Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Axular y en algunos autores a partir del s. XIX. La forma general es sail (para la distribución de las variantes sail-, sall-, saill- etc. v. EI 97). Hay saille en S. Mitxelena (junto a sail ), y salla y saila en Añibarro y Lapeyre respectivamente. En DFrec hay 372 ejs. de sail, 28 de ellos septentrionales.
etimologikoa
Etim. Podría relacionarse con fr. ant. seil, mod. sillon, etc.
sense-1
1.
(V, G-goi-to-bet, AN, BN, S; SP, Hb, H; -ill- Lar, H; -all- VP 86v, Lar, Dv, H);
saila (V-arr);
zail (G-azp-to)
Ref.:
A(sail, saila);
EI 97;
Lrq(sall). Tarea, trabajo, cometido; cuestión, asunto, terreno."Hau da ene sailla (lana), ceci est ma tâche"SP.
"Tarea, mugekiña sailla, tarea, ladoikia"Lar.
"(Cada uno a su) labor, bakoitza bere lanari, bere sallari"Ib."Tarea, trabajo que debe hacerse en tiempo limitado"A.
v. arlo. Trabailla arazitzen zituen Faraonek bere azpiko iende hek, seiñalaturik bat bederari, bere eguneko lana eta sailla. Ax 26 (V 15).
Etzinioke, ariñ, argi ta garbi saill oni ekingo Jainkoak eman ezpazizun Jesusen bihotzarekiko dezun jaiera hori. Larcarta a Mb 277 (v. tbn. Cor 300 sallari).
Ona zergatik sall oni ekitera noan. AA III 399.
Aldatu berbetia beste sail batera. fBIc II 203.
Yolas-garritzat eta tarte-garritzat egiteko au artu dodan ezkero ta ez sailltzat, ez eguneko lantzat. ZavFabRIEV 1907, 91.
Ara emen zure lanerako arlorik eta sallarik ederrena. AñEL 2, 22.
Orain jarraitu bear diot arrobien sailari. IztC 50 (247 saillari, 112 sallari).
Beren sailla edo tarea ezin egin zutenean. Lard 67 (536 sallari).
Iruterdietan berriro bildurik, jarraitu zizaiozkan eguartean asitako sallari. EE 1880, 127.
Bakotxak bere sailla ein bear ebala, / gura zan orduetan egiñagaz lana. ABAmaE 417 (187 sallean).
Egin daun eure arlo edo sail ori?ABeinB 40.
Janarijen salla [...] bedar-landa barrijekaz zuzendu lei. ForuAB 107.
Arlo goi ta meiak utzirik saill errex ta adigarriak orientzat idatzi biar ditugula. LhItzald II 106.
Erriarentzat bakarrik asi nintzan lana egitten aurrenean. Baño laxter luzatu bear izan nuan nere salla. InzaAzalp 5.
Sail au osatzeko galdera asko egin bear izan ditut, paper asko irakurri, itz asko entzun. MujPAm 12.
Kunpritu ditugu guk / artutako saillak. TxB II 225.
Sail berari jarraikiz, ara beretan thematuz. JEBer 75.
Arrotzek eta zenbait euskaldun zabarrek gure sallera begiak zuzen aal-ditzaten. LdiIL 66.
Enparauen arazoetan sartu barik, bere sallean lanari ekingo ei-dautso. EguzkGizAuz 87.
Balendinek beste sail batera eraman zun batbatean alkarrizketaren aria. TAgUzt 218.
Guk baino berjakintza-lekoretiko sail haundiago bat berjakintzara dezake. MdePr 350.
Liburua, zointan xeheki irakutsiak baitziren Alemanian sorginek zeramatzaten sail ikaragarriak. ZerbAzk 93.
"Faidro" deritzan elkar-izketan ez ta bai sail au astintzen dute. ZaitPlat 152.
Utsegin gabe zintzo jarraituz / artzen zituzten salletan. Basarri 17.
Aurrena, norberak zer menderatzen duan obeki, ta sail ura landu bear dualako. VillJaink 10s.
Neri dagokidan sail onetan, Bukolikon-Georgikonen itzulpenetan, alegia, ona emen gure aurretik euskaldunek zer egin zuten. IbiñVirgil 23.
Euskal antzerki ta nobela, oraindik idazle yaio baten zai daude; ta beste sail batzuetan ere, atzeratxo gaude, noski. NEtxLBB 7.
Langilantzaz eta laborantzaz, beti argitaratuz fedeak eta "oraiko" biziak zer galdatzen duten sail orietan. Larz(inAlzolaAtalak 118).
Dutan bezala fede ukanik gizonen Salbatzailean, / zertan sartu naiz emaztearen goraipatzeko sailean? XaOdol 274.
Munduan izan zendun / gizon baten mailla, / zintzoki eramanaz / artutako sailla. AZink 121.
Ez nuke nabi haatik sail hau utzi, gure minako edo meatzeko iturriaren berri eman gabe. LarreArtzainE 39.
Sail zabala da filologiarena, dakizuenez, jakite aski desberdinen elkarlana. MEIG IV 75.
Badira, aspaldidanik, etnologoak eta hizkuntzalariak batera lantzen ari diren zenbait sail. MEIG VII 93.
v. tbn. JJMg BasEsc 209. Dv LEd V. Arr May 187. HU Aurp 203. Const 19.
azpiadiera-1.1
Camino, trayectoria."Au fig., voie. Sail txarra darama, il suit une mauvaise voie. Hasi duzun sailari buruz egiozu, poursuivez l'œvre que vous avez entreprise"Dv.
Sail on bati lothuz geroz ez bara biderditan / pitxerrak hutsak badire bethe bitez berritan. 'Voie'.Monho 26.
Barriz zu zara atsuari gatx egin deutsazuna, zuk aurrera beti zeure saill gaistuari. MgPAb 81.
Itxaroten dogula Jangoikuaren grazija zenegaz goitu edo benziduten dirian tentazinuak, ta iraun asi daben saill edo bide onian. MgCO 85.
Bide bagakua, ta sail gaistokua da, norberaren gogoko ez danagaz ezkondutia, aberatsa dalako. fBIc III 349s.
Orai beraz, heldua nere sailaren burura, hautsiko ditut gorphutz hilkor huni estekatua naukaten lokharriak. JnnSBi 117.
Ez jakin bardin zeri gauden, ez norat geramatzaten, ez eta frantses izenetik eta mintzaitik zer geldituko den ere sail hunen buruan. HUAurp 210.
Emaiten diote sartzera doazin sailari halako zerbeit garbi eta azkar, bertze deusek eman ez lezokena. JEBur 102.
azpiadiera-1.2
Especialidad, rama, campo."Il se dit de charge, office, métier, conduite, genre de vie"H.
Sazerdotiak sazerdotia legez, justizijakuak, gurasuak [...] egin biar dabee berarizko esamiñia, bakotxak bere sallian. JJMgMayatz 171.
Aita-lenaren bendiziuarekin indarturik, ekin zioten lanari bakoitzak bere saillian. BvAsL 204.
Azken itzaldia ta sail onetako lanen laburpena. EEs 1920, 109.
Nolatan yakintza sail guziak ez dizkiguen urratzen. LdiIL 83.
Mingarri da onek (Orixek) lirika-sailean ez areago iardutea. (In OrBM 20).
Herriko mintzaera nazionala zen egiaz [...] Estatuak, Jakintzak, Irakaskintzak, hots, gizalantzaren sail orok hura zuela usatzen. MdePr 224.
Jakintzaren eremuetan sail asko dauzkagu gorritu gabeak. VillJaink 10.
Enearena agertu arte, berak euki zun olerki epiku-sailleko nausi-zigorra. IbiñVirgil 61.
Oraintxe arte ez gara gehiegi nabarmendu, nolabait esan behar eta, kultura sailean. MIH 268.
Ba al da arte-sailean euskal eskolarik? MEIG I 111.
sense-2
2.(V-gip, G-azp, R-uzt; SP, VocBN, Dv, H; -ill Lar, Añ (G, AN), Mg PAbVoc 222, H; sall Añ (G, AN), Dv (G), H). Ref.: A; Iz LinOñ 175, IzG (saillada); Etxba Eib (sailla); Elexp Berg (saill); ZestErret.
Trozo de terreno dedicado a un cultivo determinado; trozo de terreno en general; extensión. "Ferme" SP. "Era de lechugas, coles, fresas" Lar. "Quadro de jardines, huertas" Ib. (v. tbn. Añ). "Erar, hacer eras en el huerto, saildu, saillak egin" Ib. "Hiriko ephaileek hamarna sailez ebakiko duten phentzea, [...]. Sei salletara berezi baratza, jardin partagé en six carrés" H. "Tabla o cuadro de un huerto. En V y G, arlo es todo el cuadro y sail un trozo; arlo es la tarea para varios días; sail, la tarea para un tiempo más restringido" A. "Baserri danetan ta urtero ereiten zan liñua, garia egondako sail txikin bat" Iz LinOñ 175. "Baserri artan, ondo zaindutako saillak agertzen dira" Etxba Eib. "Ni obetik jaiki orduko sailla zeukan ebaitta" Elexp Berg. Ebaten gero zeinbat burdi ikatz daguan arlo edo saill andi baten. MgPAb 48.
Sail ebakiak harrotzen dira maiz, arin-arina altxa-arrasteluaz, eta barraiatu gabe bazterretara. DvLab 96.
Zaill luzea dek au, egun batean dana egiteko. AgG 26 (113 salletan).
Banuke gogoa sail ttipi bati lotzeko. Bainan zertaz apainduko dut, baratxuri ala tipula?StPierre 11.
Gitxienez bai-dira / irurogei aneurkin; / sail polita neurtzeko / emakumeak oñekin. Enb 205.
Ereiten asi zan / aziak irraka sail beltz gizenean. LdiUO 22.
Sail bat eraman bêra, urrena bestea, / gorritzen dute, musker zegoen larrea. OrEus 283.
Ildoa bukatzean, soro-muturrera iristen ziranean, aldameneko saillean lanean ari ziranakin izketan gelditzen zan. TAgUzt 264
(16 sallak)Saill eder naro guzien gañez / yaioen Ulia-mendi. EAOlBe 59.
Sail ori burni-ari edo alanbrez oso ondo itxi. Munita 25.
Atera nintzan etxetik, tximistak jotako zugaitz baten iduri, soillik; arriak galdutako sail baten antzera. NEtxAntz 82.
Errusitarrak egatutako trepeta bat illargiaren salletan sartua da. Basarri 189.
Aundiagoak izango dira euren jardunak, arlo zabalagoak, sail edatsuagoak, eta orrezkero, mamintsuagoak irabaziak. ErkiagBatB 158.
Jaunaren sallak zabalak dira, langilleak gutxi. MAtxGazt 104.
Ango nekazaritza, berriz, lur-sagarra edo patata dala uste det; ortatik sail izugarriak ikusten ziran. UztSas 348.
Bakoitzak ebaki nai zuan sailla neurtzen asiko giñun. AtañoTxanKan 138.
Etxetik aparte xamarreko sail batean, ari giñan belarrean. JAzpiroz 146.
Erabagi neban lau bat beirentzat beste sail bedarrerako itxi. Gerrika 205.
Behar zen lur hori, ordainez, goiti ereman, sailaren bururaino. LarreArtzainE 59.
azpiadiera-2.1
(V-gip, G-azp; Hb (arto-s.)). Ref.: Iz LinOñ 175, ArOñ; Etxba Eib (baso-sailla); Elexp Berg; Gte Erd 285. (Como segundo miembro de compuestos). "Liño-sailla, el linar" Iz ArOñ. "Basa-saill bat, un pedazo o trozo de monte" Ib. 204n. "Munikolako baserrixak, baso-sail aundixak zittuan" Etxba Eib. Gari sall ederrak. AgG 43.
Badute jaun oek Pampa-aldeko zabaldietan sarobe edo barruti-sail bat sekulakoa. Mok 5.
Baratza-sail itxia. LdiUO 37.
Lur-sail guztien jabe estadua zan. EguzkGizAuz 10.
Ur-mendi-sallak tontorka datoz. EAOlBe 74.
Belar sail igarra. OrPoem 525.
Basamortu puska bat [...] artu nuan Camparadon, kaoba saill aundi batekin. JAIrazBizia 76.
Badira mendi-sail aundiak ezeren etekiñik gabe dauzkaten erriak. Munita 112.
Ektarea bateko insignis piñu saill bat. Ib. 109.
Arta-sail albo, bideitxur bat lenbizi. NEtxEG 1951 (9-10), 78.
Baserri ondoan, belar meta sall aundia edo belar-toki on bat. OñatibiaBaserria 80.
Alor-saillak ureztatzera. IbiñVirgil 41.
Lurralde-sailletan arki-aal litekean andereiñorik egokiena da bera. BerronKijote 184.
Marrubi-sail bikaña. AtañoTxanKan 67.
Aritz tantaiak, pago-lizarrak, / mendi sail danak betean. AZink 155.
azpiadiera-2.2
(Fig.). Gaurdañoan, utsean, agertu beste sail goldetu dalarik, zer litzake gero, euskera irabazpidetzean, eguneroko leiaketak idazkortzak metu ta eskuak artarakotzean?LdiIL 71.
azpiadiera-2.3
"Territorio. Sailez Asteasu da, territorialmente es Asteasu"AApend.
Kelta-sail bat (berones) Erriojan, Kameros eta Kantauri-mendien bitartean, gelditu zan. JMBELG 96.
Beterri salla bezelakorik / ezer ez dago neretzat. Basarri(inUztNoiz 62).
sense-3
3.(AN-gip-5vill, BN-mix-baig, L, B, Ae, S; H; sall Dv, H), saila. Ref.: A; A Aezk 298; Izeta BHizt2. Grupo (de personas); multitud."Demagun [...] oribera gertatzen dela juduen kontra mintzatzen ari dan beste sall batekin, [...] avec une troupe d'hommes"Dv.
"Fila"AAezk 298.
Munduan bizi diran gaisto guzien salla edo pilla; ta pill edo sall guztiz arrigarria. MbOtGai III 190.
Ume gaiski azijeen sail negargarrijak. fBIc I app., 4.
Sall banaka batzuek atera dira mendira inguru errietatik. CartAnd 382.
Nire kolkoan nundik ta nora ainbesteraño / billatu dabe armak sartzeko une ezkerra? / Ainbeste ospe baralla eta astrapaladaz / ekarriteko uste bagarik saill okerra? ABAmaE 448.
Gizon eta emakumeen salla. InzaAzalp 88.
Neska-mutil gazteak, sail banatan, dantzan asteko pozez. Mok 12.
Buruz-buru ezin zutela bi sail eken garaitzea, gure gizona bertze gisaz jokatu zen. FIr 145.
[Ijituak] gañera umetsuak [...] / sall galantakin ikusten dira / dabiltzala geientsuak. TxB II 65.
(Bizkarrean joaz).--Iratz-ebaittera? --Bai; aurten Sarastikoakin noa. --Ederki egiña. Emen joan duk aristian sail ederra. LekEunD 14.
Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik egiten zuten Yerusalemerako yoan-etorria. IrYKBiz 33n.
Errege Jauna ba dator saillaren karraxiz... "Compañía".OrEus 53.
Saillean denak maitêna zuten, / ain baitzizun oial ona. "Cuadrilla".Ib. 195.
Geroxago [...] gure sailak kondatu gintuelarik, zer huts-arteak! Sei aintzindari eta lauetan hogoita hamar bat soldado hilak. ZerbGerlan 22.
Sail edo Saildiaren Buruak idatzitakoa. "Comandantes de sus Batallones o jefes de Cuerpo".EAEg 28-4-1937, 1578.
Arerioak baño gudari geiago izatea nai genuke. Eta orretarako, Sail osagarriak gertu bear. "Unidades de reserva".Ib. 11-6-1937, 1793.
Sail dorphea! Hoinbertze dupa gainean, ez da harritzeko doi-doia baizik ez baitira higitzen. LfMurtuts 16.
Zazpi aiztagari saillez eratutako gudari-oztea. ZaitSof 143.
Gizonak saille batean, / emakumeak bestean. SMitxAranz 123.
Frango bada han edo hemen bizi denik. Sail eder bat, Azkaineko herriaren koronarik ederrena! ZerbAzk 75.
Egia esan, jatorrizko Kornubitarren alboan atzerritarrik asko aurki daiteke haien sailean. MdePr 262.
Dagoneko gau illundu zun arras eta Xalbaten aburuz bederatziko sailla erdibitu egin zen launako ta bosnakoan. EtxdeJJ 258.
Salatarien sailleko buru, Artazitxuneko bizi-alarguna. ErkiagArran 141.
Poesi lurrun gogoz ase nai lutekenak, bijoaz olerkarien sallera. Basarri XX.
Saillak eta aldrak asi dira kaleetan zear oiuka ta deadarrez. ErkiagBatB 146.
Gudu aundietan maiz, gudaroste luzeak bere saillak zabaltzen ditu. "Cohortis".IbiñVirgil 88.
Aintziña izan diran zaldun ibiltari guzien saillekin batera. "Caterva".BerronKijote 216.
Lantzean musikari bat sartzen zan taldean, eta Elixope orduko itxurazko sailla geratu giñan. EtxabuKontu 34.
Aldegin zin gure sailletik.AtañoTxanKan 142.
Errezoa egin da bi ateratzen ziran sailletik. JAzpiroz 125.
Ongi-etorria egin nahi nioke buru-langile edo direlakoen sail nardatu honetara. MIH 229.
Egin dezagun kontu badirela gure artean sail eta talde bat baino gehiago. MEIG IX 64.
azpiadiera-3.1
(Como segundo miembro de comp.). Argana zetozen jenda-saill andiak. MbIArg I 251.
Judu sail aundia begira zegoala. InzaAzalp 48.
Lagun-salla ontziratu ta gero. ElizdoEEs 1925, 213.
Eskale-sail bat kalerik kale. OrTormes 85.
Abarzuzako erasoaldiaren berri garai artantxe izan nun, eta ala ere laguntzera atera nitzaion, liberal-saill aundia zala ta. OrSCruz 97.
La Yeska delako erritik par-parean gizon gudulari saila, oñezko eta zaldizko, ikusi zituen gure gizonak. FIr 143.
Baserritar-sail mardulak. LekEunD 12.
Legorpe auetan egoten zan eri, itsu, urgun, elbarri sail aundi bat, ura noiz igituko zan begira. IrYKBiz 102.
Bazkide-sail aundia ekartzea bear degu. LdiIL 152.
Ondotik sekulako grenadari sail luzeak. ZerbGerlan 87.
Irukoitzaren Elizattora / jende-saillaren lerroa. OrEus 258.
150 gizonek gudari-saill bat osatuko dute."Batallones".EAEg 27-10-1936, 147.
Erromes-sail beltza ari da kantetan. SMitxAranz 140.
Gizonaren begiak ikusi duten gudari sail aundienakin azaldu zitzaigun. EtxdeAlosT 43.
Ederra apaiz agurgarrien inguruan bildu zan apaiz sailla. FLab(inMunita 10).
Gure neska-mutil sail ederra, dantzaketa ostean, gozotegira joan zan. ErkiagArran 45.
Aingeru-sail bat sartzen da. NEtxAntz 118 (v. tbn. aingeru-sail en Azurm HitzB 60).
Lapur-sail ortara bai al naramakezu? Ol1 Sam 30, 15 (Dv saihera).
Ijito sallak ikusten dira / bide guziak beteta. Basarri 113.
Erri osoak asmatuaren noraezeko ondore zenuen sasi-iakitun sail ori, alegia. ZaitPlat 124.
Bat-batean, mutil-sail bat inguratu zaio. MAtxGazt 72.
Bonbero-sailla aldamen batera baztertzen da zer nai zai. LabSuEm 198.
Nere erri eta inguruetan mutil-sail bat billatzeko. Alkain 43.
Irakurle sail bakoitzak, eta irakurleak ere prestatu behar ditugu, ez bakarrik idazleak, gogoko duen bazka hartu behar luke idazleengandik. MEIG IX 59.
v. tbn. JAIraz Bizia 34. Ataño TxanKan 81.
azpiadiera-3.2
(Ref. a animales)."4.º (G-to, B), rebaño, manada, banda. Mokotarroak txitxo-sailla bereala galdu lezake, arreta aundik gordetzen baldin ezpadira (G-to); [...] 7.º (G), recua"A.
Tolosara Gipuzkoako errietatik biribillatzen dan zerri gazte saill andien kopurua. IztC 186.
Eta etaik aski urbil bazen xerri sail bat, bazkan zabilana. EchnMt 8, 30 (Lç urdalde).
Atzetik doakie zaldizko-sail bizkorra. OrMi 49.
Beor-sailla arki dezatenean, / bilduko dira batera. "Grupo de yeguas".OrEus 327.
Aurreko alkitara joan ziran eltxo saillak ikusiko zituelakoan. JAIrazBizia 41.
Txori-sail bat igaro zan txioka ego aldera. UgaldeIltz 27.
Gazela-sail aundi baten lorratzak. AnabAprika 82.
Zeruan zear, txori sail galantak ikusten ditu. ErkiagBatB 168.
Ardiak ere, goseak zeuden eta laster gaitzak eraman zituan sail bat. NEtxLBB 96.
Kolka bere txito-sallarekin bezela. AtañoTxanKan 151.
Aaria sailletik aldegiña.JAzpiroz 28.
Abere-sail aundia.AZink 35.
azpiadiera-3.3
(Ref. a cosas).Lote, montón."Hurrenez hurren dauden izakien multzoa. Kotxe-sail izugarriyak ikusteia kamiño bazterretan"ZestErret.
Nora joan dira aren diru-sail ta ondasun andiak. MbIArg I 223.
Nola ote zedukan gure bekatu sall orren kargeri izugarri hau gure Jesus maitagarriak? MbOtGai II 266.
Pena dorpheenen saillik luzeena, / bururat orduko berriz hasten dena. Gy 261.
Zorionekuak, dio Jesu-Kristok, aukeran naiago dutenak pobre izan, zeren zeruetako ondasunetan izango duten sail aundi bat. BvAsL 173.
Billatu nairik dabill / ibai saill bat geldia. ABAmaE 383.
Nork erran bizi huntako pena eta nahi gabe guzien saila handia? Lap 49 (V 27).
Beste gauza batzuek askoka, sail aundietan, erosteko.ForuAG 271.
Onengatik egon naiz urte sail batean lan oni ekitteko bildurrez. InzaAzalp 5.
Iparraldeko mendi-saillak ere izara beltzetan bill-bill egitera dijoaz beren tontorrak. Mok 21.
Pezkiñ aingerutxua asi zan probetan bat eta beste, sail andi batetik. "Sartal".OrTormes 45.
Urteoro-urteoro olerki-sail bat biali digu. Inza(inJaukolBiozk XV).
Aizken neurtitz salletan, eztabaidarik gabe, poesi uts zalea dagerkigu. Aitzol(inLauxBBa X).
Yaun illezuri agurgarri batzuk ari zenituen zerbaitetan, mai baten inguruka, paper ta idazti sail aundien artean. LdiIL 63.
Etxe saill edo erri bilduen asterrenik berriz ez da emen. JMBELG 68.
Bide oiek guziak, bide sail bat edo bidedi bat osatuko dute."Una sola red".EAEg 30-10-1936, 171.
Kanta berri sail bat nai dut kantatu. EtxdeJJ 11n.
Eguzkiaren ordezko, zenbaki edo zenbaki-sail bat ezarten du oraingo izarlariak. ZaitPlat 56.
Etxe saillaren kontra errañu bat bazetorren. UgaldeIltz 66.
Neke aundia izan yaka ordu sail auxe. ErkiagBatB 201.
Mirakuilu-sail etengabea ta aspergarria. VillJaink 44.
Gaur troka-sailla zara / zeugandikan aske. GandElorri 175.
Alderdi ederra orai elurrengatik egoten bagineke egun saill bat lanik egin gabe. IzetaDirG 65.
Izar-sail eta izarbel sorginak asmatu zituzten iakintzaleok. ZaitPlat 71.
Eskutitz sail bat zan; karta sail bat, alegia. NEtxLBB 79.
Urepeldarraren bertso sailak hemen bilduta. Larre(inXaOdol 11 (v. tbn. bertso-sail Etxabu Kontu 63, Ataño TxanKan 14)).
Ba zijoazen, bada, gaua illun [...] eta zuzi-sail aundi bat ikusi zuten. "Gran multitud de lumbres".BerronKijote 206.
Bertso sail bi.EtxabuKontu 63.
Bide-gurutzean burdi-sailla ikustean. OnaindSTeresa 92.
Bazuten belar alde ederra botatua sail loditan.LarreArtzainE 48.
Lau probintzietan jokatzera iritxi giñan [...]. Kopa-sail dexentea ekarri ere bai. Insausti 113.
Nolanahi ere, ez dut uste Arresek, zein ere olerkari ugaria zen, bertso sail miragarri hori baino gehiago egin zezakeenik. MEIG II 86.
Atsotitzen artean, sail batek, 38 atsotitz eta esaera batek osatzen dutenak, "Biscaye" hitza darama izenburutzat. MEIG VII 51.
azpiadiera-3.3.1
Indarraldi bakoitzean, burua makurtuta, zulatzen zun ontziak ur-sailla. TAgUzt 234.
azpiadiera-3.3.2
Bai bizkar aldera, bai papar aldera, illargi betea aiñako aragi sailla bistatzen zaio emakumeari. NEtxLBB 104.
sense-4
4.(sall Dv).Categoría, rango. Seme argidotarrak [...] zeintzubek izendatuko ditudan bakotxa beren saillari darraizkiola eliztarretatik asirik. IztC 460.
Zuek itz-egin bearreko notintzaz bi sail egin ditezke. Bata: Euskatzaleak-en bazkidetza ta Egunkari-arpidedungoa. LdiIL 153.
Ogei ta lau sailletan berexiak zeuden Israelgo apaiz guziak. IrYKBiz 2n.
Bigarren sailako hamabi profeta hetarik bat zen Jonas. ZerbIxtS 66.
azpiadiera-4.1
Clase, categoría, subconjunto. Ludian ele asko dira. [...] Ele oiek beren sailletan ipintzeko elkartu zituan. AyerbEEs 1916, 261.
Irlandara eta irlandaratik etorri diren hizkuntzak baizik ez baitaude sail hortan. MdePr 215.
Sail batekoek aho-sapaiko soinua duten hitz batzuetan beste sailekoek ezpaineko bat baitute. Ib. 212.
Sortu omen ziran beste bederatzi sail: egona ta ibilia, bata ta askotza, bakotia ta bikoa. ZaitPlat 58.
Itxasontziak, euren arrantza erari begiratuaz, sail bitan banatzen dira: alturakoak eta bajurakoak. EtxabuKontu 123.
Kate-malla bati tirata bestea datorren bezela, bere jarioan zetorkioken ari bertsoa [...]. Txirrita ere sail ontakoa uan. AtañoTxanKan 81.
Eusko idazleak, nolapait esateko, hiru sailetan bereizten dira [...], erabili duten hizkuntzaren arabera. MEIG III 143.
Euskaraz hika ari garelarik, guztiok dakigunez, bi adizki sail erabiltzen ditugu. MEIG VI 179.
Kultur hitzek hitz sail berezia osatzen dute mendebaldeko hizkuntzetan. MEIG VII 182.
azpiadiera-4.2
Txori buru-arin sailla, iize uzu elia eta itxas-arrai parrasta inguruan eraiki ta eskuz eiotako sarean atzitu oi ditu. 'Especie'.ZaitSof 170.
azpiadiera-4.3
Tipo, modo. Beste bizitza-sail bat agertu deutsa Ezekielek begien bistara. ErkiagBatB 135.
sense-5
5."Dans les dial. BN, S et L, il exprime le quartier de la lune. Argizagiaren zoin sail dugu?, quel quartier avons-nous de la lune?"H.
sense-6
6."(V-ple-arr-oroz-m, G-to-bet), estampa o corpulencia de un animal"A.
sense-7
7.Parte, capítulo, división (de un escrito). Lenengo irakurgaiaren aurreneko salla. Goñi 21.
Auek guziak saia bittez ba, dotriñako sail au beti geldi-geldi ikusten. InzaAzalp 21.
Kartak nola asi erakutsi nai nuke sail onetan. NEtxNola 10.
Bi sail neuzkenan egiñik: Argi ta Illun. OrQA 64.
Zirriborro oneik iru zatiten, iru sailletan yoango dire: lelengo saillean auzotegi onen ixikerea ikusiko dogu. AkesIpiñ 5.
Giberriak: Sail ontan sartzerakoan olerkariak dei egiten dio berriz ere, Palesi.IbiñVirgil 94.
Sail honi denari azken hitz bat eman behar-eta, erran behar dugu irri gutiko gizona azaltzen zaigula. Larre(inXaOdol 17).
sense-8
8.Departamento, sección. Sail abek osatu bezate Ikastola: Oñezko Artilleri eta Eikindari Saillak."Secciones".EAEg 22-12-1936, 612.
Guda Zaingoko Eraman-ekartze Saillaren agintepera."Sección de Transportes".Ib. 11-12-1936, 515.
Auzitegietako Sail bakoitzeko nagusi eta langille batek.Ib. 7-4-1937, 1450.
Errestatu zen liburutegi-sail berezi batera. MdeHaurB 82.
Sartu zaite Kristau-langille-gaztediaren edo Baserri-gaztediaren taldean. Gotzai jaunaren aginduz eta ardurapean Eliz-barrutian zabaldurik arkitzen dan Ekintza-Katolikoaren saillen batean. MAtxGazt 103.
Galesko Universitatean galesa erabiltzen dute zelta-sailean. MIH 186.
Erabaki zuen sail berri bat sortzea bere Príncipe de Viana deritzan elkargoaren barruan. MEIG I 115s.
Ez diote, ordea, kalterik egingo letraturik landuenari ere, nahiz filologi-sailekoa izan. MEIG IV 129.
Mila bider esana da badituela Euskaltzaindi honek bi sail berezi, jagon eta iker-sailak. MEIG VIII 106.
azpiadiera-8.1
Colección de libros."Sail ontako aurreneko liburua (G-azp)"GteErd 198.
"Euskal Erria"-ren 79 idaztiko sallean. Y 1933, 2.
Sail ontan baditxin berein liburu argitara emanak. OrQA 120.
Auspoa idazti saillean. EtxabuKontu 89.
Liburu sail honetan elkarren ondoan irten dira argitara Leturiaren egunkari ezkutua eta Lardizabalek 1855gn. urtean azaldu zuen Testamentu zarreko eta berriko Kondaira-ren bigarren zatia. MEIG II 94.
azpiadiera-8.1.1
Sección. Euskal-saillean erakusteko egiña det, beraz, onoko nere ipui au. NEtxLBB 101.
Artikulutxo bat Santamaria jaunak eskatu zidanean Jakin berrituaren sail berri baterako. MIH 191.
Horrelakoentzat beste sail bat sor liteke: elkarrizketa moduan egina, gai ugari eta oraingoak ukitzen direla. MEIG I 80.
sense-9
9.Función teatral. Jauregi-ate-aurrean sailla an ari baitzan, / zimizta baiño lên an da asarre beroan. "Comedia".OrEus 54.
Teatru sallak zu izan zaitu / lenen mallako lankide. Basarri 37.
Eta orain asten da, gure antzerki-saioa; gure teatro-sailla. NEtxLBB 198.
Gure gaurko teatro-saillean, Amillaitzen Gazte-Aizeak entzungo dituzue. Ib. 199.
sense-10
10."(Eskual), colonne de journal"Lh.
azpisarrera-1
SAIL BATEZ.
De una vez, de un tirón, de golpe. Bertzek aldi aldizka deramatzaten lanak, Iñaziok sail batez nahi ukhan zituen egin. Laph 79.
azpisarrera-2
SAILEAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)(gral.; seilian L-arcang; zaill- G-azp-goi, AN-gip; sell- G-nav, Ae). Ref.: A EI 97; Gand Eusk 1956, 210; Elexp Berg (saillian); ZestErret. "En continuidad, sin interrupción y con abundancia" A. "Suspensuak saillian etaratzeittu. [...] Kanpuen e emakumiak danak saillien eitte eben lana" Elexp Berg. "Janariya saillian hartuber izatea ta ez aukeratzen ibilita" ZestErret.
Arlo osoa sallean eroan baneu, orain atalok alkarrekin errezago josi al izango nebazan. EguzkGizAuz 5.
Argatik zitun ainbeste joko / sallean irabaziak. Basarri 76.
Atzerakadak eta ostikadak eta mota guztiko goraberak gerta ditezke, baiña kondairako mendeak saillean arturik, aurrerapen lege ori oartzen dela ezin ukatu diteke. VillJaink 181.
Egokitasun onetan ba-da iraupen eta aurrerapen. Alperrik ibilliko dira sofismak eta matazak saillean asmatzen. Ib. 47.
Agostuko bigarren eguna otsaillai tokaiten xako, irugarrena martixai ta ala saillian. (V-gip). GandEusk 1956, 210.
Zarrenak eskatu eustan luma, eta bestiak be bai; saillian, bat uts barik, nik andik aurrerakuak. Gerrika 138.
Sailean agertzen direnez gero bat bestearen hurren, sailean aipatu beharko ditugu. MEIG III 81.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(c. sg. A). "Formando grupo" A. Eztai-egunez maiean, / indi-oilloak saillean. LdiUO 17.
Gurutzadunakin apaizak aurrena, / bi lerro beltzetan gizonak urrena, / emakumezkoak, saillean, azkena. SMitxAranz 54.
Mendian bizi izan diranak / sallean datoz kalera. Basarri 129.
Neska bazera, berriz, joan etxera mutillik gabe, auzokoekin batera sallean. MAtxGazt 75.
Batetikan ardiak, / bestetik txerriak, / goizian gu baño len / sallean jarriak. UztSas 92.
Formatu ta lixta pasa ondoren, gosaria; ta urrena, erropak artzea. An jarri dira sallean. TxGarmBordaB 50.
Bospasei gizon, denak ere gaztetsu balinbaziren hobe, joanen ziren sailean larreari goiti. LarreArtzainE 60.
Ezin uka [...] atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak beti birtute bidetik sailean dabiltzanenak baino. MIH 234.
azpisarrera-3
SAILEAN-SAILEAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)
(V-gip, G-azp). A bandadas, en abundancia. "Mozkorra saillian-saillian jabik kalian" Elexp Berg. "Garai batian sallian sallian aitzezian holako gauzak" ZestErret.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Por departamentos, por secciones.
Presupuesto bat izaten du urtero Diputazioak bere Príncipe de Vianarentzat, sailean sailean berezia. MEIG I 116.
azpisarrera-4
SAILEKO.
"Qui est de la rangée. Saileko ogia, belharra" Dv.
azpisarrera-5
SAILETAN.
En grupos. Igande batez, oi bezela, gizonezkoak sailletan bildurik eliz-atarian. EtxdeJJ 33.
azpisarrera-6
SAILEZ SAIL(-ill- V-ple-m-gip ap. A). "En proporción" A. Norberaren barnean lanean ari bear zukean erabat entzuleak, azalekoa eta lekorekoa sailez-sail bazterretsiz, inoren arazoak eta arpegiak gutxietsiz. ZaitPlat 153.
azpisarrera-7
SAILIK SAIL(-ill- V-m ap. A). "En proporción. Berrogeta bederatzi egunean eten barik izotza izan zan, da iños ezta izan urte atan beste gari, sailik sail (V-m)" A (s.v. saillez-sail).