goiz.
Tr. En textos vizcaínos, aunque hasta finales del s. XIX sólo hallamos variantes con palatal (aparte de algún ej. de Refranes y Sentencias), a partir de dicha época goiz es claramente mayoritaria tbn. en este dialecto. En Lazarraga aparece gox, si exceptuamos un ej. de goiz (en un poema del texto B que muestra rasgos más orientales). Hemos interpretado la grafía -is en Moguel, f. Bartolomé y J.J. Moguel (más frec. -ix en f. Bartolomé) como -x, aunque tbn. es posible que representara un sonido -ix . Hay sólo un ej. de goize, en Duvoisin (Num 22, 41), tal vez errata por goiza . Tbn. podría tratarse de una errata la forma kox, que aparece en el dicc. de Añibarro. En DFrec hay 399 ejs. de goiz y 4 de gox .
1.
(
gral.; Volt 94, SP, Deen I 195 <gausa>, Ht VocGr, Lar, VP,
VocS , Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H),
gox (
Lcc,
Mic 7v,
Añ,
Dv,
H),
goix (
V, R; H),
goize (
AN-olza; A (G? L?)),
kox (
Añ)
Ref.:
A (goiz, goix);
Bon-Ond 136;
VocPir
40;
EI
111;
Lrq;
Iz R 403;
ArOñ
;
Etxba Eib;
Holmer ApuntV;
Elexp Berg;
Gte Erd 140, 85
.
(Sust.). Mañana. "Goiza, mañana" VP 31v. "Goiza da orandik, es muy temprano" Ib. 51v. "Matin, goizian" VocS. "(Esta) mañana, (V) gaur goxean, (G) egun goizean" Añ. "Góix lúze bat, una larga mañana" Iz R 403. "Biramen góxan egítara aitáreki ta amáreki" Ib. 314. "Goizetik oinez dijoaz Tolosara (= goiz partean) (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 85.
Tr. Documentado desde
AzkPo, es de uso general. En textos suletinos la forma de inesivo singular es
goizan y la de genitivo locativo
goizanko (aunque hay
goizian en algunos pocos ejs., como en Mst XXI, Egiat 167 o Etch 624). Tbn. hemos encontrado
goizan en SMitx
Aranz 11 (tal vez forzado por la rima).
Asteleen goizean.
AzkPo IV.
Albadagik ioan adi elizara goizian.
E 15.
Eta zen goiza.
Lç Io 18, 28 (He, LE y Dv goiza; Ker e IBe goizaldea).
Oi onezkero gox otzetan da / kantu dulzeaz loadu.
Lazarraga A6, 1169r.
O[e]reanik jagi ninzan / astelen goizean.
Ib. B33, 1205r.
Zor zaarra goiz gaiztoen begira.
"Aguarda mala mañana"
.
RS
475.
Eder elaea goxean.
Ib. 517.
Arrezak leien ganeko lañoa ta dokek goxera gaxoa.
"Toma la niebla de sobre el hielo y tendrás mala mañana"
.
Ib. 439 (Azkue en su dicc. (s.v. goizera) interpreta goxera como tema nominal; podría interpretarse tbn. como 'tendrás por la mañana enfermedad'; cf. A Morf 495: "he oído en V goizera y gabera por goizean y gauaz").
Egun goizean, zoin baita astehartea.
CartEsp
463.
Biaramun goizean.
Ber Trat 110v.
Meza beraz adizakek egun hekin goizean.
EZ Man I 31.
Arratsaldean fitetzago ianez, bere goizeko guti iana erdiesten duela.
Ax 169 (V 114).
Goxa ta herloxua eztabilzaz batera.
Mic 12r.
Dela goiza, dela arratsa.
Gç 134.
Goizanko bederatzü orenen üngürünian.
Bp II 71.
Arrats bozkariozkoak goiz tristea dakharke.
Ch I 20, 7.
Goizean zillarezkoak, arratsean urrezkoak badirudite ere.
Lar SAgust 3.
Goizan uste ükhen ezazü etzirela arratsiala heltüren.
Mst I 23, 3.
Joan ziran Bazko goizez Jesusen gorputza aromaz maneatzera.
Mb IArg I 294.
Asunzio goizeko irugarren orduan.
Cb Just 126.
Errezau deboziñoeagaz goxean eta arratsean, gitxienaz.
Oe 95.
Biharamun goizerat, armada aurkhitzen zen lekhua izan zen urez estalia.
Lg I 369.
Goizetán ofrezítzea obrak.
LE Prog 116.
Nork eman legikedan goiza iristea?
AA II 7.
Goiza argitu baino lehen.
Dh 56.
Goxereanik eta arratsera egin bear dozuzan gauzaak.
Añ
EL2
6.
Bazkatzen nebillela / goizetik larrean.
It Fab 51.
Domeka goixian.
Ur MarIl 74.
Goiz onetan obian zetzan gorputzari itzuli zitzaion.
Lard 466.
Goizaren etorreran.
Bil 139.
Goizan iratzarri zirenian.
CatS 128.
Iragan ondoan kasik goiz guzia.
Jnn SBi 93.
Igande goizetan [...] biltzen zituen bere etxera.
HU Aurp 118.
Laurdenegun goxan orzi zein.
Mdg 127.
Berbalari zagoz goizeon.
Echta Jos 31.
Goizarekin egiten dira tratuak.
JE Bur 171.
Goiz batez, Martin athera zen karrikara.
Barb Sup 9.
Goxeko galdatara / txakurrak etzunik.
Laux BBa 50.
Oi, udaberri-goizez / mendiaren gallurra!
Ldi BB 16.
Gaur goizean ziza zuri.
Or Eus 84.
Adar aietan berreunka txorik / goizetan lekua dute.
Ib. 311.
Goizari bidea eman zionean [gaualdiak]
.
TAg Uzt 252.
Goiz hartan hobeki eginen zuen etxean egon balitz.
Zerb Azk 95.
Goizeko kafesnea.
Erkiag Arran 138.
Goizak berba egin dau.
Gand Elorri 52.
Goiza aurrera joanagatik.
Anab Aprika 59.
Goizak poz berria zekarkion.
NEtx LBB 42.
Goizian purru-salda, arratsian azak: aixe kabitzen ditu ipurdian galtzak.
(AN-5vill).
Inza NaEsZarr 1699.
Astelehen goizan lanilat.
Casve SGrazi 168.
Goizeko bost eta erdietan.
JAzpiroz 209.
Goixian txartel bat artu biontzako.
Gerrika 218 (ib. 43 gox).
Astezken goiza iraganez Baionan.
Larre ArtzainE 271.
Atzo goizean bizirik zeudelarik.
MEIG VII 176.
"
Goizean Parisen, arratsean han berean [...] (BN). Se dice de tardíos, de personas que progresan poco en sus asuntos"
A EY III 340.
(Como primer miembro de comp.).
Matutino, matinal.
Goiz-loaren begira gau guzian iratzarririk daudenak.
Harb 348.
Ozkirri goiz-eguratsa bezala.
Or Mi 144.
Goiz-eguzkiaren txinpartez ernea.
Ldi BB 164.
Goiz-nagia astindu.
TAg Uzt 146.
Goiz-egunsentira.
SMitx Aranz 174.
Goiz-agurra bialtzen digu.
NEtx LBB 193.
Etzegoen goiz-ordu ura galtzeko.
Ib. 43.
Horregatik, goiz-lainoaren / antzeko izango dira.
BiblE Os 13, 3.
Goiz-errezoa.
Zendoia 144.
2.
(
gral.; SP, Lar, VP 33v, Añ, VocBN, Dv, H),
gox (
Añ)
Ref.:
A; Etxba Eib; Asp Leiz2; Elexp Berg; Gte Erd 209.
(Adv.).
Temprano.
"
Goizegi, trop matin"
SP.
"Tempranamente"
Lar, Añ.
"
Goizago, de meilleure heure. Goizen, qui est de la meilleure heure"
Dv.
"1. de bonne heure dans la matinée. 2. tôt, de bonne heure. 3. d'une manière précoce"
H.
v. goizago.
Tr. Entre autores suletinos sólo lo encontramos en Etchahun (640).
Eta guziz goiz astearen lehen egunean ethorten dirade monumentera.
Lç Mc 16, 2 (He goiz goizean, Dv goizean goizik, Ol goiz goizetik, Ker goizaldean, IBk e IBe goizean goiz).
Berandu etzin eta gox jagi.
Lazarraga A24, 1196r.
Edo berandu edo goxago / zuk bear nauzu kuradu.
Ib. B11, 1179r.
Goiz salsa otsa, berandu barazkaria.
RG A, 3.
Zarren semea goxago zurz.
RS 450.
Zergatik baitzaio bere / artizarra goiz ilkhi.
EZ Noel 111.
Hi baiño goizago iaiki nauk.
Ax 34 (V 21).
Goizegi bereaz zeginak emaitza, aurkit zezan arratsalde gaitza.
O Pr 519.
Hark nau ni behar orduan / asko goiz libratuko.
Hm 55.
Goiz iaikitzen dire.
Ch I 25, 8 (Mst goizik).
Baña Zeruak goizegi / dio, Luisez asko da.
Lar Gram 384.
Alako santidade altura igo zan añ goiz, añ laster, añ ariñ.
Cb Just 16.
Taberna goiz itxi-erazteko.
AA III 374.
Uste neban goxago zala.
Astar II 202.
Goixago oetik jagi.
Ur MarIl 2.
Beste egun batean goiz [...] Jerusalenera joan zan.
Lard 431.
Goizegi xikhiratzen den bargoa ez da behinere ongi edertzen.
Dv Lab 285.
Aur preziatuari bere ezaguera guziz goiz esnatu zitzaion.
Arr GB 53.
Euren lanera zintzo goix batu zirean.
AB AmaE 327.
--Gaztañak botatzeko sasoiya badatorrela? --Ori. --Goizagotik beaz.
Sor Bar 88.
Goiz ez bada berant [...] onerat itzuli baitire.
HU Aurp 153.
Goiz zela oraino.
JE Bur 137.
Tokien hustera ez aski goiz ernaturik.
Barb Sup 146.
Ez da goizegi, baño ez beranduegi ere!
Or SCruz 105n.
Goiz asi zerate gari-jotzen.
TAg Uzt 157.
Beharrik barnean zirenak aski goiz ohartu baitziren irriskuari.
Zerb Gerlan 98.
Urrengo goizean, oso goiz.
Anab Poli 115.
Ez zaitez orren goiz etxeratu.
Erkiag Arran 122.
Agur eta goiz etorri.
Izeta DirG 96.
Beherean baino goizago ernatzen dituk.
Larz Iru 86.
Maite-jolasetan goizegi asi.
MAtx Gazt 34.
Ezkontzak goiz egiten ziran.
NEtx LBB 18.
Goiz yekia, goiz gose: berandu yekia, loz ase.
(AN-5vill).
Inza NaEsZarr 1752.
Oraindik aparitarako goiz dek eta.
Zendoia 174.
Goixian, naikue goix, autobuskada baten Sondikara.
Gerrika 248.
[Haitzaldeko-Bordan] iluna goizago sartzen zen, bereziki negu partean.
Larre ArtzainE 38.
Goizegi baita zertan geldituko garen jakiteko.
MIH 197.
v. tbn. SP Phil 378. He Mc 1, 35. Dh 48. It Fab 260. Gy 204. Elzb PAd 12. Urruz Urz 39. Jnn SBi 169. Apaol 65. A BeinB 72. Ag G 334. StPierre 13. Inza Azalp 76. Ox 158. Muj PAm 78. Etcham 70. MendaroTx 40. FIr 187. Lab EEguna 113. Kk Ab II 157. Laux AB 37. Lek EunD 19. EA OlBe 109. Mde Pr 148. Etxde JJ 235. SM Zirik 73. JEtchep 37. And AUzta 40. Zait Plat 105. Osk Kurl 82. Ardoy SFran 244. Etxba Ibilt 471. Olea 54. Lasa Poem 57. Berron Kijote 175. Ataño TxanKan 156. Onaind STeresa 8. BAyerbe 24. Gox: Añ LoraS 84. Mg PAb 173. JJMg BasEsc 95.
"(No por mucho madrugar) amanece más temprano, gox jagia ezta egunsentia
"
Añ.
"
Gaur goiz jeikiya e? se le dice a algún guasón que engaña con una broma verbal"
BU Arano.
(Como primer miembro de comp.). "Goiz-fruta, fruta temprana" VP 51v. "Goizarto (V-ple-m, G, B), maíz precoz" A s.v. goiz. "Goizkeriza (V), especie de cereza, guinda de pedúnculo largo" Ib. "Goiz-baba, alubia tempranera" A Apend. "Goiz garixe (etxako gorriñik egiten), es buena para terrenos altos, porque es de tallo menor y no le perjudica tanto el viento" AEF 1927, 78. "Goiz-sagarra" (V-gip) Ib. 107. "Goizérnai, (la) que está tempranamente para parir" Iz ArOñ. "Goiz-patata, patata tempranera" Elexp Berg.
Goiz-axuri bat ba dute etxean.
Or Eus 184.
Ta ala beranduko ordez ereiten goiz-azi.
Ib. 45.
Goiz-mâtsak eldu zaizkiola.
Ib. 381 (389 goiz-uso).
[Eladeko olerki zarretan] arkitzen dugu jakintzaren goiz-azia.
Zait Plat 25.
Beren aleginen goiz-eredu dirdaitsua bailitzan agurtzen dute.
Ib. 6.
3.
(Adj.).
Madrugador; precoz.
"
Goiza ezta berantaren behar (S), el madrugador no tiene necesidad del tardío"
A.
Badire aurretan gaistakeriako alzinatuak ta deabrutto goizak, benenatzen baituste onak.
(115).
LE-Ir.
(Hora, etc.) temprana.
Zer egiten zenuten tabernan, eguneko ordu goiz honetan?
Arti Tobera 266.
GOIZ-AFARI.
Merienda.
Musian bere lagunakaz jokatu eban goiz-aparija.
Kk Ab II 7.
Goiz-aparia edo bigarren bazkaria bukatu zanean.
Osk Kurl 130.
v. tbn. Erkiag Arran 128 (goizapari).
GOIZ-ALBA.
Aurora, alba.
Orai abertitzen gaituzte nola egun goiz alban zuben habitantek eraman tuzten Lohitik gure jurisdizionetik gure habitanten bi xalupa.
CartUrruñ
132.
Goiz alba xuritzean.
Gç 134.
Gizon berriaren paradisua goiz alba da.
Lasa Poem 100.
GOIZ-ANTXA.
Más bien temprano.
Eguardian, Bettiri, goiz-antxa bazkalduta arditara joan zan.
Etxde JJ 249.
GOIZ-ARGI (Foix),
GOIZTARGI.
Aurora. Cf. goizargitu.
Itxaso apalak irri dagi / goiztargi sotillaren antzera.
Elizdo EEs
1928, 79.
Hara: heldu zare / goiz-argien pare.
Iratz 191.
Argi gozo dario [kantari] , goiz-argi, Asisko bertako egun-sentiak bezela.
Lek SClar 121.
Gau ixil paketsua, / goiz-argitik urbilla.
Or (
in
Gazt MusIx 199 (Gazt ib. 187 goizalde, Onaind ib. 206 argi-nabar
)
).
Mendi axala goiz argiz zillar / egun atari denean.
NEtx LBB 338.
v. tbn. Zait Sof 164. SMitx Aranz 18.
GOIZ-ARRATS.
a)
(V, G, AN, L, BN, S). Ref.: A; Lrq. (Uso adv.). A la mañana y al anochecer; mañana y tarde, todo el día, continuamente. "Goiz-arats, matin et soir" Lrq. v. GOIZ ETA ARRATS.
Gau-egun, goiz-arrats, edate-iatean.
O Pr 19.
Kristi güziek goiz arrats Jinkoa othoitü behar dieia?
Bp I 126.
Israel ere goiz arrats, / egun edo gau ilhun, / Iaunari dagoko galdez / balitz bezala zordun.
(In Hm 169
).
Goiz arrats etzen ixiltzen.
Gy 79.
Umeei ematen zaiote goiz-arrets ura artho irin liphar batez xuriturik.
Dv Lab 284.
v. tbn. Laph 125. Arb Igand 123. HU Aurp 145. Ox 103. Iratz 162. SMitx Aranz 198. In Zerb Azk 8. Mde Po 99.
b)
(Pl., con sufs.).
Mañana y anochecer.
Ogi puska zinduten, / zuen goiz arratsetako / berzerik etzinduten.
Arg DevB 126s.
Goiz arratsez egin behar duzun konzenziaren examena.
Tt Arima VIII.
Burra freskoz zauri hura goiz arratsetan pherekatzia.
Mong 591.
Hanbat behar dügia goiz arrats oroz Jinkoa othoitü?
Bp I 124.
Zere goiz-arratsetako ta hordu oroko otoitzak.
Mb IArg I 353.
Zazpi illabeteko goiz arratsetan naierara bazkaturik.
Izt C 151.
Goiz arratsen freskura.
Hb Esk 38.
Goiz-arrats guzian.
Hb Egia 34.
Goiz arats guziz.
StPierre 32.
Goiz-arrats guziez nere othoitzak karsuki egiten nituen.
Zerb Ipuinak 336.
Goiz-arratsetan enplastoak jartzen zizkidan.
JAzpiroz 181.
v. tbn. Lg I 349. AA II 110. JesBih 451. MarIl 12. UskLiB 3. Xikito 4. KIkG 62. KIkV 77. MAtx Gazt 99.
GOIZ-ARRATSALDE.
a)
Mañana y tarde.
v. GOIZ ETA ARRATSALDE.
Alan igaroten da an / goiz-arratsaldea.
Azc PB 50.
Xitxuketa, berotzen, baderamatza goiz arratsaldeak.
JE Bur 75.
Goiz-arratsalde aietan.
A Ardi 128.
Badute beraz goiz-atsalde, alde izkutu, alde ageri.
Or Aitork 419s.
Hutsik iragan arren goiz arratsaldea.
Xa Odol 149.
Eguzkiak jotzen du / goiz-arratsaldian.
Uzt Sas 256.
Goiz-arratsaldeetako jai ederraren ondoren.
MEIG III 51.
b)
(Uso adv.).
Por la mañana y por la tarde.
Egun atatik aurrerantzean joaten zan ikastetxera egunaro, goiz arratsalde.
Echta Jos 37.
GOIZ-ARROSA.
"Arthetica, goizlórea, [...] goizarrosa" Urt II 369.
GOIZ-ASKARI.
Almuerzo.
Zeinek erdi berriari / goiz-askari / lakioan anhoa.
O Po 59s.
Badoatzi ostatuetarat goiz-askariaren hartzera, eta geroago bazkaitera.
Zub 78.
GOIZ ASKI.
"A tiempo (BN-baig, Ae)" A Apend.
GOIZ-HASTE.
Amanecer.
Ahal badagizu goiz hastean, zeren orduan espiritua izanen duzu idekiago.
SP Phil 91s (He 94 goiz aldean
).
Biziak hiltzea ekartzen, goiz-hasteak gaua.
GAlm 1961, 51.
(ap. DRA)
GOIZ-BAZKARI,
GOIZ BAXKARI.
Almuerzo.
Isabel goiz-baxkari bat eginta, zeinuketa entzun zuenean, Gazteluko apaizaren etxera joan omen zan.
A Ardi 72.
Eguerdi-aldea zan, eta arrantzaleak goizbazkaria eginda [...].
Erkiag Arran 79.
GOIZ BELU.
a)
"Goiz beluan (V-ple), cerca del mediodía" A.
b)
Tarde o temprano.
v. GOIZ EDO BELU.
Goiz-belu an izango bai gara.
Ibarg Geroko 62 (ap. DRA
).
GOIZ BERANDU,
GOIZ BERANT.
a)
(V, G, AN ap. A), GOIZ BERANT (BN, S ap. A; Foix ap. Lh). (En casos locales de declinación). Cerca del mediodía.
Atzo goiz beranduban.
Echag 48.
Atzo eguarte azkenean edo goizberanduan.
A Ezale
1899, 10a.
Goiz erdian naiz goiz beranduan.
Erkiag BatB 25.
(En caso absoluto). Cf. JJMg BasEsc 114: Gabeko belubak ekarriko dau gox beranduba [= 'mañana retrasada'].
Aintzintiko egunaren goiza zan, goiz berandua.
Erkiag Arran 23.
Biaramonean, goiz berandu baiño leen.
Erkiag BatB 64.
b)
Tarde o temprano.
v. GOIZ EDO BERANDU.
Ark ere, goiz berandu, izanen senarra.
Or Eus 360.
GOIZ BERANDUTXO
(Dim. de goiz berandu).
Goiz-berandutxoan agertu zan Ontziagintaria.
Ag Kr 142.
GOIZDANIK
(L ap. A; SP, Lecl, Dv, H). Temprano; desde temprano. Sg. SP, "dès le matin".
Gerokotz ere goizdanik plegu ona harzeak hainitz balio baitu.
Harb 175s.
Goiz danik, erran nahi da, bere Konzepzioneko lehen puntutik.
SP POB 86.
Hekin kausa khentzera goizdanik entsaiatzean.
He Gudu 107.
Goizdanik behar gaizkola Jinkoari eman.
Mih 12.
Axeri Yauna goizdanik yaikia.
Gy 1.
Goizdanik yarri dire beharren yakinsun.
Hb Esk 177.
Antxuak ezdira ernalarazi behar bi urthe betheak izan arteo; bertzela goizdanik ahultzen dira.
Dv Lab 271.
Arroztua zen osoki, eta goizdanik.
HU Aurp 172.
v. tbn. Elsb Fram 123. Ox 153.
GOIZEAN BEHIN.
Todas las mañanas.
Goizean bein nik ekarriko / esnea zure amari.
Acto 467.
(v. tbn. 343)
GOIZEANDANIK.
Temprano, pronto.
Enzun erazi iezaguk goizeandanik eure miserikordiá.
(Ps 142, 8).
Lç
ABC
A, 8v (Dv goizetik, Ol, Ker goizean, Or laister
).
GOIZEAN GOIZ
(V-gip ap. Elexp Berg; SP, Urt Gram 412, Lar, Añ, H, A), GOXEAN GOX (Añ). A la mañana temprano. "(Muy de) mañana" Lar y Añ.
Artizarra, goizean goiz, oillaritean sortzen eta ilkitzen ohi zinena.
Ax 140 (V 92).
Ezin ingura leike / goizean goiz bearrera.
BorrB 15.
Goizean goiz irteten da bere oekin bazka billa.
AA II 74.
Jagi goixian goix.
Ur MarIl 5.
Abraham berriz joanik goizean goiz.
Ur Gen 19, 27 (Bibl goizean goiz; Urt goizgoizean, Dv goizetik, Ol goiz-goizetik, Ker goizaldean).
Goizean goiz, han zen, hiriko athean.
Laph 58.
Gauaz eta goizean goiz dabiltza ohoinak.
HU Zez 162.
Deituten deutsie goizean goiz, gaberditik laster.
Ag Kr 61.
Goizean goiz, argia baño len.
Or SCruz 55.
Goizean goiz horrat ekarri zuen, gordeka eta erresaka.
Lf Murtuts 7.
Goizean goiz jeiki zen Abraham.
Bibl Gen 21, 14 (Ker goizean goiz; Dv goizean-goizik
).
Goixian goix jagi.
Gerrika 64.
Garai artan goizean goiz beia jetzi be arra iza ten zan.
Albeniz 27.
v. tbn. Cb Eg II 334. Izt C 229. Lard 77. Arr GB 126. Aran SIgn 21. Sor Gabon 43. AB AmaE 402. Bv AsL 59. Elzb PAd 59. Apaol 26. Urruz Zer 37. A Ardi 142. StPierre 18. JanEd II 73. Lh Yol 16. Ox 46. Mok 20. Etcham 141. MendaroTx 30. Ir YKBiz 429. Ldi UO 26. TAg Uzt 224. EA OlBe 22. A EY IV 178. Etxde AlosT 76. Mde Po 57. SM Zirik 35. Ugalde Iltz 18. Zait Plat 89. Erkiag BatB 28. Salav 28. NEtx LBB 27. Etxba Ibilt 484. Uzt Sas 110. Etxabu Kontu 211. IBk e IBe Mc 16, 2. Balad 40. JAzpiroz 84. MEIG IX 138 (en colab. con NEtx). Goxian gox: DurPl 70. Goxian goiz: Otx 97. Laux AB 56.
Goizean goiz-asko etxetik irten.
Arr May 79.
Joan zen bada goizean goiz aski.
Goñi 62.
Eta goizean goiz aski, egin nuen zintzo elizarako jiratxua.
Ill Testim 5.
Bigaramun goizean goiz.
Izt C 162.
Igande-goizean-goiz baratzaronz abiatu ziran.
Lard 466.
Iagi ziran urrengo goizean goiz.
Ag AL 154.
v. tbn. Ur MarIl 66. Aran SIgn 78. HU Zez 128. Goñi 47. FIr 138. Bilbao IpuiB 198.
GOIZEAN GOIZAGO.
Por la mañana temprano. Cf. goizago.
Goizean goizago mezatxoa entzunda.
Ag Kr 45.
GOIZEAN GOIZDANIK.
Desde la mañana temprano.
Obra onetan hasten zen / goizean goiz danikan.
Arg DevB 108.
GOIZEAN GOIZEAN
(V-gip ap. Iz ArOñ). Cada mañana.
Goizean goizean bearko ijok entresilua kapazu.
Acto 244.
Oitu goxean goxean auxe esatera.
Añ
EL1
61.
Ganorabakoan etzean, axe otza goxen-goxean.
(V-arr).
AEF
1921, 50.
Goizean goizean, jauna, jai ta aste.
Erkiag BatB 48.
v. tbn. Astar II 36. AB AmaE 9. Itz Azald 198.
GOIZEAN GOIZEKO.
De la mañana temprano.
Goizean goizeko edo iaiki ondoko othoitzak.
EZ
Eliç
26.
Denporarik onena da goxian goxekua.
Ur MarBi 12 (ap. DRA).
Nere goizean-goizeko lenengo irteera au.
Berron Kijote 42.
GOIZEAN GOIZETAN.
"(V), les matins de bonne heure" Dv.
Eperrak kantatzen du / goizean goizetan.
(G; canc. pop.).
DRA
.
GOIZEAN GOIZETIK (A DBols
),
GOXEAN GOXETIK (Añ).
A la mañana temprano, desde por la mañana temprano. "(Muy de) mañana" Añ.
Tr. Loramendi (87) y B. Enbeita (NereA 36) usan g. goiztik .
Jagi goxean goxetik, usteletan oean etzan baga.
Añ
EL1
79.
Zer egiten dezute goizian goizetik?
Sor Bar 102.
Goizian goizetik, eguna zabaldu baño lenago.
Kk Ab II 122.
Goizean goizetik asi-ta euri faltarik eztaukagu egun guztian.
Alzola Atalak 83.
Goizen goizetik aizea gendun / azkeneko ostoen kontra.
Insausti 277.
v. tbn. Zav Fav RIEV 1909, 34. AB AmaE 386. Canala Jesucristo 32 (ap. DRA). Azc PB 118. A BGuzur 141. Echta Jos 38. Ag G 227. Etxde JJ 194. Akes Ipiñ 20. Erkiag BatB 187. FEtxeb 127.
Aizarnarako bidea artu zun urrengo goizean-goizetik.
TAg Uzt 212.
GOIZEAN GOIZIK (Dv).
Por la mañana temprano.
Goizean goizik jagi ninzan.
AzkPo IV.
Goizean goizik iaikirik.
EZ
Eliç
245.
Abraham jaiki zen beraz goizean-goizik.
Dv Gen 21, 14 (Urt y Ol goiz goizetik, Ur goizean, Ker y Bibl goizean goiz).
Goizian goizik jeiki nündüzün espusa nintzan goizian.
ChantP 190.
Goizean goizik bazken erdirat / badarama artaldea.
Elzb Po 197.
Goizian goizik eskaratzan.
And AUzta 125.
Goizean goizik mendira.
Olea 269.
Goizean goizik zan.
Berron Kijote 88.
Goizean goizik, hartzen ginuen Biamo eta Bigorra hegi haietarainoko bidea.
Larre ArtzainE 281.
v. tbn. Dv Lab 224. Elsb Fram 141. Zby RIEV 1908, 763. ArmUs 1906, 93 (ap. DRA). Laux BBa 72. Or Eus 86. Mde HaurB 106. Erkiag Arran 33. Zait Plat 84. Gand Elorri 117.
"
Bihamen goizean goizik joan zen (BN-arb, S)"
Gte Erd 85.
Igante goizian goizik Jesüs-Krist glorius jalkhi zen hobitik.
CatS 103.
Bazko goizean goizik.
Jnn SBi 31.
Biharamun goizean goizik.
HU Aurp 192.
GOIZEAN GOIZTAR (Sal).
Por la mañana temprano.
"
Goizian goiztar guzia badago zuririk, kori da arrosadara
"
ZarHizt
(s.v. arrosada
).
GOIZEAN GOIZTXO,
GOIZEAN GOIZTTO.
Dim. de goizean goiz.
Goizean goiztxo, bakarrik edo lagunen bategaz [...] ioaten izan naz San Iñazioren eleizara.
Ag Ioan 212.
Goizean goiztxo eta isilik ostuka legetxez.
A EEs
1916, 109.
Goizean goiztto yeikirik.
(BN-arb).
A EY IV 178.
GOIZ EDER.
Muy temprano.
Asténze ilzen semegúra goiz-edér, astenzeláik bizitzen.
LE Urt (ms.) 131v (ed. 1846, 367 gazte zelarik
).
Goiz eder gure Salbazalea egin zaigu Mediku.
LE-Fag.
Goiz eder asi ze egiten penitenzia.
Ib.
GOIZ EDO BELU.
Tarde o temprano.
Biotzak diraust, Txomin, emongo deuskula goiz edo belu.
Echta Jos 14 (v. tbn. 31).
GOIZ EDO BERANDU (gral.),
GOIZ EDO BERANT
(BN-lab-ciz-arb, S; Dv). Ref.: A EY III 341; Gte Erd 52. Tarde o temprano.
Tr. Con la conj. ala lo usan Labayen (EEguna 81) y Mirande (Pr 319; cf., con un sentido diferente, Dv LEd 160: goiz ala berant joko nauen herioak, hori nik ezin erran).
Goiz edo berant bitoria eraman-araziren darotzu.
He Gudu 98.
Iduriki behar du goiz edo berant kosta ioko duela.
Mih 9.
Kiratsa zabalduko due goiz edo berandu.
AA I 569.
Zeinek gox edo berandu buruba aterako daben.
Astar II 92.
Goiz edo berant zeru zaiola goibeldu.
Hb Esk 197.
Baginakien hori, goiz edo berant, zatorkela.
HU Zez 114.
Gabaz dabiltzazanak, / goiz edo berandu / alperrik galtzen dira / eta neskazartu.
BEnb NereA 74.
Goiz edo berandu, saiatu beharko zuen.
MEIG IX 96.
v. tbn. Lg I 314. LE Ong 97v. Dh 199. Ur MarIl 91. Zab Gabon 88. Elzb Po 219. Arr May 107. Or SCruz 86. TAg Uzt 176. Zerb IxtS 68. Lf Murtuts 44. Zait Plat 152. JEtchep 69. Vill Jaink 45. Uzt Sas 262. EZBB I 133. Larre ArtzainE 107.
GOIZEGIKO.
Prematuro.
Ezin lezazke ontzat eman neskatx-mutillen goizegiko artu-emanak.
MAtx Gazt 34.
GOIZEKO.
v. goizeko.
GOIZEKO ARTIZAR.
Lucero del alba.
Nik ere ene Aita ganik bothere hori errezibitu izan dudan bezala; eta emanen diot haiñari goizeko artizarra.
"
Stellam matutinam"
.
He Apoc 2, 28 (Lç artizarra
).
GOIZEKO IZAR
(V-gip ap. Etxba Eib; Arch VocGr, T-L (s.v. étoile); goxeko izar Dv (V)). Lucero del alba, planeta Venus (empleado a menudo ref. a la Virgen María). En las versiones del Apocalipsis no es seguro que tenga este significado. Cf. Lç Apoc 22, 16: Ni naiz [...] Izar argitzen duena eta goizekoa (tbn. Echn y Ur (V)). v. GOIZ-IZAR (b).
Goizeko izar, arako eguna dakartenak.
Lar SAgust 3.
Ni naiz [...] goizeko izarra.
He Apoc 22, 16 (Ip, Ol, Ker, IBe, IBk goizeko izarra; Ur (G) goiz izarra).
Goizéko izár edérra.
LE Ong 133r.
Agur, goxeko ixarra.
Enb 34.
Neska mutill-zaliak / bere begi biyak / ditu goizeko izarra / dan bezin argiyak.
MendaroTx 241.
v. tbn. Gç 147. Añ CatAN 79. MarIl 42. AB AmaE 22. Ag AL 11. Altuna 19. ArgiDL 165. Erkiag Arran 191.
"Sueño dorado, mayor ilusión. Mutil orrekin ezkondu, orixe nere goizeko izarra
"
Gketx Loiola.
Ortxe [Avilan] aren goizeko izarra, aren bizitz azkeneko ames urdiña.
Onaind STeresa 108.
GOIZEKO IZARRETARAKO.
"Muy temprano [...] (V-ple-ger-m)" A EY III 341.
GOIZEKO MEZA.
"La messe du matin" SP. v. GOIZ-MEZA.
Lengoari goizeko meza deitzen zitzaion. Besteari, bederatzietakoa.
JAzpiroz 130.
Bigarren igandean, goizeko mezetan, Luistarren Kongregazioa.
Ib. 143.
Zer bilakatzen zen igandea goizeko meza hartarik landa.
Larre ArtzainE 83.
GOIZENEKO
(El) más temprano.
Goizenekotik asi ta azkenen / txirdillak bildu artio.
"Desde que comienza la primera cosecha"
.
Or Eus 382.
GOIZENIK.
"Goizenik ethorri dena, celui qui est venu le plus matin" Dv.
Ahalik eta goizenik / belhar berdez kargaturik / merkatura partitzeko.
Gy 59.
Ganadu-lanak al zanik goizenik egin.
AZink 40.
GOIZ ETA ARRATS.
a)
Por la mañana y al anochecer.
v. GOIZ-ARRATS.
Goiz et' arrats egiten duk buluz eta beztitzia.
E 25.
Ungi ethorri, goiz eta arrats guri gomendatuak.
EZ Man I 87 (PAlt: 'los que os habéis encomendado a nosotros').
v. tbn. Gç 119. AB AmaE 23.
Durante todo el día. "(Mb), du matin au soir, sans cesse, toujours" H.
b)
(Con suf.).
Mañana y anochecer.
Barau-egunetan, goiz eta arratsean, kristiñau zintzoak oi dabena artu lei.
KIkV 77.
Udarako bero zapalak asten diranean [...], txantxangorria ere moteldu egiten dek; baña, erne baago, goiz ta arratsetan beti kantari somatuko dek.
Ataño
TxanKan
20.
GOIZ ETA ARRATSALDE.
a)
(Con sufs.).
Mañana y tarde.
v. GOIZ-ARRATSALDE.
Laudatua zaradela goiz eta arratsaldean.
EZ Man I 13.
Eta hala eramatzik goiz eta arratsaldeak.
EZ Man II 160.
v. tbn. Azc PB 174.
b)
(Uso adv.).
Por la mañana y por la tarde, durante todo el día.
Egunaz eta gabaz, / goiz ta arratsalde.
Echag 87.
Bazebillen gau ta egun, goiz ta arratsalde.
Ag G 125.
Bigarrena [eguna] Loiolako, goiz eta arratsalde.
JE Ber 97.
Berez zortzi egun, goiz ta atsalde, biok bakarrik.
Or QA 53.
Goiz eta arratsalde, ez didate pakerik eman.
NEtx LBB 116.
Zenbat sasi artetan / lanean debalde, / atsedenikan gabe / goiz ta arratsalde.
Insausti 340.
v. tbn. Azc PB 46. A BeinB 68. A Ardi 6. ArgiDL 128. TAg Uzt 314.
(Una vez) por la mañana y (otra) por la tarde.
Goiz da arratsalde joaten zan elizara.
Echta Jos 285.
GOIZ ETA ILUNTZE.
Por la mañana y al atardecer. v. GOIZ-ILUNTZE.
Zuzenduten ebazan ardi-arazoak goiz da illuntze.
Echta Jos 298.
GOIZETAN GOIZIK.
"(V), les matins de bonne heure" Dv.
Hobe da goizetan-goizik egitea eta ez arretsaldetan.
Dv Lab 382.
Goizetan goizik doa / norapeit etxetik.
Etcham 172.
GOIZETIK (V, G; Urt I 7, Lar, Añ),
GOXETIK (
-tik Añ),
GOXETI.
Ref.: A; Holmer ApuntV; Gte Erd 85. Temprano; desde temprano. "(Tan de) mañana, [...] ain goizetik" Lar y Añ. "Temprano, muy de mañana, goxetik" Añ. "Goizetik eta eguzkiaz! (V-ger), frase irónica que se dirige a quien llega demasiado tarde" A. No incluímos aquí los ejs. con el sentido de 'desde la mañana' o 'por la mañana'.
Zelan xaikiten da aen goxeti.
Mic 13r.
Egun onetan txito goxeti eroan eben Pilatosen aurrera.
Oe 156.
Guztiz goxetik oneek / labia ixioturik.
DurPl 114.
Malizija goxeti izan daruenak.
Mg CO 159.
Sakramentu au goizetik artzea.
AA I 562.
Gau on, adiskidea [...]; goizetik gabilz, goizetik.
A BeinB 86.
Goizetik nere hegalak hartzen baditut.
"Diluculo"
.
Arb Igand 154.
Goizetik helduak dira, argiko jaikirik mendi xokoan.
JE Bur 169.
Biar goizetik jaiki bearra naiz.
A Ardi 41.
Goizeti zen.
Or Mi 112.
Goxetik etxeratu.
Enb 153.
Goxeti asi ei-zirean.
Akes
Ipiñ
29.
Oñetako ta erropa danak / bustiaz oso goizetik.
Basarri 123.
Egoaizeak danok / jartzen gaitu ernai, / goizetikan alai.
Olea 25.
v. tbn. Monho 38. Astar II 20. It Fab 124. Gy 232. Dv Gen 19, 27 (Ur goizean goiz). Sor Bar 21. AB AmaE 417. Zby RIEV 1908, 766. Azc PB 97. Ag AL 66. Echta Jos 292. Kk Ab II 37 (v. tbn. 56). Lab EEguna 101. Iratz 116. NEtx Antz 36. Erkiag BatB 95. BEnb NereA 34.
(Con suf. dim.).
Jaietan goxetitxu / nua elexara.
Enb 57.
Ta goxetitxo zan lez jauparako ondiño.
Ib. 207.
GOIZETIK ARRATS.
a)
(H). De la mañana a la noche, todo el día.
Goizetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea.
Echag 220.
Erleak goizetik arrets lanean hari dira.
Dv Dial 26 (It e Ip goizetik arratsera, Ur goxetik gaberaño
).
Goizetik arrats hariz.
Dv Act 28, 23 (Lç oizetik arratserano
).
Goizetik arrats lanean hariz.
Elzb PAd 16.
Goizetik arrats, gauaz ez egunaz etzen ateratzen jendea.
HU Zez 59.
Goizetik arrats berdin ari zen beti kanta eta kanta.
Xa Odol 143.
v. tbn. Hb Egia 142. Sor Bar 54. JE Bur 164. Barb Sup 25.
b)
"Du matin au soir, promptement, en peu de temps" H.
GOIZETIK ARRATSERA.
a)
De la mañana a la noche, todo el día; de la mañana a la tarde. "Du matin au soir" SP. "De mañana a la tarde" VP 36r.
Goxetik arratsera egin bear dozuzan gauzak.
Añ
EL1
4.
Goizetik arratsera / dantzan ta kantari.
Echag 80.
Erliak goizetik arratsera ari dira lanian.
Ip Dial 26 (It goizetik arratsera; Dv goizetik arrets
).
Goizetik arratserat bizkarrean eihera-harri bat ibilarazten zioten.
Zerb IxtS 49.
Goizetik arratserat dauzkagu auzoan [umeak]
.
Xa Odol 149.
v. tbn. Arch Fab 225. Ill Testim 6. Muj PAm 29. Ox 167. Mde Pr 291. Etxde JJ 86. Uzt Sas 150.
Nola saldu al diteke, bada, goizetik arratsera ez ezik, aste bat, bi, iru ta lauean ere upela sagardoa?
Izt C 143.
b)
Súbitamente.
Auxen da poza etorri dana / goizetikan arratsera.
Uzt Sas 188.
GOIZETIK ARRATSERAINO (H).
De la mañana a la noche, todo el día.
Eta erakusten zerauztén Iesusez diraden gauzák [...] goizetik arratserano.
Lç Act 28, 23 (He y Ol goizetik arratsera(i)ño; Dv goizetik arrats, IBe goizetik arratsaldera).
Ea zein lekutan ibili zaren goizetik arratseraiño.
Mat 313.
Erabilli zuten herrestan goizetik arratseraino.
Lg II 88.
Goizetik arratseraño itzegin zien.
Lard 531.
Goizetik arratseraño lanik zail ta nekosuenetan jardun-ta.
Ataño
TxanKan
123.
v. tbn. Gç 31. Mb IArg I 61. AA I 462. Arch Fab 189.
Magasinak [...] hetsiak egon ziren [...] goizetik hasi eta arratseraino.
Elsb Fram 110.
(Con -ko, adnom.).
Goizetik arratserañokoa izandu zen, ta luzeago ez, Fernandezen urrikanz guzia.
Mb IArg II 331.
(
Goizetik arratserainokoan
).
Examina zaite beraz maiz ea zer xedek othe zabiltaten goizetik arratserainokoan zure hara hunetan.
Ch (ed. 1788)70.
GOIZETIK GAUERA.
a)
De la mañana a la noche, todo el día.
Gorputza makurturik / goizetik gabera.
DurPl 69.
Goizetik gabera, jai ta aste, nere indarrak lan gogorrean urtzen.
NEtx Antz 107.
Goizetik gabera, geratu barik, ebillen lanean.
Bilbao IpuiB 68.
Goizetik gauera antxe bere errotarekin.
BBarand 137.
Goizetik gauera egiten zan lana.
Albeniz 225.
v. tbn. Ag Kr 77.
ango ebela goizik gauera / amar erraldeko txala.
(Canc. pop.).
Or Eus 110.
b)
"De la mañana a la noche, en un santiamén. Goizetik gabera jan zittuan bere ondasun guztiak" Etxba Eib.
Usterik gitxien danean, goizetik gabera, argi ori beste batena dala [...] entzun.
Ag Kr 75.
Itzetik ortzera, goizetik gabera jaioten ete da alkar-zaletasun ori?
Erkiag Arran 61.
Beste emakume batekin ezkondua gelditu zan goizetik gabera.
NEtx LBB 36.
Joan mendeetan erro bizitan egozan siñiskera asko lurrera etozan goizetik gabera.
Onaind
Teresa
115.
v. tbn. Otx 118. Vill Jaink 161.
GOIZETIK GAUERAINO.
De la mañana a la noche, todo el día.
Erliak goxetik gaberaño diardube biarrian gelditu baga.
Ur Dial 26 (It e Ip goizetik arratsera).
Kantatzen ari da goizik gaberaño.
AB AmaE 397.
Gizonen nekeak goizetik gaberaño.
NEtx Antz 105.
Goizetik gaueraño bizitza osoan Berari biotza eskeiñiaz.
MAtx Gazt 105.
v. tbn. Enb 109. TAg Uzt 259. Etxde JJ 115. Zait Plat 99.
GOIZETIK GAUERA ORDUKO.
Súbitamente, de la noche a la mañana.
Egun biz lenagotik ain gartsu ziraun maitasuna, nola itzali zitakean goizetik gabera orduko?
TAg Uzt 187.
GOIZETIK GOIZERA.
a)
"Cada mañana (AN-5vill)" A Apend. "Goizetik goizera lan izaten dute (AN-5vill)" Gte Erd 85.
Goizetik-goizera lana / arratsaldean jainko beltzakin josta.
Lasa Poem 79.
b)
De mañana a mañana.
Ekia geldi egonik, goizetik goizera obo osoan deman aiña aldi iragan baledi.
Or Aitork 328.
Goizetik goizera alkarren berri jakiten joan ziran gazte biak.
NEtx LBB 42.
GOIZETIKO.
Temprano; precoz.
Beluko eskonzea deunga, goxetikoa ez oba.
RS 440.
Iaten ikoak / goizetikoak.
Azc PB 287.
Semeon ain goizetiko etxeratze au.
Bilbao IpuiB 55.
GOIZ-EZKILA.
"Toque de campana al amanecer" Asp Leiz.
Goiz ezkilla berak jotzen dizu.
Munita 115.
GOIZ-GARAI.
Hora temprana.
Iñor askorik ez bideetan, goiz-garai ontan.
Mok 3s.
GOIZ-GAU
(Pl.). Mañana y noche.
Goiz-gabetako erregubetan.
Moc Damu 19.
GOIZ-GIRO (G, AN),
GOIZKIRO (G-to),
GOIZTIRO.
Ref.: A (goiz-giro, goizkiro); Asp Leiz; JMB At. Estado del tiempo durante la mañana.
Goiztiro illuna zegoan.
Inza Azalp 23 (v. tbn. 24).
Osasun ona konserbatzeko / dago goiz-giro preskua.
Tx B 48.
Maiatzeko goiztiro ederrean.
Or Mi 17.
Ain zan goiz-giro ederra eta / ura jendian emana!
AZink 45.
v. tbn. Eston Iz 26 (goiztiro). Insausti 65.
GOIZ-GOIZ.
Muy temprano.
Eta urten da goix goix bere baserritik.
AB AmaE 209 (55 goiz goiz).
Bein goiz-goiz, eguna zabalduta laster.
Kk Ab II 109.
Goiz-goiz jagi arren, ezta eguna goizago zabaltzen.
EZBB I 134.
GOIZ-GOIZA.
Muy temprano.
Goiz goiza jinik ez zuen karrosaren huts egiteko perilik.
Lf Gram (ed. 1944) 225 (ap. DRA
).
GOIZ-GOIZEAN
(V-gip ap. Etxba Eib; Dv, H). A la mañana temprano. "Goiz goizian, otz eiñ dau eta bildur nintzan jaikitzeko" Etxba Eib.
Goiz goizean partiturik.
He Mc 16, 2 (Lç guziz goiz).
Biaramon goiz-goizean.
Echta Jos 88.
Egun atan goiz-goizean.
Ib. 281.
Arrotz orik biar goiz-goizean joatekoak dituk.
Lh Yol 26.
Biar goiz goizean joan bearko det.
JAIraz Bizia 96.
Oieri egin diet / goiz-goizian agur.
Uzt EBT 88.
v. tbn. Lard 450.
GOIZ-GOIZETIK (Urt I 7, Lar, H),
GOIZ-GOIZTIK (AN-5vill ap. Gte Erd
).
De madrugada, por la mañana temprano; desde la mañana temprano. "(De) madrugada" Lar. "Goiz goiztik zure esperoan dago emen (AN-5vill)" Gte Erd 85.
Goizgoizetik, o Iainkoa, / ni banaiz iratzarri.
Hm 88.
Abraham beraz iaiki izan zen goiz goizetik.
Urt Gen 21, 14 (Ol goiz-goizetik; Dv goizean-goizik).
Laugarren egunean, goiz goizetik, bazabilan [...] berri hau.
JE Bur 63.
Goiz-goizetik arratseraño, Israelek Jaungoikoagan itxaron beza.
ArgiDL 118.
Goiz-goizetik asita / lanian nabil larri.
Yanzi 48.
Udaz ara naroa / igan goiz goizeti.
"Muy de madrugada"
.
Or BM 44.
Goiz-goizetik zetorren oso egualdi ederra.
Salav 80.
Egun orretan goiz-goizetikan / asiko zan trikitia.
Uzt Sas 105.
Barri
onen bat iragarriz diardu ezkilak goiz-goiztik.
Onaind STeresa 69 (78 goiz-goizetik
).
v. tbn. He Gudu 99. Gy 244. Azc PB 327. A Ardi 132. FIr 148. Or Eus 185. TAg Uzt 77. LuzKant 103. MAtx Gazt 77. Goiz-goizetikan: Jaukol Biozk 10. Goiz-goxetik: Kk Ab I 75. Gox-goxetik: Zav Fab RIEV 1907, 531.
GOIZ-GOIZIK.
A la mañana temprano.
Goiz-goizik jaiki.
Mb IArg I 374.
Igandean goiz goizik, oro baino lehen.
Ox 81.
Goiz-goizik yuanik.
Zub 22.
Harat joan naiz goiz-goizik.
Larre ArtzainE 81.
v. tbn. Or Eus 47.
GOIZ GORRI.
a)
(G-to, L, BN ap. A; goizkorri V-ple, G, AN ap. A; gozkorri V-m ap. A). Arrebol matutino. "Goiz gorri, aize edo euri (B)" A. s.v. gorri. "Goizkorriak euritsu, arraskorriak aizetsu (V-ple)" Ib.
Gox gorrik euri daidi, arras gorrik eguzki.
RG B, 48.
Goiz gorriak dakarke uri, arrats gorriak eguraldi.
"
La matinée rouge"
.
Or
Pr
199 (v. el mismo refrán, con algunas variantes, en RIs 41, Lar Cor 41, Aq pág. 62, Mg PAb 172, Or Mi 111, Ir YKBiz 234n, EZBB I 134 y Larre ArtzainE 50).
Goizgorri baiño maiteago du / arrasgorriren diztira.
"
Los arreboles [...] del amanecer"
.
Or Eus 89.
b)
"Goiz gorri, muy de mañana. Goiz gorri zutelarik; goiz gorria da oraino" Lander (ap. DRA, s.v. gorri).
GOIZIK
(AN, L, BN, S, R; Dv, H). Ref.: A; Bon-Ond 171; Lrq; Gte Erd 85. Temprano. "1. de bon matin. 2. tôt, de bonne heure" H.
Tr. Documentado en autores septentrionales y navarros; en el s. XX se encuentra tbn. algún ej. occidental (p.ej., en Gandiaga (Elorri 32) o F. Extxebarria (182)). En DFrec hay 5 ejs., 4 de ellos septentrionales.
Iguzkia nahi bezain / goizik ezta agertu.
EZ Noel 111.
Goizik etzin, berant iaiki.
Hm 141.
Lüzaz beillatzen, goizik jaikiten.
Mst I 25, 8 (Ch goiz).
Arratsen goizik ützültzen.
Etch 304.
Apheztuak goizik.
Hb Esk 107.
Etxerat bil goizik.
Arb Igand 141.
Haren beldurra bihotzean goizik sarraraztea.
HU Zez 147.
Mutiko, neskatoak goizik ezkontzen dire.
JE Bur 102.
Goizik egin daut zori-gaixtoak / bihotzean zarrapoa.
Lf Murtuts 45.
Fruitu goizik ondua.
Zerb Azk 69.
Gaztekin ez dabilana goizik zahar.
Herr 21-7-1955 (ap. DRA
).
Hola ikasi zuken goizik irakurtzen.
Ardoy SFran 70.
San Mikael, afal ordua goizik hel.
EZBB II 103.
v. tbn. Mb IArg I 389. LE Matr5 303. Gy 15. Michel LPB 400. Dv Lab 341. Laph 34. ChantP 236. Bordel 171. Elzb Po 219. Jnn SBi 162. Zby RIEV 1909, 399. CatJauf VII. Inza Azalp 124. Ox 126. Const 36. Zub 54. Barb Leg 23. Or Eus 262. Iratz 19. Mde Pr 231. JEtchep 58. Xa Odol 27. Larre ArtzainE 35.
VII-garren ehunurtekoa baino goizikago.
Mde Pr 221.
Azkenean, eta ez goizikegi, atera zen neskamea.
Mde HaurB 26.
GOIZIK GAUERA.
v. GOIZETIK GAUERA.
GOIZ-ILUNABAR
(Pl.). Mañana y atardecer.
Jatena ugari eman goiz-illunabarretan.
Moc Damu 6.
Goz-illunabarretan etxeko lanetan lagundu.
Salav 41.
Neguan, ollagor-zeletara atera gabeko goiz-illunabarrik etziteken izango.
Ataño
TxanKan
207.
GOIZ-ILUNDE
(Pl.). Mañana y atardecer. "Goiz illundetan, al amanecer y anochecer (V-ple)" A EY III 244.
GOIZ-ILUNKERA.
"Goiz-illunkeretan, al amanecer y anochecer (V-gip)" A Apend.
GOIZ-ILUNTZE
(Pl.). Mañana y atardecer. v. GOIZ ETA ILUNTZE.
Goiz illuntzeetan gaxo zeudenetara joan.
Arr GB 7.
Zure leioko maoa / ikusten neban goiz-iluntzetan / poztuten yatan gogua.
Laux BBa 28.
Buru bustiarekin, goiz-illuntze otzetara ez irten.
Zendoia 186.
GOIZ-IZAR.
a)
Astro de la mañana (ref. al Sol).
Azti-Begia, Agosti Chaho Basabürütarrak Ziberu herri maitiari, Pariserik igorririk, beste hanitxen aitzindari, argibidian, Goiz-Izarra.
Chaho AztiB tí.
b)
(G, S ap. A; Dv). Lucero del alba, Venus. v. GOIZEKO IZAR.
Ezin dot topau atzo nekusan goix-izarra.
AB AmaE 134.
GOIZ-LORATU.
Precoz.
Nindabilano parketan, hurran / haur goiz-loratu gozoak.
Mde Po 80.
GOIZ-LORE
(G ap. A; Urt; g.-lora V ap. A). Flor temprana; (fig.) joven, adolescente precoz. "Arthetica, goizlórea" Urt II 369.
Udaberriko goizlore batzuk bezela.
A Ardi 19.
Nik baratzetan, behin, harzara / biltzeko zenbait goiz-lore.
Mde Po 81.
GOIZ-MEZA.
Misa de alba, misa ligera.
Goiz mezan gonbidaturik.
Monho 38.
Goiz-mezatik lekhora, meza-nagusia baino lehen.
Elzb PAd 21.
Bazoan Donianeko goiz-mezarat.
Barb Sup 29.
Igandeetan, batez ere, goiz-meza, Meza Nagusi, Bezpera aurretik eta atzetik.
Or QA 111.
Goiz-mezetara jetxi ziran Osintxura.
NEtx LBB 24.
Goiz meza eta meza nausiak Eiheralarren eta Zaron aldizkatzen nituen.
Larre ArtzainE 235.
v. tbn. AA II 49. Arch Fab 227s. Xikito 4. Ox 183. Lrq Larraja RIEV 1935, 144. TAg Uzt 153.
GOIZ-MEZATXO.
Dim. de goiz-meza.
Pazko izanarren, goizmezatxo batez naikotu bear izan nuen.
A Ardi 45.
GOIZ-OILANDA.
"(V-ger, G-to), polla precoz" A.
"(Gc), mujer joven coquetona"
A.
--[...]. Zuen asmo ta begiak neskatxa gaztiengana bai-dijoaz [...]. --Ez, andre, ez. Ez nazu goizollanda-azeria.
Lab EEguna 72.
Udaberri goizoillanda, goizago jeiki ukan aurten, baiña bere larrugorri samurra Yorraillaren oe odeituan gorde bear izan dik berriz.
Amez Plat 43 (ap. DRA).
Goiz ollanda, berandu ollo.
(AN-5vill)
"Neska goiz gizonkoia, berandu ezkontzen"
.
Inza NaEsZarr 1700.
GOIZ ON
(A Apend). Buenos días (fórmula de saludo).
GOIZ OROZ.
Todas las mañanas. v. goizero.
Mundian zen goiz oroz bere bilhuak [...] herhaustatzen zutian.
Tt Onsa 26.
Goiz oroz har ezazü erresolüzione.
UskLiB 74.
v. tbn. Bp I 90.
GOIZ-OSKORRI.
"Aurore [...], goiz-ozkorria" Foix.
Nor da hori zoin agertzen beita goiz-ozkorria üdüri?
(Cant 6, 9).
Ip Hil 21 (Dv argi-urratze, CantCS (V y G), Ker egunsenti, Echn argi aste, Ol egun urratze).
Arritzeko zan an takatzea, / goiz-ozkorritan, Birjiña.
SMitx Aranz 85.
GOIZ-PARTE (V-arr-gip, G-goi-azp).
Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 251. Mañana (parte del día). "Goiz partean etorri zen (V-arr, G-goi-azp), goiz partetik etorri zan (V-gip, G-azp)" Gte Erd 251.
Gox parteti etxe biarrak gaztiak egitia.
fB Olg 56s.
Goiz parteko zurrutak.
Basarri 147.
Bertsotarako txarra / baida goiz-partia.
Uzt Noiz 119.
Egun orretan trumo-euri ikaragarria egin eban goix partetik.
Gerrika 291.
GOIZ-TXINTA.
Luz del amanecer.
Umetako pentsamentuak, ba, sakaka eukazan ostera
be biotzean, goiz-txinta leio-ertzean legez.
Onaind STeresa 32.
GOIZ-UBELTZE.
"Aurore [...] goiz übeltzian" Foix.
GOIZ-URRATZE.
Amanecer, aurora (tbn. fig.).
Giza-gogoaren goiz-urratzean iduri.
Zait Plat 28.
GOIZ-URTEN (V-ger ap. A).
Joven coqueta.
GOIZXE.
Dim. de goiz.
Goizxe, gure behiak aretxe.
Saug 102.
GOIZXEAGO,
GOIZXAGO,
GOIXAGO.
Un poco más pronto. v. goizagotxo.
Guziá dágo órtan, joátean óngi eméndik; dela goixágo, déla berantxágo, guti doáie óntan.
LE Ong 76v.
Uste baino goizxago.
Zby RIEV
1909, 105.
(Con suf. dim.).
Batian goizxigoñi, bestian berantxiago, berak dü, bere alhorreko keheilla zabaltzen.
Herr 2-8-1962, 2.
GOIZXEAGO EDO BERANDUXAGO,
GOIZXAGO EDO BERANTXAGO,
GOIXEAGO-BERANXEAGO
(B ap. Gte Erd 52). Tarde o temprano.
Belhar meta berotuko da goitxago edo berantxago, nolako trenpua duen.
Dv Lab 125.
Jainkoa goizxago edo berantxago helduko zaiola.
Laph 238.
Bainan, goizxago edo berantxago, berdin atzamana izanen nintzelakoan.
Elzb PAd 47.
Beharko baitire utzi guziak goizxago edo berantxago.
Jnn SBi 126.
GOIZXEGI,
GOITXEGI.
Demasiado temprano.
Noizbait heltzen dira Manuelen ostatura. Ez zen goitxegi!
Barb Sup 71.
Azkenean beraz, huna ni Donianerat heldua!... Ez da goitxegi!
Ib. 159.