Jatorrizko forma

edifizio, etxe; eroetxe; erostetxe handi; gudaletxe, kuartel, kaserna; herri-etxeak; herriko etxe, udaletxe; jatetxe; kafetxe; kontsuletxe; postetxe; telefonetxe, (urrutizkinetxe); telegrafetxe, (urrutidaztetxe); udaletxe, herriko etxe; herriko etxe, udaletxe; telefonetxe, urrutizkinetxe; telegrafetxe, urrutizdaztetxe

Jatorrizko forma

bainuetxe; basetxe; diskodenda, diskoetxe; egotetxe, egoitza; fotografi etxe, argazki etxe; gestoretxe, gestoretza; ikastetxe, kultur etxe; kultur etxe; museo, (erakustetxe); udaletxe, herriko etxe

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: etxe(-)abere, etxeko jaun.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: etxe-aitzin , etxe-aurre , etxe-bazter , etxe-bizkar , etxe-galgarri , etxeko lan , etxe orratz , etxerako , etxe-sartze , etxe-uso .

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ATARI. Portal; alrededores de la entrada de la casa. Lo andian sartu zeneko iratzarri zuten itx-atariko ots eta oju andi zenbaitek. Mb IArg II 312. Eraman omen zioten artza oso osorik Markesari bere etxe-atarira. Izt C 191. Etxe-ataritik Pilatori oska jarri zitzaiozkan. Lard 453. Etxe-atarian an ibiltzen ziran eiz-txakur bi edo iru [...], iñor kanpokorik zetorrenean adierazteko. Salav 27. Mirentxuren etxe-atarian. TxGarm BordaB 127. v. tbn. A Ardi 49. Mok 17. Etxde JJ 8. Ugalde Iltz 14. Garm EskL I 82. Zendoia 21.

adib; atari 2 iz. Baserri, eliza edo etxe baten sarbidea, nahiz eraikuntzaren barnean, nahiz kanpoan. Pilato etxeko atarian sartu zen. Etxe atarian han ibiltzen ziren ehiza-txakur bi edo hiru. Eliz atarira irten dira hizketan aritzeko.

etxe(-)atari 115: Aizu (“Egunetik egunera aldatzen da herriaren itxura, azaleratu egiten dira umeek etxe atarietan aspaldi ahaztutako lerak , bizikletak, plastikozko kamioitxoak, baita ehiztariek zakurrei ematen dizkieten foka puska gogortuak ere”), Deia 2 (“Aldapa gora iristen dira ibiltariak bere etxe atarira”), Elhuyar (“Etxe-atarian mahai batean jartzen zituzten aurkitutako fosilak”), Elkar 2, Consumer, HABE, Berria 59, EiTB 7, Jakin 3, Argia 24, Erlea 2, DiarioVasco 12.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe(-)atari 68: Berria 9, Pedro Alberdi 6, Bernardo Atxaga 6, Elizen arteko Biblia 4, Asisko Frantzizko, Pako Aristi, Fernando Rey…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-atari.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe eta atari sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ATZE, ETXATZE a) (Usado en casos locales sing. de declinación, o con -ko, adnom.). Parte trasera de la casa. v. ETXE-GIBEL. Enparango etxe-atzeko bidean. Aran SIgn 77. Besteak etxe-atzetik Prantzira igesegiten. Or SCruz 104. Etxeatzeko orma gañetik jauzi bizkorra eginda. TAg Uzt 13. Etxeatzetik barrura sartu. Ib. 103. Biok etxe-atzean ezkuta zaitezte. NEtx Antz 25. Etxe-atzeko soloan. Bilbao IpuiB 166 (166 etxatzeko). Gure baserriko etxe atzean intxaur aundi bat zan. Alkain 45. Zeiñek berea artu ta errira baztarrez baztar, Domartineko etxe atzera. JAzpiroz 34. v. tbn. Noe 74. b) (AN-gip ap. BU Arano). "Etxe-aurre y etxe-atze, fachadas delanteras y trasera de la casa" BU Arano

etxe-atze 9: Elhuyar (“Herrialde anglosaxoietan NIMBY akronimoa erabiltzen da egoera hau deskribatzeko: Not In My Back Yard, edo "ez nire etxe atzeko patioan”), Berria 3 (“Barkok helikopteroak atzera eta aurrera egin dezakeen galdetu dio tenienteari, planoan etxe atzetik sar dadin”), Argia 3 (“Etxe atzean daukagu orain lokala, ordea, eta belarrean ibiltzera behartuak gara hara joateko; eta, beraz, baita zapatak aldatzera ere”), Erlea (“Etxe atzeko belardian daude denak, litxarreriaz betetako mahai baten bueltan”), DiarioVasco (“Entsaiotarako lehen eguna ekainaren 15a izango da, kultur etxe atzeko plazan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe-atze 29: Anton Garikano (“Agian hobe izango ninan presaka ibiltzea, etxe-atzeko atarian utzi baihindudan, otarre batean”), Iñaki Mendiguren (“Esan bezala, geroxeago, Hagriden etxe atzeko atea zabaldu zen, eta Harryk bere burua, Ron eta Hermione ikusi zituen handik Hagridekin irteten”), Koro Navarro (“Auzo-lurren mugetara iritsi ginenean bakanagoak egin ziren etxe bikiak, beren zinkezko teilatuko garajearekin, beren etxe atzeko zakur etxola eta zelaitxo belar-ebakiarekin”), Joxean Sagaztizabal (“Eguzki ederra leihoaz bestalde, etxe atzeko zelaitxoan”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa izen kategorian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-GIBEL (-giel BN-baig ap. Satr CEEN 1969, 210). (Empleado sobre todo en casos locales sing. de declinación). Parte trasera de la casa. v. ETXE-ATZE. Endrecera [= 'paraje'] que llaman Echaguibela (Aldaba [Cuenca de Pamplona], 1599). Top VI 385. Etxe-gibelez etxe-gibel, landaz landa, gathu zehatu bat bezala sartu ninduan etxera. Elzb PAd 24. Emazteari deus erran gabe, etxe gibelean gaindi, joan zen handik auzo hiri batetara. HU Zez 55. Han oihan bat handia etxe gibelian. Xikito 4. Etxe gibeleko sorrora. Barb Sup 98. Haurrak, etxe gibelean, ixil-ixila gereziaren gainerat iganen ziren. JEtchep 19. Ixtaño bat beha egon zen etxe gibeleko seiletarik. Ib. 32. Gure etxe gibeletik goraxago hartzen zinuen bide kurutzean ezkerrerat. Larre ArtzainE 11

etxe gibel 1, Berria (“Gatzak janak dituen Lotiren etxe gibeleko harrien horail-belztua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe gibel 25: Herria 9 (“Erretreta hartua du aspaldi bainan beti atxiki du etxe gibelean duen mahastia.”), Berria 2 (“Herriko Etxe gibeleko plazako kioskoaren inguruan bildu direnak ricard-a, kakahueteak, txistor eta lukainka errea dauzkaten mahaira inguratu dira”), Eneko Bidegain 3 (“Joanes Kanboko bide juntako etxe gibelera joan zen, bidaiarien bila”), Itxaro Borda 2 (“Martxo erditsutan, hormek egunak zurpailtzen zituztenean, pentze biluzien azaletan sator puloak turrunpilo biderkatzean, ardiak eta bildotsak marrakaz hautematean, etxe gibeleko muinoetara abiatzen ginen, supiztekoak eta xanbraderak eskuan”), Aingeru Epaltza (“Noragabean, etxe gibelera jo du”), Piarres Aintziart (“Baina haurra, oinetako horiekin oraino etxe gibeleko baltsan ibili hiz!”), Elena Touyarou (“Joantto eta Dominique oskoil biltzen lotu ziren, Enrietak anartean etxe gibeleko baratzea artatzen zuelarik”), Ramuntxo Etxeberri (“Etxe gibeleko zuhaitzen erro lodien artean gordetuak dira”), Hasier Etxeberria (“Etxe gibeleko sagastian, bazagok txabola moduko bat.”), Alberto Ladron Arana (“Etxe gibelean lorategi estu bat zegoen, aldameneko etxeko oholesi zuriak mugatua.”), Menane Oxandabaratz (“Bestalde, gehienetan, behiak zaintzera joan behar nuen, etxe gibeleko pentzera....”), Aurelia Arkotxa (“Pentze hertsia trebesatu zuten Émileren etxe gibeleko sartzeari buruz.”), Jean Baptiste Etxarren (2 Baldintza edo kondizione horieri jarraikiz, proiektu bat asmatu dut, ziri batzu ere lekuka landatu, nondik pasatuko den jakinarazteko, Arnegizaharre etxe gibeletik eta Luzaideko plazaraino”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa izen kategorian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu etxe erraldoi, etxe(-)orratz, etxe tantai, etxetzar, raskazielo, zeru-(h)arraskari, zeru-orratz bezalako formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxeorratz (eta etxe-orratz 1) 8: G 1 (Y. Oñatibia: "urrutira oso ederki ikusten zan New York bere etxe-orratz luzeak zerua zulatu nairik zeuzkala"), EB 7 (EuskararenProgr 1981: "Etxe mota desberdinak bereizi: pisuak, txaletak, etxeorratz, baserriak, txabolak..., herriko auzoak bixitatuz"; Mekanogr: "Cesenatico-ko etxeorratzaren parean zegoela konturatu zen"; Hemen 1987: "Diotenez, jainkoek inkomunikaziora kondenatu zuen gizakia Babel deitu etxeorratz bat jasotzen hasi zenean eta geroztik giza historia madarikazio horren kontrako burruka bat izan da, telekomunikazioa bideratu dezaketen kristal eta altzairuzko etxeorratz berriak eraikiz"; Eutsi/2:"Etxeorratzak edo zeruharraskariak deitzen dira mendiak baino altuagoak izan daitezkeen etxetzar handi horiek", "etxeorratz berrien proposamenak egiteko orduan sikologoak ere arkitekto eta ingeniarien ondoan jartzen dira"); etxe-tantai EB 1 (Etxde: "Agureak etxe-tantai [oharra: rascacielos] bateko hogeitamalaugarren bizitzara eraman zituen"); rascacielos erabilera markatuko 1, G (Gure mixioak: "Jakiña, 'rascacielos' aundienaren puntaraño igo gabe eziñ gelditu"); zeruharraskari EB 1 (Eutsi/2, gorago aipatua); zeru-orratz G 1 (Y. Oñatibia: "New York'en erdi aldeko zeru-orratzdun etxe pillak bertatik beertara zeuzkan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxe erraldoi : AB38 2; etxe orratz : HiztEn; etxe-orratz : AB38 2; etxerraldoi : AB38 2; etxetzar : AB50 1; raskacielo : AB38 1; raskazielos : AB50 2; zeru-arraskari : Euskalterm 2; zeru-harraskari : HiztEn; zeru-orratz : Euskalterm 1; zeruharraskari: AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxe-erraldoi : PMuj DVC; etxeorratz : HiruMila, ElhHizt (etxe orratz: AS), Casve EF, PMuj DVC (etxe-orratz); zeruharraskari ik. zeruorratz. HiruMil; zeru-harraskari : ElhHizt.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal rascacielos / gratte-ciel formen ordainak: etxe zerüjoile : Casve FE; etxe-goren : HaizeG FB, PMuj DCV (etxe goren); etxe-orratz : HiruMila (etxeorratz), ElhHizt, PMuj DCV; zeru-harraskari : HiruMila, ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, T-L LBF, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

ca (DCC): gratace; de (Slaby-Grossman): Wolkenkratze; en (DEIL): skyscrape; fr (Le Petit Robert): gratte-ciel.

Zerrenda osagarriak

MilaHitz: etxeorratz.

Iritzi-emaileen oharrak ezagutu behar dira

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

formarik erabiliena izateaz gain, egoki eratua da, lantaldearen ustez, nahiz ondoko erdaretako irudiez beste baten gainean eraikia izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ZOKO, ETXE-XOKO. v. etxezulo. a) Interior de la casa (entendido gralmente. como lugar de reclusión, como refugio o como lugar confortable; cf. infra (c)). Denontzatzeko ez dute klubetan indarrik, / etxe zokuetan daude begiak ilunik. Iraultza 111. Herriko bestan, gazte lagunak / kantuz plazara dohazi; / eta ni beltzik etxe zokhoan; / irri egiten ahantzi! Elzb Po 195 (v. tbn. en contextos similares: Ag Kr 76, Or Eus 259 y Mattin 126). Etxe zokoetan emaztek asko joste, lisatze eta bertze lan [Igandean] debekatu. Arb Igand 48. Orai sendo zira, gaixo ama, eta badut uste zure etxe-xokotik ez ziren ixtant bat atheratzekoa... Barb Sup 28. Etxe-txoko berorik / ez omen du nai [umezurtzak]; / kanposantuan naigo / otzez ta ernai. Jaukol Biozk 49. Illen etxe-txoko miña. "El querido rincón de los difuntos". Or Eus 409. Joan gare, gu, zu utziz, Amatto gaixoa, / bainan ezin ahantziz haur etxe-xokoa. Iratz 160. Utzi dut Amerika, eremu haundia, / orai etxe xokoan ai zer goxaldia! Xa Odol 232. Etxe xokotik jalgirik, toki berezian eta izpiritua laxo, gehiago balio dutela denak utzirikako orentto batzuek. Larre ArtzainE 321. Detxeparek, lehenengo euskal autoreak, plazara atera nahi zuen euskara etxe zokotik. MIH 164. b) Rincón de la casa. Erortzen diren hezkur ederren guziak biltzen dira, eta etxe-zokho batean ezartzen [...] primadera arteo. Dv Lab 338. c) Retirado en casa, casero. Maria eta Kattalin, / etxezoko biak berdin, / ez dute nahi gurekin / gauik pastu Elokadin. (BN-baig). NafEKZ 158. Herber Hunt jauna Gainzurienean zendu da emekiño 84 urtetan. Alargunduz geroz arras etxezoko bizi zen. Herr 1-12-1960, 2

etxe(-)zoko 6: Berria 4, Argia, DiarioVasco. // LB: 7, EPG: 7, ETC: 48.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe(-)zoko 7: Herria (“Ez lotsa, eta etxe zokotik atera!”), Eneko Bidegain 2 (“Baina damu zen halako egun eder bat etxe zokoan, liburu eta noten artean igerika iragaitea”), Hasier Etxeberria (“Etxe zokotik ez bainaiz kasik ateratzen”), Xipri Arbelbide (“Etxe zokoetan emaztek asko joste, lisatze eta bertze lan debekatu, eta ez kexu Jainkoak ikusteaz, baldin jendeen begietarik gordetzen badire”), Koldo Izagirre (“Hurrengoan ez zidan lore konturik ekarri, erasiatu egin ninduen, gozo alabaina, beti etxe zokoan egoten nintzelako, eta ea ez nintzen animatzen astebetetxo eguzkitara alargun elkarte bateko taldean”), Elizen arteko Biblia (“Zeren gau-ilunez esan duzuena egun-argiz entzungo baita, eta etxe-zokoan belarrira esan duzuena etxe gainetik hots egingo”). // Elhuyar: etxe-zoko casa, casita, hogar; interior del hogar etxe-zokoan sartuta: encerrado en casa; Adorez: 0, Labayru: 0.

Lantaldeak erabaki gabe utzia

Berrikustekoak dira xoko eta zoko sarrerak, zoko forma zulo 3 adierakoa ere izan ote daitekeen aztertzeko, gaitzesgarria-edo (etxe-xokoan vs etxe-zokoan sartuta bezalakoak).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

zoko 3 iz. (Hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa). Ik. zulo 2. Gauden, bada, goxo-goxo etxe zokoan, inoren bila abiatu gabe. Estatistikak —nahiz sarritan sukalde zokoko estatistikak izan— aspaldi agertu ziren linguisten lanetan.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa proposatua.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zoko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe eta zoko sarreretan. Eta, honekin batera, etxe(-)zulo azpisarrera egitea proposatu da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

etxe(-)zoko aztertzean proposatua. EHk jasoa duena etxezulo adj. ‘etxezalea, etxekoia’ da, baina ihesaldi sarrerako Ihesaldi guztiak etxe zuloan bukatzen dira adibidea badago hiztegian, eta azpisarrera berrira ekartzekoa litzateke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe eta zulo sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

etxekaltea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da. Bide batez, kanpoan jokatu ere jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'etxearen partea' adierakoak 14 dira, G eta L 1: etxaburu 1 (Munita); etxe buru 3 (Apaol, Tx B II; Barb Sup); etxeburu 10 (Apaol, TAg Uzt 9); ik. OEH argitaratuan, gainera: etxaburu (Eusk 1956) eta etxe buru (Xa Odol) bana; b) 'familiburua' adierakoak etxeburu (Cb Eg III) eta etxe-buru (Añ EL1) bana.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu etxeburu formarik aurkitu gure corpusean; etxaburu 1, 'etxearen partea' adierakoa, EB (G. Garate: "Lehorteetan eta, urarekin osatzen gintuen putzu handi bat zegoen gure etxaburuan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxaburu : Euskalterm 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Bestetakoak: etxaburu : DRA, PMuj DVC; etxe-buru : PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-buru.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

LBeh (2014-04-03): etxegabetu 10: EiTB 8 (adib.: “Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik”), Argia (“Orduan bai, orduan, Islandian ez baina Espainian libre da dena: iruzur egitea, kontuak gaizki ematea, kudeaketa ezin txarragoa egitea, etxegabetuen bizkar aberastea…”), DiarioVasco (“Nik esan diet gero, horditasunaren lainotik, lasai egoteko, ez ditugula etxegabetuko, gu ez garela Banco Agrícola Santanderino, beheko sua konpondu eta jarri daitezkeela atzera bertan bizitzen, doan eta eskubide guztiekin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: etxegabetu 2: Joseba Sarrionandia (“Hala ere, bide luzeko miseriarik gorrienean, kalatxorien airea izango zuten lagun iheslari etxegabetu haiek”), Pako Aristi (“Zer egin milaka hildako, zauritu eta etxegabetu utzi dituen zoritxarraz baliatzen denarekin, ezertxo gabe gelditu diren emakumeak bortxatzen dituztenekin?”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: etxegabetu, kaleratu (desahuziatu*, desahuzio*).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es desahuciar / fr expulser: Elhuyar: bidali, bota, kaleratu, etxea utzarazi; etxegabetu / Nolaerran: (etxetik) kanporatu, (etxetik) kanpora ezarri/bota/igorri / Zehazki: (legez) kaleratu, bidali / Labayru: kaleratu, bota, bidali, -(r)i etxea utzi eragin, -(r)i etxea utzarazi / Adorez5000: (Der.) bidali, kaleratu, maizterra bota.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta horren premia dago.

Aditzoinaren erabilerak

etxegabetu, etxegabe/etxegabetu, etxegabetzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik.

LBeh (2014-04-03): etxegabetu 10: EiTB 8 (adib.: “Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik”), Argia (“Orduan bai, orduan, Islandian ez baina Espainian libre da dena: iruzur egitea, kontuak gaizki ematea, kudeaketa ezin txarragoa egitea, etxegabetuen bizkar aberastea…”), DiarioVasco (“Nik esan diet gero, horditasunaren lainotik, lasai egoteko, ez ditugula etxegabetuko, gu ez garela Banco Agrícola Santanderino, beheko sua konpondu eta jarri daitezkeela atzera bertan bizitzen, doan eta eskubide guztiekin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: etxegabetu 2: Joseba Sarrionandia (“Hala ere, bide luzeko miseriarik gorrienean, kalatxorien airea izango zuten lagun iheslari etxegabetu haiek”), Pako Aristi (“Zer egin milaka hildako, zauritu eta etxegabetu utzi dituen zoritxarraz baliatzen denarekin, ezertxo gabe gelditu diren emakumeak bortxatzen dituztenekin?”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: etxegabetu, kaleratu (desahuziatu*, desahuzio*).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es desahuciar / fr expulser: Elhuyar: bidali, bota, kaleratu, etxea utzarazi; etxegabetu / Nolaerran: (etxetik) kanporatu, (etxetik) kanpora ezarri/bota/igorri / Zehazki: (legez) kaleratu, bidali / Labayru: kaleratu, bota, bidali, -(r)i etxea utzi eragin, -(r)i etxea utzarazi / Adorez5000: (Der.) bidali, kaleratu, maizterra bota.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta horren premia dago.

Aditzoinaren erabilerak

etxegabetu, etxegabe/etxegabetu, etxegabetzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik.

LBeh (2014-04-03): etxegabetze 79: Berria 7 (adib.: “Eta irudi bereziak ere utzi zituzten, esaterako, koalizioko Diana Urreak eta Igor Lopez de Muniainek Gazaren aldeko eta etxegabetzeen aurkako mezuak zituzten elastikoak erakutsita”), EiTB 67 (adib.: “dagoeneko etxegabetzeen inguruan harturiko neurriak"bidezkoak" direla defendatu du”), Argia 5 (adib.: “etxegabetzeak ez dira gelditu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ez dugu aurkitu etxegabetze formarik.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: etxegabetu, kaleratu (desahuziatu*, desahuzio*).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es desahucio / fr expulsion: Elhuyar: bidaltze, botatze, kaleratze; etxegabetze / Nolaerran: (etxetik) igortze, bidaltze / Zehazki: kaleratze, bidaltze / Labayru: kaleratze, botatze, bidaltze / Adorez5000: bidaltze, utzarazte, maizter-kaleratze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta premia dago.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

etxegabetzeen kontra egiteko mozioak aurkeztuko dira.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gain.

Jatorrizko forma

etxegile, eraikitzaile, -gile

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS: etxe(ko) gizon / EskolaHE: adib.: etxe gizon

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gizon.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: etxajaun / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jaun.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

etxakide 'ostalaria' adierako 2 (Erkiag BatB: "Iñoiz ba zituan etxakide ta barruko, zorri zuri-baltzak"; Or BM: "uso kurrumazu, / etxakide gozo ta / gogoaren gantzu") eta OEH argitaratuan 'bizilaguna' adierako beste bi (LE-Ir: "Gezurra da iduri onaren etxakide dela lujuria", "Bi ama bizi zire etxe batean (...) ta [bata] joanik etxakideagana...").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxakide EB 3 (beti ap. I. Olaberria: "goiko pisuetan bizi ziren zenbait etxakidez gain ez zeukan inolako sendirik", "Izurria hirian zehar mehatxuka hasi zenean, zirkunstantzien arabera ekin zuen Markek bere etxakideei honela aginduz...", "Etxakideek eragozpenik jarri ez zutenez, etxea handikiro itxia eta katigatua izan zen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxakide : DRA (huésped), PMuj DVC (huésped, cohabitador); etxekide : PMuj DVC (convecino), PMuj DVC (1 coinquilino; 2 filial, hijuela, aneja, sucursal) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kide.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bizilaguna, etxelaguna.

Euskaltzaindiaren Arauak

etxeko 1 'familiakoa'. 2 'morroi edo neskamea'.

Forma baten adiera(k)

1 familiakoa; 2 morroi edo neskamea

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Idazkera hedatuena da

bi osagaiak bereiz emanik erabili da; etxekoandre, berriz, loturik usuago

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 etxea zaintzeko lana. 2 etxean egiteko eskolako lana.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXEKO NAGUSI (nausi V-gip ap. Etxba Eib). Cabeza de familia; dueño de la casa, propietario. "El jefe de la familia. Ertzillenian, etxeko nausi zan Patxiko, mutill zarra izan arren, anaian ume zurtzen gurasu eiñ biar izan ebalako" Etxba Eib. v. ETXEKO JAUN, ETXE-NAGUSI. Etxeko nagusi ta erriko kargudunen bekatu gaiztoak. Mb IArg I 240. Erran diozazue [...] etxeko nausiari, han egin nahi dudala bazkoa ene dizipuluekin. Lg II 252. Nere etxeko nagusiak egiten diezte agiraka gogorrak morroiai. VMg 46. Etxeko nausiari ethorri zitzaikon bere sehiak. Dv Mt 13, 27 (Leon, IBe etxeko nagusi). Etxeko nagusi gaztea. Zab Gabon 33. Etxeko nagusi zarrak sartu zuan lenengo bere kollara aza tartera. Ib. 49. Etxeko-nausi ttipi hil izan zen Lohilakat haundia. Barb Sup 149. Ni izketan nindagolarik etxeko nagusiakin, eldu da iturritik etxekoandrea. FIr 157. Etxeko nagusiari zor zaion itzala. Etxde JJ 69. Etxeko nagusi ta andreak zerbait igarri zioten. Anab Poli 78. v. tbn. Gy 282. Lard 397. Ur Mt 10, 25. Urruz Urz 30. Ag AL 86. Inza Azalp 79. Zait Plat 17. Salav 27. NEtx LBB 83. Lab SuEm 185. Uzt Sas 349. Ayesta 77. BBarand 24. E. nausi: fB Ic II 257. HU Aurp 109. Iraola 87. Zub 61. Ir YKBiz 283. And AUzta 81. Larre ArtzainE 22

adib: akuratu, akura/akuratu, akuratzen du ad. Akuran hartu. Plazan biltzen ziren goizero langileak, eta hara joaten ziren etxeko nagusiak, egunero behar zituzten gizonak akuratzera. Antton, akura ezak behor ongi hezi bat. Txalupa bat akuratu zuen astebururako. Inork ez gaitu akuratu.

etxeko nagusi 33: Aizu, Elhuyar, Consumer 4, Berria 15, EiTB 5, Jakin 2, Argia 4, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxeko nagusi 134: Herria 5, Berria, Jose Morales 50, Patxi Zubizarreta 11, Elizen arteko Biblia 10, Karlos Zabala 6, Gotzon Garate, Josu Zabaleta, Anjel Lertxundi, Pello Zabala, Pello Salaburu…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Asko erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe sarreran.

Idazkera hedatuena da

cf. hitz-andana ihartuak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko etxekon .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxekoneko 4: Bidez 1967 ("Oien abestiak etxekoneko paretan jo ta urrutira dijoaz galtzen"), P. Berasategi ("Izanik etxekoneko maiorra Maikila baino perilau makurragoa neskekiko harremanei buruz, sekulako kitzika likiskoiak leziatzen zizkion Gerroko mutilari"), Telleriarte 2 (adib.: "Josefa Antonia Orueta Zabaleta etxekonekoarekin ezkondu eta lau seme izan zituzten").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxekon : HiztEn (bi etxebizitzako baserrian, teilape berean bizi den aldameneko bizilaguna), Euskalterm 1 (inquilino) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxekon : ElhHizt (coinquilino, que vive bajo el mismo techo pero en distinta vivienda; vecino), HiruMila - DRA (coinquilino, vecino que vive bajo el mismo techo en vivienda contigua), PMuj DVC (BG coinquilinos, convecinos de diversos pisos); etxekoneko : ElhHizt (coinquilino, que vive bajo el mismo techo pero en distinta vivienda; vecino), HiruMila - DRA (el que habita un piso de la misma casa), PMuj DVC (AN coinquilino); etxekun : DRA (v. etxekon), PMuj DVC (cfr. etxekon); etxekune : PMuj DVC (B casa de dos viviendas, casa contigua, pared por medio); etxekuneko : PMuj DVC (cfr. etxekune) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

etxekoneko izenlaguna bakarrik jaso da testuetan; baina ahozkoan etxekon izena ere ezaguna du A. Sagarnak (eta Ainhoa legazpiarrak ere bai, leku-kasuetan erabilia: etxekonera [joan], etxekonetik [etorri]); eremua, berriz, Gip. markarekin azal liteke, nahiz ez den Gipuzkoa osokoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

etxekotu, etxeko(tu), etxekotzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

etxekotu, etxeko(tu), etxekotzen

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.: etxepe bereko etxebizitzak.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"etxepe bereko etxebizitzak" moduko esapide jakin batzuetan erabiltzen da ('etxea, teilapea')

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Jatorrizko forma

eskola lan, etxerakoak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

etxeko lan da korritzen duena

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -rako.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 Bizk. aurreztailea. 2: Hi etxerako!

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: “Urte hasieran Estatu Batuetako Las Vegas hirian izandako CES azokan, etxerako errobot gehiago aurkeztu dituzte, haietako batzuk etxerako modukoak, zalantzarik gabe” (Aizu); EPG: “Pilotaria eta sukaldaria, etxerako modukoa, berak bi ezaugarri horiei binakako txapeldunarena ere gehitu nahiko liekeen arren” (Berria); ETC: “Ez al duzu inoiz atsedenik hartzen? Zu bai etxerako moduko neska!.” (Goenkale), “Golob etxerako modukoa da, ados” (Kirmen Uribe).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: etxerako izond. (B) ahorrador, -a; Adorez: etxerako 1 iz. ahorrador/ra, quien hace para casa; 2 apto/ta para ser heredero/ra, alguien muy apreciado/da; Labayru: etxerako 1 iz., izlg. persona destinada a ser dueña y responsable de la casa. Ref. al hijo o hija que era nombrada por los padres heredera de la casa. Este hecho se solemnizaba en el acto de sus capitulaciones matrimoniales.

[etxe] etxerako 2 Norbait goraipatu nahi denean edo zerbaitetarako balio duela adierazi nahi zaionean erabiltzen den esapidea. Hi etxerako! || (etxerako modukoa esapidean). Pilotaria eta sukaldaria, etxerako modukoa. Alaia, zintzoa eta etxerako modukoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpiadiera azpisarrera bihurtzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

oherakoan aztertzea proposatua. Egitura erabilia eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

etxeraraz, etxerarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

etxeratu, etxera(tu), etxeratzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

etxeratu, etxera, etxeratzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

LBeh (2014-04-03): etxeratze-agindu 33: Berria 3 (adib.: “Adamawa eskualdean 24 orduko etxeratze-agindua jarri zuen indarrean, atzo, bertako gobernadoreak”), EiTB 30 (adib.: “Duela hamaika egun ezarri zutenetik, etxeratze-aginduaren ordutegia behin baino gehiagotan moldatu dute, protesten eta indarkeriaren arabera”); etxeratze agindu 59: Berria 49 (adib.: “armadak etxeratze agindua ezarri du”), EiTB 9 (”Bien bitartean, joan den igandeko estatu kolpearen ondoren, Hondurasen ezarritako etxeratze aginduak ez du lortu Manuel Zelaya presidente kargugabetuaren aldekoen protestak itzaltzea”), Argia (“Beltzaran jendearentzako etxeratze agindua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: etxeratze(-)agindu 48: Berria 44 (adib.: “arratsaldera arte luzatu dute lau probintziatan ezarritako etxeratze agindua;”), Herria (“Denentzat etxeratze-agindu fermua!“ Couvre-feu” delakoa! Alemanen denboran bezala… .”), Pako Aristi 2 (“Gauean, idatzi gabeko etxeratze-agindua dago: jendeak ez dio bisitariari etxera oinez itzultzen uzten, eta metrorako ere zalantzak.”), Elena Touyarou (“Gaueko etxeratze agindua aitzin Espainiako ate aitzinean zeuden”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: etxeratze agindu. (es: toque de queda; fr: tocsin couvre-feu).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es toque de queda / fr couvre-feu: Elhuyar: (Mil.) etxeratze-agindu, kera-dei, isildei / Nolaerran: (halako tenoretik aitzina) kanpoan egoteko debeku, etxeratze agindu / Zehazki: etxeratze-agindu / Labayru: etxeratze-agindu, kera-dei, isildei / Adorez5000: etxeratze-agindu.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Kategoria

izond. edo izlag.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-go: -tiar-go.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

maiztertza.

Jatorrizko forma

etxetresna, etxerako tresna

LBeh (2014-04-03): etxetresna elektriko 172: Deia (“Telebistarekin batera, nire etxean gehien adoratzen den etxetresna elektrikoa hozkailua da”), Elhuyar 10 (adib.: “Europako etxetresna elektriko ertainen % 25 eta handien % 40 soilik biltzen dira”), Consumer 103 (adib.: “Teknikariek, gogoz kontra, konpontzeko entregatu zaizkien baina azkenean jasoko ez diren etxetresna elektrikoak metatzen dituzte lantokian”), Berria 27 (adib.: “emakumeentzako, gizonentzako eta haurrentzako moda, teknologia, etxetresna elektrikoak, altzariak, bidaiak, ezkontzak prestatzeko zerbitzua...”), EiTB 23 (adib.: “Fagor Etxetresna elektrikoak Taldeak hiru ekitaldi daramatza galerak izaten, 2009an 19,98 milioi galdu zituen eta 2010ean 9,87 milioi”), Jakin 3 (adib.: “Mutiko nintzela, eta ez hain mutikotan ere bai, lisatzeko burdinak, estufa modukoak... etxetresna elektrikoak egiten ziren hemen”), Argia 4 (adib.: “Fagor Etxetresna Elektrikoak Kooperatiba Elkarteko plana”), DiarioVasco (“Etxetresna elektrikoen konponketa tailerra”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: etxetresna elektriko 25: Berria 21 (adib.: “Autogintza, metalgintza, makina-erreminta eta etxetresna elektrikoen merkatuak aztoratuko ditu, batez ere”), Iñaki Segurola (“Gaur - aspalditxotik – etxetresna elektrikoek erakusten digute txit errazki hegaztiek gaurdaino erakusten zigutena.”), Xabier Mendiguren Elizegi (“hotz ala beroa aukeran, jateko nahi adina, etxetresna elektrikoak nonahi”), Iban Zaldua (“Vladimirren heriotzaren ondoren, enpresaz jabetu, kooperatiba bat osatu eta fabrika osoki eraldatu zuten langileek, etxetresna elektrikoak ekoizten hasteko; laster adar horretako punta-puntakoen artean kokatu ziren.”), Edorta Agirre (“Duela berrogeita hamar urte gure etxetresna elektriko bakarra bonbilla zen”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es electrodoméstico / fr appareil électroménager: Elhuyar: etxetresna elektriko / Nolaerran: etxetresna elektriko / Zehazki: etxetresna elektriko / Labayru: etxetresna elektriko, etxeko tresna elektriko / Adorez5000: etxetresna elektriko, etxeko tresna elektriko.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta premia dago.