Euskara batuaren historia Ipar Euskal Herrian

Jean-Baptiste Coyos

Berrogeita hamar bat urtez euskara batuak bere bidea egin du; Ipar Euskal Herrian ere bai. Era batez, lurralde horretan euskara batuaren historia luzea da. XVI. mendean hasi dela erran daiteke, Joannes Leizarragarekin (1571). Orduan, tokiko euskara ezberdinen gainetik beste bat xerkatzen zuela erraten zuen, euskara bat denentzat ulergarria. Eta gero, mendez mende, idazle batzuek edo euskararen akademia baten, edo ortografia batu baten, edo euskara batu baten beharra aipatzen zuten. Bistan da bilera hori orduko testuinguru soziolinguistikoan kokatuz. Izenen artean, Axular, Juan de Tartas, Arnaud Oihenart, Etxeberri Sarakoa, Agosti Xaho aipa ditzakegu, besteak beste.

1919an sortu bezain laster, mugaren bi aldeetako Euskaltzaindiko kideek ikerketa, txosten eta bilkurak egin zituzten euskararen batasunaz. Baina Euskaltzaindiak kanpoko eta barneko kontrako indarrak bazituen eta 60ko hamarkada arte aitzinamendu ttipiak izan ziren euskararen estandardizazioaren alorrean. Urrats erabakagarria Baionan 1963-1964 urteetan izan zen. Hain zuzen, euskara batuaren sortzea lotua baldin bada Euskaltzaindiak 1968ko urrian antolatu zuen Arantzazuko Biltzarrari, Txillardegiren zuzendaritzapean Baionako bilkurek euskara batuaren lehen oinarriak proposatu zituzten eta Euskaltzaindiak Arantzazun onartu zituen.

Geroztik euskara batua garatu da, idatzia eta ahozkoa, bizi modernoko alor denetan sartuz, Hegoaldeko eta Iparraldeko ekarpenei esker. Baina hori tokiko ñabardura eta berezitasunekin, Ipar Euskal Herrian gertatzen den bezala frantsesaren eta lurralde horretako euskalkien eraginarengatik.

Testu osoa irakurtzeko hemen klika. →