Harremana

    OEH - Bilaketa

    330 emaitza jaiki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (23)


    Sarrera osoan (307)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    sukar.
    sense-1
    1. (G, AN, L, B (-ker), BN; Lar, Añ, Izt 21v, H, VocB ; -kh- Volt 81, SP, Ht VocGr 361, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Hb, Dv, H) Ref.: A; Izeta BHizt2 (suker).
     Fiebre, calentura. Tr. Documentado en todos los dialectos, excepto en suletino; en vizcaíno no parece ser popular: los usan, ademas de (siempre junto a kalentura ) Añibarro, algunos autores desde finales del s. XIX. En DFrec hay 8 ejs.
    Lotzen zaizko nola lehoñ sukharrez zoratuak. EZ Man I 93. Sukhar handiarekin zaudenean. Ax 431 (V 280). Sukhar arin batek gau labur bat egiten baderauku hain luze. SP Phil 56 (He 58 sukhar). Jaiki behar dut; kitatu nau / jadanik ene sukharrak. Gç 195. Eri hau arkitzen da sukar ta kalentura andiarekin. Mb IArg I 98. Sukhar batez ahitua. Brtc 119. Etikazko sukar edo kalenturarekin dagoan eria. Gco II 70 (v. infra SUKAR HETIKA). Sukhar langit batek bezala [flakatzen dute]. Dh 198. Zegola goatzean kalentura edo sukarraiki. EvAN Mt 8, 14 (He, TB, Dv, SalabBN, Ol, Leon, Ker, IBe suk(h)ar; Lç helgaitz, Ip elgaitz, Ur (V), Echn, Hual, Samper kalentura). Zagon sukhar handi batekin. Jaur 130. Utzi zion sukarrak. Ur Mt 8, 15. Sukhar puxka bat dut. Laph 164. Ogeita bost egun oietan sukarrak odola irakin egin didala. Camp EE 1883b, 524. Nolakoa den oihanetako sukhar hura. Prop 1884, 162. Orduan hil zen, sukarra bildurik. HU Aurp 162. Burua ariña eukan da sukar (calentura) pixka bat gaiñera. Ag AL 84. Veracruz-en zingira-sukarrez asko bai asko ilten ziralako. GMant LEItz 67. Grippe delakoaren sukarraikin. FIr 185. Osagarri txarrean eta sukarrarekin izanik. Zub 59. Sukhar gaixto batek ereman zuen. JE Ber 68n. Sukar larri batek menderatzen. Ldi IL 29. Gaitza edo sukharra nausiturik. Lf Murtuts 11. Sukar aundi baten mende zegola. Etxde AlosT 54. Sukarrak berriro arturik. Or Aitork 81. Nire semeak bere akabuko sukarrean esan zuen. Arti Ipuin 29. Gorputza sutan sukarrarekin. JEtchep 25. Sukarra ibituta gogozago dagoanean. Erkiag BatB 199. Sukarra beti goiti ari. Ardoy SFran 263. Horra nun gau batez alimaleko sukarrarekin jartzen nizan. Etchebarne 57. Berrogetabat gradu sukar, eta anka bata ardaue baño baltzago eta aundituta. Gerrika 97. Bezperan izugarrizko sukar edo kalentura. Albeniz 93. Lozorroan aurkitzen nuen zenbait aldiz, sukarraren mende. MEIG IX 97.
    v. tbn. LE Kop 65. Añ GGero 213. Gy 117. Hb Egia 62. Elzb Po 208. StPierre 18. Barb Sup 119. Ox 78. Altuna 14. Ir YKBiz 75. Zerb IxtS 109. JAIraz Bizia 43. Munita 94. NEtx Antz 158. Anab Poli 78. Txill Let 69. Ibiñ Virgil 104. Mattin 79. Etxabu Kontu 109. Ataño TxanKan 171. Onaind STeresa 46.
    azpiadiera-1.1
    "Au pluriel, fièvres intermittentes. Sukharrak, helgaitzak zituen, il avait les fièvres" H.
    azpiadiera-1.2
    Emoción, fervor, pasión, agitación. "Zer sukharrek zaramatza? quelle fièvre, quelle ardeur, quelle émotion vous emporte?" H.
    Eman diazozu ene arimari karitatezko sukhar bat. Harb 382. Zeren abarizia ezin erran bezalako sukharra da. SP Phil 265 (He 267 sukhar). Gorputzez erbaildu / ta kunkurturik bizkarra, / galdurik indarra / eztitu sukarra. Bordel 101s. Ikhasteko sukharrak gorphutz gostuz dire. Hb Esk 206. Atsegin erhoak, hanbat gozakari sukhar handirekin bilhatzen zirenak. Dv LEd 250. Ezpaitute bertze lanik, ez eta bertze sukarrik [...] baizik ere nondik zer ele nahasi duten jalgi ahalko. HU Aurp 199. Irudimenaren ego zuriak berriz berotu, sendotu, egiten dira biotzeko sukar eta asbero orregaz. Ayerb EEs 1915, 261. Begiak sukar batean. Barb Sup 4. Oxalderi ere ondarrerat eztitzen hasi sukarra. Ox 200. Zurbill ta sukarrez esan zion aitari. Or Mi 92. Probatutzen dabiltza / daukaten indarra, / eziñ aplakaturik / eben sukarra. Yanzi 161. Sukar batekin estutu zuen bere gorputzaren kontra. Mde HaurB 18. Otoitzerako eta apaizgorako sukar berokoa izanarren. Etxde JJ 17. Sukar ikaragarria zeukan. Anab Poli 78. Gorrotoaren sukarra. BEnb NereA 168. Orai beren bakantzak nahiago dituzte iragan politika sukharrik ez den herrietan. Herr 11-2-1960, 4. Badut uste zuretzat zuen sukharra ixtant batentzat hoztu diozun! Larz Iru 140. Hernandorenak piztu su hartarik zerbait, geroztik beti ekarri dudan bertsutako sukar hori. Larre ArtzainE 246.
    v. tbn. JArt Y 1933, 326. TAg Uzt 68. Iratz 181. JEtchep 64. Vill Jaink 150. Gazt MusIx 144. NEtx LBB 268. PPer FLV 1987, 189 (AN-gip).
    azpiadiera-1.3
    (G-goi ap. A ; Lar).
    "Amaine usted esa cólera, irria sukar ori" Lar. "Cólera, mal humor" A.
    sense-2
    2. (Lar→H; -kh- Urt, Hb) Llama; hoguera. "Aboleri flammis, sukharretan iretsia izátea" Urt I 34 (cf. SUKARRETAN). "Hoguera" Lar. "Llama del fuego" Ib. (s.v. socarra). "Sukarra edo suak egitea da 'hoguera'" Cb EBO 46s. v. sugar.
    sense-3
    3. (Adv.).Vehementemente, con pasión, con ímpetu.
    Gogoz eta sukar lotu zitzaion ekiñaldiari. TAg Uzt 137.
    azpisarrera-1
    BASA-SUKAR. Falsa devoción, celo supersticioso.
    Hastapenean behar bada zerbait on erakutsi zen hekien izenean, bainan basa-sukharrak etzuen aurkhitu zedarririk, eta ahalkagarri liteke erratea zer itsuskeriak adoratu diren geroztik Trinitate horren izenean. Hb Egia 60.
    azpisarrera-2
    BERROGEI EGUNETAKO SUKAR. Fiebre tifoidea.
    Berrogoi egunetako sukarra. (fièvre typhoïde). JE Med 99.
    azpisarrera-3
    SUKAR-AMETS. Delirio.
    Nola ez mirets Frantses Xabieren azken orduak [...], sukar-ametsetarik ere arimen salbatzeaz orroitua! Lf ELit 131.
    azpisarrera-4
    SUKAR-BELAR (-kh- BN-mix ap. A). Digital.
    azpisarrera-5
    SUKAR BELTZ (BN-bard ap. A Apend). Tifus.
    Buruko min, sukhar beltz, herio murritza. Hb Esk 187.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Peste negra.
    Eta gauzen antholatzeko, [...] eritasun izigarri bat jauzi zen: "sukhar beltza". GH 1956, 265.
    azpisarrera-6
    SUKAR-BULTA. Acceso de fiebre.
    Lehen sukar-bulta joan-eta, badira ttattit eta ufaturik dagotzinak. Herr 12-6-1958, 1.
    azpisarrera-7
    SUKAR EGOSI.
    Hezurretako mina, harria, sukhar egosia eta errea. "Fièvre ardente". SP Phil 373.
    azpisarrera-8
    SUKAR-ERRABIA. Furor.
    Etxean zuen tabako-belhar guzia erre zuen, sukar-errabia batean. Barb Sup 35.
    azpisarrera-9
    SUKAR ERRE (-kh- SP A; sukharre H). "Fièvre ardente" SP.
    Hezurretako mina, harria, sukhar egosia eta errea. SP Phil 373.
    azpisarrera-10
    SUKAR HETIKA. Tisis.
    Sukhar hektikaren kontua du. ES 180.
    azpisarrera-11
    SUKAR-IKARA.
    "Sukarak gorputzean eragindako astinaldi labur eta arinen segida" ZestErret .
    azpisarrera-12
    SUKAR HIRUKOR (Pl.). Fiebres tercianas.
    Urte onen azkenera beñ sukar irukorrak, beñ laukorrak, utzi zuten indargabeturik. Bv AsL 108.
    azpisarrera-13
    SUKAR KABARDIL (-kafardil L-côte-sar-ain ap. A). "Fiebre escarlatina" A.
    Non ez duen sekulako zerbait bildu nahi, sukar kafardil [...] eta holako. Lf Murtuts 19.
    azpisarrera-14
    SUKAR LAUKOR (Pl.). Cuartanas.
    Sukar irukor ta laukorrak aldizka beti. Bv AsL 111.
    azpisarrera-15
    SUKAR LAURDEN. Fiebres cuartanas.
    Non ez duen sekulako zerbait bildu nahi, sukar kafardil, sukar malin, sukar ustel, sukar laurden eta holako. Lf Murtuts 19.
    azpisarrera-16
    SUKAR MALET. "Sukhar maleta (L), fiebre lenta" A (s.v. malet).
    Sukhar malet bat jin zitzaion. Laph 248.
    azpisarrera-17
    SUKAR MALIN. Fiebre maligna (?).
    Non ez duen sekulako zerbait bildu nahi, sukar kafardil, sukar malin, sukar ustel, sukar laurden eta holako. Lf Murtuts 19.
    azpisarrera-18
    SUKAR MIN (-kh- SP A, H). "Fièvre ardente" SP.
    azpisarrera-19
    SUKARRA HARTU. Tomar la temperatura corporal.
    Harek hartu zautan sukarra: hogoita hemeretzi pasa! Etchebarne 58. Niri bi aldiz sukarra artu eustana, donostiarra zan. Gerrika 103. Ene lana zen heieri sukarraren hartzea. Larre ArtzainE 177.
    azpisarrera-20
    SUKARREAN. Ardiendo, con fervor.
    Gauaro illun batean / yoranez, maitez sukarrean, / --oi ene zoriona!-- / ixil irten nintzan. "En amores inflamada". Gazt MusIx 173 (Or ib. 177 su-garretan).
    azpisarrera-21
    SUKARRETAN. a) Ardiendo. v. SUGARRETAN.
    Eta Eternalaren aingerua agertu zitzaion su kharretan, hesi baten erditikan. Urt Ex 3, 2 (Ur suzko garrean).
    b) Con fervor.
    Othoitz eta othoitz ari zen, sukarretan, joanago eta kexuago. Barb Sup 142.
    c) Con fiebre.
    Izan larruraino bustia, eri sukharretan, edo iduzkiez kixkalia. Larz Iru 86.
    azpisarrera-22
    SUKAR USAINDUN.
    Jainkoak [il zuan]; sukar usandun batzuk zirala bitarteko. "Calenturas pestilentes". Berron Kijote 211.
    azpisarrera-23
    SUKAR USTEL (Lc ap. A; -kh- H). Fiebre tifoidea; tifus.
    Lekhu gaitz batzu dire, zointan arrotzak bethi sukhar ustelez bethetzen baitire. Prop 1876-77, 16. Sukar usteletik hil zen. HU Aurp 162. Eukaristi batzarra da, sukar ustela edo tifus dalakoaren "ederragatik" atzeratzen ezpadute. Ldi (carta a Or, 19-4-1930, ap. DRA ). Gipuzkoako alde onetan sukar ustela (tifus) askotxo zegoan. Anab Poli 120. Suge-oskaren kontrakotatik asi eta sukar-ustelaren (tifus) sendapideraiño. Etxde Egan 1961 (1-3), 98. Sukar-ustelez gaixorik egoan baten. Onaind STeresa 100.
    v. tbn. Lf Murtuts 19.
    azpisarrera-24
    SUKAR-USTELDUN (El) que tiene tifus.
    "Sukar usteldunen" begitartea eroria, kolore ilunzikin. FIr 192.
    azpisarrera-25
    SUKAR-ZORABIOTAN. Delirando por la fiebre.
    Lur horretako grina-hezitzea irakiten ari delarik, sukar-zorabiotan. MEIG IX 118.

    sukar

    sukar
    << 1 su 0 / 0 1 tapa-tapa >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper