Jatorrizko forma

zur, zuh-.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: zur eta lur ; eta adibide gisa: zurezko (zurezko altzariak).

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zurezko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ezpal * Biok ere zur baten ezpal gaituzu, osaba. Etxde JJ 118.

LB: 3 “Zur bereko ezpala” (Deia); EPG: 4 “Zur bereko ezpalak ematen duzue.” (Juan Kruz Igerabide);

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: zur/enbor bereko ezpala izan ser parecidos/semejantes; de tal palo, tal astilla; Adorez: 0; Labayru: Biok ere zur baten ezpal gaituzu.

ezpal 1 iz. Aizkoraz edo kideko tresnaren batez egurra edo zura ebakitzean gertatzen den zati ziri antzekoa. Aizkoran ari ziren, alde batera eta bestera ezpal handiak boteaz. Zur bereko ezpalak dira: antz handia dute. Peruk, inolaz ere, beste hariko ezpala dirudi. Beste kontu bat, bestetariko ezpala. || Esr. zah.: Zuretik ezpala. Nolako zura, halako ezpala. Azak berea kirtena, eta haritzak bere hariko ezpala.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zur eta ezpal sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

hiztegian jasotzekoa da esapidea, erabilia baita (lehen itzulian arauturiko sor eta gor, sor eta lor edo harri eta zur antzekoak bezain erabilia, lantaldearen datuetan): Heg. marka ote dagokion aipatu da.

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zur sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa (ik. 108. araua: zuraidar).

Jatorrizko forma

armadura, zuraje, burdinaje.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-aje.

Euskaltzaindiaren Arauak

'artea' Quercus ilex.

Forma baten adiera(k)

artea (53.9: Quercus ilex).

Euskaltzaindiaren Arauak

zurbildu, zurbil(du), zurbiltzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zurbildu, zurbil(du), zurbiltzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Atzizkien araberako erabakiak

-ki izengilea.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zilizioa'.

Forma baten adiera(k)

zilizioa.

Euskaltzaindiaren Arauak

zureganatu, zuregana(tu), zureganatzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zureganatu, zuregana(tu), zureganatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ganatu pertsona-izenordeekin.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zurajea'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-teria/-eria.

Forma baten adiera(k)

zurajea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hesi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

MEIG (“Bestez ari zara gehienbat, ez zeure buruaz eta zuretar hurkoez”), O Po (“Hel dait’ asturuz, / bertz’ anhitz buruz / norbait ons’ eginagorik; / bana ni bano, / ez egundano / nehor zuretarragorik”), Zait Sof (“zerau ta zuretarrak”), Ibiñ Virgil (“On eta zorion izkiezu zuretarrei”, “zuretarren edertasun zera”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Bidea (”galerazi ezazu arduratsuki zuretarren artean”), MA. Urreta (“Zuretarrak pake gozoan dirala”), I. Baztarrika (“Zuretarrekin”), Onaind Virgil (“Era berean zure ontziak eta zuretarren gazteak ere onezkero kaiean daude”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuretu, zure(tu), zuretzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zuretu, zure(tu), zuretzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zurezko (eta kiper-zurezko 1) 109: Lç 2, Mat, SP Phil 2, Mb IArg 2, Ub 2, Mg PAb, Dh, Astar II, fB Ic III, Echag, Etch, Izt C 3, Ur MarIl, Gy 4, Lard, Dv Lab, ECocin 4, Laph 3, Aran SIgn, Zab Gabon, Bv AsL, Jnn SBi, Elsb Fram, Ip Hil 2, Ag 6, A BGuzur 3, CatJauf, Mdg 2, JE Bur 2, Urruz Zer, Inza Azalp, Altuna, Jaukol Biozk, Or 5, Tx B II 2, Alz Ram, FIr 3, Zub, Laux BBa, JE Ber 6, Ldi BB, Ir YKBiz, JMB ELG, TAg Uzt, JAIraz Bizia, MEIG 2, Mde Pr 2, Zerb Azk, Zait Plat 4, JEtchep, Gand Elorri 4, Erkiag BatB 3, Osk Kurl 5, Ardoy SFran 3, NEtx LBB, Lab SuEm, Azurm HitzB, Berron Kijote. Ik. testuinguru batzuk: Lç ("etxe handi batetan eztuk solament urhezko eta zilharrezko unzirik, baina zurezkorik eta lurrezkorik ere"), Mb ("bera arrizko edo zurezko gizona baliz bezala"), Dh ("Zenbat aldiz eta zenbat gisetara eztuk profanatu, likhistu, lohitu nere tenplu bizi, harrizko ta zurezko Elizak baino miletan sakratuagoa zen hori?"), Ag AL ("zurezko kurutzetxo bat"), Gy ("Gizona Eta Zurezko Idola"), ECocin ("Izul zaitzu kuller zurezko batekin"), Ldi BB ("Yoka nagokik atea, / ate gorri zurezkoa"), Or Eus ("Zurezko aiztur edo guraize aundi batzuk"); zulezko 2, Kk ("edonok artu eikian arrizko edo zulezko edo argixarizko gixon-taiutzat", "Edozelako ormak izan da be naiz arrizko, naiz zulezko, naiz adrilluzko, nai burdiñazko, naiz lurrezko, tramankuluaz ederto ikusten ei da etxe-barrukua, ormarik bape ezpalego lez") // Ik. ap. DRA, zurezko : A ("zurezko mandoak", "Giputzen itza ta zurezko giltza, dana utsa"), Lh ("Zurezko oiñetakoak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zurezko (eta altza-zurezko 1, aritz-zurezko 1) 172: CatJauf, Altuna, Argia 1923, F. Urkia 2, Laux BBa, La Cruz 1932, A Ipuiñak, Herr 1945, J.M. Bergara, Zait, Zeleta, Ayalde, Othoizlari 1959, JEtchep, L. Unzueta, Ikasteko, Txill 2, Garm 8, JMB LEG 2, X. Kintana, J. Bergaretxe, A. Albisu, Saioka/3, Kirolak 1975 2, P. Zabaleta, MarrazkiOEO/2 2, Ataño TxanKan, A. Lasa, Saioka/1, Saioka/3 eta Saioka/7, OinEntz/3 eta OinEntz/5 2, D. Amundarain 4, J. Sarrionandia, Arrantzaria, HezkSaila 1984 5, SM Landuz, Natur/6 3, F. Mendizabal, NekazArkit, MRoyo margolari, Elhuyar 2, X. Mendiguren B. 7, M. Dupac 2, Ipuinak 1986, UZEI, Beasain 4, A. Pontesta 4, X. Kaltzakorta, A. Sarriegi, K. Alkorta 2, Etxde, I. Azkune, Mintzo eta kantu 1989, A. Prego, BizkPresak, I. Aizpuru 5, K. Mujika 2, J. Arriola, Meatzaritza Goierrin 2, I. Oñatibia, M. Sarriegi, P. Zubizarreta 2, J. Eizagirre, X. Mendiguren E., EHAA 1992 3, Ekintza/3, Bitez, Lantziri, GaztEntz/1 eta GaztEntz 7 2, BAO 1993-1994 bitartekoak 5, S. Ott, M. Gonzalez, I. Mendiguren, Irudi-hiztegia, J. Errekondo, Harluxet HE 2, K. Izagirre, Pa. Zabaleta, Betiko loa 2, Markina-Xemein 11, J.L. Antsorena, J.M. Beltran 3, Jorge de Oteiza, J.M. Mendizabal, E. Jimenez 2, Habe 1996, I. Olea, Arrain kontserbak, Industri ondarea, H. Etxeberria, X. Montoia, J. Insausti 5, Erlezantza 1998 3, M.A. Mintegi, K. Izagirre, J.E. Urrutia, Ttipi-ttapa 1999. Ik. testuinguru batzuk: Altuna ("zurezko gurutziak agiri dira"), F. Urkia ("zurezko jarlekuak"), Ayalde ("Ezurrak zurezkoak ditut, ez ezurrezkoak"), Ikasteko ("gurpilak zurezkoak eta burnizkoak ziran"), HezkSaila 1984 ("Txapazko eta zurezko lanabes sinpleak"), A. Pontesta ("urezko azpil handi bat"), Markina-Xemein ("Ganga hori zurezkoa da"), H. Etxeberria ("zurezko eskailera ikaragarri bati erreparatu genion"), I. Olea ("Zurezko eta telazko gauzak sitsak joko ez baditu, kimika ere jakiñ bear du etxekoandreak"); zulezko 1, S.T. Rekalde ("Zulezko laukietan, jartzen ditue bildots jaio barriak, euren ameekin, alkar ondo ezagutu arte, estalpeetan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zurezko : DFrec 20, AB38 19, AB50 1, HiztEn (adib. gisa, s.u. zur), LurE (adib. gisa, s.u. zur), Euskalterm 28.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zurezko : EuskHizt-ElhHizt-EskolaHE (hiruretan, adib. gisa, s.u. zur), HiruMila (1 de madera; 2 leñoso, sa), Casve EF (de bois), HaizeG BF (de bois, en bois), Lh DBF (de bois, en bois), DRA (de madera), PMuj DVC (hecho de madera) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "zur, zurezko, zurgin".

Atzizkien araberako erabakiak

-zko: hau bezalakoei azpisarrera dagokie seguruenik: a) aski libreak dira, ez erabat lexikalizatuak (cf. zurezko mailua-ren ondoan zur gogorrezko mailua bezalakoak); b) erdal izond.en eragina dago askotan euskarazkoaren lexikalizazioan (adib., es aureo = eu urrezko norabidekoa itzultzean gerta daitekeena).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zur sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, zur sarreran.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zurezko altzariak.

Euskaltzaindiaren Arauak

zureztatu, zurezta, zureztatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zureztatu, zurezta, zureztatzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: zurgai 1. (L, B ap. A ), zurgei (V, S ap. A ), zurkai (-kh- SP). "Zurkhaia (O), arbre" SP. "Árbol de bella apariencia, que promete mucha madera. Gure ariztian egur aunitz egiten da, baiño ezta zurgaik, mucha leña viene en nuestro robledal, pero no hay árboles para maderamen" A. cf. Harriet: "Zurkaia, [...] porté par Pouvreau d'après Oihenart, mais probablement par erreur. Oihenart dit zurtzaia". v. zurzai; cf. zurkaitz. En DFrec hay 3 ejs. de zurgai. 2. zurkai (H), zura-gai. Madera de construcción. "Bois dont on fait des pièces de charpente, menuiserie" H. Bialdu ziozkan zur-gai onak, eta arotz eta argintzan ondo trebatutako langilleak. Lard 187. Baso artan badago egur ta zurgaia. "En leña y en madera de construcción" . Or Eus 249. Zuraren eta zura-gaiak tartean dirala lantzen diran gauzen saneurriak garestitzea. EAEg 31-3-1937, 1395. 3. zurkai. Tutor, puntal. v. zurkaitz. Ama bere haurren zurkhai da sorth-legez. "Tutrice" . Arch Gram 16.

LB: 50 (Izen bereziak dira guztiak); ETC: 150.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: zurgai iz. árbol de buen aspecto que promete mucha madera; Adorez: zurgai iz. eta izond. árbol maderable; zurgai basoa: bosque maderable; Labayru: zurgai 1 iz. árbol de buena apariencia, que promete mucha madera; NolaErran: 0. / Euskalterm: baso zurgai (Industr.; Termino onartua da; es bosque maderable).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

harrigarria.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gihar.

Jatorrizko forma

zurgin, [(h)arotz].

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gin.

Jatorrizko forma

zurgindegi, aroztegi.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tegi.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zurgintza'.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. zurgintza.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go/-tza.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gizen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zuri Musika (“Datu teknikoak aipatuko ditugu: / Tempoa: = 69 / Konpasa: 4/4. / Erritmo irudiak: kortxea, zuria, beltza eta beltzaren isilunea. / Tinbrea: besoak eta putz egitea”, “Erritmo irudiak: beltza, kortxea, zuria, beltzaren isilunea eta zuriaren isilunea. / Notak: DO, RE, MI, FA, SOL, LA / Konpas guztietako pultsazioak zenbatuko ditugu”), etab.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuri: HiztEn, LurE // Euskalterm: zuri (blanca), zuri-konpas / zuriko konpas (compás de blanca), zuri-isilune / zuriko isilune (silencio de blanca).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

zuri: EuskHizt, EskolaHE, ElhHizt, HiruMila.

Erdaretako formak

es (RAE): blanca; fr (DLLF): blanche; en (Collins): minim; it (S. Carbonell): minima; de (Langenscheidts): halbe Note.

Jatorrizko forma

makal, zurzuri; nerbio, kirio, zainzuri.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa erantsiz: zuri-beltza, zuri-gorria, zuri-urdina.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Adierak zehaztean, musikako hau ere kontuan izan beharko da (“iz. Biribilaren erdia balio duen musika-nota”).

Lexemen erregulartasuna

tx-/x-/z-.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Musika.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

txuri-beltz 1, Salav ("Ate-ondoan txabolatxo bat, eta bertan bizitzen zan txakur txiki bat Potxo izena zuana, kolorez txuri-beltza"); zuri(-)beltz (eta -baltz 2) 5: JE 2 ("Kapitain, zakur larri bat, zuri beltz, arrunta, bainan indar handikoa", "ile zuri beltz adaska lodi batzu buru-gibelean antze handirekin kurubilkatuak"), Zait Sof ("Alabañan, bizitzaren gora-berak eta yainkoen asmo zuri-beltzak aztertzen gizartean buruenik zaitugu"), Ag Kr ("Iru edo lau uletxu zuri-baltz eukazan buru soill zetakaz betean"), Erkiag BatB ("Iñoiz ba zituan etxakide ta barruko, zorri zuri-baltzak, baiña aspaldian ori baiño garbitasun aundiagoz bizi izan da"); xuri beltz , Iratz ("Larre gain zabal hartan orroit zare behin / Nola zaikun emeki hurbildu pottoka, / Muttur puntta xuri beltz, zaintsu eta arin, / Doi bat egin ginezon eskuaz fereka?") // Ik. ap. DRA, gainera, 'nekeak, zailtasunak...' adierako zuri-beltzak (eta xuribeltxak): A ("Nor dago mundu onetan guztia erara jatorkanik, zuri-baltz bakorik?"); Prop 1912 ("Lekhu hautan ez zaio suhiari zilhegi aminarrebarekin solastatzea; horra zergatik xuribeltxak gizonak gizonarekin garbitzeko dituzten"); GAlm 1968 ("Azken bi gerla hautan gosetearekin zuribeltza frango pairatu dute Frantsesek"), Etcheb Obrak ("Badoha Alcala deithu Eskola-Handirat. Baina zuri-beltzak ikusi beharko ditu toki hartan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txuri(-)beltz 5: Ere 1980, S. Aranbarri, N. Mujika, A. Bengoetxea, Ttipi-ttapa 1999; txuri-beltzezko 1, H. Cano; xuri beltz 2: Saioka/6, HerrizH 1988; zuri(-)beltz (eta -baltz 1) 11: JE, K. Zalbide, J. Sarrionandia, Balea eta euskaldunak, SEIE, OrdenadoreP, I. Iñurrieta 2, J. Muñoz, Ostiela! 1999, Bi ta Bi/3; zuri-beltzeko 1, Elhuyar; zuri-beltzezko 1, Sinonimoen hiztegia; zuribeltz 6: Ardia, I. Iñurrieta, A. Sarasua, J.E. Urrutia 3; zuribeltzeko 1, GaztEntz/7; zuribeltzezko 1, I. Iñurrieta. // a) izond. gisa: S. Aranbarri ("bi domiña aundiak, Izarraitz'ko txuri-beltz ta illun koloreko, arri-landuetan zintzelkatutako, arma-arriekin"), A. Bengoetxea ("Lehen urteetako txuri-beltzetik gaztetasun alaiaren kolore bizietara, nahiz eta tarteka tristezia ere agertu, iheskor, gehiegi prestaturiko zenbait jarreratan"); Saioka/6 ("Bisuts artetik urkien azal xuri beltza dakusa zirriburruz"), HerrizH 1988 ("Indietako exarpa xuri beltz bat bezala"); J. Sarrionandia ("Pantailako istorio zuri beltza segituaz, kamioian doaz gizon biak, karreteran"), Balea eta euskaldunak ("hegats zuri beltzeei eraginez"), I. Iñurrieta 2 ("lehen unean laukitxo zuri-beltzak antzemango genituzke", "laukitxo zuri-beltzek bere horretan jarraitzen dute"), J. Muñoz ("Makina bat eskuk pianoaren tekla zuri-beltzak kolpatzeari ekin diote"), Bi ta Bi/3 ("Nirea biribila da burpilaren modukoa, bere kolorea zuri-baltza da eta gogor jo ezkero botea egiten dau"); Sinonimoen hiztegia ("Bi begitxo zuri-beltzezko begirada zoli eta mugagabez geroari so"); Ardia ("beltzak, nabarrak eta zuribeltzak ere badira"); A. Sarasua ("buztan zuribeltz deigarria"), J.E. Urrutia 3 ("Baina denbora aurrera ahala, urruneko etxalteetaraino ere iritsi zen zuribeltzek aldarrikatzen zuten hitz hura: Libertatea", "Pariseko berriak jakin bezain laster zuribeltzek ahal izan zuten leku guztietan atera zituzten beren errejiment herritarrak eta nagusitu egin ziren hegoaldeko hirietan", "gudaloste berriak altxarazi zituen zuribeltzen kontra kolonoek bolondreski eman nahi zituzten esklabuekin"); I. Iñurrieta ("Bastoiak, zuribeltzezko ikusmenaren ardura dutenak"); b) film-telebista eta argazki-marrazkiei dagozkien -beltzean 7, -beltzez 1, -beltze(z)ko 3: Ere 1980 ("Juanbak maketa eta marrazkiak egin ditu eta ongi atera zaio proba, biribila — txuri beltzean eh? zine ona bezala"), N. Mujika ("Filmea txuri-beltzean izateak errealismoa eta dramatismoa gehitzen dio argumentuari"), Ttipi-ttapa 1999 ("koloretan nahiz txuri-beltzean aurkez daitezke"); K. Zalbide ("Bigarren honek informazio grafikoa bakarrik azaltzen du, zuri beltzean gehienetan"), SEIE ("Testuan dagoen marrazkia zuri-beltzean doa ia beti"), Ostiela! 1999 ("Filmeak zuri-beltzean egiten zituzten garaietako soul taldeek nire bihotzaren erritmoan abesten zuten liburutegi isilean"); I. Iñurrieta ("grabatutako zinta bat badago PAL sisteman ematerik, baina zuribeltzean"); OrdenadoreP ("Zuri-beltzez, berdez eta beltzez edo ambarez eta beltzez erakuspenak egiten dituen pantaila"); Elhuyar ("koloretakoa edo zuri-beltzekoa"); GaztEntz/7 ("Olioetan argiari ematen zion tratamendua eta joera psikologiko bera nabari dira zuribeltzeko marrazkietan"); H. Cano ("Txuri-beltzezko telebista bainuontziaren aurrean jarria zuen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txuri-beltz : DFrec 1, AB38 1, AB50 1; txuri-beltzezko : AB50 1; zuri(-)beltz : DFrec 1, AB38 4, AB50 3, Euskalterm 7 (hauetan gibelilun zuri-beltz 1, urbeltz zuri-beltz 1, kaliza zuri-beltz 1); zuribeltz : AB50 1; zuri-beltzeko : Euskalterm 5; zuribeltzetako : AB38 1; zuribeltzezko : AB50 1; zuri-beltzezko : DFrec 5 // Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

txuri-beltz : PMuj DVC (gris — color); xuribeltz : DRA (tribulación, cuita); xuri-beltz : PMuj DVC (tordillejo); zuri-baltz : DRA (tribulaciones); zuri-beltz(ak) : DRA (tribulaciones), PMuj DVC (1 blanco y negro, blanquinegro, sirgo, picazo eta 2 altibajos, vicisitudes, alternativas de la vida, vaivenes, tribulaciones); zuri-belzka : DRA (juego de niños que consiste en guardar un objeto en la mano), PMuj DVC (guardando algo en la mano — juego) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "zuri, zuri-urdin (v. txuri-urdin), zuri-gorri, zuri-beltz, zuri-beltzezko".

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, zuri sarreran, zuri-gorri eta zuri-urdin bezala (ez dira libreak, ordena horretan aipatzen direnez, eta ez bestetan: ?gorri-zuri).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

txuri-gorri 6: Enb ("Margoz dek txuri-gorria, / Apal, on, pare gabia; / Gogo ta biotz jeltzale utsa, / Euzkeldun olerkaria"), EusJok ("Mutiko koskor txuri-gorri ori asko gustatzen zait neri"), MEIG 2 ("kolore txuri-gorritan panpoxagoa dirudi", "etorkizunarekiko ameskaitz ikaragarria ez da agian goibelagoa oraingo amets txuri-gorri hau baino"), NEtx LBB 2 ("lore txuri-gorri, more argi ta illunagoak", "Maitezko ames txuri-gorri, larrosa eta lili, elur eta marrubi"); xuri(-)gorri 10: EZ Man ("Zuek ere Maiatzeko xuri gorri iliak, emotzitzue iabeari husu koplen aldiak"), O Po ("Kristalez du belharra sudur oro zilarra, mazelak xuri-gorri, perla hutsez bidarra"), JE Bur ("Hau, ditaken emazte ederrenetarik: ile nasai hori, begi urdin zabal ezti, ahoko elhurra bezain xuri, golko jori, esku legun, oin-lepo mehar, larru xuri-gorri, etzuen itxuraz deusen eskasik"), Ox 2 ("Xuri-gorri: badu loreak batasun: Eder gazte dago, ukanez osasun...", "Bethi gauden lagun, Xuri-gorriek, hots!"), MEIG 4 (adib.: "Egin dezagun kontu begien aurrean daukagula ametsik xuri-gorriena egia bihurturik", "Ezagunenak besterik ez aipatzeko, hor ditugu Detxepare eta Oihenart aseak neska mutil gaztetxoei irakurtzea komeni ez zaizkien hamaika gauza esan zituztenak, eta gugandik hurbilago Bilintx gosea, bizi zeino ondorerik gabeko amets xuri-gorriak iruten ihardun zuena"), Lasa Poem ("Dirurik ezpaduk, ondo ezagutzen diat estudianteen poltsa urri hori, ezin pasa noski neskatxeri ipui xuri-gorriak erraiten denbora guziz"); xuri-gorrixta 1, Or Poem ("Ostorik ez ta lorea, lore biur dan erlea; sorgiñ-inguma xuri-gorrixta muskil gaiñetan ernea: urruti-soiñu sorgarria da belarri auen asea"); xurigorri 1, Ldi IL ("Ikusi bezela, mutiko ttentte, xurigorri, piña diat; begiak, aundi, gozo, pakezkoak dizkik: arkume otxanarenak bezain..."); zuri(-)gorri 33: Izt C 2 ("Edozeñek daki, bada, Probinzia onetako jaiotarrak berenez dirala gorputz liraiñ, galant, larmintz me zuri-gorri ederrakiko osasuntsuak", "arpegi zuri gorri piñak"), AA ("Bostgarrena da S Juanek Sardonix deitzen dion arri zuri-gorritara ematen duan bat"), Bil ("Begi urdiñak dituzu eta arpegi zuri gorriya"), Xe 3 (adib.: "Begiyak beltxak, musu biribill, zuri-gorriya larrua", "kale eta basarri, kolore zuri gorri, ederra franko badezu"), Lard ("larru zuri-gorri ikusgarriak"), Arr 3 (adib.: "lore zuri-gorrizko koroa ederra", "Emaikitzute arren Lore zuri-gorriak"), AB AmaE ("Zuri gorriak, urdiñ oriak"), Alz STFer ("neska motz masaill zuri gorri"), Elzb Po ("Edari zuri-gorri"), Ag G ("anpolai zuri-gorria baño ezkoago"), Urruz Zer ("Mariatxo zan sei urteko neska txiki eder bat, azal zuri-gorria larrosaaren antzera"), Altuna ("ikastolako umiak, zuri-gorriz politto jantzitta egozanak"), Jaukol Biozk 2 ("bi artzaintxoen txabolera bi aingerutxo zuri-gorri egunabarran gaur etorri", "Arrosa zuri-gorri jaioberriak"), Enb ("Zuri-gorrija, egimen utsa, Usaintsu, bardin bagia!"), Or 7 (adib.: "ba duk iretzat nunbait neska zuri-gorri", "Garazi zuri-gorri, ille beltza dirdai, bi mutil orietan nor digu maita-nai?"), ABar Goi ("Begi urdiñak, masail zuri-gorriak, ezpain irrigarri politak"), TAg Uzt ("Baserritarren jantzi ilunen ondoan, begien ziztagarri ziran neskatxen soñeko zuri-gorriak"), MEIG ("Amets zuri-gorri horrek baditu, haatik, zenbait alde txar"), Mde Pr ("Eni begira, nola lore zuri-gorriak, arto muskerrok, eta, noizik behin, hurbiltzenegi zaidan gizakumeren bat, eroaten ditudan, ezdeuserazten..."), Gazt MusIx ("Artzai Onak zuregan, ez uge es furrundari, purpur-elur-loreaz buruntza zuri-gorri, zelai gurietara artaldea daragi"), Erkiag ("Illuntzean, zeru-aldean zuri gorri zoragarriak"); zuri-gorrizka 1, Enb ("Zure ondija zelai orlegi, Argija lora zuri-gorrizkak") // Ik. ap. DRA, gainera: Kantiko izpiritualak ("Zu ene xuri-gorri / aita-amen bakhoitza, / Zu ikhus arteraino / hemen dut egoitza"); Prop 1897 ("Herri guziaren nahasteko eta mundu guziaren ikhara latzatan ezartzeko aski zen artzain bati iduri zakiola ikusi zuela, urrunean, bixtaz ikus ahal bezein urrun, xuri-gorri zerbeit"); Canc. pop. ("Izarrik ederrena zeluko ekhia / lurreko anderetan oi ene maitia / larria xurigorri, parerik gabia / oi ene bihotzeko objeten lilia"); Herr 1958 ("Badut frango xuri-gorri pasaturik: bainan orai frango aise itzulikatzen bainaiz, ezarri gogo dut nolaz"); Sokorri in Gazte 1959 ("Ez dakigu heian gure aitzinekoek bazituztenetz beren arrazoinak holako berexgoen egiteko familien, auzoen artean, hoinbertze xuri-gorrikeria eta jelosiekin"); Ol Lev. 13,42 ("Legenaren antzeko natu zurigorrixka bat ageri ba'da...").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txuri-gorri 10 (eta txuri-gorridun): Satarka ("Zu txuri-gorri"), Biologia 1968 5 (adib.: "lore txuri-gorrizko xinitre-landareak sortzen dira; hau da, gurasoen bi koloreen bitarteko kolore-dutenak", "lore txuri-gorriduna ta beste laurdena txuriduna"), A. Juaristi ("Lagunen aurrean zera kontatu zuen behin, nola Malmiercak bere atean gol bat sartzen utzi zuen, txuri-gorrien kontra hain zuzen, andregaiarekin haserrealdi bat izan bait zuen"), Zipristin/1 2 ("kolorez txuri-gorria", "nire globotxo txuri-gorria"), M. Zalbide ("amets txuri-gorrizko etorkizunaren eskakizun posibleak egungo eta bihar-etzietako behar praktikoekin errazegi nahastu gabe"); txurigorri 1, Biologia 1968 ("gorria, txuria ta txurigorria"); xuri(-)gorri 2: D. Landart (izenburu batean: "Xuri gorriak"), GH 1933 ("Landibarrek aldiz biltzen heien sos xuri-gorri ederrak... nun ez derauzkioten bere papertto urdin-maxkaroak uzten!"); zuri(-)gorri 9 (eta zuri-gorritu): A. Arozena ("gorputz liraiñ, arpegi zuri-gorri, begi beltzak"), MItziar ("Anka beltz oiek, ez ditun ondo etortzen ire arpegiko kolore zuri gorriakin..."), F. Portu ("neskatx zuri gorri lirain bati"), Onaind ("Serante azpiko lore-buru zuri gorriak"), Aingura/4 ("begien ziztagarri ziran neskatxen soineko zuri-gorriak"), Uxola ("Iñoiziñoiz, lotsaz bezela bere arpegi zuri-gorritzen asia azaltzen zan baso-marrubi jaio berrien batek"), J.A. Sagastizabal ("Bueno, etxe zuri-gorri bat eta bi zakur zaunkari niregana, bata handi-handia, bestea txiki-txikia eta ni erdi-erdian"), Athletic Club 2 ("sailkapena lortzeko aukera guztiak kendu zizkien zuri-gorriei", "itzalaldi susmagarri bat izan zenean zuri-gorriek erasoak jasan zituzten"); zurigorri 2: I. Mendiguren ("azken modako zurigorri moratuak"), G. Aulestia ("zurigorri, larrosantzeko, larrosazko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txuri-gorri 1: DFrec 1, AB38 1 (rojiblanco); xuri-gorri : DFrec 2; zurigorri : DFrec 1, AB38 1 (sonrosado), AB50 1 (rojiblanco), Euskalterm (zuri-gorri: rojiblanco) 1; zurigorrixka : AB38 1 (rojiblanquecino) // Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

txuri-gorri : HiruMila (rojiblanco, palabra con que se denomina al Athletic de Bilbao y a sus jugadores); xurigorri : Casve EF (rose), HaizeG BF (blanc et rouge), Lh DBF (blanc et rouge), DRA (1 sonrosado; 2 rojo y blanco; 3 tribulación, cuita); xuri-gorri : PMuj DVC (rosa, rosáceo, rosado, sonrosado); xuri-gorrikeria : DRA (partidismo); zurigorri : HiruMila (sonrosado, rosa), Casve EF (rose), HaizeG BF (rose, rosé), DRA (1 color sonrosado; 2 rubio); zuri-gorri : PMuj DVC (1 rosco, rosado, blanquirrubio, rubicón, blondo, rubio, sonrosado; 2 rosillo, rojo claro; 3 gilvo, de color melado; 4 vino pardillo; 5 toro salinero; 6 zurigorriz tindatu: enrubiar); zuri-gorritu : PMuj DVC (1 monrosar; 2 rosear; 3 enrubiar); zuri-gorritze : PMuj DVC (enrubio, acc. de enrubiar); zurigorrixka : DRA (diminut. de zurigorri); zurigorrizta : DRA (rosáceo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "zuri, zuri-urdin (v. txuri-urdin), zuri-gorri, zuri-beltz, zuri-beltzezko".

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, zuri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zuri-urdin (eta zuri urdiñ 1, zuri-urdiñ 2) 4: Urruz Zer ("an erdi aldian azaldu ziran lore zuri-urdiñ oso polit batzuek"), Erkiag Arran ("Zeru-sabaia izarratu, lore-zuri-urdiñez josia zirudian"), NEtx LBB 2 ("Zergatik zaude, Ama, baratze atean, ain maitagarri jantzi zuri urdiñean?", "Argia koxk eta kaxk / dabil gallurretan; / lurruna dariola / lurra ibaietan, / aidea zuri-urdin / degu zeruetan; / zelaiak jai digute / lore-eztaietan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txuri-urdin (eta -ñ 2) 3: Junior 1927 ("Kale bira danean leio guziak loraz ta oial txuri-urdiñ-ori gorriz jantziak"), X. Mendiguren E. (kantu-izenean: "Zeharo horditurik, beste zenbait afal kanta ere sartuko dute tartean — Txuri-urdiñ, Athletic txuri ta gorria, Desde Santurtzi a Bilbao, Gure kuadrilan mozkorra franko eta abar"), S. Kalonje ("Amerikanua ta Errusia berdin, / lan beldurgarrizkuak nai dituzte egin. / Alkar maitatzen dute biak txuri-urdin, / zein nagusituko dan nork daki illargin?"); xuri urdin 1, HerrizH 1988 ("Lehen taldea arizan da Irisarrin, Bokale II.rekin Vispaly koparen kondu eta partida hortan galtzaleak kanpo. Partida guzian bi taldeak egon dira tantorik sartu gabe nahiz xuri urdinek izan dituzten bertzek baino gehiago okasione"); zuri-urdin (eta zuriurdin) 2: Vill ("Kutxa eder baliotsu batean sartua dago bere gorputza, konzezionisten habitu zuriurdinez jantzia"), EuskararenProgr 1981 ("gona gorri bat eta niki zuri-urdina"); zuri(-)urdinska (eta zuri-urdinxka) 6: X. Mendiguren B. ("Zer koloretakoak dira sugar beroenak? — Zuri urdinskak"), Elhuyar 2 ("Nebulosa planetarioen erdialdeko izarrak izar zuri-urdinska dira kasu guztietan"), Bitez ("okrea, karmina, grisa, berde argia, siena, malba edo gris berdeska. Bai eta urdina edo zuri urdinska ere"), I. Aizpuru ("argizari-geruza zuri-urdinska"), TeknolMekan ("Burdina: metal zuri-urdinska, harikorra eta xaflakorra, elektrizitate eta beroaren eroale ona").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuri-urdin : Euskalterm 3 (hauetan ziza zuri-urdin 1, zuri-urdin belgikar 1); txuri-urdin : AB50 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

txuri-urdin : HiruMila (blanquiazul, palabra con que se denomina a la Real Sociedad de Donostia y a sus jugadores); xuri-urdin : PMuj DVC (blanco azulado); zuri-urdin : HiruMila (blanco-azul), PMuj DVC (opalino, blanco y azulado) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "zuri, zuri-urdin (v. txuri-urdin), zuri-gorri, zuri-beltz, zuri-beltzezko".

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, zuri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZURI-ZURI EGIN. Blanquearse, ponerse blanco. "Zuri-zuri-zuri eiñ zittezenian, arilddu eitten zian" Iz ArOñ. Palakin zabaltzen genduan, zarpak eta gerok zuri-zuri eginda. Auts aundia jeikitzen zan da arnasik ezin artu. JAzpiroz 75. "Zuri zuri inda jarri da (AN-gip)" Gte Erd 312. Eta bertatik zuri-zuri egindda urten biar ixan eben, errotarijen antzera. Altuna 90. Bestetan ur azpian egon oi diran guarriak, orain zuri-zuri egiñik daude eguzkitan. Anab Poli 106. Zuri-zuri eginda, larria biotzean, zai zeuden ekaitzaren azkena ikusteko. Ib. 65.

adib: [s.u. antz1] antzera Gisara. Egin dezagun gizona geure antzera. Irten ziren zuri-zuri eginda errotariaren antzera. Inoiz jarri ohi da nire oinetan, zu orain zauden antzera.

zuri-zuri egin 5: Berria 3 (“Alpe dHuezeko bi igoerak igarota, itxura batean podiumeko bi koskarik txikienak bakarrik daude jokoan, baina Alpeetako azken bi astinduetan ibil dadila tentuz Froome Tourra zuri-zuri eginda amaitu nahi ez badu”), Elkar 2 (“hezurretaraino sartzen ari zaiola sentitu duenean eskuak altxatu ditu, eta haiei begira geratu da: lisakina pasa berritan bezala zapalduta eta leunduta ditu, zuri-zuri eginda, eta zuritasunaren erdian atearen forma kizkurrak utzi dizkion marka gorriztak ikusi ditu, metalaren tolesduraren ertzak zuritasunean utzitako ildo gorriak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuri-zuri egin 6: Iñaki Mendiguren (“BRANDY GEHIAGO! - deiadar egin zuen osaba Vernonek, zuri-zuri eginda”), Joan Mari Irigoien (“Korrika eta korrika egin arren, zuri-zuri egina aurkitu genuen Iñaki, galtzak kakaztuta... ez baitzen gutxiagorako hark pasatutako estutasuna!”), Josu Zabaleta (“Akabatuko ahal haiz! - esan zion Jacuk, mozkorraz zuri-zuri eginda, aurpegiko azala ia berde zuela”), Asisko Frantzizko (“Zur eta lur gelditu zen Nikolas tiranoa, entzuna baitzuen anai Juniperoren izen ona eta bizitza santua; eta zuri-zuri eginda korrika joan zen goardianoarekin, iritsi zen anai Juniperorengana, zaldiaren isatsetik askatu eta libre utzi zuen; eta, herri guztia bertan zegoela, anai Juniperoren aurrean luze ahuspezturik, malko ugariz aitortu zuen bere errua, anaia santu hari egin zion irain eta bilaukeriagatik, eta gaineratu zuen”), Felipe Juaristi (“Zeunerrek soldaduari begiratu zion; begiak gorri-gorri, ezpainak zuri-zuri eginda zituen hark.”), Unai Iturriaga (“Hartan zirela, Ane itzuli zen burumakur, zuri-zuri eginda”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski izan liteke. Nolanahi ere, komeni da zuri sarreran ere jasotzea.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa zuri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZURI-ZURIA (Uso predicativo). (Estar, etc.) completamente blanco. Galtzarik gabeko zangoak zuri zuria ageri. Barb Sup 48. Agertzen zaizkigu mendi-kasko zorrotz batzu, zuri-zuria, lerro-lerro. JE Ber 41. Alditxarturik zegoen [...] aurpegitxoa zuri-zuria. Mde HaurB 102. Gau batez [...] Haize hegoa omen zen zuri-zuria. (Interpr?). Zerb Azk 107. Ikaragarrizko izotz batek zuri-zuria ezarriak zituen mendi kasko hek guziak. JEtchep 54. Lurra zuri-zuria zen hormatua. Ib. 98.

adib: [s.u. dardara] dardaran adb. Ipar. Dardaraz. Oraino zuri-zuria, hortzak dardaran. // delikatu 1 adj. Gogortasunik txikienak minberatzen duena edo eragozten diona. Haren zangoak ageri dira garbi-garbiak, zuri-zuriak, delikatu-delikatuak. // [s.u. hauts] hauts-kolore adj. Hauskara. Bata gorria da eta bestea hauts-kolorea. Laino bat hedatu zen, zuri-zuria lehenik, ilun-iluna gero, eta azkenean dena hauts-kolore.

Ez dugu aurkitu adb kategoriako zuri-zuria formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuri-zuria 5: Elena Touyarou (“Egun osoan, eta ondoko egunetan ere, hantxe egon zen mahaia, baioneta esku artean tinki zeukaten bi guardak zaindurik, baina izen emateko orrialdea zuri-zuria gelditu zen”), Antton Olano (“Gainera, zuri-zuria hago-eta..., ajjj!”), Marzel Etxehandi (“Aita Riquet zuri-zuria jarri zen”), Itxaro Borda (“Errauts komandoak Baionako portuko ostatu zakar batean erosten zuen Asiatik zuri-zuria zetorren kokaina eta hiri nagusiko karriketako eskale herresten bidez, frantses burgesiaren seme-alaben izpirituak suntsiduraz ahultzeari ekiten zion”), Aingeru Epaltza (“Zuri-zuria ageri zitzaion bisaia”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adberbioa da, azpisarrera gisa jasotzekoa, Ipar eta Naf. markekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuri sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuriarazi, zuriaraz, zuriarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zuriarazi, zuriaraz, zuriarazten.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Euskaltzaindiaren Arauak

Jas. 'zurbila'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kail.

Euskaltzaindiaren Arauak

zurikatu, zurika, zurikatzen. du ad. 'losintxatu'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

bigarren adiera erantsiz: '(koloreko arropak) kolorea galdu, zuritu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zurikatu, zurika, zurikatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze.

Hiztegietako informazioa

Bestetakoak: txurikin : PMuj DVC, DRA; xurikin : Casve EF, Lh DBF, PMuj DVC; zurikin : ElhHizt, HiruMila; PMuj DVC.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

txurikin G 6 (PE; Or Eus 5); xurikin IE 1 (Dv Lab).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txurikin 2 (A. Zubikarai: "Donosti'ko arrantzaliak txurikinak deitzen dautse. Bermiotarrak lastua"; A. Sorarrain: "Erdian txurikiñezko lastaia, estalki-berogarri batzuek eta ardilarruak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txurikin : HiztEn ("ik. zurikin"; zurikin ez da ageri), Euskalterm 2.

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

ik. txurikin erabiliagoa den.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan: ‘blanca moneda, sexcuns, sexcuncia’. // Mg PAb (“Lau onza aketirenek, lau lauko. Zortzi arbi buruak, amabi zuriko, edo iru lauko”), VMg (“Ardiak paga ditzala egin diran kostu guziak. Ez zedukan Ardi gaixoak zuriko erre bat ere”), Astar (“Zor gusti au bete betian azkenengo zurikoraino pagadu artian”), fB Ic (“Zuriko bat nun izango daben, ez jakitia [...] Adiskide lagundu legijonik ez eukitia”), AB AmaE (“Lau zurikoak gorde ta ardaorik edan ez; diruak egiteko da modu ziurra”), Otx (“Zortzi zuriko oraingo dirutan”), Eguzk GizAuz (“Naikotxu irabazi arren zurikorik aurreratzen eztakien langilleak dira-ta”), Akes Onbidea (“Zuriko bat irabaztearren”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

J. Artaraz (“Hori gitxi balitz, zerga barria asmatu zan, ardao baltz azunbreko, marai batekoa, eta ardao zuriko azunbreko, hiru beiloizko txanpon zurikoa”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuriko: LurE (antzinako txanpona, marabedi erdi balio zuena), Harluxet (zuria, antzinako txanpona).

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Ez dugu aurkitu ap. ZTC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

zuriko ap. Zehazki: blanca 2 (moneda).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Txanpon zaharrak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

antzinako txanpona, marabedi erdi balio zuena.

Txostenaren laburpena

cf. supra arropa zuri, linja.

Kategoria

iz.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Ik. oidio.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

oidioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zurito sarrera: Dim. de zuri; Or QA ("Ez gatxin izango emen bezala, etxeko batzuk beltxeran, amaren aldera, ta besteak zurito, aitaren aldera").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zurito 3: M. Ugarte (metahizkuntzako erabileran: "Gizato, nagito, zurito, zakuto, zato [zaragito]"), P. Zubizarreta 2 iz. ("Lagunekin arratsaldean berriro elkartu nintzenean, hasieran denok ere aski burumakur eta gorputzaldi kaxkarrarekin egon ginen. Baina laster, zurito bat hemen zurito bat han, lagunak pixka bat bizkortu eta harrotzeko moduko gauzak esaten hasi zitzaizkidan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zurito : HiztEn (Heg. Upelatik presioz ateratako basoerdi garagardoa, batik bat tabernan zerbitzatua) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zurito : ElhHizt (Heg. medio vaso de cerveza) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

Bebil (pasakorra izan liteke, nahiz hedatzen ere ari omen den); onartzekotan, Heg. marka duela eskain liteke.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez du gutxienekoa betetzen, baina oso erabilia da Hegoaldean. Heg. markarekin jasoko da.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuritu, zuri(tu), zuritzen. da/du ad. 1 'zuriz margotu'. 2 '(patatari eta) azala kendu'. 3 'nor bere edo besteren hutsegitea zuzentzen saiatu'. 4: elurra egin du, baina ez du zuritu.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zuritu, zuri(tu), zuritzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Espazioari dagozkio guztiak: zuri une EB 1 (Osk Kurl: "Atzean ikatz sakuak, dana Barrabasen arimea baño beltzago, Saguzaharren begietako zuri uneak izan ezik"); zuriune B-G 3 (Erkiag BatB: "Buruan eta atzeko iztar aldean zituan zuriune batzuk"; TAg Uzt: "Luzaroan oarki jarri ezkero, zuriune ta beltzune batzuk ere ikusi litezke begirariz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zurigune 10 aldiz jaso da, EBko bi iturritan: a) denborari dagozkio horietako 4 (Unesco-ren Albistaria: "Aurten, berreungarren urteurrena zela eta, gauzak hobeto egin dira; "zurigune" batzuk betetzea lortu da eta horretarako gertakari iraultzailearen aspektu guztiak modu objektiboagoan aztertzen dituzten liburuak argitaratu dira"); b) espazioari beste 6ak (K. Sarasola: "Hitzak banatzeko zurigune bat edo gehiago egon daiteke").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuriune : DFrec 2 ('tarte zuria'), HiztEn ("1. Orban edo tarte zuria"; "2. Testu batean karaktere idatzirik ez duen karaktere hutsa"); LurE ("Tarte edo orban zuria"; "Idatzietan hitzen artean uzten den tartea"; "Soilunea"), Euskalterm 4 (espazioari dagozkionak).

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gune/-une.

Atzizkien araberako erabakiak

-xka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZURIZ De blanco. Zuriz jaunzirik bi aingeru. Mb IArg I 340. Jaunaren ministroa zuriz janzirik. Cb Eg III 233. Zuriz jantzita. AB AmaE 10. Ken jantzi baltzok ta zuriz jantzi. Enb 45. Zuriz jantzi zaitu. Or Poem 547. Eta neguan edurrak dituz zuriz estaltzen guztiak. BEnb NereA 113. Goitik beeraño zuriz jantzia. Anab Aprika 42. Or zegok ire sagar-lorea, aidea zuriz arrotzen. NEtx LBB 264. [Otsaillak] zuriz egin digu agur. Insausi 289. v. tbn. VMg 64. Lard 468. Ag G 250. Jaukol Biozk 36. Laux AB 22. Ldi BB 32. Ir YKBiz 521. Mde Pr 166. JAIraz Bizia 14. Izeta DirG 73. Osk Kurl 84.

def: zapur iz. Ipar. Maskaradetako pertsonaia, zuriz jantzia joaten dena eta sorbaldan aizkora eta buruan ardi larru iledunez eginiko kapela beltz handia eramaten dituena. / zuritu 1 du ad. Zuriz margotu. Igeltsuz zuritutako etxe txiki bat. // adib: zuri 7 iz. Kolore zuria, beste koloreen nahasturaz sortzen dena. Zuriz jantzia. // jantzi1 2 da ad. (Gaia, kolorea edo kideko ezaugarriren bat adierazten duen osagarria hartzen duela). Beltzez jantzi zen. Oinetatik bururaino zuriz jantzia. Zetaz jantzirik. Ardi larruz jantzitako otso maltzurra. // lema1 2 iz. Ontzigainetik pieza hori kontrolatzen duen gurpil edo gider modukoa. Halakoetarako garrantzitsua da itsasontziko kapitainak lema hartu eta norabidea jartzea. Galeoiaren brankan, lema eskuan, emakume bat zegoen, ilehoria, burutik oinetaraino zuriz jantzia. // [s.u. mendi] mendi gailur, mendi-gailur Mendi baten gailurra. Ik. mendi gain; mendi kasko; mendi punta; mendi tontor; mendi buru. Mendi gailurrak zuriz jantzirik. Mendi gailurretik urrutira begira.

zuriz : Aizu (“Estellerriko mendien artean, Jaitz herria zuriz janzten da ekainetik irailera bitarte, izan ere, orduan hasten dira jo eta ke lanean herriaren magalean dauden gatzagak”), Elkar (“Uniforme zuriz jantzitako bi neska sakelako koloretsu batetik ateratzen zen musika entzuten ari ziren”), Deia (“Kolorearen aldetik, zorua, paretak, sabaia, egitura eta arotzeria, denak, zuriz margotu dira, batasuna emateaz gain kaxen jolasari indar gehiago emateko asmoz”), Consumer (“Gereziondoak loretan izan dira oraintsu arte, eta zuriz jantzi dituzte bazterrak”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuriz : Berria (“Hogeita bost kantu bete zituen Alexandriako kantariak, zuriz jantzita, inguruan talde fin baten laguntzaz: bi musikari frantziar eta beste bi brasildar”), Felipe Juaristi (“Hamar gizon zeuden itsasontziaren bizkarrean, oin hutsik, atorra zuriz eta galtza beltzez jantziak hamarrak, bat izan ezik, atorraren gainean amila urdina baitzeraman”), Karlos Zabala (“Baina hitz samur-samurrak aurkitzen zituen, haren senarrak bere aurrean etsia hartzen zuen guztian; haren gaztetako kontuak milagarren aldiz kontatzen uzten zion, Royer-Collard kaleko gela handi batean bizi zirela, hogeita hamasei lanbide ikasi zituela, berogailuan litxarkeriak prestatzen zituela bera zuri-zuriz jantzita eta Florent beltz-beltzez”), Agustin Otsoa (“Gandalfek pauso arinez zeharkatu zuen zuriz zolaturiko patioa”), Ramon Saizarbitoria (“Kale-kantoian biratu eta Victoriaren hoteleko atera iritsi nintzenean, bera han zegoen jada, goitik behera zuriz jantzita, irribarretsu eta, ile bustiak adierazten zuenez, dutxatu berria”), Elizen arteko Biblia (“Baina badituzu Sardesen beren jantziak zikindu ez dituzten batzuk. Nirekin ibiliko dira zuriz jantzirik, merezi baitute”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta azpisarrera gisa jaso liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

xurizta 1, Ldi UO ("Eguzkiak orailen adatsa dunean, / ikus bide-dituzu, eguras-bidean, / inguma bi xurizta, lur apaindu-gaiñez / lorez-loreko ibilli gozoak egiñez").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zurizta (eta zurista) 5: J.M. Irigoien ("Goian, hodeiak, zuri eta zuristak, gorri eta gorristak"), JKort Erl I ("Ezko garbiak, aldiaren burura, ba du ezagungarri bat, sortzen zaion gandu zurizta"), Natura/OHO ("Pikorta borobil hori-zurista batzuk ikusiko dituzue"), I. Aldabe ("Kanpoko maskorra hauskorra eta zurista kolorekoa"), I. Ruiz ("Nik neuk bilduko ditut bizar leuneko irasagar zuristak"); zuriztatu 6: a) Muskiz AHA ("Martin Callek aldareaurrea eta elizako ganerako atalak zuriztatu ebazan, eta beraren lanaren kostua 1.420 errialekoa izan zan"), M. Garmendia ("Ikus ditzaket oraindik ere horma zuriztatu haiek"), eta zuriztaketa 1, Muskiz AHA ("1886.eko azaroaren 9an suak hartu eban; zuriztaketearen gastuak eta ganerako beste kalte guztiak ordaintzeko, Udalak 2.000 errial emon ebazan"); b) BAO 1995 4 ("Memoriako erizpide eta helburuetako lau puntuak betetzen direla behar den bezela zuriztatuko da [...] Lurzatian isolatutako egoitzazko aldean mugarritzen diren lurzati eraikien gotorketa zuriztatuko da [...] Erdialdeko egoitzazko aldean egiteratzen den eraikinaren aldetik Plan Orokorrak ezartzen duen trinkotasuna betetzen dela zuriztatuko da", "Eraikinek okupatzen dituzten lurzatien zatizkoa edo osoa den gotortzea zuriztatuko da, Plan Orokorrak ezartzen dituen gehienezkoak gainditzen dituzten eraikinak onartutzat joko direla"); eta zuriztapen-agiri 1, EHAA 1984 ("diruen ordainketa, asmotango ekintzak egin direnaren egiaztagiria edo zuriztapen-agiria aurkeztu ondoren egingo da"); zuriztagiri 2, EHAA 1990 ("Bere ekonomi, finantza eta teknika gaitasunaren zuriztagiriak aurkeztu behar izango dituzte lehiatzaileek").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

sasi-txori zurizta : Euskalterm 1 (Hippolais pallida); zuriztapide : AB50 1 ('justificación') // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Ez ditugu aurkitu ap. LurraldeAntol, TokiJaurb, AdminMila, LHH, HezkAdmin, AdmProz, EurItun2.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zuriztadura : PMuj DVC (emblanquecimiento, blanqueo); zuriztaezin : HiruMila (inexcusable); zuriztagarri : HiruMila (excusable); zuriztapen : HiruMila (excusa, descargo); zuriztatu : HiruMila (excusar, presentar descargos), PMuj DVC (1 tintura de blanco; 2 enlucir, blanquear, enjalbegar...; 3 adular, halagar-, 4 excusar, defender, disculpar, justificar); zuriztatzaile : PMuj DVC (jalbegador, enjalbegador); zuriztatze : PMuj DVC (enblanquecimiento, blanqueo) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zta/-xka (cf. gorrixka / gorrizta, horixka / horizta).

Kategoria

izond.