OEH - Bilaketa

331 emaitza jaiki bilaketarentzat

Sarrera buruan (23)


Sarrera osoan (308)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 jira.
sense-1
1. (V, G ap. A ; Lar, , Izt, Dv (V, G)).
"Giro, vuelta" Lar, . "Rodeón, vuelta en redonda" Ib. "Vuelta <b->" Izt. "Gira" A. En Duvoisin aparecen tanto jira (V) como gira (G), esta última forma sin duda una interpretación errónea de la grafía <gi->. En DFrec hay 24 ejs. de jira, meridionales. v. bira.
Bi edo iru jira Jesusen inguruan eman. Mb IArg I 365. Etxanderak jira askogaz [estaldu eruezan burubak] . Mg PAb 95. Dantziaren jiraak bere guztiak dira ezkerrerakuak. fB Olg 139. Gorputzari jira osoa airean eragiten zaiola. Izt D 123. Jira bat Jerikoko uri guziari eman zioten. Lard 111. Okelea erretako jirak emoten. AB AmaE 204. Kalean jirea oso ederto egin zan nik diñotan urtean. Ag Kr 43. Daigun jira bat, daigun jira bi. Lasa Poem 83. Ta ganaduen atzeko aldetik / emango ditu bi jira. Uzt Sas 200. Mendi artean jira aundi bat emanda, Olano gaiñera igo nintzan. AZink 150. Kurpilaren jirak ez dira gelditu. MEIG I 176.
v. tbn. Bil 36. Bv AsL 78. Iraola 62. A CPV 996.
azpiadiera-1.1
Nok eragiten deutsaz jiraak udiari ta negubari urte oro? fB Ic I 64.
sense-2
2. Media vuelta; giro no completo. v. JIRA-ERDI.
Baña bere jirak egin ta itzuli nai zuenean, lur-aize batek eraman zuen [...] itsasoak barrena. Mb IArg II 291. Sartu nintzanian egin neban luma artian toki eder bat; eztot jira bat egin gau guztian. Mg PAb 115.
azpiadiera-2.1
(Ref. a un camino). Revuelta; punto en el que la trayectoria tuerce su dirección.
Zalpurdia bidearen jira batean estaldu zan. Ag Kr 115.
azpiadiera-2.2
(Ref. frec. al corazón). Vuelco.
Ene ta bada! Biotzak eman zidan alako jira bat... AZink 151.
sense-3
3. Cambio, vuelco.
Balituskete begiyak ekusteko nor amatzen duten, ez lirakela izango aien amorioaren jirak aiñ andiyak. MandatSerm 118.
azpiadiera-3.1
Vicisitud.
Mundu onek [...] orain emuten dituban frutu eta jira mueta guztiak. msOñ 15r. Gorputzeko ta espirituko jira guztien lelengo ta azkeneko eragilla nausija. fB Ic III 262.
sense-4
4. (V-gip; Lar, ).
Circunferencia, perímetro. "Cerco" Lar. "Circo" (s.v. giro ). " Soluen jiria, usten genduan baño luziagua agertu da, beiñ neurtu ezkerik " Etxba Eib.
Lauortzekoak eta kollarak mai-jira danean ipiñita billatuten ditue. Ag Kr 48. Eliz gañen jirak mueta guztietako bandera-kaz apañdurik. Ib. 216. Enparantzako jira guztian. Etxde JJ 206. Sukalde-jira an egoten da / usai gozoz zintzilika. And AUzta 140. Onek zeukan jira guztian, zezen-plazaren gisan, itxitura bat. Salav 74. [Akaziari] azala kendu jira denean. Ostolaiz 85. Arbola aundia: bi metro pasako jira badauka. Insausti 257.
azpiadiera-4.1
Jendeak jakin dezan / Euskal Erri jiran / komunaren bertsoak / zein atsegin diran. Zendoia 90.
azpiadiera-4.2
Alrededores. " Etxe-jira guztia loraz beteta dauke " Elexp Berg. " Amata etorri zianian, hura zan etxe jira hua! " ZestErret. Cf. JIRAN.
Jendia jira guztiyan. Alz STFer 125. Ormaz itxiya jira guzian / izanagatik baratza. MendaroTx 153. Esnatutzen ziraden / etxe-jiran ontzak. Uzt Sas 93. Etxearen jira dana. Ib. 80. Jira danera begiratuta. Ib. 321. Zamorro likitsekin / estalirik jira, / nazka da egotea / lurrera begira. AZink 171. Utzi ziñuzten etxe-jirako / intxaurrak eta arteak. Zendoia 119.
sense-5
5. Vuelta, paseo; expedición, viaje. " Ingenun lagunekin kaleko jira " ZestErret.
Artu zuen alderdi aietan jira bat emateko asmoa. Lard 496. Eta jira guziak eginda, bi urteren buruan itzuli ziran Siriako Antiokiara. Ib. 509. Bigar al badegu jira bat egingo det. Sor Bar 91. Artikulara zuten / gero urrengo jira. Ud 103. Orain jira aidako bat egin bear dot Napoles aldera. Ag Ioan 267. Jira bat eiñ eurakaz, amaitu zan dana. Enb 162. Ta jira bat ematera etorri / utzirikan zeben lanak. Yanzi 132. Egin bear danian / kalerako jira. Uzt Sas 102. Onera jira bat egiteko asmotan zeuden senar-emazteak. TxGarm BordaB 58. Nai dekana [zaldia] artu ta rancho oietara, nai badek, jira bat eman. Ib. 147. Inguruko auzoetan barrena jira bat egin gabe etzan etxeratuko. AZink 34.
v. tbn. Insausti 39.
sense-6
6. "(G-goi), condición, rango. Nere jirakoak ez emen dira dauzkadan adiskideak, dicen que no son de mi condición los amigos que tengo" A.
sense-7
7. (V-gip, G-azp) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Gestión; trabajo. " Alperrikua gaur atzera t'aurrera eiñ doten jiria " Etxba Eib. " Jirak eitten dabill ezkontzeko " Ib. " Berak bakarrik eitteitu etxeko jira guztiak " Elexp Berg. " Umia adoptatzeko jira guztiyak bestek intzizkiun " ZestErret. " Ama hiltzanetik beak damazki etxeko jira guztiya " Ib.
Galdu ebenak nora / egozan begira, / akabatu zanian / proba aren jira? EusJok II 81. Basaburun berak zeraman etxe barruko jira osoa. NEtx LBB 16.
sense-8
8. (V-gip).
Estado, situación. " Etxe artako jiria ikustiak negarguria emote juan " Elexp Berg. " Diru barik, urriñ, kotxia aberixauta... Aura zuan jiria! " Ib.
Emazte gazteak zerbait esan zezakean etxe artako jira-berri. NEtx LBB 21.
sense-9
9. (V-gip, G-azp).
Fundamento, seriedad. " Au ezta jiria! ésto no es fundamento. Ordubatak eta oinddio jaiki barik. Au ezta jiria! " Elexp Berg.
Au ezta etxeko jiria..., ori al da ba etxeko gizonan ganoria ta errespetua. SM Zirik 120.
sense-10
10. Arco.
Eusgarri auengana eta alboetako ormetara [elizak] dauzka arriz jira edo arkuak egiñak. Insausti 39.
azpisarrera-1
ELIZ JIRA v. eliza.
azpisarrera-2
JIRA HARTU.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Rodear.
Zorri botatzen ai zan bitarten [balia], / artu ziyoeten jira. Arrantz 123.
azpisarrerakoSense-2.2
b) darse la vuelta, volverse.
Orazio egiñez / santuari sarri, / gero jira artu ta / errirantza jarri. Ayesta 47.
azpisarrera-3
JIRA-BIRA v. jirabira.
azpisarrera-4
JIRA EGIN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) Girar, volverse. " Azkoitira eldu baño len, jira-eiñ dau " Etxba Eib.
Jira egizu batera eta jira egizu bestera. msOñ 68r. Aixe guztietara jira egiten daben kañabera bat legez. fB Ic I 17. Noizik beiñ eltziari begiratzera egiten det jira. Sor Bar 35. Ezagutzen det, Ama maitia, / dolorez egin du jira. Tx B II 168. Amonak egin zun jira / Egun Aundiko argira. NEtx LBB 263.
azpisarrerakoSense-4.2
b) Girar; dar la vuelta alrededor.
Eguzkijak jira egiten daben leku guztietan. fB Ic III 306. Agor-illaren seiean sartu zan jira egiñik [Elkano] . Izt C 474. Gure Munduak burpillak legez / jira egiten dabela. AB AmaE 23. Mundu danari egiñaz jira. Ib. 121. Pello, bertso oriyek / zuretzako dira, / probintziyan egingo / dutenak jira. AzpPr 100.
azpisarrerakoSense-4.3
c) Ir a, darse una vuelta por.
Ta erostera / erri bestera / egingo degu, bai, jira. Bil 87. Gustora egingo nun / teatrora jira. Imaz Auspoa 24, 132.
azpisarrerakoSense-4.4
d) Recurrir.
Noiznai tribunalera / egiñgo da jira. AzpPr 89.
azpisarrera-5
JIRA EMAN.
azpisarrerakoSense-5.1
a) Dar la vuelta (a).
Itsasoz mundu osoari jira ematen. Izt C 219. Lendabizi plazari / eman diyo jira. Xe 203. Menditik eldu gera / deituta errira, / esanez eman bear / diyogula jira. JanEd II 138. Naiz munduai eman jira. Insausti 282.
azpisarrerakoSense-5.2
b) Girar.
Abestuaz eta oin baten gañian jira emanaz. Alz Txib 91.
azpisarrerakoSense-5.3
c) Darse la vuelta; dar media vuelta (para volver).
Ondo begiratu eta / eman nuen jira. Yanzi 99. Jira emanaz juateko. ABar Goi 58. Bigarrenak jira eman zuanean, besteak ia bukatua zuan. BBarand 182.
azpiadiera-3.1
Dar media vuelta alredededor de.
Berialaxen eman ziyoten / bere balizari jira. Tx B II 80. Balizari jira eman / ziolako berandu. AZink 375.
azpisarrerakoSense-5.4
d) Hacer girar.
Bere eskuetan boinari jira emanaz. Alz Ram 117.
azpiadiera-4.1
Revolver.
Bota zion piper pixka bat, palilluakin jira eman eta esanaz. And AUzta 49.
azpisarrerakoSense-5.5
e) Devolver.
Ene lagunak eman zazkon egun onak eta jira eman zazkonean ikusi nuen etzela gizon ura nola naiezkoa. ZGarral EEs 1911, 103.
azpisarrerakoSense-5.6
f) Hacer volverse, hacer girarse.
Ematen bazitzaion [gurutzeari] / Arabara jira, / bera biurtzen zala / lengo alderdira. Insausti 165.
azpisarrera-6
JIRA-ERDI.
Media vuelta.
Eskuitara jira erdi bat. (c. 1800). Egan 1957 (1-2), 11.
azpisarrera-7
JIRA ETA BIRA.
Dando vueltas.
Onelan konfesetan dira pekatuben inguruban jira ta bira dabilzanak. Mg CO 41. Zezena omen zebillen plazan bazter batetik bestera jira ta bira. Izt C 249. Anas-engandi Kaifas-engana / bezela jira ta bira. Noe 31. Plazara jatsi eta ganauai begira, / luzaro ebiltzala jira eta bira. AB AmaE 279. Jira ta bira Igeldoko faola bezela. Alz STFer 121. Elizondoko zelaian ebillen jira ta bira egurastuten. Echta Jos 249. Bere aizpa jira ta bira esnari zebillela oarturik. TAg Uzt 250. Euren inguruan [...] jira ta bira egoak erre bearrean. Erkiag Arran 48. Jira ta bira, erabaki latza ari zan biotz artan egosten. NEtx LBB 52. Animali guztiak / alaituten dira [...], / Alkarren poztasunez / jira eta bira. FEtxeb 179. Egunak, asteak eta illak antxe, soroan jira ta bira. AZink 29.
v. tbn. JJMg BasEsc 166. Ur MarIl 21. Xe 238. Ag Kr 77. Urruz Zer 76. Altuna 78 <gi->. Etxabu Kontu 226. MMant 151. Zendoia 114.
azpisarrera-8
JIRA ETA BIRAKA.
Dando vueltas.
Jira eta biraka / an jaiki eziñik, / ezta erraz aurkitzen / urde ain zikiñik. JanEd II 18.
azpisarrera-9
JIRA ETA BIRAN.
Dando vueltas.
Askotan ibilli dira / jira eta biran. Afrika 36.
azpisarrera-10
JIRA ETA BIRARAKO.
De dar vueltas.
ide zabalaren alderdian, luzean izaten zan jira ta birarako eguraste ori. Etxabu Kontu 40.
azpisarrera-11
JIRA ETA BUELTA.
azpisarrerakoSense-11.1
a) De una forma u otra, al final. " Badakitt ze pasau bia daben; jira ta buelta, azkenian neuk ein biakoittut lan guztiak " Elexp Berg.
Eztabaida guztietan, jira ta buelta, aberatsak beriari eutsitzen zetsan. SM Zirik 9.
azpisarrerakoSense-11.2
b) "Dando vueltas y más vueltas. Dantzan ibili giñan jira ta buelta gau guztia " Elexp Berg.
Biotzaren inguruan jira ta buelta ibilli [usoak] ta azkenean biotza artu ta zerurontz eraman omen zuten. JAzpiroz 98.
azpisarrera-12
JIRAKO.
azpisarrerakoSense-12.1
a) (Tras tema nominal nudo). De alrededor (de).
Buru-jirako zapi zuriarekin. Anab Aprika 61.
azpisarrerakoSense-12.2
b) De los alrededores.
Danak berari begira berriz / an jirako neskatillak. Uzt Sas 188.
azpisarrerakoSense-12.3
c) De volteo.
Bezperatikan asten dirade / alaitasun -zipriztiñak: / jirako kanpai, arbola jartze, / ttunttun eta danboliñak. Insausti 149. Seguran berriz altxafuegoak, / kanpai jirako ta guzi. Ib. 242.
azpisarrera-13
JIRAN.
azpisarrerakoSense-13.1
a) (V-gip; Lar, , Dv (<g->)).
"Alderredor, alrededor" Lar, . "Girpear, jiran [...] matsondoak atxurtu " Lar. " Danak jarteko, su aren jiran jarlekuak " Elexp Berg.
Botatzen dute [...] beren buruen jiran [armiarmak lerdea] . It Dial 6 (Ur, Dv inguru(b)an, Ip üngürian ). Jendia franko bazuten jiran. Bil 82. Eskuadra etsai bat ebilkuen jiran. AB AmaE 96. Neurtoski bat goruntz eta 26 marrerdi edo jiran <girau> dituana [oroikarriak] . Ag Ioan 158. Bakotxak samearen jiran iru edo lau ingurukada artuta. Ag Kr 39. Bost txalupa jiran / da erdiyan balia. Arrantz 107. Mai-jiran kantari [...] ziardutenak. Etxde JJ 276s. Batu zittuan Dama guztiak bere jiran. Etxba Ibilt 486. Zeruan neretzako moduko / lekurik badezu jiran. Uzt Sas 151. Jende guzia jarri zaio gurdiaren jiran <gi->. BBarand 58. Anima zerun izango dezu / aingeruk ditula jiran. Insausti 120.
v. tbn. Alz STFer 112. Anab Aprika 86. MAtx Gazt 46. Mattin 73.
azpisarrerakoSense-13.2
b) Girando, dando vueltas.
Beraz beti dabiltz itxasoko urak jiran burpilla legez. Ur Dial 109 (It jiraka biraka ). Guziok irradabizi / sugar aundi batean jiran. EA OlBe 19.
azpisarrerakoSense-13.3
c) De vuelta.
Urkiolatik jiran zanean etorri. AB AmaE 274.
azpiadiera-3.1
Okañan onda, Kadiztik jiran, / Manilara zan eldua. Enb 81.
azpisarrerakoSense-13.4
d) Dando vueltas (a un tema, etc.).
Beste mundua ibiltzen zuten / beti itzaldian jiran. Insausti 246.
jira
<< jiki 0 / 0 joiki >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper