1.
(gral.; SP (sin trad.), Urt Gram 53, Dv, H)
Ref.:
A;
ElexpBerg. De entonces."Orduko gizonak, les hommes de ce temps-là"Dv.
"Orduko dantza ederrak dakazuz zeuk oraingo andaluskerien ondora! ¡Se atreve usted a traer las danzas hermosas de entonces al lado de las andaluzadas de ahora!"A.
Tr. Bien documentado al Norte desde Dechepare y al Sur desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 154 ejs.
Biotzian diraustazu gertuz, ama eztia, / zure orduko doloriak eta bihotz zauriak. E 31.
Halakotz orduko mundua ur dilubio batez estali izanik galdu izan da. Lç2 Petr 3, 6 ((He, TB, Dv, Ol, Ker, BiblE orduko.
Eritasunean guti iatea ezta guti iate: orduko barurtzea ezta barurtze. Ax 176 (V 119).
Eta orai ere orduko alegrianzaren orhoitzapena eginen da. SPPhil 505.
Ta nere orduko [...] bildurrak orañ ere badirau. CbEg II 165.
Zeñ gozo eta doatsua gizonaren orduko bizitza!AA II 130.
Nola hagoen orai! Orduko ase-gozo eta mainak non dituk orai?DvLEd 186.
Eskritura Santak ez digu esaten orduko gizonak zergatik ainbeste urtean bizi izaten ziran. Lard 7.
Ordukoa da, Santuak ezin esan-alakoa deitzen dioten bekatua. Ib. 4.
Orduko gertakariak eskribitu zituzten jakiñtsuak diote [...]. ArrMay 156.
Orduko apezpikuak Balerio zuen izena. JnnSBi 148.
Oraingo bi aña zan / orduko bakarra.JanEd II 115.
Gure orduko aixkire zarrak / danak ezkondu al zian?TxB III 77.
Jesusek, orduko, gaurko, biarko gizonari / dei bizkor egiten dio. OPoem 549.
Zuek txikiegiak ziñaten. Nik dakit orduko berri. NEtxAntz 81.
Barritsuak zirean, benetan, orduko abereak. BilbaoIpuiB 239.
Ez dugu dudarik orduko Azkaindar guziek bazakitela euskara errotik. ZerbAzk 56 (v. tbn. IxtS 111).
Ondikotz, ez dugu behinere errextasunik ukan Paueko eta Bordeleko paper biltegietan ibiltzeko! Ez dakigu beraz ordukorik. Ib. 34.
--Batere ez zira kanbiatu, Karmen. [...] --Zu ere, orduko ber bera zira!LarzIru 136.
Ori zan orduko alimentua. AndAUzta 46.
Baiña geroa, nere orduko asmoa ontzera etorri da. NEtxLBB 293.
Horra ene orduko ametsa. Iratz(inAlzolaAtalak 120).
Orduko apez suhar zintzoek halako arak zituzten. XaOdol 214.
Agintariak orain ez dabiz / ordukoaren moduan. FEtxeb 68.
Orrela zan orduko bizimodua. BAyerbe 23.
Haren ume eta iloba baikara, orduko haizeak sortu zituen olatuetan baikabiltza igeri. MIH 62.
Ordukoak eta oraingoak elkarrekin erkatuaz. Ib. 217.
v. tbn. Harb 49. EZ Noel 97. Arg DevB 210. Gç 152. ES 396. Mb IArg II 331. Lg II 259. Ub 27. Dh 137. Mg CO 288. VMg 48. fB Olg 163. JJMg BasEsc 207. Astar II 7. It Fab 16. Echag 258. Gy 131. Hb Esk 30. Lard 431. Bordel 153. Bil 123. Laph 23. Aran SIgn 82. Xe 313. Ud 137. Azc PB 201. Sor Bar 73. Bv AsL 71. AzpPr 36. AB AmaE 229. Arb Igand 181. Elsb Fram 129. Ip Hil 145. HU Zez 163. Ag Serm 103. Itz Azald 26. JE Bur 8. A Ardi 140. Lh Yol 7. Barb Sup 148n. Inza Azalp 90. Ox 72. EusJok II 66. Muj PAm 7. Altuna 77. Jaukol Biozk 66. Etcham 40. Zub 83. Lab EEguna 86. Eguzk GizAuz 189. JMB ELG 40. Ir YKBiz 475. Ldi IL134. Zait Sof 89. Mde Pr 238. Munita 32. Lek SClar 140. Akes Ipiñ 24. Izeta DirG 125. Gand Elorri 217. Anab Aprika 97. Erkiag BatB 45. Vill Jaink 23. Osk Kurl 84. Basarri 53. BEnb NereA 98. Salav 41. Ardoy SFran 79. Ibiñ Virgil 45. Uzt Sas 163. Lf in Casve SGrazi 10. Etxabu Kontu 11. Ataño TxanKan 91. Onaind STeresa 116.
azpiadiera-1.1
Aldirik ezin izan, ordukorik ezean. "Non enim erat tunc, ubi erat tempus".OrAitork 316.
"."OrAitork 316.
azpiadiera-1.2
(Pl.).La gente de entonces. Bañan nola abusatzen baitu nihork frankiaz, / hala ordukoek ere hain ontasun handiaz. // [...] Ezen eztute izanen Iongoikoaren ardura, / bañan itzuliren tuzte gogoetak mundura. EZMan I 77.
Len adierazi degun bezela, ordukoak Eguzkia gurtzen zutela dirudi. JMBELG 88.
Pitagora gizon aunditzat zuten ordukoek. ZaitPlat 59.
Ordukoek ez bezalako arretaz jasotzen zituen hitz zaharrak. MIH 251.
azpiadiera-1.3
(Encabezando una exclamación). Eta idiki zion buruan zauria. Orduko aren oju eta deadarrak!ItFab 114.
Orduko abotsak! Orduko txaloak!OskKurl 146.
azpiadiera-1.4
(En las exprs. orduan izaten dira ordukoak, orduan ordukoak... con el sentido de 'así pasa luego lo que pasa', 'entonces pasa lo que tiene que pasar'). Usterik gitxien danean kenduten deutse estalkia ta orduan izaten dira ordukoak. AgAL 79.
Ezkondu artean, neskatxa danak gordeta idukitzen omen dituzte beren [...] orañak, bear eztan orduetan agertzeko. Ta orduan ordukoak. AgG 34.
azpiadiera-1.5
(Con significado equivalente al demostrativo de 3.er grado, acompañando a susts. con sentido temporal)."Orduko denboretan gertatu zan (V-arr)"GteErd 130.
Halatan lo datzanari, etzaikala orduko denbora deus iduritzen, eztuela sentitzen, ezpailliz bezala iragaiten zaikala. Ax 155 (V 103).
Baionako hiria, orduko denboran, / lehenago bezala atzezko menturan. HbEsk 42.
Mendeak behar ziren, orduko denboran / herrixka egiteko zituzten haizkoran. Ib. 10.
Seinalatzekoa da orduko denbora. Ib. 45.
Orduko aldietan / gomutetan gara / zeinbat ontzi ioiazan / Bizkaiti Ozamara. AzcPB 206.
Artuten genduzalez / orduko egunetan / gauza guztiz ederrak / emengo ontzietan. Ib. 206.
Maria ta Josek asmo ber-bera zuten ezkeroz [...] ezta ain arrigarria alkarrekin bizitzeko asmoa artzea orduko egunetan. InzaAzalp 57.
Orduko egunetako gertaerai ta saietsai begiratzearekin [...], Santa Kruzek eztu bear bada Jainkoaren aurrean ainbesterañoko erantzun-bearrik. OrSCruz 9.
Ai, orduko sasoia!Enb 203.
Orduko aldijetan etzan ezautzen gure Bizkai onetan [...]. KkAb I 73.
Orduko aldiyan be bazala emen tunanteriya gaur letxe. KkAb II 75.
Orduko aldi areetan gure baserriyetako mutil gaztetxuak [...]. Ib. 164.
Batetik, orduko aldien Ipiñeko eleixtarrak gitxi zirela ta besteti [...]. AkesIpiñ 13.
Antxen egoan, [...] orduko sasoian sarrien joaten zan emakume bat. ErkiagArran 138.
Denen ustea da etzitakela orduko denboretan jende handirik Garazi alde hortan. ArdoySFran 32.
[Nafarroko erresuma] orduko denboretako ez baitzen segur erresuma ttipia. Ib. 36.
Orduko denporan astero astero zapatu arratsaldetan agertzen zan [...] egunkarian [...]. AlzolaAtalak 76.
sense-2
2.
(gral.; Añ, Dv, H)
Ref.:
A; Elexp Berg; Gte Erd 246. (Precedido de part.).Tan pronto como, para cuando, apenas."Apenas nació o mandó, jaio orduko"Añ.
"Agertu orduko jo naute, on m'a frappé dès que j'ai paru. Midikua ethorri orduko eria hila izanen da, le malade sera mort pour quand le médecin sera arrivé"Dv.
"Ikusi orduko, aussitôt vu (Mb)"H.
"Se emplea en composición con el verbo infinitivo significando 'antes'"A.
Tr. Bien documentado al Sur desde Lazarraga. Al Norte se encuentra en Etcheberri de Ziburu y en textos posteriores a la segunda mitad del s. XVIII.
Badabere, aek ondo begiratu orduko, salbaje biak arrebatadu zituen Sirena ta Silvia. Lazarraga 1153r.
[Seme] ari jakea egin orduko, / alabeorrek gonea. Ib. 1196r.
Ezen iaio bañan lehen nitzaz ziñen orhoitu / eta gurendu orduko ninduzun obligatu. EZMan II 12.
Ta hau Jesusek egin ta esan horduko, gelditu zen sendatua. MbIArg I 186.
Ikusi orduko, bereala ezagutu zuen. CbEg II 199.
Biharamunean, argitu orduko, Josuek bildu-arazi zuen populua. Lg I 193.
Lan hau, hasi orduko, utzi duzu. Brtc 253.
Anitz inbidióso da ofizio górtan, ta ikusi ordúko bát mejorátzen berla diote inbidia. LEProg 110.
To, to bat esan orduko, enzuten dau [txakurrak]. MgPAb 92.
Zer egiten dau sugiak? Inor akordau orduko, ixilik eztena sartu. fBIc II 190.
Urreratu orduko labako subak kiskaldu zituban. JJMgBasEsc 145.
Argiratu orduko, beingoan, arrapaka legez, saldu zirean liburu guztiak. AñEL2 6.
Zure diosala aditu orduko erraietan daukadan aurra pozez saltoka asi zat. Lard 364.
Herioa heldu da, deus egin orduko. HbEsk 189 (v. tbn. Egia 14).
Lo xorta bat egin orduko jeikitzen da eta othoitzean hasten. Laph 38.
Piarresek sarea / botatu orduko / arrainez betheegiz / haustera dohako. ZbyRIEV 1908, 413.
Soiñu piska bat entzun orduko ikaraz egozan. AgAL 108.
Badakizu gero emen etxiak egiten asi orduko, bukatzen dirala?[...]. Ala da; pobrien otordua bezela: jaten asi baña len akabatua. Iraola 82.
An sartu orduko, arkituko duzue asteme bat loturik. IrYKBiz 374.
Negar-anpuluak urten orduko [...] aize gogorrak [...] legortu eutsazan. ErkiagBatB 106.
Bere senarra aurrez-aurre ikusi orduko karraxi ikaragarri bat bota zun. EtxdeJJ 195.
Zortziak baziren dena egin orduko. IzetaDirG 48.
Idazki hau zure eskuetarat heldu orduko, gure eskuetan egonen da zure semea. OskKurl 24.
Eta horra nun hori erran orduko, Jainkoaren mirakuilu batez bezala [...].ZerbAzk 62.
Errian sartu orduko arritu nintzan ango etxe ta lur gorriekin. AnabAprika 88.
Ez diat bankorat laguntzarik behar. Bainan haugi hunarat nik banko itzulia egin orduko, eta, dena ez bada, parte on bat bederen emanen deat. LarzIru 100.
Euskeraz lanean asi orduko, itz asko sortu bearra degula, konturatzen gera. NEtxLBB 110.
Goizian oitik jeiki orduko / beti gauza bat goguan. UztSas 204.
Ta, irakurtzen bukatu orduko, au dio. TxGarmBordaB 57.
Gariak, artuak, nabuak, euren jorrak, bedar rnuskiñak, bata arnaitu orduko bestia gañian. Gerrika 156.
Joareak entzun orduko [...], behar zuen zanpez jauzi egin leihorat. LarreArtzainE 22.
Atzapar zapaltzailea pixkaren bat jaso orduko, hor agertu ziren [...] euskal liburuak. MEIG VIII 45.
v. tbn. Ub 9. VMg 12. Gco I 391. AA II 213. Astar II 93. Izt C 253. Ur MarIl 14. Dv Lab 271. Aran SIgn 19. ChantP 238. Arr GB 14. Elzb Po 179. Ud 69. AB AmaE 115. Zab Gabon 50. Muj PAm 74. Sor Bar 102. HU Zez 169. Jnn SBi 163. Itz Azald 140. Goñi 20. Echta Jos 49. JE Bur 14. Barb Sup 13. Kk Ab I 77. EusJok II 117. Inza Azalp 10. Ox 61. Altuna 80. Jaukol Biozk 63. Enb 90. FIr 165. Etcham 146. Ir YKBiz 74. Or Eus 75. TAg Uzt 68. Iratz 23. Zerb IxtS 90. Lf Murtuts 7. Zait Sof 93. SMitx Aranz 61. Txill Let 31. Akes Ipiñ 30. SM Zirik 68. Basarri 83. MAtx Gazt19. BEnb NereA 198. Vill Jaink 127. JEtchep 48. Gazt MusIx 164. And AUzta 66. Ibiñ Virgil 77. Lab SuEm 197. Ardoy SFran 240. Alzola Atalak 58. Mattin 74. Xa EzinB 74. Etxabu Kontu 129. Ataño TxanKan 151. Onaind STeresa 76.
azpiadiera-2.1
San Pablo orduko, Festo Zesareako eraentzalleak Erromako enperadoreari bialtzen ziozkan San Pabloren berriak iritsi ziran. Lard 530.
azpiadiera-2.2
(Precedido de -t(z)era). Oiek ikustera orduko, [...] [Maria] Jesusen oñetan auzpez zetzan, eta negarrari eman zioten. Lard 426.
azpiadiera-2.3
(AN-gip ap. GteErd 246
). (Precedido de -t(z)e). Baña jote orduko amabiterdiak / neskatillak egozan irurak jagiak. ABAmaE 417.
Aiek joate orduko aldatu egiten zirala beste leku batera eta etzuten sekula txakurrik arrapatzen. AndAUzta 57.
azpiadiera-2.4
(Precedido de rad.). Filosofia has orduko, hogoi eta hemezortzi urthe bazituen gure sainduak. Laph 109.
Pilotari xaharrak / joaiten has orduko / berriak dire bethi / ondotik helduko. ZbyRIEV 1908, 92.
[Otoan] jar-orduko abiatuak gira. JEBer 73.
Eizeak ua suma orduko, / izkutatu zun itsatsa. OrEus 382.
Kosta bear zun lantegi ura / neke ta izerdi pranko, / itz-emandako Elizagintza / amaituta ikus orduko!SMitxAranz 85 (62 mintza orduko, 87 buka orduko).
Pixka bat gelditzen zan eta nik burua bira orduko, ostera nere atzetik. AnabAprika 91.
v. tbn. Hb Esk 46 (abia orduko).
azpiadiera-2.5
(Con el vb. elidido)."(Al) amanecer, (c.) egun sentian, eguna orduko"Añ.
Eguna orduko, biaramunean / imini urdea zaldiganean ta [...].ZavFab,
RIEV 1909, 30.
Jesus eta bere lagunak itsasoz orduko beste jendetza andi bat ere leorrez eta oñez joan zan. Lard 399.
Aufa! Arratsa orduko amaikak arrapatuko du txorixua. AlzSTFer 116.
Zu an orduko, afari goxo / etxean antola dugu. "Para cuando tú llegues".OrEus 87.
Beiak bizkarra zalkor orduko, / oska asi zaio Petiri. "Tan pronto como una de las vacas se ha corcovado".Ib. 340.
Gaua orduko bazaudelarik xirola-sistuz artzainak. Iratz 132 (v. tbn. en contexto similar Bilbao IpuiB 101).
Egiñaletan abitu ziran / euskotar guziak [...]. / Amairugarren urte orduko, / len baño bikañagoa / [...] jaso zan eliz bapoa. SMitxAranz 96.
Goiza orduko aita ta amakin / Andra-Mariak piztua / [...] zetorren Arantzazura. Ib. 220.
Gaba orduko, muskarren errira eldu zirean. BilbaoIpuiB 240.
Ogetabat urte mugara eldu zanean, agintarien mezu ta deia jasoteko unea orduko [...].ErkiagBatB 26.
Andik pixka bat orduko tarranta Lesakako zubian zan. AnabPoli 72.
azpiadiera-2.5.1
(L, BN-arb, S; H)
Ref.:
A;
GteErd 246. (Precedido de alativo)."Tokira orduko, sitôt arrivé au lieu (Mb)"H.
"Urruneko eltzea urhez, hara-orduko lurrez (L), la olla lejana (está hecha) de oro, antes de llegar allá (está hecha) de tierra"A.
[Ontzia] itsasora orduko, urratu ta urez bete ta ondatu zen. MbIArg II 290.
Ta medall hau aren ezpañetara horduko, gelditu zen aurra [...] osasun onekoa. Ib. 311.
Atheraia zen hobitik hek harat orduko. Lg II 285.
Ta agan beste zati bat galduten badau, zetan geratuko da zure errazoia, sentenzijara orduko?fBIc II 167.
Familietan kexatzen dira / elgarrengana orduko. Bordel 83.
Eta oiek leorrrera orduko, geldi zeuden urak amildu eta [...]. Lard 109.
Onen eskalleraren lenengo mallara orduko Judutzar asko bildu ziran, zerasatela: il ezazu. Ib. 522s.
Hura Parisat orduko, errege ihesi yoana baitzen. HbEgia 149.
Nere gorphutz flakoa lurrerat orduko / nor othe da munduan nitaz orhoituko?ElzbPo 180.
Ancona-bide onetan, nola askok eskatu baizioten jantzi santua, talde aundia bildu ziran itsasora orduko. BvAsL 211.
Eta hara orduko itsas-hegian landatu zuten kurutzea. HUAurp 51.
Aurrera joan zitzaion / bentajearekin [...] San Antonera orduko / biak ia berdin. Balad 212.
Urruneko eltzea urrez, etxerat orduko lurrez. AgG 121.
Ta goizaldea etorriko da oiek etxera orduko. Ib. 94.
Bordetarat orduko, goxo zen arratsa. Ox 24.
Bidari lagun, indio xaarrari, ehun peso eskeini zition trenbideko leen geltokira orduko. FIr 150.
Amona sukaldera orduko, mix beltza / [...] antxe da. "Para la hora en que la abuela va a la cocina".OrEus 135.
Etxera orduko, sutsu ekingo zion lanari. TAgUzt 260.
Egun biz lenagotik ain gartsu ziraun maitasuna, nola itzali zitakean goizetik gabera orduko? Ib. 187.
Amaika ta erdiak zoazen ni plazara orduko. BilbaoIpuiB 268.
Mundu ontatik bestera orduko, an gera denak berdintzen. EtxdeJJ 25n.
Zu ara orduko jendarmak zure zai izanen baidituzu. Ib. 189.
Prest presta egon diten / Gu orrat orduko. LuzKant 139.
Logroñora orduko berandu zan eta alabaren etxean etzuten espero. NEtxLBB 73.
Kilometro batzuk egin nituan etxera orduko. Gerrika 154.
Eta "barojalariak" ahora orduko, Santiago Aizarna idazle bipil beldurgabea dator gogora. MIH 401.
v. tbn. Cb Just 67. Gy 261. Laph 59. Sor Bar 95. Elsb Fram 91. JE Bur 170. Otx 114. Barb Leg 127. Kk Ab II 86. Iratz 127. Zerb IxtS 61. Lf Murtuts 28. Zait Sof 114. SMitx Aranz 125. Anab Poli 121. Lasa Poem 117. Ataño TxanKan 150. Onaind STeresa 30. JAzpiroz 177.
azpiadiera-2.6
(Precedido de relativo)."Assí que llegó, dijo, etc., [...] etorri zan orduko"Añ.
Begiak zabaltzen dituzten orduko / maiz ordu berean herioak daie / bekokia itzaltzen. Gy 168 (v. tbn. 23).
Ikusten dan orduko / morua aurrian, / sartu baionetia / bere bularrian.Ur(inAfrika 75).
Etxera etorrita oiratu zuten orduko, agertu zan bereala sendakizuna berritzearen premiya. AranSIgn 10.
Biharamun goizean, jaiki nintzan orduko, aitak erraiten daut idorki: [...].JEBur 63.
Lurrean agertzen geran orduko Jaungoikoak bakoitzari bere aingeru zaitzallea ematen dio. InzaAzalp 43.
Arek ni naiz esan zien orduko, atzera egin zuten. IrYKBiz 471.
Gauero da ibiltzen / [...] eriak sendatzen. / Gaixorik dan orduko, / egan aidez-aide / an dezu Andra-Mari / aldatua araxe. SMitxAranz 203.
Zizetzar ori ikusi oan orduko esan ei oan berekotan: [...].AkesIpiñ 32.
Bañan makurtzen asi zan orduko, zast!, ari bular erdian balazoa. Alkain 130.
Entzun zuan orduko [...], irriparrez ala esan zidan. AtañoTxanKan 19.
Bainan Fortebraccio della Rovereren izen-deiturez jabetu den orduko [...] zerbait aldatzen da gure arlotearen barruan. MEIG I 195.
v. tbn. Or Mi 111. JMB ELG 82. Mde HaurB 25. Etxde JJ 207. Zendoia 220
sense-3
3.
(gral. ap. A; Lar, Aq 928 (AN), Dv, A)
Ref.:
A; Iz Ulz; Etxba Eib. . Para entonces."Desde ahora para entonces, oraindanik orduko, ordurako"Lar.
"Para entonces. Orduko bizkortu nintzan ni, para entonces me puse yo bueno"A.
"Conviene notar la diferencia que hay entre orduko 'para entonces' y ordurako 'para la hora'. En el primer caso ordu es palabra en cierto modo propia, en el segundo es común y lleva artículo; lo cual sucede con egungo"para hoy" y egunerako 'para el día'" Ib.s. v. ordu. v. ordukotz, ordukotzat, ordukoz, ordurako. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde mediados del s. XVII y en la meridional desde mediados del s. XVIII.
Erran nuen zahartzean onduko nintzela, orduko zen lehen ephea. Ax 193 (V 130).
Arno' ere orduko iinik. OPo(ed. Michel) 243.
Horduko, ta lenago ere, ametsleari bezala begiratzen zioten ekusten zuten geienak. MbIArg II 355.
Horduko, Salomonek Jerusalengo Eleiza egin zuanetik, igaro ziran laureun irurogei ta zorzi urte. Ub 71.
Urten eban konfesoriak andra aren billa; baña juan zan au elesati orduko. MgCO 186.
Enaiala bijar gabera bizirik eldu orduko pagetan ezpadeutsut deutsudan zorra. Astar II 61.
[Legeak] aski onak ziren orduko, bainan egungo egunean nihork yasan ezletzakenak. HbEgia 70.
Mariaren gurasoak nonbait orduko illak ziran. InzaAzalp 57.
Orduko, Yesus oso ezaguna [...] zan bazterretan. IrYKBiz 193n.
Orduko, Larraun ari duk ari / sega-pikatzen aurrera. "Para entonces el de Larraun".OrEus 307.
Arkeiolojiak erakusten digu, ordea, orduko bazela aspaldi Irlanda populaturik zegoela. MdePr 214.
An, gose baitzan orduko, ostatu batean sartu eta [...]. EtxdeJJ 221.
Aita lotan egoan orduko, ama be, erdi lo. ErkiagArran 59.
Neskato onek, Nikanor-ek baiño urte geiago zituan, eta iñoiz alkarregaz berbetan egonak ziran, orduko. ErkiagBatB 63.
Ba... orduko, bear bada, aberastuko naiz loteriekin. IzetaDirG 64.
[Ilabete baten buruan zuen komunione handia eta] hitzemana zion muntra bat erosiko ziola orduko. JEtchep 28.
[Parisen, 1525 urtean] lau ehun mila arima nunbaitan, oraino baino hamabi aldiz gutiago, bainan orduko bazen zerbait. ArdoySFran 85.
Ni orduko Ondarrabiara etorrita nengoan. EtxabuKontu 38.
Orduko, Mariak aurretik beste aur bat galdu zuan. JAzpiroz 205.
v. tbn. Bp I 112. Cb Eg II 145. Lg I 365. Ub 101. LE Ong 133v. VMg 99 (tbn. en Zav Fab RIEV 1909, 30). JJMg BasEsc 72. It Fab 167. PE 41. Elsb Fram 72. HU Aurp 168. A Ardi 61. Barb Sup 184. Enb 151. FIr 149. Tx B 210. SMitx Aranz 55. Izeta DirG 87. Osk Kurl 66. Arti Ipuin 82. Zait Plat 26. Vill Jaink 173. Ibiñ Virgil 55. NEtx LBB 119.
sense-4
4.(Precedido de part.).Antes de. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde principios del s. XIX y en Iraizoz.
Emoidazu laztan bat urten orduko emendi. MgPAb 194.
Konfesore zur [...] batek esaten badeutse larga degijela absolbidu orduko pekatubaren okasinua [...] ta biurtu dedilla gero absoluzinua artutera [...]. MgCO 10.
Badaukazu emazte barritsuba, zitala [...]. Sinistu daikezu, zeuk ezkondu orduko beragaz egin zenduzan pekatu loijen kastiguba dala. fBIc III 363.
Ezkontzaak egiñ orduko pensau biar da ondo, ta egiñ ezkero laster akomodau. JJMgBasEsc 255.
Emazte ordi batek salduko dau etxian dan guztija, senarrak ezer jakin orduko. Astar II 128.
Gisa onetan egun askok igaro bear eben porturatu-orduko. EchtaJos 266.
Bidez asi orduko on izango da sendalariari ots egitea. AArdi 91.
Nere ezkutitz luze oni atzena eman-orduko, itz eder batzuk jakinarazi nai dizkiat, Leon. Ib. 21.
Nekatu egitten da [...] bape igittu ezarren be, gogua eta gurarija nagi ta neke dittuzalako ak bidian asi orduko. Otx 117.
Gaur ollarrak yo orduko, iru aldiz ukatu izango nauzu. IrYKBiz 446.
Ez nok, beintzat oraingoan engaiñauko. Nik barriro erosi orduko, berton il bearko dok. BilbaoIpuiB 25.
Lan egin orduko, diruz izan, eta gero, lan egin ostean, zer bage gelditu. ErkiagBatB 181.
Australiara juan orduko, / laguntza eskatuteko, / Aita Kurtzekon aurrian danak / auspeztu ziran lenengo. BEnbNereA 198.
Errosario Santua esaten eben irurak, ogeratu-orduko. AlzolaAtalak 50.
azpiadiera-4.1
(Precedido de -t(z)era). Dantza zaleen [...] argumentubai erantzutera orduko pensau dot, erabagi biar ditudala, zer dirian erromedijak [...] ta saraubak. fBOlg 105.
Inor gaiski juzgetara orduko, gogoratu daike kristinaubak [...].fBIc II 228.
Extrema-unzinoeko sakramentuba artutera orduko, konpesau biar dau gaixuak, ezelan bere albadai. fBIc III 278.
Atseden artzera orduko, miñaren miñez [...] gorriak ikusi bear ditu gaixoak. Onaind(inGaztMusIx 147).
azpiadiera-4.2
(Precedido de alativo).Justo antes de."(c.), antes de (llegar...). Mezatara orduko (Vc), antes de ir a misa"A.
Oera orduko, beti zerbait esan bear izaten zien aitonak. AgG 208.
Neka neka eginda, lotara orduko, gazta pixka bat jaten zeudela, era onetako jarduna entzun zien: [...]. Ib. 250s.
Gaur lotara orduko [...]. Otx 28.
Gabera orduko. Ib. 24. Ba-eietorren etzerantza bizkor-bizkor, mezara orduko etzean goxari-iski bet artzeako asmoz. AkesIpiñ 29.
Etxera orduko jakin neban. Talatik etxerantz gentozala. ErkiagArran 81.
azpiadiera-4.3
(Precedido de sust. det.). Eguberdartia orduko uri osuan zabal ebillen albistea. 'Antes del mediodía'.Otx 88.
sense-5
5.
(V, AN)
Ref.; A; Elexp Berg. Por hora. "Por cada hora. Orduko txakur txiki bat kentzen dabe kartakaitik (V-m), [...] exigen una perra chica por hora. Orduko pezta-erdi bat ematen dietak (B), me da media peseta por cada hora" A. "Kotxe orrek berreun kilometro orduko korritzeittu" Elexp Berg. Trenak orduko ogei bat leguako uxtua (velocidad) zeukan. AArdi 18.
Ura azkar ibiltzea al zan, orduko ogei kilometro!AnabAprika 75s.
Ogei edo ogei ta bost bat pasatzen nituan: orduko lau lagun. Albeniz 65.
azpisarrera-1
HEMENDIK ORDUKO.
Desde ahora hasta entonces. Lore, berdura, fruta / esan ez dan asko, / gure baratzan laster / dira agertuko, / beren sasoi denboran / diranak elduko, / eta oraiñ adiyo / emendik orduko. Echag 175.
azpisarrera-2
GEROZTIK ORDUKO.
A partir de entonces. Geroztikan orduko bazan esanera bat sinismeneko edo fedeko gauzetarako eta ori ez aldatzeko agintzen dio apostoluak. InzaAzalp 29.
azpisarrera-3
ORDUKOAN.
Entonces. Ogean ez zun egun bat egin, / erditzekotan besterik. / Igarri zion ordukoan, ba / zoala mundu ontatik. "Pero esta vez tenía el presentimiento".OrEus 410.
azpisarrera-4
ORDUKO HARTAN.
En aquella ocasión, en aquel entonces. Eta zastada aundia artu banuen orduko artan, are aundiagoa izan da gaur arratsaldean. TxillLet 81.
azpisarrera-5
ORDUKOXE.
azpisarrerakoSense-5.1
a)(V-gip ap. Elexp Berg; ordukotxe V-gip ap. Elexp Berg). De entonces mismo. "Kartel au milla beratzireun da ogetamabosteko euskal jaixetakua da ta liburua be ordukoxia" Elexp Berg. Ezdago bada Euskalerrian ordukotxe odola ta hitzkuntza bera baizik. (1783). RIEV 1925, 552.
Ezdago bada Euskalerrian ordukotxe odola ta hitzkuntza bera baizik. Vill( inGandElorri 18).
azpisarrerakoSense-5.2
b)(Precedido de part.). Tan pronto como, para cuando. "Al momento, para cuando le decía me pesaba al momento, esan ordukotxe damutu" Izt 9r. Rivera Debara mutur batetik sartzen asi ordukoxe, bestetik ateratzen apaiza.OrCruz 72.
Eta apaldu ordukoxe, oeratu ziran gau artan Dorronsoroko bizidun guztiak. TAgUzt 72.
Ogean sartu ordukoxe loak artzen natxon. OrQA 187.
Aita aldendu ordukoxe Debako gaztelu zaarra inpernu bizi baitzan beretzat. EtxdeAlosT 32.
Saldu ta kamionen / utzi ordukoxe, / Petra buru erainka / esan nairik zeoze. Insausti 178.
v. tbn. Kk Ab II 11. Zait Sof 114.
azpiadiera-2.1
(Precedido de relativo). Entzun duten ordukoxe / ai ene! / motrolloan danak aide. SMitxAranz 209.
azpisarrerakoSense-5.3
c)Para entonces.
Eta batzun iritxiz, Anporrandiñekoak ziran jo ta ke ebiltzanak, ikatz-zorrak ordukoxe ordainduta eukezalako, ta ganera etxebizitza barri bat erosteko tratuetan ebiltzalako. ErkiagArran 139 (v. tbn. 34).