Harremana

    OEH - Bilaketa

    330 emaitza jaiki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (23)


    Sarrera osoan (307)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    gorri.
    Onom.: Villa de Licagorria. (1027) Arzam 261. Alia Uinea de Mendigorria. (1070) Ib. 261. Garcia Gorria. (1113) Ib. 261. La pieza de Ilarre gorria. (1181) Ib. 261. La casa de Domingo Burugorri. Ib. 262. Relacionado sin duda con -gorri, -corri de la onomástica aquitana
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; Lcc, Mic 5v y 9r, SP, Deen II 189, Urt I 321, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB). Ref.: Bon-Ond 154; Alth Bot 8; A; Lrq; Iz Ulz, To ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV 26; EAEL 220; Elexp Berg; ZestErret.
    Rojo; rubio, dorado (en determinados contextos, aplicado al oro, pelo, etc.). "Bermeja cosa", "rubia cosa" Mic. "Purpúreo" Lar. "Barbir[r]ubio, bizargorri" Ib. "Aloque, vino rojo [...] arno gorria" Ib. "Colorado" Lar y Añ. "Rubicundo, rubio" Ib. "Oro, (V) urregorria" Añ. "Mathela, ezpain gorria, joue, lèvres rouges. Behi gorria, vache rousse. Holtz gorri, eguraldi, nuages rouges, belle journée" H. "Gorri bizia, rouge vif, cramoisi" Ib. "Zugatz onen loria da sua lexkotxe gorrixa" Etxba Eib. "Aren matrail kolore-gorrixak diño osasuna" Ib. s.v. kolore-gorrixa.
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 180 ejs.
    Kosk, Errege, kapela gorri. Sorabila 1. Obe da aurpegi gorri ze ez biotza balzki. RS 322. Denbora eder eginen du, ezen gorri da zerua. Lç Mt 16, 2 (He, TB, Ip, SalabBN, Ur, Ol, Or, Leon, Ker, IBk, IBe gorri; Ker gorri gorri, Samper gorri kolore, Dv gorrikara). Zure jazteko gorriok dira / kontentuagaz josirik. Lazarraga 1159v. Alba gorria. EZ Eliç 199. Goiz gorriak dakarke uri. O Pr 199. Itxaso gorria. Tt Onsa 32. [Kausituko duzu] harea gorria mazkor nahaste. INav 83. Argi txuri, gorri, urdiñ. Lar SAgust 9. Sü gorri. UskLiB 217. Kolore gorri. Izt C 193. Ezpaiñ gorriyak. Bil 60. Anpolai gorria baño gorriago. Zab Gabon 77. Jarri egizu lotsaz gorri. AB AmaE 437. Jarri zan txingarra baño gorriago. Apaol 48. Gerriko gorriarekin. Arb Igand 42. Amaseiko [= 'onza de oro'] gorriakaz. Ezale 1897, 189a. Txekor gorri. Ag G 16. Piper gorria baño gorriago. Ib. 104. Kurutze gorriko bandera. StPierre 17. Urhea bezain gorria. Ox 75. Xardina begi gorria. Barb Leg 148. Debru gorriak igortzen nik. Zub 38. Sagar gorriarenak bezain gorri [...] matrailak. TAg Uzt 45. Aritz gorriak ostoa zabalagoa. Munita 39. Ilhe gorriak orrazten. Mde Po 12. Nagusi jaunak / urre gorriz du bizarra. In Lek SClar 111. Kerixa eldua baiño gorriago. Erkiag Arran 130. Babarrun gorria. Anab Poli 93. Odol gorri kolorea. NEtx LBB 38. Kolorez gorri biziak. Xa Odol 298. Eize-zakur gorri bat zegoan atarian. JAzpiroz 165. Urre gorriaren pareko. MEIG VII 69. Adrilu gorrizko etxez. MEIG IX 92.
    (V-gip ap. Iz ArOñ; Arch VocGr, H). (Con reduplicación intensiva). "Gorri-gorria, très rouge, écarlate" H. Cf. infra GORRI-GORRIA, GORRI-GORRI EGIN.
    Gorri gorri eta lotsaturik geratuten. Astar II 147. Primadera hastean sorhoa oraino gorri-gorria zegoelarik. Dv Lab 194. Riktrudis, begi bietaraiño gorri-gorri iarri zan. Ag AL 72. Arrai gorri-gorri. PArt in Bil 173. Bokata latsan ari zira / [...]. Eskuak gorri gorri tuzu. Balad 124. Musturrak gorri-gorri otzaren otzaz. Kk Ab I 60. Süpazterrian putiko bat, gorri gorria, [...] zikiro laurden baten erra-erazten. Const 34. Sagar gorri gorriz. Barb Leg 136. Ortzia, gorri gorri dago. Ir YKBiz 233. Zapi gorri-gorri bat lepoan. Txill Let 38. Ifernuko sua gorri-gorria. JEtchep 22. Patxiku, bere kolore gorri-gorriekin. SM Zirik 71. Boztariutan / gorri gorria naiela. Casve SGrazi 96. Zugaitz danak gorri-gorri ikusten ziran, baiña jaterik ez. AZink 85.
    v. tbn. AB AmaE 452. Echta Jos 333. A Ardi 31. Jaukol Biozk 44. Tx B 89. Or Eus 46. Eguzk GizAuz 64. Munita 128. Bilbao IpuiB 166. Osk Kurl 20. Erkiag BatB 62. MAtx Gazt 45. NEtx LBB 129. Berron Kijote 107. Uzt Sas 128. Ataño TxanKan 67. JAzpiroz 91. Ostolaiz 123.
    (L, BN, S; Lar DVC, H). Ref.: A; Lrq. Incandescente. "Errakai gorriaz erre, cauterizar" Lar DVC 224. "Syn. de goria. Rouge, porté à la chaleur rouge. Burdin gorriz, harri gorriz egosi esnea, lait cuit avec du fer rouge, avec des pierres rougies au fer" H. "Labea gorri dago (L, BN, S), [...] el horno está rusiente" A. v. 1 gori.
    Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales. Al Sur hay ejs. en Cardaberaz y fray Bartolomé.
    Labe gorri hartan. Tt Onsa 84 (v. tbn. labe gorri en SP Imit I 17, 3, Monho 92, fB Ic I 57, Hb Egia 61, CatS XI, CatJauf 77, Ox 74, Xa Odol 214, Balad 65). Suko ikhatz gorri murru handi bat. SP Phil 436 (He 441 ikhatz gorizko mulzo bat). Zilhatuko diozue burdin gorri batez. Mong 591 (v. tbn. Cb Eg II 148, Dv LEd 218, Xa Odol 269 burdin(a) gorri). Ikatz gorrietan gañan. AR 137. Krisela gorriak, kaldera irakituak. Brtc 150. Ikhatz gorrien gainean etzana. Dh 163. Glazatzen tuzu [karrotiak] sukre puxka batekin eta phala gorriaz. ECocin 24. Mayi, labea gorri dea? JEtchep 22. Garbituko dauzkitzut zure ezpain zikinak burdin gorriarekin. Larre ArtzainE 261.
    (Con reduplicación intens.).
    Aren kañoia etzan lertzen, tiroengatik galdan gorri-gorri jarriagatik ere. Alkain 127.
    Pelirrojo; rubio (ref. a personas o animales). "Behi gorriya" ZestErret.
    Mutiko bikiak ere ala ditxin: bat gorri, bestea gaztain. Or QA 45. Eta gure gizon gorria asarratu gogotik. BAyerbe 140 (cf. ib. 139 gizon rubio ori).
    azpiadiera-1.2
    2. (V, G; SP, Lar, Añ, Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret.
     Desnudo; pelado. "Belhaun gorritan iartzea, se mettre à genoux nuds" SP. "Gorria, korria, en composición significa desnudo, v.gr. larrugorri, biluzgorrian, que se aplica al hombre desnudo, oegorria, cama desnuda de sábanas, aizkorria, peña desnuda y sin plantas" Lar s.v. zancarrón. "Desnudo en carnes: [...] (c.) larru, biluz gorrian" Añ. "Larru gorritan ibiltzea, aller tout nud. Belhaun gorritan, prosterné à genoux (les genoux nus par hyperbole)" Dv. "Nu, qui n'est pas vêtu, couvert, et qui montre la peau, parlant des personnes. Biluzgorria, tout nu. Larru, narru gorritan: qui est en état de nudité complète (litter. en peau rouge). Belhaun gorritan iarririk, s'étant mis à genoux, sur ses genoux nus. Par extension de ce sens: dépouillé de ce qui ordinairement couvre et revêt: Ohegorrian etzana, couché sur un lit sans draps" H. "Larru gorrian (Gc), narru gorrian (Vc): en cueros vivos, completamente desnudo" A. "Gorri geldittu etxia: quedarse sin nada la casa" Iz ArOñ. "Gorri jaixo nintzan eta gorri itxuliko naiz lurrera, desnudo nací y desnudo volveré a la tierra" Etxba Eib. "Aragoi aldian mendixak gorri dare" Elexp Berg. "Soila, biluzia [...]. Lur sail earrak gorri geldittu dia" ZestErret. Cf. biluzgorri.
    Belhaun gorrietan jarririk. Gç 183. Buruko apaindurijaren lekuban kalba gorrija. fB Olg 78. Erdi itsuak eta belhaun gorriekin. Hb Esk 221. Bere oin-uts-gorriakin, elurretan. Arr GB 105. [Zu oi] ederrean lotan, eta nere serbitzaria lur gorriyan. Aran SIgn 36. Zer janik ez. [...] Estera txatar batzuek etziteko ta arri gorri batzuek. Bv AsL 194. Oñ gorrien gañian bidegiten zuten. Ib. 120. Erantzi zan bere soñeko arropaz larru-gorriraño. Ib. 48. Gure izardiak jantziko ditu orain gorri dauden lur ederrak. Apaol 86. Lubiziek jandako mendixka bizkar-gorriak. Mok 13s. Oiñuts gorrian. Tx B I 35. Goiko arkaitz gorrietan. 'Roches nues'. Or Mi 20 (v. tbn. arkaitz gorri en Iratz 44 y 145, Ibiñ Virgil 32, Zait Plat 76). Beso gorriok. 'Ses bras nus'. Ib. 80. Lur gorrizko toki zabal bat. Anab Usauri 31. Gorputza arraintzale sare bategaz narru gorrijaren ganian baturik. Otx 41. Txindurriak, goi gorrietara ta ludi-kazko izoztuetara izan ezik, noranai edatuak ditugu. Ldi Y 1933, 85. [Ezin baitu] atzapar uts gorriez ar. Ldi UO 44. Lekaro gorri artan. Ldi IL 21. Kale gorrian itxi. Eguzk GizAuz 18. Mendi-soil gorria ez da ona. Munita 128. Ekaitz erasoak [...] eramango ditu lur oiek, arkaitzak gorri utzita. Ib. 146. Iantzi dezagun gorri dagona. "Nudum vestiamus". Or Aitork 395. Lur gorria gure oe solla. NEtx Antz 108. Gorri etortzen gera mundura. Gorri, esku-utsik, emendik aldegin bear. Ib. 108. Basamortu gorrian. Anab Aprika 86. Ankaz gorrian zebilen arrien gañean. Ib. 93. Arkaitzak, elorriak / biak gorri. 'Con su doliente desnudez nativa'. Gand Elorri 25. Zugaitz gorriak. 'Los desnudos árboles'. Ib. 199. Barren ezea dezu / naiz-ta gaiña gorri. Insausti 164 (dirigiéndose al monte Aitzgorri). Behar beltzak eta kale gorriak eman dioten hazibide latza. MEIG III 92.
    azpiadiera-1.2.1
    Mendiak [...] gorri-gorri.Munita 128.
    azpiadiera-1.2.2
    (Formando construcciones adverbiales). Desnudo de, con (...) desnudo.
    [Nexkaa] ipurdi gorri zetorrek, oi-bezela, arentzako ainbat pixa-oial sortzerik ezpaitago. Ldi IL 17. Atzi dute, ta larru-gorri / eman ere eultzi epela. "La desnudaron y le dieron una buena tunda". Or Eus 160. Oin-beso-gorri / sartu zala dolarean. "Desnudo de pies y manos". Ib. 383.
    azpiadiera-1.2.3
    Cf. gorritu (3).
    Lurrak gorri zituten Maiatz-lêneraiño. "Habían ya roturado las tierras". Or Eus 246.
    azpiadiera-1.3
    3. (c. sg. A; Dv, H). Grande, extremo, atroz, terrible (aplicado a susts. como 'vergüenza', 'necesidad', 'miedo', 'apuro'...). "Alfer gorri egotea, croupir dans la paresse. [...] Behar gorria, gose gorria ikhusten du, il est en proie à la cruelle misère, à la faim cruelle. Gerla gorria da etxe hortan, il y a guerre acharnée dans cette maison. C'est ce genre de figure qu'emploie le P. Arana quand il dit: Egun gorri hura, aquel tremendo día, ce jour redoutable, en parlant du jour du Jugement dernier (CancB III 274)" Dv. "Gorria ajoute à l'idée du mot auquel il est joint, le sens de fort, grandement, à un haut degré: Lastima gorria da, c'est grand dommage (fB)" H. "Vivo, cruento, descarnado, terrible. Ahalke gorri (L, BN, S), vergüenza atroz. [...]. Aize gorri (L, BN-baig, Sal), viento fino, penetrante. Ankar gorri (R), riña sangrienta. Orai, non-nahi, astelegun gorriarekin, haragia eltzean (Ezale 1897, 174), [...] en un simple día de labor [...]. Barur gorria (G, L, BN, S, R), ayuno duro. Behar gorri (Lc, BN, S, R-uzt), necesidad extrema. Damu gorri (Vc), profundo pesar. Eguzki gorri (R), ekhi gorri (R), sol de justicia. Gerla gorri (L, BN, S), guerra cruel. Gose gorria (L, BN, S, R) carpanta, hambre canina [...]. Ikara gorria (Vc), (el) susto atroz. Ipar gorria (gral.), Norte frío. [...]. Lotsa gorri (V, G), vergüenza terrible, atroz" A. "Auer gorri (BN, R), extremadamente perezoso. Istillu gorri (G-to), apuro extremado" A Apend. "Goiz gorri, muy de mañana. Goiz gorri zutelarik; goiz gorria da oraino. Berandu gorri zelarik; berandu gorria dugu" Lander (ap. DRA). Cf. Lar: "Palabras coloradas, hitz gorriak, lotsabageak". Tr. Abundantemente documentado tanto al Norte como al Sur durante los ss. XIX y XX. En época anterior lo encontramos sólo en Tartas, Lizarraga de Elcano y Cardaberaz (EBO 38).
    Uda gorrian. Tt Onsa 102. Erretor apezpikuak / bizi zirela alfer gorri. Monho 40. Alfer gorrian dagona. (180). LE-Ir. Lastima gorrija. fB Ic I 82. Damu gorria! Zav Fab, RIEV 1907, 531. Disputa gorria. Bordel 159. Izu-ikara gorriak artu zituen. Lard 56. Ahalke gorritan ioanen zara. HeH Lc 14, 9. Ahalke gorria. Hb Egia 7. Gerla gorria egiten. Dv LEd 166. Jende xeheak gose gorria ikhusten du. Dv Lab 86. Estranjerian modu askotan / daude istillu gorriak. Afrika 146. Estura larri gorriak artu. Arr GB 19. Baru gorrian egotea. Legaz 44. Naigabeak eta egun gorriak. Apaol 104. Izurrite gorria / baitzen aberetan. Zby RIEV 1908, 762. Miseria gorria eta gosete beltza. HU Zez 68. Gizon zital gorria. Ag AL 99. Ordu gorri ta larri onetan. Kk Ab I 101. Atsekabe gorri-gorri-gorriz. A Ardi 50. Ezinbertze gorria. StPierre 19. Istillu gorria. Noe 69. Ganixen erasia gorriak burutik beheiti hartu. Barb Sup 92. Errabia gorrian bizitzea. Ib. 4. Gabezia gorrian. Const 42. Sarraski gorrienetan. Zub 89. Ipar gorriaren bildur. Or Mi 88. Au lotsa! Egun gorrian, enparantza betean, emetxar bat bezela mokoka! Alz Ram 55. Istillu gorrian. MendaroTx 176. Arrapatzen detan egunian, egun gorriya dauka. Alz Burr 22. Joango ez ote zitzaion, zalantza gorria zerabilkian. Anab Usauri 62. Erabaki gorri bat artu. Ldi IL 29. Alderdikeri gorria [ez da on] . Ib. 65. Buruauste gorriak [ibili] . Ib. 82. Leiaketa gorri. Markiegi (in Ldi IL 7). Negu gorria. Eguzk GizAuz 110. Neke gorriak. Ib. 133. Han iragan nituen bi egunak phesta gorrian iragan gintuen etxetik etxerat, arno berri jastatzen. Zerb Banhar 137. Alegin gorriak egin. TAg Uzt 191. Guda gorrian arkitzea. EAEg 5-1-1937, 730. Aldi soil gorri zekenik emen / ez det izan egundaño. EA OlBe 22. Ikhara gorrian. Zerb IxtS 29. Begiak sutan, hasarre gorria, haguna zariola. Lf Murtuts 8. Oldar gorrienaz. Zait Sof 94. Billustasun gorri onek. Etxde AlosT 40. Erromes gorria, bizia esketik biltzen zuen. Zerb Azk 95. Irrika gorrian. Txill Let 100. Diru gose gorrie. Akes Ipiñ 23. Iguzki gorriaren pean. JEtchep 60. Analfabeto gorriago bihurtu. Vill (in Gand Elorri 11). Zoritxar gorria. Anab Aprika 66. Premiña ta bear gorria. Erkiag BatB 34. Aurten aize gorria ibili da, eta orrek galdu deusku artuok. And AUzta 98. Gauza latza ta gorria benetan. Vill Jaink 160. Aundikien etsai gorria. Zait Plat 77. Biurrikeri gorriak egin. Ib. 9. Berrizalerik gorrienek. Ib. 6. [Orixek] erakutsi zigun biderik zuzenena: ez berri gorri, ez zatar gordin, bai bien arteko: jator! Gazt MusIx 5. Erbeste gorrian. Ibiñ Virgil 23. Orduko larria ta lotsa gorria. NEtx LBB 68. Bere mende gorrian artu zituan. Ib. 122. Itsasoko olatu gorri amorratuak. Alzola Atalak 64. Egoitza on baten behar gorrian. Xa Odol 158. Gaixtagin gorri. Casve SGrazi 144. Gose ta miseri gorriak igaroko zizkiteken. Ataño TxanKan 57. Kezka gorri aretan ebillenak. Onaind STeresa 115. Arrunt asaldatuak ETA-ren kontra, gerla gorria behar zaiola egin. Herr 17-8-1995, 8. Gure izkuntzak [astekari] onen biar izan gorria eban da. Gerrika 273. Zalantza gorrian. MEIG VII 173. Txorakeria gorria litzateke [...], baina are gorriagoa [...]. Ib. III 76. Ausardi gorriaz. Ib. I 221. Aldakuntza gorri askiak ikusi zituen. MEIG IX 40. Politika arazo gorri bat. Ugalde (in MEIG IX 55).
    v. tbn. Mg CO 209. JanEd II 14. Aran SIgn 94. Elzb PAd 41. Azc PB 257. Arrantz 24. Ud 128. EusJok 148. Sor Bar 54. Elsb Fram 147. Muj PAm 39. Ox 79. Jaukol Biozk 6. Tx B I 149. Yanzi 48. Otx 64. Ir YKBiz 184. Iratz 71. BEnb NereA 124. Mattin 65. Onaind in Gazt MusIx 148. AZink 19.
    azpiadiera-1.3.1
    (Sin sust.). Cf. infra GORRIAK IKUSI, GORRIAK IGARO.
    Aldura zarra kejatzen bada / aientzat daude gorriyak. Tx B I 183. Udaaren gorrienean. Ldi IL 140. Danok berdiñak zerate. Bearraren gorriak izutzen. Etxde JJ 76. Alperra, [...] ekartzen ez badek ik daukak gorria. Anab Poli 114. Esan litekezen gorrienak esanaz. Bilbao IpuiB 246.
    azpiadiera-1.3.1.1
    Au egin nai duanak, bere etsaiaren gorri gaistoan ere izango du eriotz on bat.AA III 385.
    azpiadiera-1.3.2
    (Uso pred.).
    Iraina gorriago agertzeko, erderaz. A Ardi 75. Egi dana gorri azaldu da! Zait Sof 91.
    azpiadiera-1.4
    4. (Niño) recién nacido; (p. ext.) inmaduro. "Ume gorri (V, G, L-côte), niño en mantillas. Se les llama a los muchachos en son de menosprecio" A (s.v. gorri). "Eztozak ikusten, erriko erromerietan, kanabete luze eztirean umegorriak trisketan? (V-och)" Ib. (s.v. trisketa). Cf. HANKA-GORRI.
    Ikusi ebanian Goliatek Dabid, mutill gazte, gorri ta aiñ ederra [...] erruki modu bategaz esan eutsan [...]. JJMg BasEsc 177. Lotsabaga lotsabagiori, ume gorri, baba-lasto, tentel. A BGuzur 148. Arren, ekin zure indar guziaz. Umegorri batetzat artzen ote nauzun beldur naiz. Amez Hamlet 178. Emoten badeuat emon, ume gorri ori! Bilbao IpuiB 187.
    azpiadiera-1.5
    5. (V-gip; H). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
     (Ref. a republicanos, socialistas, comunistas, etc.; usado tbn. como sust.). "Rouge, républicain, avancé, partisan du drapeau rouge. Gorriak nausi dira, les rouges sont les maîtres" H. "Rojo, de liberal a comunista. Bere bizi guztiko gorrixa zuen aitta, rojo de toda su vida tu padre" Etxba Eib. "Los que en la última guerra lucharon por la República. Además, rojo (comunista, etc...) en general" Elexp Berg. v. gorringo (5).
    Gorrijak dagozala / guzurrak esaten. Azc (in Ur PoBasc 316). Frantzian igo eben denporan / gorriak Gobiernura. AB AmaE 188. Egin daukute gorriek zer nahi mehatxu. Eskual 15-3-1987, 3. Deputatu gorri, framazonen artean. Elsb Fram 175. Erran dugun lekhuko gorri heier yuntatu ziren hiriko bertze gorri zanphail batzu. EGAlm 1890, 21. Ministro gorriak, zenator eta deputatu gorriak. HU Zez 197. Gorri ala xuri, katoliko ala protestant. Ib. 78. Gorriek, eta guziz framazonek eta zozializtak. HU Aurp 153. Nahi izan du erran gorri dagola beti, eta gorrien xede berak dauzkala. Ib. 81. Jaun diputatuak [...] gorriz gorri, gorriak berak ere ohikoak baino gorriago [Diputatuak] . EGAlm 1899, 13. (ap. DRA) Gorriak eta beltzak [...] jo ta ausi zakarrean ibilli ziran. Ag G 220. Gudari edo soldau gorriak. Eguzk GizAuz 116. Españiko gorriek elizak erre ditutela? Or QA 78. Eibarren gorri asko zeuala ta kontuz ibiltzeko. SM Zirik 104s. Agorrillaren 12an etsi zuten gorriak. Salav 23. 1934garren urteko gorrien matxinadan. Etxabu Kontu 64. Olakoren bat gure aldera pasa omen zala gorrietatik. AZink 113. Politiko Alderdi batzu bai haatik, eta, guziz, xuri ta gorrien arteko gataskak. Larre ArtzainE 186. Alderdi [politiko] horiek (xuri, beltx eta gorri). MIH 384. Gorri antxeko horietakoek edo La leyenda de Juan de Alzate daukate Barojaren euskal testamentutzat. MEIG II 127.
    v. tbn. Bertsol 202. Bilbao IpuiB 106. And AUzta 77. Casve SGrazi 13. Ataño TxanKan 222.
    azpiadiera-1.5.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Gorri gorrienak hain ziren orduan asaldatuak, non erranen baitzinuen puskatu behar zutela [ministroen buruzagia] . HU Aurp 64s. Gorri gorriak bere [...] / ara ioan zirean [...] / santa baten semea / botaten tronurik. Azc PB 220.
    azpiadiera-1.5.2
    "Zuen tio gerran gorrittan ibilli zuan" Elexp Berg.
    azpiadiera-1.6
    6. "(G-goi, B), (trabajador) activo, así como zuri 'blanco', se llama al 'flojo'" A.
    azpiadiera-1.7
    7. (AN-5vill, L, S).
    "Astelegun gorri (L), simple día de labor" A. "Astagün [sic, ¿errata?] gorri eta hori ostatian (S)" Gte Erd 209. "Astelegun gorrian (AN-5vill)" Ib. 209. v. burugorri (I, 2); cf. supra (I, 6).
    Orai, non-nahi, astelegun gorriarekin (astegun buru-zurietan), haragia eltzean. Ezale 1897, 174a. Larunbat arratsaldetan erritar guziak lanean jardun bitez, aste-egun gorria balitz bezelaxe. EAEg 18-3-1937, 1310.
    azpiadiera-1.7.1
    "Astelun gorri gorria (B)" Gte Erd 209.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V-gip ap. Iz UrrAnz ; SP, Dv, H).
    Color rojo. "Iguzkiaren gorria! que le soleil est rouge!" SP. "La couleur rouge. Zoin zaitzu lakhetago, gorria ala urdina?" H.
    Guztiak gorriz janzirik. Lazarraga 1159r. Harea mesklatua gorriarekin eta kristail xeheak. (Interpr?). INav 117. Begira zeñ gorri ederra daukaten [arrosak] . Arr GB 55. Haukien artean hiru, lau, eskualdun egoitzaren kara dutenak, argamasak ezagun dituztelakotz gorriz thindaturik. JE Bur 25. Basoetako / marrubiaren gorria. Jaukol Biozk 4. Suaren gorria. Or Mi 96. Mun batez bemotsozu ezpanen gorrijoi. Laux AB 31. Zer da gorri hura zerupe hartarik? Iratz 40. Txano ta galtzak gorri margozkoak. Etxde AlosT 76. Tellatuaren gorriak. Txill Let 23. Odolaren gorriaz azturik. Erkiag BatB 139. Gorriz tindatzen. MEIG VIII 35. (v. tbn. gorriz (tindatu, jantzi, etc.) AB AmaE 395, Ldi BB 50, EA OlBe 25, Etxde AlosT 76, Anab Poli 31, Gand Elorri, Osk Kurl 49)
    azpiadiera-2.2
    2. Vino rosado, claro; vino tinto. v. ARDO GORRI.
    Arenzat eperra, bardin al bada; / ez gorri tantarik, baize zuria. Lazarraga (B), 1182vb. --Mutil iguk edaten [...]. --Zein atsegin dau, zuria ala gorria. "Vino [...] tinto". Mic 14r. Eran goizian txuritik / [...] arratsaldian gorritik. JanEd II 14. Gorria baiño xuria naigo [edan] . Or Eus 170. Gorri hau askok ditek ta ddirddir hau gutik / to, hartzak [...] edan zak tututik. Iratz 76. Bildots oso bat eta zaragi bete gorri yaukaguzak. Bilbao IpuiB 162.
    azpiadiera-2.3
    3. (G, AN ap. A ; Lar, Lcq 183, H).
    Roya (enfermedad de plantas). "Rougeole, maladie du blé, du seigle. Syn. gorrina, erdoia, herdoila" H.
    Baratzuriyak gorriik ez badu: [...] burniyari ateratzen zaion gisan, ordoi bat ostuan. Sor Bar 100.
    azpiadiera-2.4
    4. "(V-m, L-ain), calentura fuerte" A.
    azpiadiera-2.5
    5. "(G-to-bet), sarampión" A. "Gorriya, el sarampión" Iz To. v. gorrina (2).
    azpiadiera-2.6
    6. "(V-m), manjúa, montón de sardinas u otros peces pequeños de la mar" A.
    Antxoba talde ugaria urgañean ikusita [...] gorria! gorria! deituten dabenean, Arranondoko saretxalopok arraña dagoan tokira eruaten daben abiadea [...]. Ag Kr 37. Botaten deutsa [...] sarea gorriari . Ib. 38 (v. tbn. 39). "Gorria", arrain-talde ugaria. Erkiag Arran 96.
    azpiadiera-2.7
    7. "Rouge pour les lèvres" Lh.
    azpiadiera-2.8
    8. (V-gip, G-azp).
    Mercromina.
    azpisarrera-1
    HAIZE GORRI, HANKA-GORRI, ARDO GORRI, ASTEGUN GORRI, AZIENDA GORRI, BABA GORRI, BELAUN GORRI>. v. haize, hanka, ardo, astegun, azienda, baba, belaun...
    azpisarrera-2
    GOLLI (Forma con palat. expresiva). "1.º (L-côte, BN-baig), rojizo (Dim. de gorri). 2.º (Sal, R), carmesí" A.
    Antxume ta arkume otzanak pozik artuko ituke: [...] naiz txuri naiz beltx, [...] naiz golli. "O bien rojitos". A Ortzuri 136.
    azpisarrerakoSense-2.1
    "Bilainz-golli golli (R), completamente desnudo" A s.v. golli.
    azpisarrera-3
    GORRIA BOTA.
    "Biraoak, maldizioak bota. Gorriyare asko botatzeu horrek e!" ZestErret.
    azpisarrera-4
    GORRIAK ERAKUTSI (AN-larr). "Hacerle pasar las de Caín [...]. Gorriak erakutsiko dazkiot" Asp ANaf s.v. bettiri.
    Gorriak erakutsi zizkigutek; zapaldu ederra eman zigutek. Ataño TxanKan 214. Gorriak erakutsi zizkigun nagusiak. Albeniz 28.
    azpisarrera-5
    GORRIAK IGARO, GORRIAK PASATU. Pasar apuros. v. GORRIAK IKUSI.
    Gaur, oitura galdurik, gorriak pasako ditut. Txill Let 79. Uda honetan beroarekin pasatu ditut gorriak. Arti OC I 397 (ap. ELok 345).
    azpisarrerakoSense-5.1
    "Nere gorriak irago nituen (G; FSeg), yo sufrí mis penas grandes" A (?) Lh.
    azpisarrera-6
    GORRIAK IKUSI (V-m-gip, G-azp-goi, AN-gip-araq). Ref.: A Apend; A EY III 288; Etxba Eib; Etxabu Ond 107; JMB At; Gte Erd 25; Elexp Berg; ZestErret. "Gorriak ikusita, a duras penas" A Apend. "Pasarlo muy mal, verse en grandes apuros o dolores físicos o morales. [...], gorrixak ikusi genduzen ango biargiñ guziok, [...] las vimos negras todos los trabajadores que estábamos allí" Etxba Eib. "Gorrixak ikusi, pasar las de Caín. Ni umetan gorrixak ikusitxaku naz" Etxabu Ond. "Gorriik ikusita juan da, se ha ido tras largas penalidades" JMB At. v. GORRIAK IGARO, BELTZAK IKUSI.
    Ogipeko sartu zan. An, gorriak ikusiz [...]. Or Tormes 11. Gorriak ikusi zituen leku tzar [...] artan. FIr 149. Gorriyak ikusita / utzi du mundua. Tx B II 127. Askotan bai ederki / nekatu gerriak / ikusi bêr izaten / giñuzen gorriak. Uzt Sas 96. Gorrik ikusi bearra aiz! Gaiztakeri aundien bat egin duenari esana . (AN-araq). Inza NaEsZarr 47. Gorriak ikusi zituen moja bik etxe zaar aundi batean bakarrik. Onaind STeresa 84. Orduko bei gaixoak ikusten zituzten gorriak udaberrian. BAyerbe 24. Gorriak ikusi zituan. Etzan bereala sendatu. JAzpiroz 218.
    v. tbn. TAg Uzt 168. Anab Poli 91. Zait Plat 5. Erkiag BatB 52. Onaind in Gazt MusIx 147. Ataño TxanKan 39. TxGarm BordaB 144.
    azpisarrera-7
    GORRIAN.
    "Gorriyan ibilli, biraoka, maldizioka ibili; madarikazio batean ibili. Beti gorriyan dabil" ZestErret. Cf. GORRIA BOTA, GORRI-HOTS.
    azpisarrera-8
    GORRI-ARROXA.
    Egunsenti gorri-arroxari diosela eman. Berron Kijote 42.
    azpisarrera-9
    GORRI-BELTZ. (BN-baig; Urt III 269, H; gorribeltx Lar, H; gorbeltz S; Foix). Ref.: A (gorribeltz, gorbeltz); Lh y Lrq (gorbeltz). a) "Resumbruno, color de halcón entre rubio y negro" Lar. "Rojo obscuro" Ib. s.v. oriol. "Gorribeltxa, roux, rouge teinté de noir" H. "Gorribeltza, rouge plus sombre que son dimin. gorri-beltxa. Couleur rouge foncé que provoque sur la peau une vive chaleur à laquelle on s'expose; rouge pourpre" Ib. "Rojo, negruzco, cobrizo" A. "Cramoisi", "écarlate" Foix. v. gorbel.
    Txanpon gorri-beltz leunak. Ag G 72. [Piper] gorri-beltz zimelduak. Ib. 324 (v. tbn. 208). Ardi gorbeltza. Eskual 28-2-1913 (ap. DRA). Ilea luze ta gorbeltz azilako gaztena zoliaren antzera. "D'un brun sombre". Lh Yol 9. [Odei] gorri-beltza. Or QA 75. Jaiki zen ilargia, gorbeltz kolorez. Mde Pr 118. Geiso-antzez agiri eztedin [...] ta bai eurak baizen gorribaltz eta osasun. Erkiag Arran 34. Hori da hori [pilota] jokkatzea, hortzez eta haginez, gorri-beltzak, larru has, eskuak hantuak. Herr 23-6-1960, 2. v. tbn. Erkiag BatB 204. Arti MaldanB 191. JEtchep 99.
    b) Republicano; radical.
    Hemenxet aipatu behar izan dugu Rouanet Paristar deputatu gorri beltz delako batek Eskual-herrian egin zuela zerasalako itzulia. HU Zez 121. Judutiar eta framazon gorri-beltz hoitarik hogoi-ta hamar baizik ez ziren sartu. Ib. 88. Nor uste duzue direla jaun horren etsaiak? Hek dire oroz gainetik, dioenaz, gorri beltzak, socialistes, radicaux, eta holako herradun bazter-nahasle guziak. HU Aurp 81. Gorri-beltzak etsai dituenaz geroz, bera xuria ote da beraz? Ib. 81. "Radicaux-socialistes" direlako gorbeltzak. Eskual 24-10-1913 (ap. DRA). Egun batez hasi zen Moro... gorri-beltza aphezen kontra. GaztAlm 1934, 125 (ap. DRA).
    c) (Ref. al vino).
    Gorri beltzetik ondo / eraten. JanEd II 10.
    azpisarrera-10
    GORRIDUN. De (...) rojo.
    Txapel gorridun mutil abillak. Afrika 82. Elastiku urdiña arrai gorriduna. Sor AKaik 110. Talo itxurako arpegi zabal borobil ta matralla gizen gorridun atxur neska batek. Ag G 45. Gauza orotzatz itz-dagin / ezpan gorridun andera. Laux AB 48. Zion irriparrez nere gidari buruko gorridunak. Anab Aprika 15. Nik ezingo dot igurtzi / ule gorridun bururik. Gand Elorri 90. Botoila kasko gorridun horien doia. Larre ArtzainE 295.
    azpisarrera-11
    GORRI EGIN. Sonrojarse. v. GORRI-GORRI EGIN, GORRI-GORRIA EGIN.
    Galdetzen diot maite nauenetz otoi segurta nezala; / arrosa bezain gorri eginik [...] / baietz. Xa Odol 303.
    azpisarrera-12
    GORRI EGON. "Gorri egon, estar de menstrua; litm.: roja (V; FSeg)" A EY III 313.
    azpisarrera-13
    GORRI GERATU. Quedar en mala situación, pasar apuros.
    Okerrena, berriz, laugarrena jaio ondoren, beren amona il zitzailea. Orduan geratu giñun gorri, orduan! Ataño TxanKan 161.
    azpisarrera-14
    GORRI-GORRIA (Estar, etc.) ruborizado, con la cara roja.
    Asetzen dire arnoz [...]. Badohazi gero [...] gorri gorria, su pindarrak aurthikitzeko phonduan. Elsb Fram 147. Aphez xaharra prediku-alkitik jautsi zen gorri-gorria. Lf Murtuts 4. Theresa gorri gorria jarririk, biluzik aurkitu zenean. Mde HaurB 55.
    azpisarrera-15
    GORRI-GORRIA EGIN. Enrojecer; sonrojarse. v. GORRI-GORRI EGIN (s.v. gorritu).
    Yuiea, gorri-gorria egina, altxatzen da eta erraten diote [...]. Hb Egia 28. Kharreatzaileak ziren gorri gorria eginak eta izerdi uharretan. Elsb Fram 138. Zeruko gakoak, herdoilak janik, gorri gorria eginak ziren. Barb Sup 133. Gorri-gorria egiten zirelarik hauk maiatz ondarrean. Larre ArtzainE 30.
    azpisarrera-16
    GORRI IBILI. "Gorri ibili gara (V; Altube), ¡qué apuros hemos pasado!" A EY III 248.
    azpisarrera-17
    GORRI ILUN, GORRILUN. a) (Adj.). Rojo oscuro, púrpura. v. GORRI ILUNKARA.
    [Haitza] floka gorri ilhun batzuz aphaindua. Barb Leg 147. Gona gañekoa gorri illuna. Etxde AlosT 77. Banderatxu gorrilluna. Erkiag Arran 36. [Atea] gorri illunez pintaua. Erkiag BatB 43 (v. tbn. 91).
    b) (Sust.). Tejido púrpura.
    Arropen edergailuak ziren franyak, bazterretan zerbeit gorri-ilhun edo broderiak. "Des bordures de pourpre ou de broderie". Dithurbide 130.
    azpisarrera-18
    GORRI ILUNKARA. Rojo oscuro. v. GORRI ILUN.
    Gaur ekaitza dugu, ortzira gorri-illunkara dago ta. Ir YKBiz 233.
    azpisarrera-19
    GORRI-NABAR. "Rubian, gorrinabarra" Lar.
    [Idi] gorri-nabarrakin. EusJok II 119.
    azpisarrera-20
    GORRI-HORI.
    a) Rojo y amarillo.
    Ikurrin gorri-ori bat. Ugalde Iltz 14. Txapel mutur-txorrotxa ta gorri-oriz argitutako jaka soñean. NEtx Antz 140. b) Rojo amarillento.
    Damatxo polit bi / batari deritzola / ille gorri-ori / ille beltz eder orrek / eramango nau ni. Iz ArOñ 127.
    azpisarrera-21
    GORRI-HOTS.
    "Biraoa, maldizioa. Haiek ibili zien gorri-hotsa haiek!" ZestErret.
    azpisarrera-22
    GORRI-PEKO. Infrarrojo.
    Is-goch "infrared" (gorri-peko). MIH 188n.
    azpisarrera-23
    GORRI-PETIKO. Infrarrojo.
    Gorri-petiko leinuruak. Mde Pr 332.
    azpisarrera-24
    GORRIRIK.
    a) "Cruelmente, gogorki, gorririk" A DBols.
    b) De, con color rojo.
    Plazan arribatzian, bisaiak gorririk. Iraultza 74. Asten dire leiaka mataillak gorririk, uzkurka, burua makurka. Or Mi 82. Itsas mendien ertza ubelik, gorririk. Or Poem 533.
    Zeuen matraillok be gorri-gorririk aurkituko dozuez beingoan. Bilbao IpuiB 83.
    c) "Gorririk, en camisa (G-azp)" Garate Cont RIEV 1934, 57.
    d) (Estar, etc.) desnudo. "Errekak husten gorriik ibiltze giñan" ZestErret.
    Artuta, eramaten dute kapitanaren aurrera, zegon bezela, ia gorririk. Manzi GPatroi 80. Oi, aurtxuon oin txikiok / otzaren otzak ain more! / Nola zauzkate orren gorririk / izanikan Jainko lore? NEtx LBB 397.
    e) Crudamente.
    Eta bere-bere denporakuak, bere ipuñetan gorririk agertzen diran oitturak, zuzentzia eskatzen ebela asko. Etxba Ibilt 454.
    azpisarrera-25
    GORRI SAMUR. "(BN-lab), rojo acentuado" A s.v. samur.
    Zerua gorri samur batean; airea gorriegosi. HU Zez 14s. Bekuruntza gorri-samur dautalarik agertzen. JE Ber 71.
    azpisarrera-26
    GORRI-UBEL. Rojo violáceo.
    [Masailak] zimurtsu, larrua gorri-ubel. A Ardi 94.
    azpisarrera-27
    GORRI-URDIN. a) Purpúreo. "Blatteus [...] gorri urdin kolórea duena" Urt III 365. b) Rojo (rojizo, etc.) y azul.
    Muño legorrak zeruaz batzen ditu bere tontor gorri-urdiñak. 'Ses hauts remparts bleus et ses grands promontoires blonds'. Or Mi 105. Mikeletea ikusi zuten izkillua bizkarrean. Aren gorri-urdiñak ikusgarri. Anab Poli 120.
    azpisarrera-28
    GORRI-ZURI. "Blondo" Lar.
    [Neska] polita iduritu zait. [...] Margo-lore bizia zen bera, ta gorri-zuri gozoa iñoiz ez dut sentittu gaur bezin garbi ta kilikagarri. (Interpr?). Txill Let 32.

    gorri

    gorri
    << gorraize 0 / 0 gosaldu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper