Etim. Préstamo románico; v. DCECH , s.v. crisol .
1.
(
G, AN-ulz, L, B, Sal; SP,
Urt III 325),
girisellu,
grisailu,
kirisailu,
kirisellu,
kresallu,
kresellu (
AN; Aq 1325),
krisailu (
G; Lh),
krisalu (
H),
kriselu (
SP,
Lar,
VP
13v,
Añ (G),
Dv,
H),
krisilu (
G-nav),
krixallu,
krizallu,
krizelu (
IC 441v,
Volt 84),
krusallu,
kruselu (
V; Lcc,
IC 446v,
Lar,
Añ (V),
H),
krusulu (
V),
krutsulu (
Añ (V)),
kruzailo,
kruzelu (
V-gip),
kunzelu (
V-gip),
kurselo (
V-gip),
kurselu (
V-gip),
kurtzelu (
A DBols),
kurtzellu (
V-gip),
kurtzulu (
V-arr; A Apend),
kurtzullo,
kuselu (
V-gip)
Ref.:
A (kriseillu, krisellu, krisaillu, kresellu, kruselu, krusulu); AEF 1926, 82; EEs 1930, 11; Iz ArOñ (kursélo, kusélu), To (krisaillu), Als (krisiluba), Ulz (krisellúe); Etxba Eib (krisallua); Holmer ApuntV (krusulu); Izeta BHizt2; Elexp Berg (kurtzelu).
Candil.
"
Son clamados en bascuenz la una peyta guirissellu çorr, et la otra ilumbe çorr
"
(FGN, 1234).
TAV
2.2.13, 54.
Cf. VocNav: Crisillu, candileja metálica de aceite (Valle de Odieta)". Duvoisin (s.v. altxalili) transcribe erróneamente (kirifasuya) la forma que trae Dechepare, y traduce de forma equivocada "papillon".
Tr. Al Norte sólo se documenta en Dechepare,
SenperEus, Duvoisin y
Bibl . En
DFrec hay 2 ejs. de
krisaillu y 3 de
kriseilu .
Kirisailuiari nola hiri hel eztakia: / berzer argi egin eta erratzen dik buruia.
>E 245.
Emendik ara argia eramateko badira krisellu-lanpar txiki ta kandiletak.
Mb IArg I 373.
Anpola edo fiola bat, kaxeta bat jartzekoa, laur gurutzefika, kriselu bat.
(1767).
SenperEus
65.
Urreratu egizu kruselu ori.
Mg PAb 78.
Etxe onetako kriseluak.
AA III 348.
Ezin badozu euki atz bat kandela edo kruselu baten gartxuan.
Ur MarIl 40.
Gure kriseluak itzaltzen zazkigu.
Lard 433.
Neskatxa hekiek jaiki ziren guziak, eta aphaindu zituzten beren kriseluak.
Dv Mt 25, 7 (Ol, IBe kriseilu, Or, IBk krisailu; Lç, He lanpa, TB argizagi, Ur (V), Echn, Hual lanpara, Ur (G), Ker argi-ontzi, Ip argi-untzi
).
Krisellua dirudi / aren kokotzak.
Xe 298.
Kriselu ondoan linairik ez, atorra berrikik ez.
EZBB II 38.
Ta pipea biztuten / Txomin kurtzeluan.
Azc PB 89.
Krusalloko orioagaz.
Ag Kr 87 (131 krusallu; AL 88 kruzailo
).
Grisalluaren argiyarekin.
APBB 140.
Badakit krizallutik tximist-argira alde aundia dijuala.
Ayerb
>EEs
1916, 143.
Euretan eskegi dira kurtzulloak.
EgutTo 23-12-1919 (ap. DRA
).
Zure krisailluan gau-mitxirrika egalak erretzera doanean.
Or Mi 148.
Gizalde aundi bat krisellu ta lastargi ta ezpata ta makillekin.
Ir YKBiz 470.
Krisaillu baten argipean.
Etxde JJ 27.
Zazpi kirisellu.
Ol >Ex 25, 37 (BiblE kriseilu
).
Gar mee argitsuen / kurtzulu ta adarrak.
Gand Elorri 48.
Bentariaren krisaillu-argitan ikusirik.
Berron Kijote 180.
Beste argi ontzi bat be ezagutu izan genduan etxean, ondarrutarrez krusaillu esaten geuntsana.
Etxabu Kontu 205.
Krisallua eskuan andrea beera.
Ataño
TxanKan
48.
Aurrean daukan kruseluaren argiak.
Onaind STeresa 94.
Kriseluak piztuko dira.
Bibl Ex 25, 37.
v. tbn. Zab Gabon 37. Arzac EE 1882c, 379. Ag G 225 (16 kresallu). Sabiag Y 1934, 187 (27 krisalu). Krisailu: LE Doc 109. Anab Aprika 68. Ibiñ Virgil 77. Krixallu: JAIraz Bizia 83. Kruselu: Itz Azald 17. Kurtzelu: A BeinB 74. Zink Crit 38. Kurtzulu: Noe 98. BasoM 27.
"(Tomar el) rábano por las hojas, kriselua mokotik
"
Lar (tbn. en CancB II 291 sg.
DRA, pero no existe esa pág.).
2.
"(B), hornillo"
A.
Horno.
Goizean goiz olamutilek amabi krisailu edo labeak aurreguneko ikatz eta autsez ustu.
Lh Yol 11.
Zure sukaldeko krisailuan.
Ib. 16.