usatu.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos; es sobre todo frecuente en textos alto-navarros y septentrionales. Su uso disminuye drásticamente en el s. XX, salvo en la 2.ª acepción. En DFrec hay 5 ejs. de usatu.
1. (V-gip; SP, Urt II 483, Lar, VP , , VocBN , Gèze (ü-), Dv, H), usetu Ref.: Elexp Berg (usau); Gte Erd 236 .
Usar, tener por costumbre, soler, estilar. "Accoutumer" SP. "Estilar, usar", "usar" Lar y Añ. "Usatzen ez dana, inusitado" VP 43v. "User" Gèze. "Habituer" Ib. 335. "Ser costumbre. Gaiñera len gurian usatzen zan, kuadrilla aundixa be bai, [...]. Siestia nik beti usatzen juat" Elexp Berg. "Usetan eztan moduko afaixa zan (V-gip)" Gte Erd 236.
Orena ezta Skripturán orain usatzen dugun manerara hartzen. Decl ã 4v. Eliza primitiboan usatu ukhan duten batheiatzeko forma bera. Ins B, 3r. Zarra zar aintzu joan beartzea, usatu eta kostunbratu bekala. (Ulzama, 1598). ReinEusk2 141. Bertze zirimonia, orazino, eta erremedio molde batzuetara laster egiteaz, eta heken usatzeaz [huts egiten dute] . Mat 108. Gauza ona eta saindua da hori, [...] Giristinotasuneko añhitz lekhutan usatzen dena. Ib. 148s. Egundaiñoz geroz, lege guztietan, eta mende guztietan usatu da eta usatzen da kofesatzea, [...] oraiko kofesatzearen itzala bezala zen. Ax 523 (V 337). Korinthioek bere erregearen izendatzean eta koroatzean usatzen zuten zirimonietarik bat zen, [...]. Ib. 406 (V 264). Hunetzaz kontent ezpazara, egizu zuk zeure moldera, eta zure herrian usatzen eta segitzen den bezala. Ib. 19 (V 10). --Zeinbat bearlizate gabeko kolaziñoa? --Ainbat zeinda useetan dan konzenzia oneko personaen artean. Cap 58 (v. tbn. El 64 usatzen dena, CatLlo 50 usetan dana). Sukharra dutenek edaten dute emaiten zaion hura, osasuna dutenek usatzen eztuten lehiadura, eta atsegin batekin. SP Phil 267. Jauna, emeki usatu duzun bezala egiguzu fabore, senti detzagun zure miserikordiaren obrak. 55. Zerbitzatu zuen Axuri emea, / gero eman zuen zaharrek usatu / ogi lemamigabea. Ib. 124. Usatu tuen oraziñoetako penetarik. Ib. 31. Jinkoak eta haren Elizak ordenatü eta üsatü dütien zeremonia eta erremedioak. Bp I 87. Diferentzia suerte hau ezta egungoa ez eta ere xoilki Eskual-Herrikoa, baina bai hainitz lekhutan usatu izan dena, eta orai ere usatzen dena. ES 135. Eskuaran erran behar dela lanoki, eta arintki; latinean, eta herri batzuetan usatzen dugun bezala. Ib. 135. Birjina Sainduaren ohoratzeko [...] Elizak prinzipalki usatzen duen othoitza zein da? CatLav 334. (V 164) --Zein fruituetatik, eta zenbat zor dugu Amarrena? --Obispadoetan usatzen den bekala. El 64s. Usatzen duten debozionearen edozeiñ pratika kitatzea. He Gudu 34. Konfraiak edirenen dira bere banderaren pian [...] Asonzioneko prozesionetan, eta beste prozesione üsatü eztirenetan, egiten balin bada aphezküpiaren manüz edo baimentüz. Mercy 32. Idokitzen deregü, Elizan üsatü forman, hiruretan hogei egun penitenzia. Ib. 8.
(s. XIX) Zer esan baña plaza agirijetan tanboril soñubakaz usetan dirian danza naastu, ta neskatilla mutillen artekuen gañian? Mg CO 134. Dantzan egitia berez pekatu ez da; baina egiten dan, ta useetan dan moduban egitia, pekatu mortaleko okasinoe urrekua da. fB Olg 158. Juaten dira juez nagusijagua gana, ta esaten dau ak erriko bakia gaiti: Useetan dana, egin dedilla. Ib. 153. Munduan gai onetan usatzen diran losentxak dirala egiaz gorroto andiak. AA II 165. Bakarrik, eta, leku artan usatzen zan bezala, urean sarturik maiñuan zegoan garaiean. AA III 332. Aztuei fede edo sinistea emoten deutseenak, ta etxizeria edo sorginkeriak usetan dituezanak. CatBus 23. (v. tbn. Cb CatV 39 etxizeria edo sorginkeriak usetan dituanak) Egitera nindoaken / gathu debot orok nola usatzen duten, / nere goizeko othoitza ni. Gy 245. Hari baitziren xaiñdezka / batek bertzea intsentsatzen, / nola bethi baita usatzen. Ib. 293 (v. tbn. 113). Ürzo gaxuak ümilki / diozü musde Sarriri: / [...] / ützi dezan igaraitera üsatü dian bideti. ChantP 204. (v. tbn. en la versión de Balad 130 usatu dion bideti) Juramentu gisa, han usatzen den bezala, edaten dute oilloen odola arnoarekin nahasirik eta zin egiten [...]. Prop 1876-77, 61s. Afarusitako artu daiteke arima oneko yendeen artean usatzen dena. Legaz 33. Bestela ez diteke / lengusurik pasa, / ori da lenagotik / usatzen dan gauza. PE 66. [Pilotari] horien joa ez zen / guk usatu bera; / guante luzeaz zohan / atxik eta fuera. Zby RIEV 1908, 91. Eta gañera egiñ litezke familiak usatu oi dituen beste debozioak. Arr May 8. Bere Kofradietan usatzen diran orazioetako zenbait errezatzea. Ib. 35. Lenengo ikustamen edo bisitan usatzen dan bezela, erregalatu zaiozu pañuelo sedazko au. Moc Damu 25. Bada zerbait alemanez, neure ezjakinaz balia banaiteke, fronting dena, alde batetik, eta ondotik galderetan ere usatzen den tokialdatzea dakarrena. MEIG VI 159.

v. tbn. Tt Arima 129.
(Con ines.). "Être habitué à. Lanean usatua, habitué au travail" H. Tr. Lo hallamos con aux. trans. en Axular, y con intrans. en Pouvreau.
Iainkoaren zerbitzatzeko edo gauza bisibletan haren ohoratzeko, edo nola nahi den idolatriatan usatzeko egiten den imajina guzia. Ins D, 3r. Naturazko legean usatua. EZ Man I 127. Gibeletik eztarraio / soldadu harmaturik, / baizen hamabi mariñel / arrantzan usaturik. EZ Noel 88. Ihizian usatua, abiatu zen berehala erbiaren ondotik. Ax 87 (V 59). Bekhatuak handi eta izigarri izanagatik ere, ttipi eta ezdeus iduritzen zaitza, hetan usatu duenari. Ib. 89 (V 60). Uste baduzu emaztetan anhitz usatzeaz, emaztetako gutizia gutituko zaitzula, enganatzen zara. Ib. 386 (V 253). Zuk ere emazu eskua gauza bortitzetan, iar zaite orazione eta meditazione egiten, usa zaite Sakramenduetan. SP Phil 380 (He 384 hurbill zaite mais Sakramenduetara). [Bizitze guria] da gure sensuei gehienik atsegin egin ahal dezoketen gauzen bilha ibilzea, eta bethi hetaz zerbitzatzea edo hetan usatzea. CatLav 134. (V 70)
(Con alativo).
Igande goizean komunzki forma hunetara nehork usatzen du. Ins A, 1r. Zuk zure suiet gaixoak baithara usatzeko prometatzen duzun ontasunaren araura. Ib. F, 7v. Begirautzu eztadilla zure ahoa iuramentura usat. Ax 263 (V 175). Aunditsu ori purgatuko da / zabaldutzian egiyak, / ez geralako paotxetara / usatutako ariyak; / alperraguak mantentzen ditu / artuak edo ogiyak. Tx B I 269.
(Con complemento con suf. -t(z)en ). "1. avoir habitude, coutume de. Usatzen naiz goiz iaikitzen, [...]; 2. être habitué à. [...] Usa zaite baratxe eta garbiki hitz egiten, accoutumez-vous à parler lentement et distinctement" H. Tr. Usado generalmente con aux. intrans., con trans. sólo hallamos algún ej. en AzkPo y Chourio.
Ezkutaria, usatu eztet / armaz giza eraiten. AzkPo I. Mundu bazter urrunetan Iauna dute laudatzen, / zu ere usa zaitezke koplatxo bat erraten. EZ Man II 41. Penitentei barkhatzen ardura usatua zarela. Harb 141bis. Usatu zara anhitz minzatzen, hitz guztiaz iuramentu egiten, usat zaitezi bada orai, aldiz iuramentuen utzten. Ax 268 (V 179). Oraino usatua ezpazara meditazione egiten. SP Phil 32 (He 31 ez bada egiña meditatzera). Mihi gaizki mintzatzen / hañitz aldiz usatua. 139. Usa zaite bertzeren eskasen eta flakezien pazienziarekiñ iasaten. Ch I 16, 2 (SP ikhasazu, Mst, Ip iseia zite, Leon lehia zite). Usatu ohi duzu zure maiteen milla maneraz frogatzen. Ch III 59, 2 (Mst kostümatü beitüzü, Leon frogatzen ohi baititutzu). Hei gogotik obeditzen usatzea. CatLav 41. (V 28) Usa gaitezin ez edaten eta ez jaten behinere atsegin xoilagatik. Ib. 176 (V 91). Lehen ni usatua lo trankil egiten. Elzb Po 216. Esku idor batzu zituen, aitzur eta palaren ibiltzen usatuak. JEtchep 81.
v. tbn. Hm 133.
(Con compl. adverbial). Actuar.
Supherbioen aldera / eztu hala usatzen, / beso sendoaz hek ditu / bere ganik haizatzen. EZ Eliç 269. Bekhatu handia eginik, geure anaia saldurik baikaude. Gogorki usatu genduen haren alderakotzat. Ax 439 (V 286). Bethi danik, hura / ohi da bihotz bera: / haren beldurti direnen, / gizakumen aldera. / Urgulluen alderakotz, / eztu hala usatzen. Hm 162s.
Hacer uso, practicar.
Ez behingoaz, baiña maiz eta anhitzetan usatzeaz egiten da trebetasuna eta aztura. Ax 91 (V 62). Zeren obra bat gutitan egiten baita ongi, maiz erabilliz eta usatuz baizen. SP Phil 171 (He 173 maiz hari ez den orduan).
Dozena bat bertsotan / nai nuke esplikatu / [...]: / lanbide au oraindik / gutxi det usatu, / uts-egiteak arren / argatik barkatu. Xe 223.
(Con complemento con suf. -t(z)ea ). " Jeneralmente guk usatzen giñuan astian lelenguan iltzia (txerria)" Elexp Berg. "Üsatü dü jitia neskanegün goizean (S)" Gte Erd 181.
Hanbat usatzen duzu bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen baituzu. Ax 106 (V 71). Konfesio ixilla ezezik usatu izan zala konfesio agiria ere egitea. AA III 525. Buenos Airesen usatuko da gauzak aunditzian erostia. Alz STFer 132. Usátü beitzín bazkal éta égün óroz küska báten egitía, [...]. "Il avait l'usage de faire" . Lrq Larraja, RIEV 1935, 144s.
(Con sociativo). Familiarizar(se).
Aitzitik nola bat bedera anhitz iateaz eta anhitz edateaz, ialeago eta edaleago egiten baita, hala emaztekin usatzeaz ere, egiten da emakhoiago eta emaztetara emanago. Ax 386 (V 253). Gure espiritua familierki eta olheki bere Iainkoarekin iarriz eta usatuz usainoneztatuko da haren perfekzione guziez. SP Phil 127 (He 130 Jainkoarekiñ familierki eta hauzuki ihardukiz). Ardiek arrapostia: "Zietzaz kuntent gira, / artzañ auherrekila üsatürik gira, / entzünik ziek ere hala ziradiela". Etch 350. Sobera dirurekin usatuak. Ardoy SFran 184.
(Con complemento con suf. -t(z)era ). " Usatuek gara olako gauzak ikustera (B), usatiak gira gauza horien ikustera (BN-arb)" Gte Erd 131.
Oraino usatuak ez izanez pazienziarekin begira egoitera egiazko iguzkia bihur dakien artean. SP Phil 494 (He 501 ez oraiño ohituak pairurekiñ igurikitzen). Eztitzatzün ütz erras galtzera beste obra egitera üsatü züntianak. Mst III 7, 1 (SP kostumatu ohi tutzun, Ip egin ohi züntianak, Pi egin oi dozuzan, Leon ohi ditutzun).
2. (V-gip ap. Elexp Berg; Urt I 161).
Usar, emplear. " Bizikleta au usau barik dago " Elexp Berg .
Eztezaten bere speranza ezar fermutate gabeko abrastasunetan, baina Iainko bizian, zeinek emaiten baitrauzkigu abundoski gauza guziak, usatzeko. "Pour en user" . 1 Tim 6, 17 (He baliatu, TB, Dv gozatu ). Eure mendekioaren eta punizionearen exekutatzeko usatzen ohi dituan harmák orain desplegatuak eta idokiak diaudek. [...] Israeleko populuaren faltén korrejitzean usatu ukhan duán maledikzione guziak gure gainera eror balitez-ere. Ins A, 6r. Hori da ifernuko erdara, lengoaia eta hitzkuntza, han eta hangoen artean usatzen dena. Ax 260 (V 173). Moisenen denborara heldu zenean, hasi zen usatzen bertze kofesatze molde bat. Ib. 525 (V 338). Tusuria, diabruari erraten zioten euskara zaharrean, eta oraino hitz haur usatzen da Zuberoan. O Pr 280n. Euskerari eratxi zaizka Gaztelaniatik, Latiñetik edo beste hitzkundeetatik, hitz asko; [...] ta bearbada noiz edo berriz obeko da, onelakoak usatzea, Euskerakoak baño. Lar Carta a Mb 279 (v. otro ej. en la misma pág.). Eztaixala permittidu Justiziak artzia da usatzea tabakua esaten deuzena rapé franziakua . OrdEib 733. [Euskerak] posposizio edo ondorengoa txit asko usatzen du. Cb EBO 31. Guk orrelako aspirazio bejemente edo behementerik usatzen ezdegu. Ib. 23. Izan arren barriz euskera au geien Bizkaian usetan dana. Oe 168. Elexa Santiak ofiziyo Jangoikozkoetan usetan ditubanak. Zuzaeta 116.
(s. XIX) Au zan moneda edo diru modu orduan usatua. Mg CC 122. Usatzentugúla eméngo nónbreak eta itzkúntzak, etxakines nola adiarázi bérze gisas Jangoikoaren izátea. LE Doc 33. Eztakit, onelako zorakeriarik usatzen dan emen, baña baliz izango litzake sorginkeria, eta bekatu. AA II 22. Iru siñale oek usatzen ditu Eliz Ama Santak Jauna adoratzeko, ta anziñako Patriarkak-ere usatu zituen. AA III 336. Bertze hitzkuntza bat ere / usatzen du gaizki maizegi halere. Gy 294. Neregana egon liteke fiyo; / bañan usatuaz kortesiya / ama neriari lizentziya / eska bezaio. Bil 81. Zomat gisatra usatan du kristiaiñak señale kortaz? Hual ASJU 1992, 503. Zuretako berriak diran itz orien ondoan, arkituko dituzu [...] geienetan usatzen diran itzak, erdaratik artuak. Legaz III. Etxe santu onetan gordetzen ziran asko gauza, Santuak bizitzan usa zituanak. Bv AsL 160. Zure mai, sillak, armaio, libru eta zuk usatzen dituzun gauza guziyak. Iraola 112 (v. tbn. 90). Aiek leguntzeko usatzen gendun / urturik zerrian gantza. MendaroTx 53. Azken hitz hau, ordea, ez dugu Zuberoan usatzen, orain behintzat. Mde Pr 187. Jakintsu batzu jarraiki ziren herriko mintzaera beren idazkietan eta irakaskintzan usatzen. Ib. 234 (v. tbn. 243). Baztanen usatzen dela, asko tokitan bezala, hitzen akabaillan, a-e bokalen aldakuntza, i-u bokalen ondotik doazilarik. AIr ( in Izeta DirG 10 ). Sukaldari bati ere gerta dakioke, egun guziz usatzen duen ontzi bat edo, ez eskurat jitea prisordu batean. Xa Odol 59. Eskiak egiteko asko usatzen dena. Ostolaiz 37. Linguistika lanetan usatu ohi diren transkripzioak, fonetikoak nahiz fonologikoak, [...]. MIH 98. (v. tbn. 103) Gure artean zernahi eritasunentzat usatzen den sendabide bakarrak, garbitu baikaitu. Ib. 254. Baldin ez dutelako Bizkai-aldean erabiltzen edo bakanka baizik usatzen ez dutelako. MEIG VI 159. Hagin-zura aski erabilia izan da eta ez dakit oraindik ere ez den usatzen. MEIG V 92. Maiz aski erabili dut hitz hori, [...] eta ez hagitz gaizki itxuraz, ez baitut oker usatzen nuelakorik entzun. MEIG VIII 28.
"Abusar, usar mal, gaizki usatzea, dongaro usatzea. Abusa de sus bienes, de sus prendas, bere ondasunaz, bere doaiñaz gaizki, dongaro usatzen da: bere ondasunak, doaiñak gaizki usatzen ditu " Lar.
Zenbáit dóaz gáldus dono goi gaizki usátus ta lagún gaistoéki. LE Prog 124.
(Con instr.). Hacer uso (de); actuar, obrar (con). " Usatu zuten nerekin gogortasun andiaz, usaron conmigo de grandísima crueldad" VP 92r.
Hemendik harát eztezála urik edan, baina mahatsarno guti batez usat ezak. "Use d'un peu de vin" . 1 Tim 5, 23 (He arno guti batez usa zazu; TB usaie egizu arno xorta batez, Dv arno xorta bat har zazu, BiblE ardo pittin batekin nahasturik ). Haur deliberatzen nuenean arintasunez usatu ukhan dut? "Ai-je usé de legereté?" . 2 Cor 1, 17 (TB arinki agitu, Dv arinkerian ibili, BiblE arinkeriaz ). Ezen behinere lausenguzko hitzez eztugu usatu ukhan. "Nous n'y avons jamais été en parole de flatterie" . 1 Thess 2, 5 (Dv solasetan aurkhitu, BiblE lausenguaz baliatu ). Bere ontasunaz gu baithara usat dezan. Ins B, 8v. Gauza guziak bere manuko ditu, hezaz plazer duen bezala usatzeko eta zerbitzatzeko. Ib. C, 2r. Atrebimentuz usadu neben. Lazarraga A7, 1171v. Zaldundeak eztiola Erregeri permetitu nai miserikordiaz usatzera. CartEsp 453 (v. tbn. miserikordiaz usatu en Ber Trat 41r (-as), Ax 613 (V 395) y Cb Eg II 116). Usaturen duela bere sentenziaz. MRos 10.1v. Eztezazula geiago usa <uza> delaiuz, ezen denbora da paga dezazun. "Ne m'usez plus de remises" . Volt 240. Zenbat motas usatzen du Kristioak señale onesas? Ber Doc 96r (v. tbn. en contexto similar, con complemento instr.: CatB 19, CatAe 14, CatSal 15, CatR 15 usatu, CatUlz 10 usetu ). Zeure liberaltasunaz zeren duzun usatu. EZ Man II 154. Noren ofizioaz baitut egunoro usatzen. Ib. 31. Saindu karitatez munduaren gana usatua, / ardiats diezadazu karitatea. Ib. 182. Zeren-eta ezpaita hekin gaztiguz usatu behar: baina bai amorioz. Harb 230. Spiritu Sainduak berak usatu ezpalu konparazino hunez, ezpainintzen ni aiphatzera ere ausartuko. Ax 471 (V 305). Ofiziorik eta errentarik etzuenak, ohoinkeriaz, enganamenduz edo zenbait arte gaixtoz usatu behar zuela. Ib. 31s (V 19). Mintzatze molde hunez usatu zuen Daniel profetak ere. Ib. 69 (V 46). --Zelan useetan dozu kurutze onegaz? [...] --Nox da ondo usaetea kurutze santa onegaz? Cap 23. Sedazko athorrak hagitz sebatzen du gorputza, bainan hartaz usatzea, ordinarioki eztagote ezkonduei, [...]. SP Phil 321 (He 322 haren yaunzgura). Munduaz usatzen dutenak, dio Apostoluak berak, beude hartaz usa ezpalezate bezala, beraz guziak serbitza bitez munduaz. Ib. 412 (He 416 munduas baliatzen direnak). Chrisostomo sainduak bertze hitzkuntza batez usatzen du, gauza hunetaz mintzo denean. ES 106. Zure sentiduaz usatu, edo baliatu bear dezunean. Cb Eg III 384 (v. tbn. CatV 14). Mundu onetako gauzaz nola usatu, eta baliatu. Gco II 87. Gauza guztiaz nere animaren probetxurako usatzia nik kostunbratzen det. Echve Dev 164. Aguerotan xinestan dionak, edo usatan dionak etxizeria edo gaiza supertiziosoz. CatR 43. (v. tbn. CatAe 42 y CatSal 43)
(Ref. al uso de razón).
Zenbat gauza Kristioa den obligatu jakitera arrazios usatzera etorris gero. Ber Doc 99v (150r arima arrazios usatzen duena ). Zeren gizon izaitea da adimenduan egoitea, arrazoiñaz usatzea. Ax 407 (V 265).
Ezterauzkigu emaiten fabore bere gaiñezkoak, abantaillezkoak eta emendailluzkoak, zeren ezpaititugu errezibitzen komunak eta ardurakoak. Edekitzen derauzkigu bigarrenak, zeren gaizki usatzen baitugu lehenbizikoez. Ax 103 (V 69). Jainkoak eman ziozkan fabore ta erregalo geiegiaz gaizki bere naiez usatu, ta bea jo zuen, ta galdu zan. Cb Eg II 6. Beren osasunaz, eta ondasunaz gaizki usatzen duen pekatariak. Gco I 449. On eta mesede orrez beraz añ gaizki usatuko zutela. Arr May 130. Bere urrikaltasunaz añ gaizki usatzeaz aspertuta, geiago itxedengo eztizula. Ib. 92.
3. (Lcc (-du), Lar, Añ, VocBN, Dv, ZMoso 64) .
(Aux. intrans.). Acostumbrarse, habituarse, hacerse. "Acostumbrarse o habituarse" Lcc. "Acostumbrado, usatrik " ZMoso 64.
Zeren ezpaita aprendiza ofizialea bezala usatua, ohitua eta trebatua. Ax 91 (V 61). Zeren lehen etzen usatua, etzen harmetara egiña, baiña gero egin zen, usatu zen, enseiatu zen, trebatu zen, eta enseiatzeak, usatzeak, eta trebatzeak, lehen gaitz zena erraxtu zeraukan. Ib. 90 (V 61). Baiña ihardetsi zioen amak, orai usatzen den bezala: [...]. Ib. 239 (V 160). Nola zauden usatrik leku otz eta latz kartra. Garral (ap. ZarHizt ). Usa zaite kanpoko gauza guzien arbuiatzen. Ch II 1, 1. Etzate zeben etxea etan / denak orla usatuak. Yanzi 129. Ez niz gero ni usatua hola galtzarik gabe eta atorrik gabe. Lf Murtuts 26. Huna berriz hemengo bizi moduari usatu beharko. Etchebarne 81.
Ezi gáste ezpada óngi atzitzen malogratukodéla, ta fundarík ta gobernurik gabe, oziosa usátu ta oziosa nai, eztela faltáko ay. LE Prog 118. Ihiztari zaharra / Gaizki usatua. LuzKant 51. Jan da eran ongi eta gañera / biziyuetan altatu, / lenago gaizki usatu, / orain jornalak bajatu, / askori zaigu gertatu. Xe 231. Nahi nuke hunen nagusiari erraiten bazinio, othoi goxoki erabil dezan [muthikoa], bethi goxoki usatua baita. Larz Iru 36.
4. (L, BN, S ap. Lh ) .
(Aux. trans.). Acostumbrar, hacer acostumbrarse. "Habituer. Usatuko ditugu, nous les habituerons" Lh.
Bethiereko pairuak duela haragia / usatzen ez sentitzera hain dolore handia. EZ Man I 110. Hartu zituen bi txakur gazte, [...] eta hetarik bata, usatu zuen bethi ere etxean barrena, kuzinako eta sukhaldeko eltze-plateren artean. Ax 87 (V 59). Usa zazu beraz zure zerbitzaria zu bezala bizitzen. Ch III 56, 3 (SP manaia, Mst phena, Ip zeba, Ol yardun). Edanak etzuen ez gaiztatzen, ez eta ere tzartzen. Erreximenduak xuxen ibilarazten usatua zuken. JEtchep 97.
(Aux. tripersonal).
Behar dugu gauza spiritualak eta zelestialak representatu nahi drauzkigunean figuraz usat diezagun. Ins F, 1v. Hala usatu zioen / Israel haurtxoari, / begiratzen zioela / bere bihotz onari. EZ Eliç 270. Arren Iauna, ene gatik / bethi ertxa ezazu, / miserikordiaz arren / diezadan usatu. Ib. 34s. Sobra Miserikordiaz, / darotazu usatu, / Graziazko Ianhariaz, / zeren nauzun bazkatu. Arg DevB 202s.
5. (SP, Lar, , VocBN ) .
(Part. en función de adj.). " Usatua, accoutumé" SP. "Usado" Lar. "Acostumbrado" , "usitado" Lar y Añ. "Habitué" VocBN. .
Emetasun usatuaz othoi entzun nazazu, / eta galdea ardiats othoi diezadazu. EZ Man II 56. Are abre mutuek ere eztute, bere leheneko usatua, edo etsigarri bat bedere izan gabe, lehen izan dire ostatuetarik, aitzinat iragan nahi. 'Sin tener ración acostumbrada' . Ax 92 (V 62). Hala da bada haragiaren bekhatua ere. Segituago, nahiago; usatuago, barrenago; aseago, goseago. Ib. 385s (V 252). Espiritu gaixto hura, [...] sartzen da Jainkoaren umeen artean, hekin nahasteko bere gaixtakeria usatuaz. SP Imit IV 10, 2 (Mst bere gaixtokeria üsatiaz; Ch ardurazko, Ip, Leon ohiko). Lezea, orai utzazu / zure izen usatua; / [...] / deithuko zare zerua. 74. Doloretan bethi bizi naiz, / eta bethi nigarretan; / bitartean bethi lo natza / bekhatu usatuetan. Ib. 217. Debozione üsatia zunbait ordüz ihurk üzten badü. Mst I 19, 3 (Ip üsatia; SP kostumatua, Ch ardurako, Ol oiko, Pi oizko). Aphezak Ostia saindua eskuan dagokala othoitz usatuak erraiten dituen denboran. CatLav 251. (V 127) Ondo iltzen laguntzeko, egiten diozkan oraziorik usatuen, ta jakiñenak. Cb Eg III 266. Ezpeitükeie phakütü urtheko bi sos üsatiak baizik. Mercy 35.
(Precediendo a un sust.).
Agur egiten diote usatu kortesiaz. EZ Man I 59. Gure otoitza edo examena usatu tenoretan ezin egin badugu, [...]. AR 16. Ene alhaba bakhotxa, etxekan üsatü kondüta. 'Garde ta conduite habituelle' . Etch 152. Hamazazpi gerrenin ni üsatü treñin. 'Je suivais mon train habituel' . Ib. 178. Utz dezan igaraitera / bere usatu bideti. Balad 132. Jin zaite datorren neskanegunean ene etxera, arrastiriko usatu tenoreko. Mde Pr 55. Galdetu zion bere usatu botzarekin. Mde HaurB 52.
Usado, desgastado.
Atez ate dabiltzan janziera usatuakin, edo denda zokoetan autsak, eta sitsak ukiturik zeuden gaiakin, zer prezio eskeñi diteke? AA II 167. Daukat, dio Santuak, engañio anditzat, biotz oso, ta garbi baten ordean presentatzea biotz usatu, ta mantxatu bat. AA III 393.
6. (Uso sust.). Usado, (el) que está habituado.
Zeren usatuari trabailluak ere etzaitza hain trabaillu iduritzen, eztitu hain sentitzen. Ax 90 (V 61). Anhitz [bekhatu] eginez usantza koberatzen duzunean eta usantza koberaturik, usatuari bezala. Ib. 108 (V 72).
7. "(L, BN, S), rendre fréquent. Bere bisitak usatzen ditu, il multiplie ses visites" Lh.
EZ-USATU. Inhabitual. "Inusité, ez usatu" T-L. "Usetan eztan moduko afaixa zan (V-gip), [...] ez üsatü bazkaria izan da (S)" Gte Erd 236.
USATUAN. Habitualmente. "Usaiaz holakoak dira hoberenak (BN-lab), üsatian (S)" Gte Erd 181. "Üsatian bezala (S), [...] üsatü bezala neskanegünean jinen düzü (S)" Ib. 236.
USATU BEZALA. Como de costumbre. "Üsatü baino haboro egin dü (S), üsatü bezala (S)" Gte Erd 236. "Üsatü bezala neskanegünean jinen düzü (S)" Ib.
Emanen beitütie hil zeiñiak üsatü bezala sonatü direnetik landan berhala. Mercy 35. Alhaba arraruak eri dütiela, / eztielakoz jaten üsatü bezala, / landan jan beitzükien kustilla sobera. Etch 374 (v. tbn. 592). Eijerki mintzo zira, üsatü bezala. ChantP 252. Biharamon goizean Theresa jaiki zen usatu bezala, eskolara joateko. Mde HaurB 45.
USATU GABE.
a) Falto de uso.
Ezen hunelako gauzák, guziz lengoaje oraino usatugabe batetan, ezin behingoaz halako perfekzionetan iar daitezkela. Adv * 7v. Nik skribatu dudan lengoaje mota baita, sterilenetarik eta dibersenetarik, eta oraino, translazionetan behinzat, usatugabea. Ib. * 6v.
(Ref. a personas). Falto de costumbre, falto de experiencia.
Norentzat da gaitz? Berrientzat, usatu gabeentzat; nagientzat; laxoentzat; [...]. Ax 485 (V 313). Arraza guziz handia, / Jainko Aitaren Semea, / etxe ongarriz bethean / usatu gabe prinzea. 71.
c) "Usagabe, nouveauté, manque d'habitude" Hb.
Danjeros da, halakoak bere usatu gabiarekin herioak bere bekhatian atrapaturik, hilze maluros bat egin dezan. Tt Onsa 149.
USATU-LEGE, USA-LEGE. Costumbre, hábito. "Usalegia aundia da emen (AN-5vill), ze usalegia da emen? (AN-5vill)" Gte Erd 236.
Barkoxeko emazten üsatü legia; / zopak jan dütienin arduz godalia. Etch 376.
USATZAKA.
a) Hecho de no usar.
Azaiteau galdu lerait / ardura usatzakeak. Lazarraga A24, 1196v (los editores traducen 'arduragabe jokatzeak').
b) USATZEKE (V-gip). "Norbait --gizon edo emakume-- sekula harreman sexualik izan gabea dela adierazteko ere bai. Au sekula usatzekia da ero" Elexp Berg (s.v. usau).
UXATU (Forma con palat. expr., con sentido peyorativo). Usado.
Hiri haundi honetan galdurik / burdelak ikusten. [...] Denak dira emakumeak / eta gorputz uxatuen xarma ustela bilatzen dugu. Lasa Poem 69.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper