(-ille V, G; Lar, Añ, Izt 19v, Zam Voc), ongila (-illa V; Añ), ungile (H, s.v. ongi-egile ), ongil Ref.: A (ongilla); Iz ArOñ (ongilla); Etxba Eib (ongillia) .
Bienhechor, benefactor. "Bienhechor" Lar, Añ. " Arri-pilla gañian zutiñik ikusten dozun gizon ori, erri onetako ongillia " Etxba Eib. v. ongi-egile. Tr. Documentado en textos meridionales desde la primera mitad del s. XVIII. Al Norte sólo se encuentra en Birjin, Archu (hongile ), Zalduby y Mirande. La forma general es ongil(l)e; hay ongil(l)a en algunos autores vizcaínos y ambas formas en V. Moguel, CrIc, Añibarro (tbn. ongill ), Echeita y Enbeita.
Guzien ongille hura gaitzgillea [...] baliz bezala. Lar SermAzc 48. S. Francisco Xavier izandu zen beste guzien lagunle, sendalle ta ongille. Mb IArg II 342. Zur-ongile jainkozkoaren alderat amodio berri-khartsuago batez sustatzeko. Birjin 424. Maite zaitut zarealako neure egille, ongilla ta ontasun bera. Añ EL1 234 (91 ongill ). Gure ongille guziai, Jaune, Zure bendizio ugariaz pagatu zaiezu. Añ CatAN 75. Izan bear degula eskertsuak gere ongillakin. VMg 42. Gure Jaun, gure ongille eta Aita maitagarria onratzea. AA II 40. Miina ongilla andija da, ondo erabili ezkero. fB Ic II 182. Nausitasuna ekersitzen dutenak, deithuak dira ongileak. TB Lc 22, 25. Badakizu zer egin dozun? Al dozun guztija, zeure Jaun eta Jaungoikua [...], Aita ta ongillia ill eta ezereztuteko. Ur MarIl 26. Jarririk nauka soldau eridu baten antzera, / iñor bagarik leku urriñean non topauko / ongillaren bat. AB AmaE 167. Joanez Salha, haurren apostolua, / jende xehearen ongile khartsua. Zby RIEV 1908, 416. Biotzaren erditik eskerrak emanaz nere ongilleari. Apaol 58. Esker-ontasuna, ongillai eta mesedegillai zor deutseguna egitera. Itz Azald 183. Aprika-tarren ontzi aretan, / barruraturik mutillak, / eroan eben Bermeo-raño / itxasaldeko ongillak (bienhechor). Echta Jos 123 (289 ongille). Nere ongille biotz onekoa. Inza Azalp 131. Bizirik dauden eta il diran nere aide, ongille eta adiskideen alde eskeintzen dizut. ArgiDL 54. Ori asma dauanak [...], gizadiyaren ongille gorenetaikua izango da. Kk Ab II 136. Biotz garbidun ongillak asko / Eusko-abendan bai-dira. Enb 95 (97 ongille). Baliteke ongillearen alde iltzeko gerturik nor edo nor egotea. Ol Rom 5, 7 (Ker, IBe ongil(l)e; Lç ungiegile, TB ongi egile, He, Dv prestu, BiblE on). Atzerrien erregeak aien nausi dira ta beren agintedunai ongille izena ematen diete. Ir YKBiz 436. Ongille ark utzi zuan diru-ondokoaren obaririk ez omen da jaso izan. EAEg 4-12-1936, 453. Bere aberria birrindu ta legeak austeko asmotan zana, ongille-zurrian goresteko-edo, lurperatu gurako ote zuten, ba? 'Como a un bienhechor' . Zait Sof 169. Baso edo baso-inguruan surik ba-da, lagundu bera itzaltzen, zure ongille on bati laguntzen diozu. Munita 137. Omenaldi ederra egin zion Aramako erriak azken amairu urtetan ongille bikain izan zaion bere Bikario Jaunari. FLab ( in Munita 9 ). Geiagorik ere gertatzen da zoritxarrez: odoletan zikindutako ori, geroak ere ongile anditzat onartzea, alegia. Zait Plat 18. Neurri bako ongille, / apal ta zuzena, / ezin leike azaldu / bere nortasuna. BEnb NereA 227. Lenbizi Aita zaitut, gauz denen egille, / zure eskua baita guztion ongille. NEtx LBB 280. Kanpoan otso baiñan etxean uso gozo beti ongille. Lab SuEm 192. Emale zimurra, / danera maltzurra, / erabat lukurra, / ongille makurra. Insausti 252. [Brutok] maite du Cesar, adiskide eta ongilea, bihotzez maite ere, baina beldur da. MIH 314.
v. tbn. Astar II 44. Azc PB 148. Or Eus 62n. BiblE Lc 22, 25. -ille: Cb SIgn 7. CrIc 150 (142 ongilla). Gco I 399. Lard 497. Arr May 152. Aran SIgn 14. Bv AsL 132. Urruz Zer 19. Etxde JJ 209. Bilbao IpuiB 50. And AUzta 151. Ongilla: Zuzaeta 116. Zav Fab RIEV 1909, 28.