OEH - Bilaketa

117 emaitza zaia bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
eho.
tradizioa
Tr. En cuanto a la distribución de variantes, al Sur se encuentra, durante el s. XIX, eio en los vizcaínos y eo en los guipuzcoanos; desde 1930, sin embargo, eio desplaza casi totalmente a eo en los textos meridionales. Además de estas formas, encontramos io en Lizarraga de Elcano, ego en Udarregi y Elzo e igo en Xenpelar y BasoM . Al Norte, al participio eho , general, corresponde la forma de sust. vbal. ehaite en Leiçarraga, Axular, Oihenart, Inchauspe y Jean Etchepare (cf. tbn. eaiteko en Landucci); ehotze parece ser más usual, y se encuentra ya en Etcheberri de Ziburu y Pouvreau; sólo hemos encontrado un ej. de ehoite en Duvoisin, y uno de eheite en la ed. de Inchauspe de Gero. Los diccs. de Pouvreau y Harriet diferencian ehaitea 'tejer' y ehoitea, ehotzea 'moler' y 'digerir', distribución que desmienten los textos; Pouvreau además deduce erróneamente de la primera forma un participio ehain (ehain dut, ehainen dut ), como tbn. lo hacen Archu (ap. DRA ) y Azkue; éste tbn. da ehein, inferido de eheiten que aparece en la ed. de Inchauspe de Gero (en la original, ehaiten, q.v.). v. ehaitu, ehotu.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (G, AN, BN, S; Lcc, Ht VocGr, Lar, , VocBN , Gèze, Dv, H), eio (V, G, AN, Sal, R; ), ego (G, AN-erro-ulz, B, L-sar; VP 45v, Dv), io (V, G, AN; ; ijo Ast (ap. A ), ixo V-gip, iyo G-azp-to-nav, AN-ulz), igo (V-ple, G, AN-mer; VocZeg 287), ejo (V-gip), eheite- (sust. vbal. BN-lab) Ref.: Bon-Ond 159; A ( eho, eio, ego, io, igo ); Lrq ( ehaite, eho ); ContR 519, 531; Iz ArOñ ( ixo ); Iz Als ( iyo ); Iz To ( iyo ); Iz Ulz ( iyo ); Satr VocP ( ehaite ); Holmer ApuntV; ZestErret ( igo, iyo ) .
Moler, triturar (sentidos prop. y fig.). "Muela de moler, eaiteko arria " Lcc. "Moudre, ehotea " Ht VocGr (?) Lecl (que lee erróneamente <cho->). " Erpillak ixo, deshacer terrones" Iz ArOñ.
Biga izanen dirade elkharrekin errotan ehaiten dukeitenik. Lc 17, 35 (He, TB, Dv, Leon, IBe ehotzen, Ol, Or, Arriand y Ker eio- ). Zure nahiz ere ehotzen du urezko errotak. EZ Man II 147. Nemesiori bihotza eho zioten. Harb 251. Animaliak ere bere bazkak eta iatekoak berehala, eho gabe, erre eta egosi gabe iaten baitituzte. Ax 24 (V 14). Eijo onduan. Mg PAb 151. Eioten da, eralgi, alderatu zaia. LoraS 55. Dire ógi ángo maiéko: emén beardíre ío, orátu ta érre. LE Ong 17r. Espaiñarrak deutsez Franziarrai / eio buruak. Zav Fab RIEV 1907, 534. Ez eobearrik dauka [gaztañak] . Izt C 150. Baiak irina igo, errotak eraulki, / gainibetak erre ta labeak ebaki. Xe ( in A CPV 664 ). Ezur guziak ego begitza / prensa batian estuta. Ud 115. Iru zorrokada gari eiotera. A BeinB 76. Bai-da gari asko ego gabea, / Beste asko berriz egoa. Elzo ( in Onaind MEOE 809 ). Ogi eta artho bihiaren ehotzeko eihera ederrak badituzte Metsikon. Zerb Metsiko 325. Jo, garbitu, eio ta / egiñik opilla. Enb 168. Saskiak bete oliaran eotzeko. Or Mi 103. Garia sartuxea da eta jadanik ehoa [= 'trillado'?], bihia geroztik selauruetan idorzten ari. JE Ber 19. Ezin dau eio ez garirik, ez artorik ez ezer. Otx 153. Tillistak eiotzen. Sabiag Y 1933, 422. [Gogaiak] buruz eio, aztertu ta bae xeean igaziak. Markiegi ( in Ldi IL 12 ). Bi emakume ariko dira eieran (errotan) eiotzen. Ir YKBiz 414. Arek jalkia zamari batek / ba deramake eiotzera. Or Eus 92. Eio bolu orrek, eio. Laux AB 78. Enago ni arto-garaunik eioteko. Bilbao IpuiB 173. Ekar dezala norbaitek edabea, eoa balego. Zait Plat 107. Errotan arrikoskorrak eio. Vill Jaink 84. Arrien azpian eio. Ibiñ Virgil 75. Bueltaka-bueltaka kape-alea igo ederki. BasoM 127. Garia eiotzera Leitzeko Azpiko-errotara joaten nintzan. JAzpiroz 34. Artoa egotzen edo irindutzen. BBarand 136. Lehenagoko eihara bat baina nik sekulan bihi ehotzen ikusi ez dudana. Larre ArtzainE 255. Etxetik gertuan bi errota bai artoa egotzeko eta bai garia egotzeko. Albeniz 20. Ez zuen aldi joanen errotarriak eho haren oroitzapena. MEIG VII 33.
v. tbn. Saug 94.
azpiadiera-1.1.1
(B; Urt, Dv), eio, io (ixo V-gip) Ref.: A; Iz ArOñ ( ixo ) .
"Appetere" Urt III 188. " Joka ehotzea, excéder de coups" Dv. "Dar una somanta (vulg.), golpear duramente" A. " Ixota itxi, dejarle deshecho a una persona a palos" Iz ArOñ. Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición septentrional.
Zeure gorputz ehoaren, zehatuaren eta zaurthuaren zaurietarik. Harb 298. Izan da nere Jainkoa guzia laidoztatua, kolpez ehoa. Dh 403. Phazota lodi kolpeka / Han berean dute ehotzen. Gy 91. Edozein zakhur hogoi edo berrogoi makhil-ukhaldiz ehoiten. Dv LEd 66. Heroni hekiek baino hobeki ehoko hagu. "Affligemus" . Dv Gen 19, 9. Bi soldadoek umatu eta eho zuten. Hb Egia 25. Bertzorduz hemen etsai gaixtoa / Zutaz izan zen ehoa. Zby RIEV 1908, 285. Gorphutz guzia ehoa duela orga hetan hartu behar dituen iharrosaldiez. Prop 1904, 146. Xei oro eio, xurifikatan emonztein makila kaldiz. Mdg 126s. Elhez Minini zuten jo, / Larrutu, xehatu, eho. Ox 121. Orduan jotzen, ehotzen du soldadoak. Barb Leg 67. Ebaindduta, umatuta, ziatuta, eiota. Otx 36. Hainbertzetaraino ditik ehoko non zortzi egunez ez baitira higitzen. GaztAlm 1934, 41 (ap. DRA ). Ez duk dudarik, Manex, ehoko hu! Lf Murtuts 10.
azpiadiera-1.1.1.1
Makillaka eio-eio egin. Otx 122.
azpiadiera-1.1.2
(L, BN, S; Dv), eio (V) Ref.: A ( eho, eio ); Ort Voc ( eidxota ) .
" Lanaz ehoa, écrasé par le travail. Eritasunaz ehoa, accablé par la maladie [...]. Ehoa daukate jendea, ils tiennent le peuple dans l'oppression" Dv. "Rendirse de fatiga" A. " Eidxota, cansado" (V-ger). Ort Voc.
Ehoak zirelakoz eta bazterretan etzanak. Dv Mt 9, 36. Nekatuta, eiota, arikatuta nago. A Ezale 1897, 5b. Gogoa aspertu baiño askozaz lenago gorputza eio edo nekatu. A BGuzur 110. Ai ene kantsie! Eidxo nai! Ort Oroig 39.
azpiadiera-1.1.2.1
Ene etxea fama tzar batez ilhundua, zikindua, ehoa delakotz. Larz Senper 100.
azpiadiera-1.1.3
eio.
Romperse (la cabeza, pensando).
Eztot neure buruba alperrik eio gura. Otx 79. Nikanor burutsuak bere garunak eio nai zituan, ea atxaki edo akiakularen bat asmauten eban. Erkiag BatB 46.
azpiadiera-1.1.4
" Bide ehoa, chemin battu" Dv.
azpiadiera-1.2
2. (G, BN, S; SP, Ht VocGr, Lar, , Lecl, Gèze, Dv, H), eio (V-ger; ), ego ( VP 24v, H; -aiten B), io (V, G-goi), eheite (sust. vbal.H) Ref.: A ( egaiten, eho, eio, io, iyo ); Iz ArOñ ( ixo ) .
Tejer; trenzar. " Ehoa, tissu, tissue" Ht VocGr. " Euna egotzea, tejer lienzo" VP . v. 2 jo, ehundu.
Eta iaká zen iostura gabe gainetik guzia ehoa. Io 19, 23 (He, Dv, Leon, IBk e IBe ehoa, TB ehua, Ol, Or (eioa); LE eorturík, Ker eunduta ). Ungi tramatua da, ehoa eta tintatua. Volt 250. Nolako baita ehaiten den ehuna. Ax 215 (V 143; AxIp 75 eheiten ). Nekatuten dira marasma txaarrak legez ezertarako ez dan euna eijoten. Mg CO 224. Eun ezertarako eztana eiotzen <cio->. Mg CC 151 (Harriet, que cita este ej., no corrige la segura errata, y da zio- ). Euna ejoteko. Mg PAb 139. Atxurrean egitea, jostea, eunak eotzea. AA II 51. Sarea [...] eotzen. AA I 144. Gamelu-illez eotako soñeko zatar batekin. Lard 371. Liño fiñ biurtuzko belo bat, lan bordatuakin eta ederki mota nabarrez eoa. Ur Ex 26, 31 (Dv ehoa; Ol birreunduriko, Ker eundutako, Bibl eginen ). Koroi bat argatik / Ejo nai nizuke. AB Olerk 199. Orregatikan eo dezagun / Koroi bat artearekin. AB AmaE 141. Lorez eotako bi koro. Arr May 135. Soñean imintera arako jasteko maitetasunaren ariakaz eiyua. Itz Berb II 9. Maiatzeko lorakaz / eio daigun koroia. Azc PB 37. Herriaren erdia ari baita harentzat ile berexten [...], ehaiten, oihalaren izartzen. JE Bur 197. Arek egunez eioten ebana gabez nik urratzen neutson-da. Or Tormes 53. [Seda-arrak] beren kusku itxia eotzeko. Or Mi 29. Edermena ez degu guziok margo bereko ariez eioa. Ldi IL 113. Eskuz eiotako sarean. Zait Sof 170. Ene ule batekin alkar eiota. "Entretejidas" . Onaind ( in Gazt MusIx 208 ). Purpuraz eiotako oialak. Ibiñ Virgil 95. Haurtzaroak eiho zuen liluraren sare argala. MIH 56.
azpiadiera-1.2.1
eho, eio.
Componer (referido a textos).
Homer, iaioa baita olako ipuiak eioten. "Texere tales fabellas" . Or Aitork 28. Etzan esanera sakonak eta izkirimiak eioten orrelakorik izan. Zait Plat 17. Zer esan nahi duten perpausak iruten eta ehaiten diharduen autoreek. MEIG IV 80.
azpiadiera-1.2.2
eio (AN-ulz), io (V-gip, G-goi) Ref.: Iz ArOñ ( ixo ); Iz IzG ( arie ); JMB At .
Hilar.
Berbazko matasa nastea biribildu arte, bakoitzaren iritzi ta aburuak eio ondoren. Erkiag Arran 126. Auen albañua irakurlearen adimenean eotzen da. Gazt MusIx 68.
azpiadiera-1.2.3
ego (V? ap. A ), eio (A Apend).
" Kartak eio, barajar cartas" A Apend (tomado, sin duda, de Zavala).
Kartak eio / ta ebagirik. Zav Fab, RIEV 1907, 536.
azpiadiera-1.3
3. (L, S ap. A ; SP, Ht VocGr 349, Lecl, Gèze), eio (V-ger ap. A ).
Digerir; (fig.) asimilar; rumiar (sentidos prop. y fig.: 'considerar, meditar'). " Ehoiteko gaitza, dur à digérer" SP. " Ene sabelak ehoiten du " Ht VocGr 349. Cf. A: "Ehain [sic., seguramente deducido de ehaite-] (L, S, Sal?), digerir". En LE Urt 96 aparece estomago gaiztoz egotzea janaria, que Azkue intrerpreta "digerir"; en realidad, lo que aparece en el original (34r) es estómago gaixtos egóztea janária, 'vomitar la comida'. v. egosi, txegosi. Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales.
Mariak begiratzen zituen gauza hauk guziak, bere bihotzean ehaiten zituela. "Les ruminant" . Lc 2, 19 (He, Dv erabili, TB ibili, Ker, Or, IBk, IBe (h)ausnartu ). Hartzen zaituztenek ehotzen edo ahitzen etzaituztela. "Sine consumptione assumente" . SP Imit IV 2, 5 (Ch konsumitu, Mst xehekatü, Leon suntsitu ). Ea ian nahi duzun guzia eho dezakezunz. SP Phil 390. Jan dukezuna ongi eho baño lehen. He Phil 97. Uste dot zerbait eijo izango dozubeela zeuben goguetan. JJMg Mayatz 29. Hortz txarrak dituen idiak ez du ongi xehatuko eta jana gaizki ehoko du. Dv Lab 236. Bestela asetzen da eta eztü untsa jana ehaiten. Ip Dial 47 (Dv ehaiten; It txigoitzen, Ur dijerietan ). Len eioko eban neure sabelak / perol bat lapa gordinik. Azc PB 350. Sabelean eioko da txaro buzkantza. Or Eus 288. Irakatsi deutsazan dotriñak, berberak baiño obeto mamurtu, iruntsi ta eio ditualako. Erkiag BatB 164.
azpiadiera-1.4
4. " Bihotzak ehaiten zautan, le coeur me battait" H.
Bihotzak zautan-kal ehaiten. 'Au fur et à mesure que mon coeur battait trop fort' . O Po 50.
azpiadiera-1.5
5. "Faire des mouvements désordonnés, des pieds et des mains, comme un animal qui est aux derniers moments. Hiltzera doha, ehaiten hari da " H.
azpiadiera-1.5.1
"Marcher en portant ses jambes en dehors, ou d'une façon irregulière, parlant d'un cheval, vache, etc." H.
azpiadiera-1.6
6. ixo (V-gip).
"Pasar de rosca, deshacerse la rosca de un tornillo o de la tuerca. Ainbeste lotu ta soltau baabil laster ixoko dok arixa " SM EiTec1 150. " Torlojua ixo jako " Etxba Eib.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. eio.
Golpe.
Esku-bete mimenegaz bere burubari eiuak emoten. "Si flagellava" . Otx 160.
azpiadiera-2.2
2. " Eioak egin (V-m), hacer excesos" A.
azpisarrera-1
EHOAN BERBA EGIN.
"Hablar mucho, como un molino, eioan berba egin (V-ger)" A EY III 297.
azpisarrera-2
EHO-TUTU.
"(L), tube digestif" Lh (s.v. tutu ).
azpisarrera-3
EHO-ZUMITZ.
Flejes delgados (en la fabricación de cestas).
Beste zumitzak estuagoak dira, eta eio-zumitz edo zear-zumitz izena daramate. Garm EskL I 56.
eho
<< ehe 0 / 0 ekosari >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper