1 kukurruku.
(V-gip, G-azp; Lar, , Dv), kukuruku (R-uzt, S; Arch VocGr, H), kikurruko Ref.: A (kukuruku); Lrq /kükürükü [oxítona]/; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Canto del gallo. "Quiquiriquí" Lar. "Quiquiriquí, voz de gallo" . " Goizeko lelengo kukurrukuan jaikitzen zan " Etxba Eib. " Basarriko despertadoria, oillarraren kukurrukua " Elexp Berg. Tr. Atestiguado desde finales del s. XVIII. Al Sur se documenta la forma kukurruku (tbn. en Hiriart-Urruty) y al Norte kukuruku . Hay además kikurruko en Goenaga. En DFrec hay 4 ejs. de kukurruku .
Oilharraren lehen kukurukian ohetik jeiki-arazitzen [zien] . AR 170. Gure oilar defuntuen / kukuruku eztiak / jaiki-arazten zituen / bere mugan sehiak. Monho 44. Martin-zaldik, ollar garaitsuak lez, kukurruku abesau eban egun atan. Echta Jos 45. Berebizikuak / ziran oillartxo aien / kukurrukuak. MendaroTx 107. Olluak kukurruku ta ollarrak karkaxo. Otx 46. Ara diyoanak ez du beñere ollar kikurrukorik entzungo. Goen Y 1934, 102. Nabaritzen nituan [...] urrutiago ollarraren kukurrukuak. Anab Poli 79. Oilar baten kukurrukua entzunen da. Arti Tobera 263. Ollotegian marti-ollarren / goizeko kukurrukua. BEnb NereA 77. Urrutirago ta soriago oillar kukurrukua. EZBB II 128. Kukurrukua entzunaz / amaika oillarri. Insausti 186.
Zeñek adituko du nere kukurruku? AB AmaE 404.
(Vc, Gc, Lc, B, BNc ap. A). (Onomat. del canto del gallo).
Oillarra iratzartzen da [...] eta [...] egiten du: kukurruku! EE 1883b, 509. Oilanda, oilaxko / oro hasi direneko: / ku ku ru ku, ko ko ri ko. Ox 105s. Oilar batek, han, urrun, egin zuen: kukuruku! Barb Leg 135. Salda onak behar ditu hu, mu, kukuruku. Zerb GH 1936, 414.
(V-gip ap. Etxba Eib ) .
(Fig.). "Desafío. Donostiakuak erabilli daben kukurrukuari, Ondarrukuak oratu detse " Etxba Eib.
Aphaltü zaie kükürükia Fellaga-en lehen bürier eta de Gaulle-kin elhestatü nahian dira. Herr 16-10-1958, 3. Frantsesek gauza espantagarriak egiten dituzte [...]. Ez baita hori arrazoin bat orduan dena espantu eta kukuruku artzeko. Herr 5-3-1966, 4.
Sortu orduko umeak hasten direla "kukuruku nor gira gu", beren baitarik denak egin nahiz.Herr 25-6-1959, 2.
"(Vc, Sal), voz con que se incita a los niños a que digan algo a otro (se les dice a la oreja en voz alta)" A.
KUKURRUKU EGIN (V-gip, G-azp; Dv, -ruku Urt IV 149, H), KUKURRUK EGIN. Ref.: Iz ArOñ; Gte Erd 206.
a) Cantar el gallo. "Canit gallus, oillarrak kukuru, kukuruku egiten du" Urt IV 149. "Kukurruku egitea, chanter en parlant du coq" Dv. v. KUKURRUKU JO.
[Ollarrak] kukurruk / egin orma ganean. Zav Fab RIEV 1909, 27. Kukurruku egitera doian ollarrak lez burua jasota. Ag Kr 97. Kukurruku ta garai egiten oituak egozan oillartzakoak. Erkiag Arran 141. Benetan dirautsut: gaur gabean, oillarrak birritan kukurruku egin baiño leen, zuk iru aldiz ukatuko nozu. Ker Mt 26, 34 (Lç io, TB, Ip, Echn, Hual, Samper kantatu,Leon kukuruka hasi).
Cf. KUKUAK JO.
Inazio etxian balego, beste ollarreak egingo luke kukurruku Etxe-alaian... Apaol 88.
(Con determinantes). "Ollar orrek kukurruku ederra, zatarra egiten du (G-azp)" Gte Erd 206.
Alperrik ollarrari kukurrukurik ez egiteko esan. Ag EEs 1917, 171. Kukurruku ozena egin zun une artan Lasturretako oillarrak. TAg Uzt 250.
b) (V-gip ap. Iz ArOñ; Dv). "Au fig., familièrement se montrer fier, en maître" Dv. "Kukurruku eittexok, la persona que llama la atención sobresaliendo de los demás" Iz ArOñ.
Ikusiko diagu nork eginen duen oraino gorenik kukurruku. HU Zez 131. Ik zalaparta asko atera; baña, azkenian, ire emaztiak kukurruku egin. Alz Burr 29.
KUKURRUKU EGINARAZI. Hacer cantar (al gallo).
Ollarrari kukurruku egin azita, zubiya bukatutzeko arri bat jartzia baizik palta etzanean. EE 1882a, 129.
KUKURRUKU-EZTUL (V, G-azp; kukurruko-estul V-gip, G-azp). Ref.: A; Etxba Eib (kukurruko-estul); Elexp Berg; ZestErret. "Tos ferina" A. "Kukurruko estul gogorrak artu ebanian" Etxba Eib. "Kukurruku eztulak jota apurtuta lagatzeittu umiak" Elexp Berg. v. ZAKUR-EZTUL.
Kukurruku-eztulak zazpi milla ume eroaten ebazan beste mundura. EgutAr 24-8-1959 (ap. DRA ).
KUKURRUKU JO (G-azp, AN-5vill; kukurrukua jo V-gip, G-azp). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 206; ZestErret. Cantar el gallo. "Batak kukurrukua jo dau; bestiak karraskadia" Etxba Eib. "Oillarrak kukurruku jo du (G-azp), [...], gure etxean kukurruku oillarrak jo beharrean oilloak jotzen dik (AN-5vill)" Gte Erd 206. v. KUKURRUKU EGIN.
Oillarrak joitian kukurruku, / ordian etxerako gira gu. CancB I 3, 26. Kukurrukurik ez zuen jotzen / oillar madarikatuak. Noe 122. Oillarra kukurruku jotzera dijoan tankeran burua arroxko jaso zun. Etxde AlosT 75. Bestaldeko ollarrak kukurrukua jo ebaneko [...] ollo-tokirantza arrapalaka. Bilbao IpuiB 256. Urrengo goizean, ollarrak kukurruku jo orduko jeiki bear. Ataño TxanKan 126. Ollarrak kukurruku joko zuen, gu allegatu ordurako. MMant 27.
Kukurruku jo zazu Txomiñ kantaria. AB AmaE 411.
Caer en suerte. v. KUKUAK JO.
Ekarri dezu zuk etxera erraiñ aberatsa eta guri ez bezelako kukurruku jotzen dizu ollarrak. Zab Gabon 27. Etxeparek [...] ipini zuen besteren hura, [...] entzun izan bagendu, beste oilar batek joko liguke orain kukurruku. MIH 289.
(Fig). " Horrek goitik jotzen du kukurruku (harro dela) (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 206. " Hara, oaiñe horrek jo dik bere kukurrukua " ZestErret.
Goien dagonak jotzen du kukurruku. EZBB I 132.
KUKURRUKU KANTATU. Cantar victoria.
Ez dugu zeren bizkitartean kukuruku kanta oraino. Urte bakotx, mingaixtotik galtzen da Frantzian berrogoita-hamar-mila jende-buru. JE Med 144.
KUKURRUKUZ (kukuruz Urt IV 149). Cantando (el gallo).
Oilasko gazten boz berria / harmairutik kukurukuz. Monho 36. Oillarra kukurukuz hasirik, / atsoa zen iratzartzen. Arch Fab 163.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper