-1.8
(Ref. a un cargo o puesto). Nombrar, poner (como). " Etzare ezarria ene juie, vous n'avez pas été constitué mon juge" Dv.
Nork ezarri nau ni iuje edo partitzale zuen gainean? "Qui m'a constitué" . Lc 12, 14 (He, Dv ezarri; Ol, Ker jarri, Brunet, Oteiza Leon egin). Gobernadore ezarri. Ins A, 2r. Jinkoak [Errümeko eliza] [...] ezari dü eliza güzien ama. Bp II 121. Ezarri zaitut [...] Juda guziko nausi. Lg I 307. Ezarria izanik guzien buruko. Dv Gen 39, 4 (Ol yarri). Claude Regin izan zen Oloronko aphezküpü ezaririk. Ip Hil 165. Ezarri dute Ferry zenatorren buruzagi. HU Aurp 65. Ezarri zuen heien buruzagi Jondoni Petiri. CatJauf 29. Ezari zien Haritchabalet [...] erretor. Const 24. Ezarri zuelarik Espainiako erregetzat. JE Ber 28. Aita Laynez ezarriz bere ordari. Ardoy SFran 143. Ezartzen bazuten [...] urarte guziko nausi lehen. Ib. 177. Tenpluaren erdian Kesar ezarriko dut zaindari. Ibiñ Virgil 94. Bankako seroren apez ezarri zuelarik ondarrean apezpikuak. Larre ArtzainE 132.
azpiadiera-1.9
Depositar (el dinero en un banco); invertir. " Idi erosten ezarri duzun dirua galdua da, l'argent que vous avez employé à acheter des boeufs est perdu" Dv.
Diru hau guzi hau ezarzen duela merkatari baten etxean. Ber Doc 108r. Beren sos bakarrak han [Panamako konpainian] ezarriak zituztenek. HU Zez 46. Bainan ez dut, ez, diru / ezartzekorik kanpoan. / Ez dute kesa beharrik / ene sosentzat bankuan. Etcham 47. Ezarri bear uen nere dirua diru-maian (bankuan). Ir YKBiz 420. Ene dirua beharko zinuen beraz dirugileetan ezarri, nik gero [...] altxatuko bainuen bere irabaziarekin. Leon Mt 25, 27 (Ip ezari). Egiten zituen sos guziak ardietan ezartzen zituen. JEtchep 52.
azpiadiera-1.10
Fundar, instaurar.
Ezarri zituen Parisko unibersitatea, Paviakoa, Boloniakoa. ES 177. Beste zenbait relijiotakoak ere ezarri oi dituzte beren kofradiak. Mb IArg I 326 (v. tbn. 52, 324, 325...). Konfrariaren ezarteko edo establitzeko. Mercy 11. San Pedrok ezarri zituan iru Eleizak dira lenenak. Ub 106. Sakramendu sainduaren konfreria bat ezarri zuen Azpeitian. Laph 153. Bazituen han hemenka komentu batzu ezarriak. HU Aurp 148.
azpiadiera-1.11
Asestar (un golpe, una bofetada, etc.).
Zerbitzarietarik batek [...] / kruelki ezarri darotzu / bisain mazelakoa. 84. Bisaian ezarri zarotzun kruelki zafardakoa. Ib. 85. Kolpea ezarteko besoa jaso zuanean. Ub 18. Ez zure seme orri golperik ezarri. Lard 25 (v. tbn. 25 y 205). Ezartzeko [...] kolperik seguruena parterik bizienean. 'Con golpe certero herirle en lo vivo' . Aran SIgn 55. Josetxori ezarri zeuntsan ostikada bat: nik aren ordez ezarri deutsut beste bat. Echta Jos 69s.
azpiadiera-1.12
"(Vc, G-goi), añadir, apegar" A. "Postizo, añadido. Gaurko andrakumiak, erdixa baño geixago, ezarrixa " Etxba Eib. "Intruso, advenedizo. Askokin b'ez da bere odolekua, ezarrixa baño " Ib. " Ipoiñ orrek, gauza asko bedorrek ezarritakuak " Ib. " Aukeran zerbaitt ezarritzia jornalari, dana biar da ba gaur " Ib.
Jaso ezin daben egur kargiari ezarriko leuskioz egur barrijak? Mg CO 117. Pekatu barrijak lenguai ezarririk. Ib. 118. Karmengo Bakartegian, ikaste barriak ipini al izateko, geigarri andi bat ezarri dautse lengo etxeari. Ezale 1897, 15a.
azpiadiera-1.13
Poner, preparar (la mesa).
Mahaina ezarri dute bazkariko. Ox 41. Mahia ezar zezala harek anartean. Larre ArtzainE 44.
azpiadiera-1.14
"Sentar por cosa cierta, ziertutzat eman, ezarri " Lar. "Admettre, supposer. Ezar dezagun horrela dela, admettons, supposons que c'est ainsi" H.
Zuzenbagekeria onuragarri dala ezar bazeneza, baina berau [...] itsusia dala aitor egin [...]. Zait Plat 141. Agintariek agindua menpekoek egitea zuzenbidezko lizakeala ezarri du Trasimak-ek. Ib. 131.
azpiadiera-1.15
(Con onera, txarrera... 'tomar a bien, a mal', 'juzgar positivamente, negativamente').
Berba gatxera edo onera aitu edo ezarri leijan bat [...] geijenian [...] ezarriko dabee txarrera. Eztabe egingo [...] juizijo onik. Astar II 180. Proximuak [...] errukijagaz juzgetia, au da, euretan dakuzkun guztija [...] onera ezartia. Ib. 184 (185 gatxera ezarri).
azpiadiera-1.16
(Con dat.). Prender (fuego).
Su andija egiteko [...] lenengo abarrari ezarten yako sua. Kk Ab I 3. Inguruko baso bi edo iruri su ezarri eutsen. Otx 183. Sendorrari sua ezarritzeko. Zait Sof 189. Gizartearen zorionari sua ezarri. Onaind STeresa 51.
azpiadiera-1.16.1
Hire amets gaitz zoroak daut gogoan su ezartzen. Iratz 73.
azpiadiera-1.17
Aplicar.
Indoeuropatarren sinismen eta oitura oek, gauza berriai (galtzairuzko aizkorai) ezarriak egon arren, oraindik ere bizkor irauten dute. JMB ELG 84.
azpiadiera-1.18
Dar, asignar (un sentido, significado).
Katolikoek behintzat beste zentzu bat ezartzen diote Kristoren hitz horri. MEIG I 208.
azpiadiera-1.19
(Con aux. intrans.). Ponerse, colocarse, situarse.
I ezar eit[e] <eit'> or edatera. PasqTo 33. Bilkhüretan plazatüren edo ezariren dira prioriaren saihetsian. Mercy 39. Onetan eldu zan Portun Lopeganaiño, ezarri iakon alboan. Ag AL 56. Aterperik ezean, arkaitz-kontran ezarten dira. Ker Iob 24, 8.
sense-2
2. (Con adj., adv. o expresión adverbial). Poner algo o a alguien (de cierta manera). " Preso ezarri dute (BN-lab)" Gte Erd 114. Tr. De uso gral. al Norte; tbn. lo emplea algún meridional moderno (cf. además infra con aux. intrans.).
Aren hitzak ezarriren oro erdiraturik. E 63. Iaingoikoa ezarri duzu gure anaieturik. Ib. 111 (v. tbn. 127, 129). Iainko Iaunak ezarri nau / Bihotzean bozturik. Hm 162. Libro ezarri nauzuna. Arg DevB 194. Antekristo gaixtoa hilik ezarri. Tt Onsa 138. Espantaturik ezarri nau. ES 147. Bakea izaiteko gai ezar nezazuntzat. MarIl 57. Hetan partalier ezartzeko. Jaur 170. Aita etamak, malerus ezarik. 'Rendus malheureux par vos père et mère' . Etch 112. Harritua ezarri. Hb Esk 80. Preso ezarri du. Laph 36 (v. tbn. Etch 186, Gy 104n, HU Aurp 61, Etcham 115, JEtchep 20, Ardoy SFran 127 preso ezarri). Oi! Zein nauen ezarri triste! Zby RIEV 1909, 109. Harritua ezarri zuen hiri guzia. Jnn SBi 174. Berex ezarri zituen bertze frantsesetarik. StPierre 40. Erne baino erneago ezartzen gituzte. JE Ber 85. Berinak zabalik ezarriak zituen aire [...] usainduaren erreberritzeko. JEtchep 25. Aren aurrean zutik ezarrita. Zait Plat 107. Jesusen Konpainiatik kanpo ezarri. Ardoy SFran 289 (v. tbn. HU Zez 86, Jnn SBi 25 kanpo ezarri). [Liburua] zabalik ezartzeko. Xa Odol 21. Etsitürik ezar. Casve SGrazi 140. Biak ezarri ginituen harriturik. Etchebarne 37.
azpiadiera-2.1
(Con complemento en inesivo). "Apremiar, premiatu, premian ezarri, ifiñi " Lar.
Libertatetan ezarteagatik. Adv ** 8r. Ezpaitu [...] obratan ezarten legea. "Nul de vous ne met en effect" . Io 7, 19 (He obretan ematen, Dv bethe; v. tbn. obratan ezarri en Ber Trat 125v). Hañitzek ezarri dute [...] dudan. EZ Man I 96. Bersutan ezartzea. EZ Man II 161. Periletan [...] ezarria. Harb 255s (v. tbn. SP Phil 386, Tt Arima 75 periletan ezar(ri) ). Nigarretan [...] ezarten. Ib. 191. Bere haserre hartan [...] barber beharren nehor ezarri badu. Ax 282 (V 188). Ezar nezan porogutan. O Po 29. Ezar ezazu [...] dudatan. SP Phil 360. Eskiributan ezarri. Ib. 260. Ikharan ezarri. 80. Libertatian ezarten. Mst III 10, 6. Ezar nazazu deskantsuan. Lg II 139. Erruma oro / pillajian dian ezari. Xarlem 1262. Bozkariotan ezarri du. MarIl 92. Ohoiñ orotarik salboan ezarri. Gy 216. Baliotan nahi dut ezarri. Dv LEd 163 (Cb Eg II 89 baliatu nai det). Probetxutan ezarri. Ib. 179 (Cb Eg II 99 aprobetxatu). Lanean ezarri. Dv Lab 240. Setioan ezarri zuten hiria. Laph 9. Bere bitoriaren kopletan ezartzeaz. Ib. 5. Garretan ezarzü. CatS 80. Modan bezala ezarria. Elsb Fram XI. Sütan ezari zeion barnia. Ip Hil 150 (v. tbn. Tt Onsa 59, Lg I 194, Xarlem 561, MarIl 120, Laph 191, Jnn SBi 167, Iratz 37 sutan ezarri ). Pusketan ezarri [...] borta. HU Zez 170. Hirrisku gaixtotan ezartzen dute. CatJauf 129. Bakian isartako. Mdg 136 (v. tbn. Dh 130, CatS 84, Const 21 bakean ezarri). Nigarretan ezari. Const 28. Kopletan ezarri. Etcham 79. Pertsutan ezarri. Iratz 23. Berriaren jakinean ezarriko ahal zuen. Mde HaurB 52. Adimena garretan ezartzen. Ib. 97. Burua agirian ezarriz. Zait Plat 109. Adurretan ezarteko gai. Erkiag BatB 38. Bertsutan ezarriak daudenean. MEIG IV 121.
azpiadiera-2.2
(Con instr.).
Skribuz-ere hura ezarri eta utzi ukhan duté. Adv ** 3v (EZ Noel 148, Ax 504 (V 325), Mercy 39, Egiat 179, Dh 46, JesBih 465, Izt C 220, Gy 114, Lard 8, Laph 21 eskribuz ezarri ). Iakiara diat bersuz ezarri. EZ Man I 4. Ebanjelioa ezarri dut euskaraz osoki. Tt Onsa 73 (v. tbn. CatBurg 1, Mb IArg I 55, Dh 77, UskLiB 65, Dv Lab II euskaraz ezarri). Mandamentuak letraz ezarri [...] arrizko bi oletan. AA II 6 (v. tbn. Aran SIgn 200 letraz ezarririk). Lumaz ezarri. Lard 454. Itz auek erderaz ezartzea. A Ardi 131. Frantsesez ezarri. Lf ( in Casve SGrazi 8 ).
azpiadiera-2.3
(Con aux. intrans.). Ponerse (de cierta manera).
Hiltzeko menean ezarri zena. Dh 222. Zure eskuetarat ezartzen naiz. Ib. 81. Haren oinetan ezarri nintzen belhaunika. MarIl 74. Hüllan ezarri nintzan fi-gaxto egitera. 'Je fus bien près d'attenter à ma vie' . Etch 140. Musde Clerissa jaunari / zirade galthoz ezarri / nahi zünükiala [...]. Ib. 532. Barurtan tzeinian, ezitei isar beltzuri. Hual Mt 6, 16 (cf. Samper: beitarte tristearekin eser). Ezarri ziran an egoan gizon arrotzari zearka [...] begira. Ag AL 45.
sense-3
3. (V-gip ap. Iz ArOñ; Mic 6v y 9v, Lar, Lar in Aq, Añ, H).
Echar(se). "Sortear, echar suertes, zorteak, suerteak egotzi, botatu, ezarri " Lar. "Tumbar, derribar, lurreratu, lurrerarazo, lurra joerazo, lurrera izuli, bota, ezarri " Lar in Aq 1463. " Egotzi, ezarri eskua: echar mano" . "Jeter (placer, étendre): lurrari ezarri diot (G), je l'ai jeté, étendu à terre" H. " Txakurra ezárri ardíxai: echar el perro a..." Iz ArOñ. Tr. Atestiguado en Leiçarraga, Lazarraga, Joannateguy, en textos vizcaínos, en Cardaberaz y Lardizabal.
Ezar zezan Aingeruak bere igitei zorrotza lurrera eta mendema zezan [...] mahastia. "L'Ange jetta sa faucille [...] en la terre" . Apoc 14, 19 (Ol, Ker lurrari ezarri; TB aurthiki, Dv lurrera hedatu, Ur (G) lurrera iraitzi, Ur (V) lurrean sartu). Ezarrak eure igiteia eta uztá errekeita ezak. "Jette ta faucille" . Apoc 14, 15 (Ker ezarri igitai ori; TB aurthik zazu, He erabillazu zure sega, Dv jo segaz, Ol sartu itaia). Utra negar asko bere begietati ezarten ebela. Lazarraga A, 1152v. Zeinzuk zirudien sua aoetati ezarten ebela. Ib. A, 1153r. Garagarrilean neska ezark <ezare> alborean. "En Julio echa la moza del lado" . RS 313. Ezari [sic] egidazu arako taza launti. "Echadme por esa taza llana" . Mic 14r. Ezarzu zurirean. "Echa de lo blanco" . Ib. 14r (14r ezarri ). Ezarririk kurutzeko altaran. "Que derramada en la ara de la cruz" . Cap 131. [Mezan] bendiziño atzerengo ezarten danak erakusten deusku [...]. Ib. 148 (v. tbn. Oe 119, Añ MisE 77, fB Ic III 347, Astar II 87 bendizioa (bendizinoe, etc.) ezarri). Konfesoreak ezarten daben asolbiziñoea. VJ 9. Damuari bat ofendidu dalako Jaungoikoa da ezarri dalako <leyako> infernura. Arz 52. Ezarten ebala izerdi odolezkoa bere gorpuz sagradu guztiti. Urqz 13. Bere gañera ezarri zitzaion ta [...] ito nai izan zuen. Cb Eg II 166. Ezarriko balute itxasoaren ondora errotarri bat samatik duela. Mg CC 251. Zer balio dau negar anpullutxo bi ezartea. LoraS 52. Aidean ezarten dirian tiroak. Ib. 148. [Txarriak] jaten dau aretx ganetik botetan dituezan ezkurrak baña eztau burua jasoten ikusteko nok ezarten deutsezan. MisE 79. Jaurtigi eutsan [Goliati] arri bat ta [...] ezarri eban luurrera. JJMg BasEsc 177s. Ardauari ura ezarten deutsenak. Astar II 165. Batzubetan ezarten dira [...] euren [erromatarren] gainian eta [...] zapalduten ditubez. Ib. VI. Batiatu ura ezarrita. fB Ic III 58. Onetako ezarri yoat sarea? Zav Fab, RIEV 1909, 34. [Batiatuten da] ezarten iakala seiñari ura [...] burura. CatLlo 58. Ezarri eban lurrera eta geratu zan ezaguera baga. Ur MarIl 83. Gurutzearen pisuak lurrera ezarri zuen. Lard 457 (v. tbn. 429). Arnoari ur xorta baten ezartzea. Jnn SBi 169. [Ematen dio] belarrondoko portitz bat eta / ezarri zuan lurrean. Balad 236.
v. tbn. Oe 124. CatBus 53.
azpiadiera-3.1
Echar (maldiciones). Tr. Documentado en autores vizcaínos y en Lardizabal.
Ea bere buruari biraorik ezarri deutsan. "Si ha echado maldiciones a sí mismo" . Cap 100. Jangoikoak maldizinoea ezarri eztaian euren familien ganera. Oe 104. Noizian bein birao gogor edo maldizinuak ezarri. Mg CO 75. Gurasoari birao gaiztoren bat ezarten diona. Mg CC 152. Birao edo madarikaziñorik ezarri bozu. EL1 128 ( EL2 135 biraorik [...] egin ). Ezarri eutsan Jaungoikuak maldezinoia. fB Olg 139. Eztakije berbarik egiten juramenturik ezarri baga. Astar II 65. Birao ori [...] arerijo bati [...] ezarri zeuntzanian. Ib. 112. Ezarri deijuezan birao ta madarikazinoiak. Ur MarIl 54. [Aztiak] bere madarikazioa ezarri zizaien. Lard 102. Ziur iakinarte, etxako gizoni orrelango iraiñik ezarri behar. A BeinB 64. Asmauten dituen guzurrak, iñori ezarten deutsezan iraiñak. Erkiag BatB 68.
azpiadiera-3.1.1
Lanzar (una amenaza).
Gero mehatxu bat ezarten du dioela: [...]. Ins D, 3v.
sense-4
4. (V-m-gip, S; , H) Ref.: A; Etxba Eib .
Imputar, echar, achacar, cargar (la culpa, responsabilidad, etc.); atribuir. (Con complemento en dativo). "Imputar, errua (V), kulpa (G) besteri egotzi, ezarri " . "Jeter un tort, mettre une faute sur quelqu'un, le calomnier, rapporter à, attribuer. Ta zuk niri ogena ezartia! vous mettez la faute sur moi! Iaungoikoari guzia ezartzea [...] rapporter tout à Dieu" H. " Bestieri ezarri guran zan bere kulpak " Etxba Eib. " Neri ezartia gura dozu zeregiñ ori, zeure kontuz izanda " Ib. Tr. Documentado desde Lazarraga; aparece en autores vizcaínos, y en Lardizabal, Legaz, y algunos escritores guipuzcoanos del s. XX.
Kulpa andia ezarri leidae, / eiza galdu banegi. Lazarraga A7, 1172r. Errua ezarten deutsala [...] probidenziari. Cap 92. Egin eztaben gauza deungaren bat ezarriaz [lagunari] . CrIc 71. Zeure dongaro egiñen erruba ezarri bestiai. Mg CO 177. Neuri erruba guzurragaz ezarri deust. fB Ic II 233. Pekatuan illten banaz, nori ezarriko deutsat errua? Ur MarIl 35. Baña Pilato gelditu zan Herodesi ezarri nai zion Jesusekikoa bere gañ zuela. Lard 452. Gaizki-egiña emazteari ezarri zion. Ib. 4. Egin ez duen gauzik niori ez ezartzea, ta ez gezurrik erratea. Legaz 7. Kulparik zeñek leikio ezarri [...] jaunari? AB AmaE 249. Kriyaturai ezarriagaz Jaungoikoari dagokona. Itz Azald 89. Egin ez dauan gaiztakeriren bat ezartea da guzurrezko salakuntzea. KIkV 71. Norenak diran ez dakigun [...] izkirimiriak berari ezarri al izateko asmatu zuten izena besterik ez dala Pernando ori. Muj PAm 5. Aldi biurriari ezartzen nion errua. Ldi RIEV 1929, 207. Euskeldunari ospe txarra ezarten yako sarritan. Kk Ab II 24. Zuk andrai irañez ezarten dautsezun akatsetarik. Otx 21. Erru ori iñori ezarri ta egotzi nai leuskioe. Eguzk GizAuz 26 (v. tbn. Zait Sof 176, Berron Kijote 161 errua ezarri). Nola ustekabeari ezarri lan eskerga ori? Vill Jaink 47 (v. tbn. 59). Lehen-gizonak jainkoari ezartzen zion zeregin ori, izadiko legeen berri etzekialako. Ib. 35.
v. tbn. JJMg BasEsc 6. Astar II 97. CatLlo 47. Zink Crit 57.
azpiadiera-4.1
( -ren gain ezarri ).
Gure hutsak ezartzen ditugu aro txarraren gain. Dv Lab 82. Gai zelakotz ezartzeko untzi haren haustea [...] zerbitzarien gain. Jnn SBi 57.
sense-5
5. Levantar (falso testimonio). "Testimonio falso: falso testimonioa, egin eztabena jaso, ezarri [...]; guzurra eregi, asmadu, erantadu, ezarri " .
Eztagigula lagunari falso testimoniorik ezarri. Cap 9. Ez falso testimoniorik ezartea ez gezurrik esatea. Arz 44. Testimonio falsorik ez ezartea, eta guzurrik ez esatea. Oe 10. Mutillak garbitu gura dau buruba, dinuala, guzur andi bat ezarten deust. Mg CO 60 (v. tbn. 28). Guzur lotsarizko ta burla minbera ari [...] ezarteko. fB Ic II 178. Guzur andiak ezarten iakaz. Azc PB 352. Iñori egin ez dabenik ez ezartea eta guzurrik ez esatea. Itz Azald 110. Ez dan gauzarik iñori ez ezartea ta guzurrik be ez esatea. KIkV 70.
sense-6
6. Apostar. "Gager. Zertaz nahi duzu ezarri? que voulez-vous gager?" SP. " Ezar nezake hori ez dela egia, je gagerais que cela n'est pas vrai" Dv. "Mettre à jeu, parier. Zer ezarriko dugu? que gagerons-nous?" H. "Poner, colocar, p.ej. dinero o la echa en el juego" A. Cf. infra EZARRIAN.
Prezioa, erran nahi da, iokoan ezarten diren gauzen balioa handiegia bada. SP Phil 367 (He 370 yokoan ematen den dirua). Ezar niro ehun, hamarren kontre, edo mila ehunen kontre. Tt Onsa 84. Nik bigantxa au ezartzen dut [...]. Zuk, berriz, esaidazu zer baituratzen duzun nerekin burrukatzeko. Ibiñ Virgil 38.
azpiadiera-6.1
(Uso sust.). "(V-gip), (la) echa del juego" A. " Ezarrixa: apustua egiterakoan botatzen den diru-seiñalea. Posturia eindda gero atzeraka eiñ ezkero kontrarixuandako izaten da ezarrixa " Elexp Berg.
sense-7
7. "Amasar, orea izarri " Mic 5r. Cf. Ibarra Dima 265: "Ogie ezarri: lebadurea eta uraz masea itea eta gero astindu arte tapaute berotan egotea. Iru ordu inguru egoten da esarrite".
sense-8
8. Echar (un trago).
[Tabernetan] trago galantak ezarrita. Mg PAb 45. Ez naz etorri ona trago bat ezartera baño. Ib. 53 (v. tbn. 192). [Tabernan] kuartilutxu bat ezarri, berbaldi bat egin. Astar II 126.
sense-9
9. "(Vc), agobiarse, postrarse. Asko makaldu jaku atzotik ona gure gaisoa, ezarrita dago gaur (V-m), mucho se nos ha agravado el enfermo desde ayer hasta ahora, hoy está postrado" A.
azpiadiera-9.1
(Part. en función de adj.). "Febriciente, cargado (un enfermo). Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu " Etxba Eib.
Asarre onek ezarrixago laga eban andra gaixua. Etxba Ibilt 484. Emazte ezarrixa agertu zan osatu balitz letz, naiz da barruan [...] erabilli gaitzana baño burruka gogorragua. Ib. 486 (v. tbn. 478, 488).
sense-10
10. (V, G-to), exarri (AN-olza) Ref.: A; EI 348; Gte Erd 114 .
Sentarse. "Posarse (hablando de las aves)" A. " Sillan ezarri zatez (V-arr)" Gte Erd 114. v. eseri, jesarri.
Aulki batean ezarrita, eguzkia artuten. Bilbao IpuiB 189. Zakuok astoganean imini, euren ganean bera ezarri, ta txistu-soñuen bere etzera sartu ei-zen. Akes Ipiñ 33. Aita Jaunak zaitzala / santuen artean, / zeruko doatsuen / maian ezartean. Ayesta 121. Ezarleku uts gitxi eroiazan. Agindu eusten lekuan ezarri nintzan. Gerrika 207.
sense-11
11. "(V-ger-m), azuzar los perros, ponerles peleando" A.
sense-12
12. "(G-to), cuajar" A.
sense-13
13. ezari. "Vuesa merced no se aclimataría aquí, berorrek eleuke emen ezariko (V-arr)" A EY III 238 (tbn. en A Apend).
azpisarrera-1
BEGIA EZARRI, BEGIAK EZARRI, ERREKAN EZARRI, ESKUA EZARRI, ESKUAK EZARRI, ESTEKAN EZARRI. v. begi, erreka, esku, esteka.
azpisarrera-2
ESKU-EZARTZE. v. esku.
azpisarrera-3
EZARRIAN. "Ezarrixan egin: bola-jokuan batipat, "trabesian" egitea. Apostar dinero con otra persona, en los bolos, etc. respecto a la tirada de otras personas. Luis Mariri milla pezeta irabazi najotsan ezarrixan" Elexp Berg.
azpisarrera-4
EZARRI ERAGIN. Hacer sentarse.
[Autobus-gidatalleak] bere onduan ezarri eragin eustan. Gerrika 224.
azpisarrera-5
EZARRI-TRAMANKULU.
Ezarri-tramakulu <-ana-> langilleei. "Peones de prensas de estampación" . EAEg 29-10-1936, 163.
azpisarrera-6
EZARTORDU. Momento de echar (alguna cosa).
Ura ezartorduan esaten diriala, batiatuteko adiyagaz, berba oneek. CatLlo 58.
azpisarrera-7
GAIZKI EZARRI. Desacreditar, difamar.
Zer da gaizki minzatzia? --Jente baten ohoriaren kontre zerbaiten erraitia, haren gaizki ezarteko. Bp I 102.
ezarri
<< erresiloi 0 / 0 eztei >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper